Showing posts with label Gjuha Shqipe. Show all posts
Showing posts with label Gjuha Shqipe. Show all posts

Wednesday, March 5, 2014

Shqiptarija!

Shqiptarija!
▓▓▓▓▓▓▓▓

"Ne Shqiperi nuk ka "turmë", por as edhe masë të pa anshme (apo të pa interesuar)" thote Dr. Herbert Louis; "Ata jane mbinjeriu i Niçes, keta shqiptar primitiv - dicka ndermjet mbreterve dhe tigrave", thote studiuesi tjeter Henry Noel Brailsford, kurse Herodoti per thraket thoshte se ne qoftë se do te kishin qenë nën sundimin e një personi të vetëm ose të bashkuar me njeri-tjetrin, per mendimin tim, do te ishin te pathyeshem, por kjo ishte e pamundur"... (1)

Shqiptarija eshte nje bote e vogel ne vete ku diversiteti eshte ne maksimum i theksuar dhe individualiteti eshte ne kulminacion. Te besh bashke te gjithe shqiptaret ne nje mendje eshte e pamundur. T'i besh shqiptaret te sillen te gjithe njesoj eshte e pamundur. Kjo veti ka shume pasoja negative per unitetin kombetar, aq shume te nevojshem per momentumin politik qe e jetojme, por nese e shikojme ne kendveshtrim global, individualiteti eshte vlere. Sic duket shqiptaret do te kene probleme te vazhdueshme shume te theksuara nder veti, deri sa te zhduken interesat kombetare neper bote dhe te sundoj globalizimi i mirefillte, apo deri atehere kur do te ekzistoj vetem interesi individual, pra, atehere kur vetem individualiteti do te vij ne shprehje. Jo rastesisht perandorite qe na kane sunduar, i kane bere shqiptaret perandor, apo vezir te tyre. Ata e kane verejte dhe shfrytezuar individualitetin apo vetine vetem per te udhehequr te shqiptareve.
Nderkohe, masa shqiptare sillet ndryshe ndaj te huajve dhe ndryshe ndaj vetes. Ndaj te huajve cuditerisht ka unitet te ndare ne polarizim dual, kurse ndaj vetevetes eshte skajshmerisht kryenece. Le te fokusohemi te shkaqet kulturo-antropologjike, se perse ndodhe kjo.


Antropologjia
Çdo shkence perqendrohet te shkaqet, per te kuptuar pasojat. Por per te kuptuar vet shkaqet, patjeter e kemi te kthehemi te burimi ku fillojne te ndahen pasojat. Pasojat qe sot i perjetojme, kane nje zinxhire arsyesh se perse ndodhin dhe shkaqet i kemi te renditura me radhe deri ne pafundesi prapa nesh. Ne edhe sot prodhojme shkaqe per pasojat e se nesermes. Te gjithe ne, jemi rezultat i historise. Cdo njeri ne bote mban mbi supe historine e njerezimit qe nga krijimi i tij dhe sot ne jemi hallka e fundit e zinxhirit evolutiv qe ka filluar dhe eshte mbushur ne vazhdimesi ne te kaluaren. Nderkohe, shkenca na qarteson se ADN-ja jone, mbane te dhena te theksuara te pakten 6.000 vjet, qe dmth nese para 6.000 viteve te paret tane kane perjetuar nje x kalitje kulturore, kjo nuk zhduket nga ADN-ja jone te pakten edhe 6.000 vitet e  ardheshme. Nese individi vlereson se duhet t'i qendroj besnik tradites apo kultures se trasheguar, keto elemente kulturore vazhdojne te regjistrohen edhe per 6.000 vitet e ardheshme te brezat e ri. Rrethanat e ngjajshme të një populli regjistrohen ne kodin gjenetik të tyre. Në bazë të studiuesve në këtë lëmij, nga analizat e ADN DR, DQ dhe haplotipet karakteristike HLA (antigjenet në ruzat e bardha të gjakut), shqiptarët kanë një idenditet gjenetik në vete, i cili cilësohet si më i vjetri në Mesdhe dhe shumë homogjen (veçanërisht para ardhjes së indo-europianëve si popull heterogjen, para viteve 2.000 p.e.s) per nga vitete e lashtesise dhe pandryshueshmerise, por shume heterogjen ne llojin e tyre ne formim.
Këto janë disa nga haplogrupet e shqiptarëve:
Y-chromosome (Y-DNA)
E1b1b1a; E1b1b1a2; E3b; E3b1a (E-M78); E-V13; I; I1; I1b2 (M-26); I2; I2a; I2a1; I2b; J2; J2a; J2b (J-M12); J2e (M-102); J1; R1a; R1b; G; G2a...
Mitochondrial DNA (mtDNA):
H; (H1+H3); V; J; T; U; (U4); (U5); K; I; W ...
Shqiptaret kane shume haplotipe te ngjajshme me popujt perreth gjithe Mesdheut dhe Europes. Ne qofte se nje individ qe i perkete ndonjerit nga keto haplotipe dhe nuk eshte sot kulturalisht shqiptar, do te kthehej natyrshem te evoluimi i drejteperdrejte i kultures se perbashket pellazgjike qe sot e gjejme te shqiptaret, ky kthim nuk do te quheshte asimilim, por rilindje kulturore drejte nje globalizimi te mirefillte, sic ishte periudha pellazgjike, kur te gjithe popujt ishin nje. Nese nje shqiptar vendosen te mos e trashegoj kete kulture te evoluar drejteperdrejte te shqiptaret, atehere ky akt do te quhej asimilim. Modifikimi, modernizimi i kultures pellazgjike eshte i drejte, por braktisja e saj eshte asimilim. Shqiptaret nuk kane komb tjeter te asimiluar brenda tyre (edhe pse vet jane asimiluar vazhdimisht ne kombet e reja qe jane formesuar), por shqiptaret ngjajne antropologjikisht me te gjithe popujt e Mesdheut dhe Europes. Ne fakt shqiptaret jane pasqyra origjinale e ketyre popujve qe ne origjine. Ne nje shkrim tjeter do te jap te dhena ne detaje per llojet e haplogrupeve qe shqiptaret u perkasin dhe vjetersine maramendese te tyre. (2)


Rrenjet ne histori (Pellazget)
Nese ekziston ndonje popull autokton ne bote, nuk mund te jene tjeter pervec shqiptareve (3). Emri me i vjeter qe identifikon kulturen apo popullin autokton ku mbijetojne sot shqiptaret, eshte emri pellazg, te cilet karakteizoheshin me nje gjuhe dhe bashkesi kulturore te perbashket (4, 5, 6... 7), qe jetonte ne pjesen me te madhe te botes qe atehere njiheshte dhe ndertonin struktura te jashtezakonshme (klutura megalithike (8), koha e tyre ka nje vazhdimesi nga parahistoria deri ne histori. Pas zhvillimit dhe ferkimeve ndermjet tyre, filluan carjet e theksuara kulturore deri te lufterat ndermjet fiseve pellazge. Shqiptaret jane perzierja me e vjeter e shume fiseve pellazge qe u terhoqen instiktivisht ne malet e gadshillut ilirik, si pasoj e ketyre lufterave, qe filluan pas ndarjeve te para kulturore, ndarjes se gjuheve, qe rrjedhimisht coji deri te ndarja e kombeve. Terheqje te ngjajshme te pellazgeve pati edhe ne disa skaje tjera perreth tre kontinenteve qe e rrethojne Mesdheun, dhe zakonisht ky popull quhej alban (sepse ata kryesisht mbijetonin ne male (30). Te albanet e Ballkanit, u struken brenda tyre fiset tjera ilire, thrake, etruske, pra pellazge, ende te pandryshuara, kurse albanet e skajeve tjera te botes u asimiluan me heret nga te ndryshmit perreth. Albanet e Ballkanit sot jane te vetmit ne bote qe kane mbijetuar nga ajo kohe, perderisa fiset tjera pellazge evoluan dhe u perzien me kultura tjera te krijuara nderkohe, duke formesuar keshtu kombe tjera me te reja. Te albanet e Ballkanit dhe fiseve tjera nga i njejti popull qe kishte mbijetuar pa u asimiluar, pati edhe nje tkurrje tjeter, kjo ishte tkurrja e fiseve tjera ilire, thrake, etruske, qe te shtypur nga invazionet e vazhdueshme (kryesisht nga lindja, veri-lindja dhe jug-lindja) u terhoqen ne malet e ketij rajoni dhe u mbeshteten per detin Adriatik si kufirin e fundit te tyre. Nga cdo fis pati te mbijetuar nen emrin e mevonshem si shqiptar, por pati edhe te asimiluar dhe shkrire ne kombet e tjera qe na invadonin. Prandaj sot, gjenetikisht kemi shume sllav, grek, italian, turq, gjerman, kelt, me te njejten ADN si te shqiptareve, por kulturalisht keto individ jane te asimiluar ne nje komb tjeter dhe nuk kane arritur ta ruajne origjinalitetin e kultures se tyre me te lashte. Po ta benin kete, ata sot do te identifikoheshin si te ngjajshem me shqiptaret dhe do te flisnin gjuhen e tyre te perbashket qe e kishin ne antikitet, gjuhen e perbashket pellazgjike, sot me e perafert me kete gjuhe eshte shqipja.
Edhe nga perfundimet qe dalin nga analizimi i teksteve fetare, shohim se pellazget jane populli para profetit Nuh, qe u nda ne periudhen e kulles se fameshme te Babelit, dhe nje pjese e vogel e tyre qe mbijetoji si origjinale qe nga jo kohe, vazhdimisht eshte tkurrur perreth maleve te Mesdheut. Berthama e tyre mbeti e strukur perfundimisht ne malet e gadishullit Ilirik. (7)


Gjeografia
Pasi e permendem diversitetin nga ku u krijua berthama shqiptare, eshte ndoshta ironik fakti se edhe gjeografikisht vendi ku jeton ky popull eshte tejet unik. Ne nje territor relativisht te vogel jane te strukur edhe malet, edhe fushat, edhe lumejt, edhe deterat. Perreth Mesdheut, eshte nder vendet e pakta qe ofron nje afersi te theksuar te malit me detin, poashtu klima eshte e ndare ne ate mesdhetare, tropikale dhe subtropikale, shqiptaret ballafaqohen me nje dimer te forte dhe nje vere te forte poashtu. I perjetojne te gjitha ekstremitetet e klimes. Kemi nje vere si ne jug-lindje te botes dhe nje dimer si ne veri-perendim te botes. Lageshtia e ajrit eshte me e larte se ne lindje, prandaj temperaturat e veres edhe pse jane pak me te uleta se ato te lindjes, perjetohen me rend, poashtu edhe dimri eshte i acart dhe i rend si ne veri-perendim. Klima ndikon jashtezakonisht shume ne kalitjen multidimenzionale te karakteristikave kryesore te races se njeriut dhe ky diversistet ne klime, ashtu si ne gjeografi dhe histori, padyshim se e ka ndikimin e vet ne formesimin e shqiptarit.

Kultura
Gjuha (7), simbolet (9), (7), veshja (10), (7), vallet (10), (11), (7), kenget (12), (13) dhe te gjitha elementet kryesore te kultures qe e krijojne identitetin tone kombetar, jane ne ekuiliber te plote me faktoret tjere te permendur deri me tani, pra, jane me elemente te theksuara diversiteti ne formim (piknisje) dhe paraqesin nje mozaik mahnites per boten e globalizuar.
T'i marrim nje nga nje. Eshte mahnitese se si ne gjuhen shqipe perfshihen te gjitha melodite e mundeshme qe formon fonetika e gjuheve ne bote. Madje edhe ne aksiomen indo-europiane per gjuhen, shqipja nuk mund te ndahet as ne deget perendimore, as ne ato lindore, por qendron ne mes te tyre, sepse i ka elementet e krijimit te te dy ketyre degezimeve (14), (7). Qindra nendialektet e shqipes ne nje territor relativisht te vogel, tregon nje vecanti qe flet per historine e tkurrjes qe kane patur te paret e shqiptareve, qe fiset e tyre kane jetuar ne nje largesi te madhe njeri me tjetren, aq sa kane filluar edhe ta evoluojne gjuhen e tyre te perbashket ne drejtime te ndryshme, por invazionet e njepasnjeshme kane detyruar autoktonet e vjeter te terhiqen e te mblidhen ne malet me te aferta (15).
Te simbolet kemi ruajtje te mrekullueshme brenda identitetin kulturore shqiptar, te simboleve me te vjetra te njerezimit. Duke filluar qe nga simbolet neolotike qe vizatohen ne forme tatuazhezh ne malesi, piktogramet ne gur dhe veshje, mithraizmi, pastaj simbolet e kulturave antike qe u formesuan nga te paret e shqiptareve, e deri sot te simbolet identifikuese kombetare qe bijne me shume ne sy. Pra, edhe ketu shume kultura te vjetra, qofte edhe te zhdukura tani me, qe nga skajet me te thella te botes, mund te shohin ngjajshmeri me simbolet qe jane perdorur ne vazhdimesi nder shqiptar.

Edhe te veshja verehet multidimenzionaliteti i kultures shqiptare. Ne veshjen e shqiptarit shohim ruajtjen e elementeve me te hershem te kulturave te vjetra qe jane krijuar nga i njejti popull pellazgjik perreth Mesdheut. Xhubleta eshte nje mrekulli ne vete. Plisi poashtu. Fustanella dhe tirqit kane lashtesine dhe bukurine e tyre. Ngjyrat jane kryesisht bazike (bardhe, zi, kuq). Por ashtu si te elementet tjera kulturore, shqiptaret kane perfshire te gjithe mozaikun e tendenvace tjera te para kulturore, ne brendesi te tyre, pra ne mvaresi te dallimeve fisnore kemi edhe te kaften, apo te verdhen ne konbinim. Ngjyrat tjera vijne ne relacion me rastet e vecanta, sic jane ritet, festat dhe pasuria, p.sh. qendisja me ar u takon ketyre te fundit. Por pjesa lindore e shqiptareve edhe çamet poashtu, zakonisht perdorin me shume ngjyra ne veshjet e tyre. Poashtu edhe arbereshet e Italise. Veshja eshte e lidhur shume ngusht edhe me simbolet.
Vallet e shqiptareve me kujtojne katat e kung-fu ne Azi, por te shqiptaret me shume vihet ne dukje madheshtija, ne krahasim me levizjet akrobatike te aziatikeve. Edhe vallet, ashtu si te gjitha elementet tjera te kultures shqiptare, vijne deri ne ditet tona qe nga koherat me te hershme historike. Simbolika, gjendja emocionale dhe ekspozimi, apo shfaqja e kultures ne pergjithesi, jane karakteristikat e valleve te shqiptareve.

Kenget poashtu tregojne rolin ekuilibrues te shqiptareve, ne mes lindjes dhe perendimit. Te kenget e shqiptareve verehen elemente lindore dhe perendimore njekohesisht. Ne kenget popullore shqiptare perdoren shume instrumente muzikore dhe sa me shume instrumente muzikore te perdoren ne to, habitshem, aq me shqiptare tingellojne keto kenge! Jo rastesisht veshi i shqiptarit te sotshem nuk e perjashton as muziken qe vijne nga lindja, as edhe ate nga perendimi. Madje edhe ne krijim te muzikes, perdoren elemente te te dy ketyre poleve te ndryshme (pa marr parasysh shkallen profesionale gjate krjimit te ketyre kengeve). Eshte me interes te permendim se qe ne fillet e para te muzikes boterore ne pergjithesi, duke bere tinguj me materiale te natyres (gur, gjethe, dru, fryme...), e deri te perdorimi i sa me shume instrumenteve muzikore moderne, muzika shqiptare mbetet po e atille, duke ruajtur unikalitetin e saj, qe perfshijne mozaikun e te gjithe atyre qe sot bejne muzike dhe kulture ndaras (lindja dhe perendimi).

Trashegimia e kesaj kulture, eshte ajo pjesa me e shenjte qe e dallon fisnikerine e kultures shqiptare, me ata qe e mesojne apo e indoktrinonje nje kulture neper institucione. Trashegimia nuk lene vend per fallcivitete, kurse indoktrinimi pseudo-institucional po.

Feja
Kultura shqiptare, qe vijne e kalitur si e tille qe nga parahistoria, ka brenda vetes edhe periudhat kur njerezit kane krijuar apo edhe ndryshuar fete e tyre. Vet Kanuni, apo be-ja (feja (29) e trasheguar dhe e pa shkruar e kultures shqiptare, eshte nje pjese e mbijetuar e kultures se vjeter antike (16), nga ku dolen edhe permbledhjet e librave fetare, qe u saktesuan nga zinxhiri i profeteve qe njeh njerezimi. Edhe monoteizmi para kristian edhe paganizmi para grek, jane te nderthurura brenda kultures shqiptare (17). Feja e shqiptareve sot, pervec periudhes se krijimit, eshte e ndikuar edhe nga periudhat e mevonshme te zhvillimit te saj edhe nga kulturat perreth, por gjithnje eshte e harmonizuar me ate qe quhet fundamentale, pra, me kulturen e perbashket qe ne antikitet. Kryenecesijte e mevonshme te kombet e reja, qe kane si burim versionet e tyre fetare qe ata i besojne, te shqiptaret keto dukuri eliminohen nga vet hapesira e gjere e kultures shqiptare qe perfshijne ne vete te gjitha diversitetet historike, dhe vet mbijetesa e kesaj kulture ka harmonizuar vetevetiu brenda saj zenkat e atyre qe kapen pas degeve. Deget mund te perplasen njera me tjetren, por ato i bashkon rrenja. Kultura shqiptare ka rrenje shume te thella. I gjithe predikimi i zinxhirit te profeteve monoteist, bashke me paganizmin ne anen tjeter, jane te mberthyera ne harmoni ne kulturen shqiptare. Te gjitha ekstremitetet kulturore perfshihen brenda saj, prandaj ne qofte se kjo kulture ka mbijetuar deri me sot, atehere mund te praqitet si model per zgjidhjen e shume problemeve shoqerore neper bote. Filozofia e rilindasve tane se feja e shqiptarit eshte shqiptaria, ngerthen ne vete per mrekulli fene/fete e njerezimit, cila do qofte emri i saj. Sepse vet formimi dhe zhvillimi i ciles do fe qe nga krijimi i njerezimit, eshte ekuivalent me vet formimin e shqiptarit (ne formesimin e kombit tone, nuk ka luajtur rol vetem nje fe, nje ideologji, apo interes gjeostrategjik), i cili nuk njeh nje pikenisje, apo pikendarje nga trungu i perbashket pellazgjik, por eshte evoluim i drejteperdrejte racor dhe kulturore, bashke me vet njerezimin, dhe ruan natyrshem vecantite multidimenzionale te brumit te perbashket. Cila do fe e vjeter qe ekziston sot te njerezimi dhe i ka rrenjet qe nga koha e perbashket pellazgjike, apo eshte vazhdimesi e asaj tradite, automatikisht eshte edhe fe e shqiptarit.

Jo rastesisht Lady Mary Wortley Montagu shprehet ne kete menyre per kete ceshtje: "Besoj se nuk ka asnjë racë tjetër të njerëzimit që të ketë një mendim kaq modest për aftësinë e vet" (18), duke shtuar ketu Stephen Schwartz (19), drejtor i qendres se pluralizmit Islamik, qe e jep modelin shqiptar si zgjidhje te problemeve nderfetare per boten e civilizuar, apo edhe kryeministrin kanadez Stefen Harpe (20). qe e paraqet shqiptarijne si model per boten, nderkohe Dr Scarlett Epstein (21), qe kerkon nga e gjithe bota te adoptoj be-n (fene) e shqiptarit. Vlene te shtojme ketu edhe keto referenca 22, 23, 24.

Organizimi shoqeror dhe politik
a)
Kufijte e shtetit (25), apo formave tjera te organizimit shoqerore te shqiptareve, gjithnje jane percaktuar dhe vazhdojne te percaktohen nga te huajt, apo ne mvarshmeri te limitit deri ku dhe kur ka mundur te qendroj rezistenca e shqiptareve. Hapesira shqiptare eshte zone restrikcioni, si pasoj e ekspansionit te vazhdueshem. Organizimi shoqerore dhe politik i shqiptareve ka qene gjithnje i ndryshueshem apo variabil ne mvaresi te rethanave, duke filluar qe nga qytet shtetet e koherave antike (nje tregues tjeter i kryenecesise me njeri-tjetrin), deri te tendenca e sotme per te krijuar shtetin e perbashket kombetar (qe ka ngelur ne nivel tendence). Emerues i perbashket i te gjitha ketyre periudhave eshte veshtiresia e shqiptareve per te krijuar unitet politik. Arsyjet jane nga me te ndryshmet, disa prej te cilave i kemi permend edhe me larte.
Ashtu si cdo gje qe shkon drejte ndarjes, hapjes, zhvillimit, qofte nga kendveshtrimi makro, apo edhe mikro, ashtu si universi qe kishte nje pike te perbashket, qe nga Big Bang-u ai shkon drejte hapjes dhe ndarjes, ashtu edhe ne kendveshtrimin më mikro, njerezimi shkon drejte hapjes, ndarjes se metutjeshme. Megjithate, ndarja e shkakton "të ndryshmin", i ndryshmi e shkakton diversitetin dhe diversiteti shpesh shkakton edhe konflikte, prandaj njerezimi ka shpikur vazhdueshem ideologji qe te bashkoj njerezit dhe t'i homogjenizoj ato. Keto ideologji nuk jane sinkornizuar natyrshem me vet natyren e njeriut dhe keshtu edhe ato kane deshtuar. Perandorite, kalifatet, ideologjite e vjetra, apo keto te reja qe i perjetojme sot, te gjitha kane deshtuar, apo jane ne proces te deshtimit.
Rasti i shqiptareve eshte shume specifik, sepse ata jane krijuar si bashkim i fiseve me te vjetra te rajonit, te detyruar nga invazionet e njepasnjeshme te kulturave tjera qe ishin ndare nga i njejti trung i perbashket. Ky bashkim i detyruar per mbijetese, si pasoj e rethanave historike, i atyre fiseve te vjetra te trungut te perbashket pellazgjik, e qe jetonin ne nje largesi te madhe ndaj njeri-tjetrit, ka formesuar nje mozaik dhe heterogjenitet ekstrem, brenda homogjenitetit kombetar te shqiptareve. Koha e gjate qe ata jetojne se bashku ne njeren ane, dhe natyraliteti i njeriut per tu ndare, per te evoluar, per tu vecuar, ka sjelle deri te individualiteti ekstrem i shoqerise shqiptare. Tani me nuk kemi tendence per ndarje fisesh dhe formimi te kombeve te reja, sic ishte ne antikitet, por fenomeni ka depertuar deri te "atomizimi" i ceshtjes, apo deri te individi. Ata shqiptar qe tentojne te ndahen apo te vecohen, hasin ne fise, kultura apo kombe te huaja, qe koha e gjate i ka shendruar shume te huaj per ta, dhe atyre nuk u ngelet kompromis tjeter vec se te asimilohen brenda tyre, nese duan te evoluojne. Por, ata qe i bejne balle ketij kompromisi vetmohues te kombinuar me forcen e natyrshme e njeriut (ne kete rast te shqiptarit) per t'i ndejtur besnik tradites, ka krijuar anomali gjate proceseve te takimit me kulturat, fiset, apo kombet e huaja. Tendeca e natyrshme per tu ndare nga trungu, ne njeren ane, me tendencen tjeter te natyrshme per t'i qendruar besnik tradites, te kombinuar me dallimin ekstrem qe has ai ne mes vetes dhe kultures, fisit, apo kombit te ri qe e takon, ka bere qe nje pjese e shqiptareve, megjithate, kane vendosur t'i qendrojne besnik identitetit kombetar, dhe te kthehen e te jetojne ne berthamen e tyre te mbetur qe nga parahistoria. Ky fenomen, ka sjelle deri te vazhdimi i ndarjes brenda llojit te vet, duke formesuar keshtu shoqerine me individualiste brenda nje kulture (ne sens te gjere te fjales), qe ekziston ne bote. Ky rezultat ka pasoja katastrofike per unifikim kombetar, poashtu krijon tension brenda llojit, por eshte shume interesant dhe terheqes per kulturen globale, ku individi vihet ne qender te vemendjes. Individualitetin e shqiptareve e kane vene re te gjithe pushtuesit, te cilet gjate periudhes se administrimit, kane shfrytezuar vetine udheheqese, qe vijne si rezultat i individualitetit. Kjo eshte shfrytezuar ne vecanti nga Perandoria Romake dhe ajo Osmane. Shpresojme se kjo veti do te vihet re edhe pas humbjes se pseudo-nacionalizmave global dhe krijimit te nje sistemi funksional nderkombetar (njerezor). 

b)
"Te barabarte ne mes te barabarteve". Kjo ishte formula me te cilen Skenderbeu arriti te bej bashke nje pjese te madhe te shqiptareve (26). Ligji i krijuar nga nje njeri apo elite dhe kerkon vet te sundoj mbi njerezit tjere, nuk mund te perfillet vullnetshem nga shqiptari, por ligji qe e ngre, e rrit, apo e bene te ndjehet mire moralisht dhe shpirterisht shqiptarin, ate ligj ai vetevetiu e respekton. Kanuni qe i pashkruar, por ligjet e tij diheshin dhe ndjeheshin apriori nga shqiptaret, sepse ato ligje mund te gjinden thelle ne moralin e cdo njeriu qe kerkone ngritje, rend ne shoqeri dhe barazi (16). Komunizmi per shembull, eshte nje kopje e keqe e kesaj barazije, sepse perseri ne piedestal eshte nje njeri, apo nje grup njerezisht, qe per shqiptarin eshte irrituese dhe nencmuese. Shteti demokratik krijon ndarje klasore te bazuar nga te ardhurat ekonomike. Ky eshte nje problem i madh per ligjet morale te shqiptarit, i cili asnjehere ne histori nuk ka qene lypsar, madje as per buke, por sot kemi gjithnje e me shume shqiptar qe e thejne cdo kod moral te tyre te trasheguar dhe dalin me koken ulur per lemoshe, sepse sistemi i ketille politike i'a ka pamundesuar qe te punoj edhe token e vet per nje kafshate buke. Ne anen tjeter, kemi shqiptaret militant, qe thejne kodet e tij per te perkarhur nje individ apo grup njerezish, vetem e vetem qe te mos vij ne nje gjendje te rende ekonomike, ai detyrohet t'i thej vazhdimisht kodet e tij morale te trasheguara.. Militanti i bazuar ne interes ekonomik, e thenë rende traditen dhe identitetin e trasheguar te shqiptarit. Politika qe kanalizon shqiptaret drejte nje skeme te ketille te veprimit, duhet te ndryshohet sa me shpejt qe eshte e mundur, sepse shkateron traditen, kulturen, dhe vet prirjen kulturore te shqiptarit. Ky sistem, thjeshte e asgjeson shqiptarin dhe e ben ate te zbrazet nga cdo element kulturore te trasheguar.
Shqiptari duhet te krijoj vet nje model te tij te funksionimit te shoqerise, sepse kopja e nje modeli te huaj nuk korespondon me vecantite e tij kulturore. Ne fakt, shqiptari duhet te modeloj nje forme te tille te modelit politik, ku duhet te perfshije elemente nga format me te suksesshme te funksionimit politik nga e gjithe bota e diteve tona, por qe perseri te jene te nderlidhura ngusht me kodin moral brenda se cilit shqiptari ndjehet më shqiptar. Politike autoktone duhet te krijohet edhe per ceshtjet sociale, ekonomike, ato te turizmit, edukativo-arsimore, etj. Fillimisht duhet te selektohen vecantite te cilat mund te shfrytezohen per te miren e vet shoqerise dhe padyshim keto vecori nuk mund te jene te ngjajshme me ato qe mund t'i kete nje komb tjeter, prandaj kopjimi krijon kaos. Vecoria me e theksuar e shqiptarve eshte trashegimia kulturore dhe materiale, per te cilen duhet te krijohen politika adeukuate per t'u shfaqur dhe ruajtur institucionalisht. Jo cdo gje e vjeter eshte e mire, ashtu sic nuk eshte e mire cdo gje moderne, prandaj shqiptari duhet te dalloj te miren qe e ka trasheguar dhe ta modifikoj ate ne nje forme moderne, qe te ruhet nga te keqijat e koherave moderne dhe t'i shfaq me sukses vecantite e tij ne te ardhmen.

Nacionalizmi
Ky nocion qe identifikohet nepermjet identitetit kombetar, eshte evoluim i natyrshem i organizimit shoqerore qe nga antikiteti, me njerezit e ngjajshem qe ne lindje, qe identifikohen me gjuhe dhe kulture, simbole, histori të përbashkët (27), qe i homogjenizon njerezit deri në atë masë sa që ata e perceptojnë vetveten si një popull, madje dhe interesat momentale (qoftë ato edhe në perspektivë), i kanë të ngjajshme. Këto interesa, apo tendenca për të vendosur për gjendjen e tyre sociale, ekonomike, politike, janë thellë të ngulitura në qenien e tyre, e cila është kalitur përgjatë një procesi shumëvjeçarë në mënyrë të ngjajshme me njëri-tjetrin. Kështu formësohet një civilizim, kështu formësohet një kulturë, kështu formësohet një komb me veçantit e tij dhe rjedhimisht kështu formësohet edhe nocioni i nacionalizmit.
Pika ekstreme e nacionalizmit shpije te dukuri tjera kryesisht negative per shoqerine e globaliluar, sic eshte racizmi, superkombi, apo superioriteti mbi popujt tjere, por nacionalizmi identifikues, mbrojtes, qe shfaq vyrtite dhe nuk anathemon kombe, kultura apo racat e tjereve, quhet nacionalizem pozitiv. Ne vazhden e ketij mendimi do te theksoj edhe thenien e Kadares sone te madh: "Pa qene nacionalist i mirefillte, nuk mund te jesh as edhe kozmopolit i mirefillte".
Pasi qe nacionalizmi fillet e tij i ka ne tribalizem (27), ashtu si familja qe rrenjet i ka ne fis e fare, grumbullimi i shume fiseve te ngjajshme qe flitnin te njejten gjuhe (kujtojme ketu primordializmin), e formesojne kombin, por ne rastin e shqiptareve ky formesim eshte me specifik dhe ka nje histori pak me te ndryshme se ne rastet e formesimit te kombeve tjera, te cilet per vec gjuhes se formesuar, kane edhe pikenisje apo pikeformime me baze fetare, simbolike, ekonomike, politike, etj.  Te shqiptaret nuk ekziston nje piknisje prej ku fillon formesimi i ketij kombi, shqiptaret jane vazhdimesi kulturore e tre racave, te asaj dinarike, alpike (qe shpesh konsiderohet si pjese e asaj dinarike) dhe mesdhetare, qe kane jetuar dhe levizur perreth gjithe Mesdheut ne tre kontinente, qe nga parahistoria. Keto raca jane pjese perberese e te gjitha kombeve te ketyre kontinenteve, por ne malet e gadishullit ilirik u ruajt vazhdimesia kulturore qe nga formesimi i tyre. Pas ndarjes se vazhdueshme te kulturave/gjuheve, formesoheshin kombe te reja te cilat largoheshin dhe ndryshonin vazhdimisht nga berthama e tyre pellazgjike. Ky proces ka vazhduar pa nderprere dhe akoma vazhdon, nderkohe, pjesa e berthames se pandryshuar te mbetur perreth mesdheut, si pasoj e ekspansinonit te vazhdueshem te kulturave dhe popujve tani me te ndryshem, shkaktoji restrikcionin e vazhdueshem me epiqendren ne malet e gadishullit ilirik.
Gjithe keto pjese fisesh qe kishin mbijetuar pa u asimiluar dhe qe jetonin aq larg njera-tjetres (qe nga "Shtyllat e Herkulit" ne perendim, deri ne Kaukaz ne lindje dhe qe nga deti Baltik ne veri dhe deri ne Egjypt ne jug - 15, 28), me raca te ndryshme, por me nje kulture te ngjajshme, padyshim se ofrimi i tyre shkakton nje ferkim centrifugal nga diversiteti lokal, por edhe nje afrim centripetal drejte njeri-tjetrit nga rreziku i asimilimit dhe shfarrosjes totale ne anen tjeter.
“Nacionalizmi shqiptar” (që në vetvete, nuk është as më shumë e as më pak se vetëdijesim kombëtar), në krahasim me atë të popujve tjerë, për veç se nuk është gllabërues, apo i rezikshëm, ai është aq unik dhe njëkohësisht shumë kontraditkorë, sa që nuk mund të definohet qartë se si etnocentrizmi shqiptar, në vetvete do të thotë multikulturalizëm (globalizëm/khalifat), që reflektohet në të gjitha komponentat e kulturës shoqërore, deri tek feja. Kjo dukuri, padyshim se ka të bëjë me qenien shqiptare, si ekstrakti më i vjetër qe vijne drejperdrejte nga berthama e perbashket e kombeve dhe thellë në nënvetëdijen tonë, të gjithë njerëzimin mund ta perceptojmë si një ‘komb’ i vetëm, apo ‘bashkombas’.
Shqiptari i sotëm, në parim (duke marr parasysh se ai është injorant në relacion me njohjen e vetëvetes, që vijnë si pasoj e rethanave të jashtëzakonshme që ka kaluar kjo pjesë e njerëzimit, që nga krijimi i tij), e percepton çdo gjë shqiptare me skepticizëm e përbuzje, dhe e admiron gjithnjë ‘të huajin’ si qenie e zhvilluar në liri më të madhe në relacion me të dhe më i përparuar se sa ai. Shembull e kemi indeksin e eurocentrizmit apo multikulturalizmit tek shqiptarët, më të skajshëm se vet europianët, apo amerikanët dhe vetekspozimin ndaj interesave të polit lindor gjeostrategjik njëkohësisht.
Të qenurit shqiptar, nuk është vetëm mënyrë e të menduarit, e sjelljes, kulturës, prirjes psiokologjike e sociologjike, por për ti siguruar këto, duhet të lindësh si i tillë, pra, të kesh të regjistuar në ADN të gjithë trashëgimin e vaçant të këtij populli të mbijetuar në rethana të jashtëzakonshme që nga krijimi i njerëzimit. Njerëzit janë kudo të njëjtë, rethanat historike janë ato që i diferencojnë edhe gjenetikisht. Të preukupohesh vetëm me problemet e të tashmes, do të thotë se je duke u rrotulluar vetëm brenda kuadratit të pasojave që ke trashëguar. Pra, njerëzit instiktivisht janë të prirur ti harrojnë shkaqet, por shkenca jo!

___________
Diversiteti ne mendime eshte pasuri, homogjeniteti ne kete rast do te krijonte nje kope, apo turme njerezish servil te njeri-tjetrit dhe ne e dijme se te pakten ne kete pike dallohemi per kryenecesi te theksuar.
Pa marr parasysh pasojat e kesaj vecorije, ne mosfunksionimin e shume sistemeve te importuara, ne duhet te dijme te shfrytezojme kete prirje kulturore per te mire. Cdo shqiptar eshte model per kete diversitet ne mendime, nuk eshte me rendesi se a kane apo jo te drejte ne ate cka mendojne dhe pa marr parasysh nivelin e intelektit te tyre qe e kane shfrytezuar, apo informatave qe posedojne, me rendesi eshte qasja per te kundershtuar, duke e vecuar veten individualisht ne ate cka mendon. Mungesa e njohurive intelektuale nuk ka te bej me kapacitetin. Nderkohe antropologet nga kendveshtrimi i tyre shkencore flasin per kapacitet te theksuar te races shqiptare dhe lloj-lloj "produktesh" qe hasim per cdo dite e qe jane te shquar per injorancen e tyre, nuk duhet te perzihen me kapacitetit e po atyre, qe mund te jete komplet i pashfrytezuar, si pasoj e shume rrethaneve te vecanta qe e kane krijuar si te tille.

__________
Prandaj mos i detyroni shqiptaret te sillen njesoj (komunizmi), sepse beni krim anti-njerezor, ata nuk jane te kalitur per nje sistem te atille, por as mos i ndani ata na klasa, ku morali nuk do te ishte pesha qe do te matej, por paraja (sistemi demokratik).
Prandaj mos prisni qe aty ku ka nje grumbull shqiptaret, qe ato te sillen te gjithe njesoj. Pa marr parasysh natyren e veprimit (sasine e budallallekut, apo sjelljes "se mire"), nje grup shqiptaresh asnjeher nuk do te veproj njesoj, edhe pse njeri prej tyre do te tregohet shume i talentuar, ai budallai do ta kundershtoj me vetebesim te plote, apo e kunderta.
Prandaj mos prisni qe te gjithe shqiptaret te hane torte ne nje menyre te njejte, padyshim se do te kete prej atyre qe do ta prishin "kopen";
Prandaj mos prisni qe ne nje "party" te organizuar nga ju ne nje kafiteri te qytetit, nuk do te kete "party breaker-a", nese keni ftuar nje grumbull shqiptaresh, padyshim se do te kete ekstremitete ne sjellje.
Prandaj mos prisni se te gjithe shqiptaret do te luftojne armiqet ne unitet te plote, padyshim se do te kete tradhetar te medhenj, apo prej atyre qe do te gjejne miliona arsyje tjera per te marr nje qendrim ekstrem, por te ndryshem nga njeri-tjetri.
Prandaj mos prisni se te gjithe shqiptaret do te duan te bashkohen ne nje shtet, padyshim se do te kete prej atyre qe do te krijojne nje ekstremitet tjeter per ta ndjekur...
Shqiptaret jane nje kopje e vogel e kultures boterore ne pergjithesi. Me cdo problem qe do te ballafqohet bota deri ne skajet me te thella te saj, probleme te ngjajshme do te mund t'i gjesh edhe te shqiptaret. Kjo vlene edhe per perparesite. Shqiptari barte me vete ekstremet e te dy aneve te medaljes.

Besir Bajrami
19.2.2014
Basra - Irak

________
Referenca (ne brendesi te lidhjeve te meposhtme, i keni edhe emrat e autoreve):

1. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/305316846182758
2. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=152265138154597&l=53a0cd559a
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=195124187202025&l=5802383c61
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=114605051920606&l=5804042641
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=127310447316733&l=bb02a77da5
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=195124187202025&l=5802383c61
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255175455592&l=e429b9df59
3. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279254672122309&l=97642b4734
4. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/282121355152962
5. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279260385455071&l=5b3ea1da0f
6. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279254522122324&l=4a45adeddf
7. https://www.facebook.com/notes/besir-bajrami/all-in-one/249209335121598
8. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255272122249&l=a6a52ccef8
9. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=139418649439246&l=3bb0952a76
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=110084515705993&l=94dad76c96 (me radhe...)
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=110084515705993&set=a.110082529039525.4389.100001133356751&type=1&comment_id=1434876&offset=0&total_comments=26
10. https://www.facebook.com/BesirBajramii/media_set?set=a.214339561947154.48697.100001133356751&type=3
11. http://www.youtube.com/playlist?list=PL87BD7CD207E9FF5D (videos)
12. https://www.facebook.com/BesirBajramii/media_set?set=a.251090514938725.56111.100001133356751&type=3
13. http://www.youtube.com/playlist?list=PL6065AC9B75911C99 (videos)
14. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=376867249027717&l=4f7317278f
15. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=128442420536869&set=a.110082529039525.4389.100001133356751&type=1&comment_id=742970&offset=0&total_comments=19
16. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/265846666796443
17. http://www.uvm.edu/~bsaylor/classics/hdt.2.50.html
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=168285296552581&l=f9efe504bd (+ Robert D'Angely - Enigma, faqe 149-151)
http://books.google.co.uk/books?id=71I9AAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Die+alten+Pelasger+und+ihren+mysterien&source=bl&ots=VV6iX2JwvI&sig=vk3WoAyKXJJa2vlaW2k26YYJHCQ&hl=sq&ei=wxi_TMOPGIzGswbygsW1DQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=Die%20alten%20Pelasger%20und%20ihren%20mysterien&f=false
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=166728296708281&l=4caab9b623
http://books.google.com/books?id=Y1cXAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Symbolik+und+Mythologie+der+alten+Völker%2C+besonders+der+Griechen&source=bl&ots=tP64RK_p7w&sig=ndLOcVEcTQADkCodcKYrdS4QALc&hl=sq&ei=Acm_TJmJLcGfOoyu2fwL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA8Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.227738487273928.50700.100001133356751&type=3&l=16a1ad75fe
http://infoarkiva.com/lajme/artikull/iden/1046934133/titulli/Pipa-ne-diksionerin-francez-Mitologjia-shqiptare-me-zana-e-djaj-por-pa-zota
18. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279258822121894&l=f8ed2c0b1c
19. http://www.huffingtonpost.com/stephen-schwartz/how-albanias-religious-mix-offers-an-example-for-the-rest-of-the-world_b_2199921.html
20. http://www.balkanweb.com/m/shqiperi/holokausti-kryeministri-kanadez-shqiptaret-i-dhane--bese--hebrejve-88045.html
21. http://www.youtube.com/watch?v=Z1ny8z9YuJs&app=desktop (video)
22. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279259635455146&l=33d7bcf860
23. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279258785455231&l=70202c2c0c
24. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=196375257076918&l=b8aec0dc79
25. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/436019189779189?comment_id=4457219&offset=0&total_comments=8
26. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/241429945952525
27. http://books.google.co.uk/books?id=B661BPLxImMC&lpg=PA595&ots=-mjOEO6Ejl&pg=PA595#v=onepage&q=O%20ju%20njer%C3%ABz%2C%20v%C3%ABrtet%20Ne%20ju%20krijuam%20juve%20prej%20nj%C3%AB%20mashkulli%20dhe%20nj%C3%AB%20femre%2C&f=false
28. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255272122249&l=a6a52ccef8
29. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=328946973819745&l=0a9563fce8
30. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=372627486118360&l=bdf5330b24

Friday, January 24, 2014

Gjuha më e lashtë në botë

1. Forma më e lashtë e shkrimit
Shumë njerëz bazojnë përgjigjen e tyre tek gjuha e cila është shkruar e para. Nëse po kërkoni më të lashtën absolute, mundësisht gjuha e sumerëve dhe e egjiptianëve fitojnë si gjuhët më të lashta (të dyja u shfaqën rreth 3200 vjet p.e.s).
Nëse po kërkoni mbi gjuhën e vjetër të mbijetuar deri në ditët e sotme, kinezçja është e cituar shpesh më shpesh, por edhe greqishtja ka shumë mundësi, pasi është shkruar me një linear B po rreth vitit 1500 p.e.s.



Por të gjitha këto janë të parëndësishme, pasi gjuha e shkruar nuk është e barabartë me gjuhën e folur.
Në vitin 3200 p.e.s kishte shumë gjuhë të folura përveçs gjuhës sumere dhe asaj egjiptiane, por ato nuk kishin fatin të kishin një sistem shkrimi. Këto gjuhë, janë po aq të vjetra.
Të marrim këtu një shembull shumë interesant, gjuha shqipe (e folur në veriun e Greqisë) nuk u shkrua deri në shek. XV-të të e.s, por Ptolemeu i përmend këta njerëz që në shekullin e I-të p.e.s.
Provat gjuhësore dhe arkeologjike dëshmojnë se shqiptarët ishin një komunitet njerëzish që kanë ekzistuar edhe shumë më parë se kaq. Kështu shqipja ekziston prej disa mijëvjeçarësh, por është shkruar vetëm prej 500 vjetësh më parë.
Për ironi të fatit, shqipja mund të konsiderohet shumë "e lashtë" dhe greqishtja shumë "e re".

8 Korrik 2013 https://linguistlist.org/ask-ling/oldest.cfm

Autorja Elizabeth Pyatt është Pedagoge e shquar e Gjuhësisë në Universitetin e Pensilvanisë, e diplomuar në Havard dhe ka kryer një sërë studimesh shkencore. Njeh 9 gjuhë të huaja, por jo shqipen. http://www.personal.psu.edu/ejp10/pyattcv.html

Zbulim marramendës


Në rrugicat e metropolit shqiptar zbulohet fare rastësisht një shkrim shqip edhe më i lashtë se Fjalori i Fon Harfit!

Zbulimi pritet të kthejë për rishikim tezat mbi lashtësinë e shqipes në Akadaminë tonë të Shkencave.

Shkroi: Stop Injorancës

“Shkolla e shqiptarëve”- në Venedik, vatër arsimi dhe kulture e shekullit të XV-të


Në gusht të 1368-ës, "Këshilli i të Dhjetëve" http://it.wikipedia.org/wiki/Consiglio_dei_Dieci , një grup personash të devotshëm, (me siguri me origjinë shqiptare, edhe pse kjo nuk është e specifikuar në dokumente) vendosi të ngrinte një shkollë.
http://www.veneziamuseo.it/TERRA/San_Marco/Maurizio/mau_sn_albanesi.htm

-Është fjala për bashkë vëllazërinë që u quajt "Shkolla e shqiptarëve" (Scuola degli Albanesi), një qendër e rëndësishme e arsimit, artit dhe kulturës shqiptare në Venedik aty nga fillimi i shekullit XVtë.

"Shkolla e shqiptarëve" në Venedik, që u ngrit si ndërtesë më 1368-ën, është i pari institucion arsimor i njohur i shqiptarëve në mërgim dhe Marin Beçikemi i pari mësues shqiptar që njihet deri më sot.
Siç shkruan G. Molneti në "La storia di Venecia nella vita private", “ndër mësuesit e tjerë, këtu punonte edhe Marin Beçikemi, që u quajt thjesht Marin Shkodrani, i cili në fillim të 1500-ës mësonte në Venedik me titullin "Mësues Popullor".
Ai, përpara se të fillonte si mësues në Venedik, më 1503, kishte shërbyer si redaktor i Shkollës Letrare të Raguzës si dhe ambasador i Republikës në Francë dhe në Napoli.
Në këtë bashkëvëllazëri merrnin pjesë edhe artistë e humanistë të dëgjuar me origjinë shqiptare si Leonik Tomeo, Marin Barleti, Viktor Karpaci e Mark Bazaito etj., dijetarë që punuan në gjallërimin e kësaj vatre shqiptare.
Leonik Tomen(1456-1531) erdhi në Venedik më 1504, por ardhja e tij i dha një impuls të ri bashkë vëllazërisë shqiptare."Shkolla e shqiptarëve" ishte për Leonik Tomen një arenë e gjerë veprimi për të punuar në dobi të vendit, për ruajtjen e traditave liridashëse dhe kulturore se sa katedra e filozofisë në Padova, ku ai shërbeu për 8 vjet me radhë.
Në këtë shkollë ishte mësues edhe Marin Barleti, njëri nga figurat kryesore të mendimtarëve tanë të shquar përparimtarë, të shekujve XV dhe XVI. Ai, për nevojat e shkollës shkruan dhe boton "Rrethimin e Shkodrës" më 1504 dhe më 1508, "Historia e Jetës dhe Veprave të Skënderbeut, Princit të Epirotëve". Në parathënien - kushtrim të veprës së parë "Rrethimi i Shkodrës", ai thotë se u vu të shkruajë për Shqipërinë "nga fuqia e dashurisë për atdheun, për të cilin me arsye e me të drejtë, çdo qytetar e ka për detyrë të derdhë edhe gjakun deri në pikën e e fundit të tij".
http://mescarnetsvenitiens.blogspot.com/2010_04_01_archive.html
Në ballin e ndërtesës së kësaj shkolle, ndodhej e vendosur midis dy dritareve, një bazoreliev kushtuar rrethimit të Shkodrës. Kjo është vepër e piktorit me origjinë shqiptare, Viktor Karpacit (1455-1526). Mjediset brenda saj i zbukuroi në afreske piktori tjetër me origjinë shqiptare Mark Bazaiti(1470-1530). Të dy këta artistë, për nevojat e shkollës, punuan edhe si arkitektë e dekoratorë. Elena Gjika(Dora d'Istria), në një letër dërguar Jeronim De Radës më 1866, i shkruan ndër të tjera se "Shqipëria duket gjithandej, nëpër përmendore, nëpër kujtime, nëpër institucione, madje edhe në një shoqatë shqiptare". Motivi kryesor i jetës së këtyre shqiptarëve në këtë komunitet të qëndrueshëm, ishte: "Për nderin dhe lavdinë e Atdheut", motiv ky thellësisht patriotik.

Tani të lindin vetvetiu disa pyetje:

- Këta dijetarë të shquar shqiptarë, ndër kokat më të shquara të kohës së tyre në arenë botërore, nga kush e mësuan shkrimin shqip?

- Kujt i jepnin mësim?

- Ku shkuan librat e tyre, kur bëhet fjalë për një shkollë të shek. të XIV-të? (Meshari i Gjon Buzukut daton i vitit 1555)

P.s Leonik Tomeo ishte i pari që solli në latinisht, shkrimet e Aristotelit nga Greqishtja e Lashtë.
Pra, nga një gjuhë e vdekur si Greqishtja e Lashtë, i rishkroi sërish në një gjuhë tjetër të vdekur siç ishte Latinishtja asokohe, pikërisht një shqiptar.
Për kuriozitet, Nikola Koperniku ka qenë student i tij...

Thursday, October 17, 2013

Shkurtimi i fjalëve në rrjetet shqiptare

Koha sot vrapon më tepër se kurrë dhe njerëzit kanë filluar të bëhen "oportunistë" gjatë komunikimit virtual, për të folur sa më shumë duke shpenzuar sa më pak kohë.
Kështu kemi filluar ti shkurtojmë fjalët, shprehitë, përshëndetjet, madje jo vetëm zanores "ë", por të gjitha zanoreve me rradhë iu kemi shpallur luftë ballore. "Ckm, zmr, klb, etj".

E tillë është edhe gjetja e fundit e komunikimit në Facebook, ku njerëzit bëjnë një kërkim në Google, ruajnë një foto në desktop, e hapin foton me një program që i modifikon ato, pastaj e ruajnë sërish.
Rikthehen tek komenti, ngarkojnë foton e tyre, presin sa ajo të ngarkohet plotësisht dhe pastaj e dërgojnë në formën e komentit të tyre personal.
Dhe kjo, sepse përtojnë...

Mirëpo pavarësisht dëshirës tonë për të fituar kohë duke ia marrë atë borxh komunikimit në sasi e cilësi, ajo që me siguri fitojmë është një komunikim gjithmonë e më i pamenduar, i papeshuar, i pamatur, i papjekur, i pavlerë dhe i pafrytshëm sepse nuk mund ta ushqesh trurin duke u përpjekur mos ta lodhësh atë.

E megjithatë, ky është vetëm një reflektim i pafajshëm që nuk pretendon të ndryshojë gjë, madje madje me zor po pres ditën kur ne do të komunikojmë vetëm me foto.

Shkroi: Stop Injorancës !

Gjuha shqipe në Facebook

Nga 13 mijë anëtarë që ka faqja jonë, 50% e tyre e mbajnë Facebook-un në gjuhën shqipe.
Pra, gjysma e shqiptarëve e përdor Facebook-un në gjuhën e vet...

Po si u zhvilluar gjuha shqipe në Facebook?


Gjuha shqipe në Facebook, po ashtu si gjuhët e tjera duke përjashtuar anglishten, u përkthye dhe u zhvillua vullnetarisht.


Çdokush prej nesh kishe të drejtën për të përkthyer qoftë një fjali nga mijëra e dhjetra mijëra njoftimet e ndryshme të Facebook-ut.

Më pas kalohej në një fazë të dytë, ku shfaqen të gjitha variantet e ndryshme të përkthimeve dhe çdokush prej nesh votonte për variantin më të saktë, për variantin e duhur.

Rezultatin...shikojeni vetë!

Shkroi: Stop Injorancës !

Thursday, October 3, 2013

Zonë e *irë

Dhe meqenëse po diskutonim rreth shqipes, huazimeve të panevojshme dhe banalitetit, jo më larg se dje ishin të ftuar tek emisioni Zonë e Lirë në TV KLan 2 kryeredaktorë dhe një gazetare politike, të gazetave më në zë në tregun shqiptar.

A. Çani iu kishte përgatitur një test mbi lajmet e javës ku mundësitë e përgjigjeve të tyre ishin:

- Lajm i mir
- Lajm i keq
- S'm'plas fare

Po, po, në një kanal kombëtar ishin shkruar pikërisht kështu, me një drejtshkrim tipi prej një analfabeti që i ka shpallur luftë zanores "ë", aq sa nuk e sheh të arsyeshme as ta zëvendësojë me zanoren "e".

Por ajo që ishte më e tmerrshmja e të tmerrshmeve, ishte fakti se këta krye-gazetarë, jo vetëm që nuk iu bëri përshtypje ky shtrembërshkrim, jo vetëm që nuk iu bëri përshtypje vendosja e alternativës "s'më plas fare" tek përgjigjet, kaq banale për një televizion publik kombëtar, por disa herë gjatë pyetjeve u përgjigjën pikërisht me mundësinë "S'më plas fare", (me demek bytha) jashtë çdo etike qytetari apo gazetari, madje edhe kur pyetej rreth një ambasadori të huaj

Por kur nuk iu plas as këtyre, nga kush presim ne tjetër ti pëlcasë?

Shkroi: Stop Injorancës !


Në pak fjalë….F. Konica !!!

Në pak fjalë, – me qëllim por pa shpresë që t`u mbushim kokën hamajve, zaptieve, të shtrembërve e t`egërve, – duam të shkoqitim çështjen e abetares gjer më sot.
I pari libër në gjuhën tonë dolli në 1635, d.m.th. 256 vjet më përpara, në Romë, prej Frengut të Bardhë (Dictionarium Latino-Epiroticum). [Autori më vonë do zbulonte duke gërmuar në arkivat e bibliotekës kombëtare të Francës, veprën e Pjetër Budit "Speculum Confessionis" ose "Pasqyra e të rrëfyemit" të shkruar, me të njëtin alfabet, në vitin 1621, pra 14 vjet më parë]. Ky libër përdori një alfabet, i cili ka të ngjarë se përdorej edhe më parë, se, po ta kish bërë Frengu i Bardhë, do ta kish thënë në parathënie të librit të tij; pra duke heshtur, na rrëfeu se alfabeti i tij nuk qe i ri. Me atë alfabet duallën gjer më sot shumë libra, më të shumtët përmbi fe, një fjalor shqip e italisht disa mijëra shtyllash, e me atë mëson gjithë pjesa e Gegërisë katolike. Të metat e atij alfabeti janë kryesisht dy:

1) Ka disa gërma të veçanta që nuk gjenden në shtypshkronjat;
2) S'është i mjaftueshëm për toskërishten.
Që të mos e ngarkoj tepër artikullin, shkoj e vij te viti 1879. Në atë mot, Sulltani, për të ndezur në Shqipëri një zjarr kundër sllavizmit, cpoi disa “Meemure” shqiptare të mblidhen që të bëjnë një alfabet shqip. Këta, me leje të qeverisë (turke), u mbluadhnë. Në mes tyre, hyri si thonë e si do të mund të provojmë një ditë – një anëtar i Moskovit, i cpuar me udhë nga patriarku grek.
Kjo mbledhje kishte për detyrë:
1) O të merrte alfabetin e Frengut të Bardhë, si 300 e sa vjetësh më të vjetër;
2) O të bënte një të ri, duke treguar të metat e alfabetit të vjetër;
3) O të mos i përsëritte ato mangësi.

Mjerisht, mbledhja turko-moskove:
1) Nuk e mori alfabetin e Bardhit.
2) Nuk tha pse s`e mori.
3) I përsëriti të keqiat e alfabetit të Bardhit.
4) Shtoi shumë gabime të reja.

Që të marrin vesh atdhetarët e kulluar se ç`është ai alfabet i Stambollit, le të venë re këto: Alfabeti i Stambollit ka 36 gërma. Ndër këto janë:
1) shtatë shkronja cirilike (sllave).
2) Pesë shkronja greke.
3) Një shkronje cirilike (sllave) kokë-tatëpjetë.
4) Një shkronjë latine e vërtitur.
5) Dy shkronja latine kokë-tatëpjetë.
6) Një shkronjë latine e tredhur.
Të tjerat janë latine.

Lexuesi që ka pakë mendje, i sheh vetë ndyrësinë e këtij alfabeti:
1) I bërë me spica të Moskovit, na vë në rend të popujve sllavë.
2) I përzier me shtatë mënyra shkronjash, është i ndyrë në të parë, e i jep gjuhës një hije të egër.
3) Nuk mund të botosh libra asgjëkundi në Evropë, veç po të blesh shkronjat përkatëse dhe të paguash shumë më shtrenjtë. Kur desha të filloj një të përkohshme shqipe gjashtë vjet më parë, dëshirova pikë-së-pari të përdor o alfabetin e vjetër të Shkodrës, o alfabetin e Stambollit – të cilat do t`i rrëfej ndoshta një ditë gjatë e gjerë, e atëherë le të gjykojnë shqiptarët ç`janë ata njerëz e ç`jam unë – nuk më tunden fare. Më 1899, disa atdhetarë të flaktë të Shkodrës u mblodhnë, për të themeluar një shoqëri të madhe për lëvrimin e gjuhës shqipe. Këta shqiptarë krijuan një alfabet, të cilin, edhe pse qe i arsyeshëm edhe nga dëshira e bashkimit, e muarëm edhe ne dhe po e përdorim që prej dy vjetësh tek revista “Albania”… Alfabeti i “Bashkimit” jo vetëm shtypet lehtazi kudo, po është edhe i arsyeshëm në shumë anë. Këto edhe njëqind të tjera tregojnë se me alfabet të “Bashkimit” mbahet mirë rrënja e fjalëve.
Tani cilat janë kundërshtimet e meemureve kundër këtij alfabeti.
Janë pesë:
1) “Alfabeti i Stambollit është më i vjetër” -”Bashkt-ustuna,efendem!”
Por alfabeti i Bardhit është 300 vjet më i vjetër. Pse nuk e mbajtët? Pra, edhe ju vetë rrëfyet se vjetërsia nuk është argument i mjaftueshëm për të mbajtur një gjë të ligë.
2) “Alfabeti i Stambollit është më i përhapur”.
-Ato gënjeshtra t`ia shisni një tjatëri, por jo mua. A e mirrni vesh? Ndër 100, 90 ndër shqiptarët e jashtëm e përdorin këtë alfabet që përdorim ne, a me disa ndryshime. Atë të meemureve e përdorin 7 a 8 meemure, e nja 10 zaptienj këmbë-qelbur të Toskërisë. Po, si thotë Frengu, “qui n`entend qu`une cloche n`entend qu`un son”. “Kush dëgjon vetëm një këmbanë, dëgjon vetëm një zë”. E ju, duke folur gjithnjë me ata 10 a 15 meemure e zaptienj, “u-hazdis” e kujtoni se kini me vete gjithë Shqipërinë.
3) “Shkronjat e “Bashkimit” janë të shumta e nuk i mëson dot populli”.
– Përgjigje: Alfabeti i “Bashkimit” ka 23 ose 24 shenja, kurse juaji ka 36, d.m.th. 12 më tepër.
4) “Populli s`merr vesh se si dy shenja bëjnë një tingull. I duket më lehtë një shenjë për çdo zë”.
-Përgjigje: “Evet efendem, vallah bil`lah! Jini të mësuar me “xhin-cim-sin-shun”, o mor të zinj, e jo populli po juve vetë ju duket e vështirë të mblidhni dy shkronja për të treguar një tingull. Se arabishtja e turqishtja që ju kanë hyrë në palcë e në gjak, për çdo tingull kanë një shenjë. Fshataraku i Gjermanisë pse mëson, p.sh. katër shkronja -tsch- për të treguar tingullin ç? Fshataraku i Shqipërisë pse të mos mësojë dy shkronja? Fshatarët e Shqipërisë kanë mend, po Bashstenete s`mësoni dot ndoshta.
5) Më në fund Meemuret na pyetnë shumë herë: Pse “Albania” edhe “Bashkimi” nuk u muarnë vesh ta kenë alfabetin një e të përbashkët? -Me të vërtet, në nja dy a tre shkronja kemi ndryshim, por ai ndryshim nuk prish punë. Fundi alfabeti një është. Rumania ka një Akademi, e, megjithatë, bota është ndarë në dy pjesë për një ndryshim të dy a tri shkronjave. Më vonë edhe ky ndryshim do të pushojë. Alfabeti i “Bashkimit”, për lirinë që i dha shqipes të shtypet apo të botohet kudo, për hijen europiane që i dha shkrimit të gjuhës sonë, për shërbime të tjera që ka për të bërë në sy të botes, meriton me të vërtet emrin ALFABETI KOMBETAR I QYTETERUAR. Alfabeti i Moskoveve e i Turqeve, i Meemureve e i zaptieve, i harbuteve e i ulefexhijve, me hijen aziatike e të ndyrë që ka, me pengesë e botimit që u sjell librave shqipe, s`meriton tjatër emër përveç ALFABETI I EGER I HARBUTEVE.

Pasthirrmat e shqipes

Filozofi  gjuhe     
 
        Pasthirrmat- themelet e ngurtësuara të gjuhës parake

Pasthirrmat (Britmat, OH-AHTET) janë : zëtinguj ( fonema),  rrokje ose   fjalë me të cilat   frymëtohet  gjendja   emocionale. Të ngjashme  janë edhe  përgjasjet (imitimet) e britmave të vet njeriut ose të atyre që dëgjon  në botën ku ai jeton që  quhen onomatope , që  pak a shumë janë  zëthirrmat  të perceptuara  me anë dëgjimit,  me të cilat  ai    kërkon  të identifikojë  një gjasë që ka ndodhur, si edhe  emocionin e çasti.
            Pasthirrmat frymëtojnë gjasje  ose gjendje të ndryshme  nga bota shpirtërore njerëzore  dhe nga natyra  e gjallë. Pasthirrmat e shkruara bartin qëndime të ndryshme  me vlera metonimike, sepse arrijnë  shprehin, edhe grafikisht , ndjenjat çast pas çasti e të shfaqin gjendje, si: gëzimin, kënaqësinë,miratimin ose të kundërtën etj. 
            Pasthirrma  është një dukuri e brendshme psiqike  e gjuhësore. Me to përftohet një tipar i qënësishëm i gjuhë, ai i përsosërisë  së mendimit. Pasthirrmat harmonizojnë ndjenjat   dhe emocionet   me çdo dukuri, veprimi  a  gjendjeje që na shfaqet  në çastin e ligjërimit. Ato janë gjithashtu  paravaja të grupit të foljeve të mendimit abstrakt, që e kanë prejardhjen po  prej këtyre rrokjeve a tingujve frymëtues,si p.sh. mërmërit, bëlbëzoj,  gugurit, hesht, çuditem, habitem, gëzohem, hidhërohem, pikëllohem, lumturohem etj. Kësisoj, pasthirrmat kanë përdorim të domosdoshëm, sidomos në një tekst letrar, sepse me to shfaqen  gjendjet  emocionale.

O’sa bukuri ka tufa,sa gaz bie bagëtia !  Naim Frashëri
                                       
Mori bijzë ,bijzë e Ljalës./Moj e bukur dhe e mbriturzë./Pse më sjellë ndë monë që shkuam? G.Darai Ri
                                                   
 “Mërmëritjet e fëmijës janë më shumë dhe më pak se fjala .Ato s’ janë nota ,e megjithë atë janë këngë. Ato s‘janë rrokje, e megjithëatë janë një e folme. Mërmëritja e ka pasur fillimin e vet në qiell dhe nuk do të ketë mbarimin e vet mbi tokë…Ky bëlbëzim përbëhet nga ajo që thoshte fëmija kur ishte engjëll dhe nga ajo që do të thotë kur të bëhet njeri.Djepi ka një dje,ashtu sikurse  varri ka një Nesër. Kjo Nesër dhe kjo Dje përziejnë në këtë gugurimë të errët,të panjohurën e tyre të dyfishtë dhe asgjë nuk e provon Zotin, amshimin , përgjegjësinë.dualitetin e fatit, sa kjo hije e stërmadhe në këtë shpirt të trëndafiltë.”
Viktor Hygo
                                                               
Duke studiuar pasthirrmat, sidomos në atë çka mund të shprehim me to, mund të kuptojmë natyrën e  sistemit emocional  të mendimit dhe të gjuhës në tërësi.Me to, ashtu si mendimi, edhe  teksti letrar  përfton qëndrimin emocional duke i dhënë gjuhës së letërsisë artistike natyrshmërinë dhe vërtetësinë jetësore. Natyrshëm në gjuhën e folur ato dallohen  qartë, sepse shqiptohen dhe dëgjohen.Nga intonacioni i shqiptimit të pasthirrmave, si pjesë përbërëse e çdo njësie rrokjore, arrihet të kapet qëllimi i dialogut të folësi e kjo është një teknikë  që trashëgohet shoqërisht së brendshmi nga gjithësecili, pra ka karakter psiko-shoqëror.
 Funksioni parësor i pasthirrma është  që  ato të mbartin   intonacionin e gjuhës duke i dhënë asaj tiparin psiko- nacional. Edhe në rastin e një fjalie  të qetë dëftore, në shqip, intonacionin e pulsojnë zanoret, të cilat në vargjet poetike kanë një sistem tepër préçis shqiptimi dhe studimi, ndërsa në analizën e prozës kritiku profetizon për muzikalitet të gjuhës së veprës, për veçantitë e stilit, sepse  askush nuk u kushton rëndësinë e duhur këtyre fonemave , nga që jemi mësuar të  analizojmë vetëm me gjymtyrë të fjalisë, dhe pak kujt  i shkon mendja se  te madhësia e një rrokjeje fshihet shpirti i gjuhës.
Në se duhet të  mbrijmë në thelbin e çështjes, që po trajtojmë, mund të pohojmë se  intonacioni thirrmor,që e mbartin pasthirrmat, ka të bëjë me natyrshmërinë dhe thelbin e vet gjuhës. Duke kuptuar se intonacioni rrokjor  është  tipar  i qënësishëm të gjuhës, besojmë  që ai është produkt  psiqik  dhe pjesë e nuklit të  maturisë  së një gjuhe kombëtare.Kemi mendimin se njësitë rrokjore janë  bartëse të intonacionit thirrmor, por edhe arkivi shpirtëror i gjuhës. Duke u nisur nga studimi i tyre mund të gjenden ndër to dhe dëshmi të  rrënjëve dhe të  moshës së një gjuhe.
Gjuha shqipe ka intonacione thirrmore, cilësisht të dallueshëm, për çdo rrokje, por ndodh që e njejta pasthirrma të shpreh nuanca te ndryshme psiqike në vartësi me dialogun a kontektin e mendimit. Çdo gjuhë ka tiparin e vet intonativ. Pa u  intonuar në akordet emocionale të një gjuhe, s’mundet t’i jepet  qartësi dhe thellësi mendimit.
Nga qëmtimi i vemendshëm, mbrimë në përfundimin  e pakundërshtueshëm, se: Shqipja  shqiptimin e fjalës  e bën rrokjor dhe çdo njësi  rrokjore e fjalës e ka intonacionin  e saj të shqiptimit:natyror, të gjatë, të hapur, të mbyllur etj., kjo në vartësi të tonit të shqiptimit të zanores. Mendoj se, është e drejtë që dijetarët e gjuhës  përkufizojnë si pasthirrma të parme tingujt e veçantë, kryesisht ata zano, grup zanor ose rrokje,si: a, e, ë, i, o, u, y, sh, au, eu, oi, ua, ba, hë, moj, sus, a-ha, oh-u, o-re, mo-re, o-bo-bo, u-bu-bu, oh, ah, haj, o-lele, uf, of etj,andaj mund të themi se, në çdo ndërtim rrokjor, pasthirrmat zanore kanë vlera të patjetërsueshme shqiptimore dhe është pikërisht intonacioni  me të cilin ato artikulohen e që u jepet  fjalëve kuptimi i  duhur. Çdo fjalë e shqipes ka ligjin logjik, unik e historik të lidhjes e shqiptimit rrokjor.
Rrokja, si njësia bazë  për shqiptimin e  Shqipes, është një njësi zëtingëllore që lehtëson shprehjen e qartë të mendimit  e që ka rend tipik historik, si: zanore me vlera rrokjore; bashkëtingëllore ose tog bashkëtingëllor+zanore ( CV ose CCV) p.sh. ba-ba,shtë-pi; bashkëtingëllore +zanore +bashkëtingëllore(CVC) p.sh. hap,shes,ngec ,etj;bashkëtingëllore +diftong(CVV)më-su-es. Çdo folës i Shqipes, mirëfilli e di se, ai, nuk gërmëzon kur ligjëron, por mbështetet mrekullisht në lidhjet rrokjore ku gjithmonë është e pranishme zanorja. Çdo rrokje është një nyjëtim i dyfisht dhe me sa kuptohet ka qënë një gjetje e një periudhë shumë e hershme kur njeriu ka përfshirë pasthirrmat, si mbartëse të intonacioni, në themelet e gjuhës së folur fillimisht dhe hap pas hapi dhe asaj të shkruar .
Ky tipar është unik edhe në shkrimin Kreto-Mikenas të shekullit 15-12 para Krishtit të zbuluar nga arkeologu Artur Evans dhe interpretuar më pas nga dijetarët e gjuhës së koduar (Inteligjent Servis) Mihalis Ventris  dhe John Chadwick. Ata mbritën në përfundimin se Mikenasit  përdornin një lloj shkrimi rrokjor(shenja ,hieroglifi  lexohej me vlerën e një rrokjeje). Ata e emërtuan si shkrimi Lineari B. Kjo do të thoshte, që hieroglifet apo shenjat e shkimit Mikenas merrnin kuptimin e duhur nga pasthirrmat zanore me të cilat ato detyrimisht duhet të shqiptoheshin .
Disa here,kanë konkluduar këta autorë,  si në Linearin B,të gjitha shenjat  përveç shenjave zanore të vetme)në Qipriotshe(Lineari A) paraqiten rrokjet në formën: bashkëtingëllore +zanore (CV),bashkëtingëllorja ndiqet nga zanorja . Në renditjen për të paraqitur togun bashkëtingëllor (si CCV),të bashkëtingëllores fundore(CVC),si dhe diftongjeve (CVV)shqiptimi i simboleve përdoret të shkel një rrokjogramë ndërmjet për më tepër një bashkëtingëllore ose pjese e një diftongu .
Ajo çfarë ata,Ventris dhe Çadwick, dalluan me gjenialitet qe, se: Lineari B është një shkrim që përftohet dhe kuptohet kur lexohet si shenjë rrokjore. Pra, në dialektin e lashtë Mikenas simbolet, hieroglifet, kishin njëherazi  vlera si shenja që kishin një shqiptim rrokjor të përcaktuar, nga ky shqiptim rrokjor merrej kuptimi i duhur i fjalëve .(Kjo dukuri  është fort e dallueshme edhe në Shqipen e sotme moderne)
                                                     
Gjuha sot kuptohet si fjala e artikuluar. Fjala e artikuluar - thotë profesor Çabej ,është  gjuha më e përsosur e njeriut. Fjalën tonë ne e shoqërojmë me gjeste dhe me mimikë, duke i dhënë asaj gjallëri dhe ngjyrim emocional. Njeriu për t’u shprehur përdor gjestet , që janë lëvizjet shprehëse të dorës , të krahut dhe të kokës, si edhe mimikën që janë lëvizjet shprehëse të muskujve të fytyrës.Gjuha e mimikës dhe e gjesteve është forma instiktiv, por dhe më e lashta e komunikimit njerëzor, që u përdor njëherazi e shoqëruar edhe me thirrma gëzimi , hareje, dëshpërimi , pëkëllimi etj. Vetëm  kështu fjala mori kuptimin  e duhur.Por, mendoni se sa e vështirë do të qe për njeriun, për të kaluar  në fazën e gjuhës së artikuluar me vlera të përgjithësuara, pa këto pasthirrma që mbartnin tërë botën emocionale të tij.       
Pasthirrmat zanore  i japin kuptimshmëri fjalës  nëpërmjet  muzikalitet të brendshëm(gëzimi, kënaqësie, habie, frike, tmerri, keqardhjeje, zëmërimi, kërcënimi, përbuzjeje, etj,) që ato kanë. Pa këto ndryshime shqiptimore që kanë zanoret   askush nuk do të arrinte të shfaqte:  gëzimin, kënaqësinë, pakënaqësinë,  habinë, frikën, tmerrin, keqardhjen, dhimbjen, dëshpërimin, zëmërimin, kërcënimin, përbuzjen etj.Për të shprehur kaq ndjenja të ndryshme ,pasthirmat e parme, por edhe ato që ngurtësohen si të tilla, kanë  të veçant dhe të padeformueshëm   intonacionin e tyre të shqiptimit. Pasthirrma  është zbatuesja e dëshirës dhe qëllimit të folësit. Në rrethana të ndryshme të kumtimit të mendimit, në vartësi  nga përmbajtja kuptimore  e gjithë fjalisë, edhe e njejta  pasthirrmë, shpreh ndjenja jo të njejta nga që  ato kushtëzohen nga kuptimi i fjalisë mbështetëse.
 Sot dihet, se çdo simbol-shkronjë në gjuhë, në veçanti tingujt bashkëtingëllor frymëtohen më lehtë me një nga tingujt zanor, por në lashtësi, vetëm  kështu, u përftua hopi i duhur, nga u kalua në gjuhën e artikuluar.
Gjuha Shqipe ka 7 zanore por, duke qënë se në gjasjen më të madhe ato përdoren  si pjesë e pandarë e rrokjeve, ato nuk kanë vetëm tonin natyror,  kjo në vartësi me çastin emocional apo edhe natyrën e bashkëtingëllores (e shurdhët apo e zëshme). Kur  ato shqiptohen në fjalë, gjat shqiptimit rrokjor, mund të formëtohen më tepër se 23 tinguj zanore .
Kështu :
-Zanorja –a- te  përemri vetor Ata, të dyja a-të janë të gjata sepse shqiptimi i tyre   është i hapur nga që shqiptohen me të njejtin intonacion. Por zanorja –a- e shqipes dihet, se  ka intonacion të ndryshëm  në krahina të ndryshme, por dhe në fjalë të përdorimit mbarëkombëtar  ajo ndryshon si p.sh. ar(flori)a- shqiptohet shpejt, arë(ngastër toke)a- shqiptohet natyrshëm dhe arrë (pemë)a-ja zgjatet nga -r e dyfishuar ar-rë. Kurse  fjala amë(ëmë) rrokja e dytë, që fundon me-ë nuk i jep mundësi a-së që të shqiptohet e hapur. Është e gjasur  në shqip, që  zanorja a të shqiptohet  të paktën në katër intonacione të ndryshme.
-Zanorja –e-  te fjala More (krahinë) shqiptohet e gjatë; si trajtë e shkurtër -e lave ,-e shpëtove  shqiptohet e shpejtë ; dhe si nyje e parma  -e para ,-e dyta ka shqiptim natyror. Në të folmen veriake, fjala-grue- fundon me -e të hapur në të folmen toske del –grua- me -a të hapur,pra shqipja ka dhe raste me shqiptim të  dyzuar.
-Zanorja –i- te fjala –shtëpi, i tij - shqiptohet e gjatë; tek fjala –pikë- shqiptohet si e mbyllur, te fjala –kroi- ka shqiptim natyror. Por në të folme të ndryshme të shqipes  i-ja ka shqiptim të shumëfishtë p.sh. tym,tim,tëm ,tem. Ka shqiptim të ndërmjetëm përemri vetor –ai që në të folmen veriake  shqiptohet si,- aj.                               
-Zanorja –o- te fjalët përroi, kroi ka shqiptim natyror, ndërsa të fjala More, o-ja shqiptohet  e gjatë. Kjo fjalë ka dy theksa.                                                     
-Zanorja –u- tek përemri vetor –Ju  shqiptohet shpejt; Pjesëza u e diatezës pësore  në kohën e kryer të  thjeshtë dhe te paskajorja : me u dashtun, me u mrekullue , u-ja shqiptohet e shkurtër; te fjala turk  u-ja ka shqiptim natyror.
-Zanorja –y- një nga zanoret më unike shqipes  që si te  fjala yll shqiptohet e gjatë, tek fjala  mbyll shqiptohet e mbyllur. Në të folmet krahinore  y-ja shqiptohet edhe  si –i
 -Zanorja- ë- tek fjalët arrë , e lashtë shqiptohet e gjatë; tek fjala është  ë-ja e parë është natyrore si te fjala -i gjatë-   dhe e dyta e zgjatur.
 Ky shumfishim i intonacionit të zanoreve  nuk  ndodh vetëm në gjuhën shqipe.
 
Gjuha  hebreje –thotë professor Xh.Krispi, ka trembëdhjetë zanore . Duhet thënë se ato pesë zanore janë shndërruar në trembëdhjetë sipas rastit kur tingulli i shqiptuar është here më i gjatë  dhe here më  e  shkurtër.
Kështu ,kam arritur në përfundimin se tingujt , në gjuhën shqipe, duke qënë të shumtë dhe të pacaktuar, na qartësojnë natyrën origjinare të saj, siç ,është,padyshim,vetë gjuha  që Zoti i dha njeriut të parë. (Shqipja Nëna e Gjuhëve)
                                                            
Sot, gjuha  kuptohet  si pasuria leksikore, që ka të ngërthyer (fiksuar)  tërësinë e perceptimeve të njeriut  shoqëror për botën materiale dhe shpirtërore , që përbënë një thesar pa të cilin nuk do të realizohej komunikimi njerëzor, që është pasuruar  dhe vazhdon, dhe që ka evuluar historikisht. Leksiku autokton shpjegohet  si,  perceptime  të të lashtëve  të mara  drejtëpërdrejt nga jeta, si përvojë dëgjimore dhe e artikuluar apo e shkruar, e fiksuar historikisht  nga breza paraardhës tek pasardhësit. Ky proces nuk mund të ketë qënë i shkëputur kursesi nga ngjizja e  pasthirrmave  për të brujtur fjalët e gjuhës së komunikimit njerëzor.Fjala e artikuluar nuk ka qënë, por as nuk mund të jetë, një bashkim i thjesht fonemash, themi kështu se gërmëzimi(spellimi), në shqip, është i pa kuptimtë.  Çdo fjalë  njëherazi mrekullisht është  shfaqje ndijore që frymëtohet e shoqëruar edhe me gjeste që është shoqërisht e kuptueshme.Në shqip mund të dallohen  fare qartë  fillesat kuptimore të tingujve  bashkëtingëllorë kur u pranëvihen zanoret për të formuar rrokjet parake si p.sh. ba,be,bë,bi,bo,bu,by apo  ma,me,më,mi,mo,mu,my etj. Me intonacionin e ndryshëm që ato shqiptohen mund të kuptosh rregullin logjik që është ndjekur në formimin e gjuhës si fjalë e artikuluar. Çdo rrokje ka intonacionin e veçantë me të cilin ajo shqiptohet, në rrethanën a konteksin e caktuar. Te çdo fjali vihen re edhe numër zanoresh që për nga intonacioni tipizojnë  gjendjen psikologjike të personazhit atë folësit në kontekstin e dhënë.P.sh.,                                                                              -dëshpërim-Oh, po sikur të mos ndodhë?- mendoi i dëshpëruar  dhe shikoi me kujdes orën. Thirrma –Oh- dëshpërue spikatet me gjashtë intonacione të mbyllura të zanores –o në fjalinë mbështetëse, që të gjitha së bashku japin ndjenën  e dëshpërimit;
-gëzimi:-Oh,sa mirë! Mua më pëlqen byreku me djathë,tha ai me gëzim duke u hedhur në tokë.Thirrma- Oh- e gëzimit spikatet në fjalinë mbështetëse  me fjalë, që përfundojnë me zanore të gjata  të cilat vërtetë e përciellin ndjenjën e gëzimit;
-dhembje :Shpresa ,që e kuptoi menjëherë ç’kërkonte ,i foli:-Na e vranë,Ylli,na e vranë !-Oh !;Thirrma –Oh shprehse e dhembjes përftohet në fund të asaj gjasës por intonacini më i spikatur është te zanorja e vajtimit –ë në fjalët e fjalisë mbështetëse;
-pikëllim:-Oh!-thonë vashat të pikëlluara ,--gjersa të shkrijë lumi dhe të hapen krojet,do të na ngordhë  gjithë gjëja e gjallë .Edhe në këtë shembull pasthirrma –Oh, shoqërohet në fjalinë mbështetëse  me fjalë që e kanë më të spikatur intonacionin e zanores –ë- që përngjason me të qarët;
-habi:-Oh,-shpërtheu një britëm habie.-Më mbeti çizmja .Të rruat qafa që ke në dorë.Pasthirma –Oh, shoqërohet në fjalinë mbështetëse me fjalë që kanë të spikatur intonacioni e zonores –i- që përngjason me thirrmën  fillestar që provojmë kur habitemi,ndërsa fjalët me intonacione të spikatur në  – u dhe - a si dhe -ë përmbyllin ngjarjen me ndjenjën e ironisë dhe pikëllimit ;
-keqardhje: Oh,si s’durove deri të enjten Pasthirrma – Oh, këtu shoqërohet në fjalinë mbështetëse nga  fjalë, që  intonacionine kanë të spikatur në zanoren- e- që  e kanë të mbyllur dhe shprehin një pamudësi për ta ndihmuar;
-mosbesim:-Do t’ia mbushim mendjen edhe xha Rexhepit.-Oh e ku i mbushet mendja atij!Bëhet fjalë për një gjasë abstrakte  gati e pamundur për t’u realizuar, sepse  për çudi gati të gjitha fjalët në dialog fundojnë me bashkëtingëllore, pra janë të mbyllura vetëm njëra prej tyre është e hapur:mendja.
Shqipja ka pasthirrma me kuptim të përcaktuar dhe të qëndrueshëm  dhe me intonacion të mëvetësishëm ,si: bobo, bubu, ububu(frikë  dhe dëshpërim); u, ua, oj(habi) si dhe pasthirrmat  urdhërore: hë, hop, forca, hoopa,(nxitje), sst, sus, shët,(qetësi ,heshtje); o, or, mor, ore, moj (thirrje) etj
Pasthirrmat janë  jetësueset  më të vyera të gjuhës . Ato mundësojnë shprehjen e mendimit abstrakt, që karakterizohet nga një pafundësi ndijimesh, përjetësimesh; me një sistem që funksionon me shqiptimin intonativ me bazë: zanoresh, rrokjesh fonematike, fjalëzash, fjalësh  e deri sa arrihet shprehet  mendimi i qartë dhe i thellë. 
Pasthirrmat janë pjesë rrënjëformuese me fjalë që emërtojnë dhe gjëndësojnë faunën, florën dhe natyrën nëpërmjet imitimit, përgjasjes së  britmave.
“Prej të tilla thirrmash –thotë profesor Çabej, janë formuar emra shtazësh, si: bec, berr, bibë, brumbull, cikë(dhia), bejkë(dele), cinxër, guç”dosë në Greqi”e të gjithë ata emra zogjsh,si: cërmal, cirlë, cirlue, cingush, cirrojë, ciullë, çerr, guguçe, kërrkërre(lloj rose). Prej të tilla thirrmash janë përftuar  edhe foljet ,si: barriron(pellet,bulëron demi), brruron(ulërin/luani), buluron“pellet\gjedhi”, angullin(qeni), mjaullin(macja), bërlyket(cjapi), bytërin(demi), çafullon(kali), cijat(zogu), garret(gomari), hamulit(qeni ,çakalli) hingëllon(kali), hungëron(ujku), mekërinë(dhija,keci), cingëron(nxjerr zë vajtimi shtaza), brohoritin  (nxjerrin britma një grup njerëzish); fërfëlloj, furfulloj (dëgjohet si digjet ). Fjalë të afëra me këto formime janë edhe ato thirrma që përdoren për të ndjellë apo përzënë, disa nga shtazët e shtëpiake,që në pjesën më të madhe imitojnë  zërat e vet këtyre shtazëvesi p.sh. cap-cap(cjapi), kuç-kuç(qeni), vid-vid(pëllumbi), Vrr-vrr(vërras dhinë); çit, pis-pis(maces), ish, ush(gomarit), tik-tik, (pulës).Tek shembujt:                             
–Çit, moj lanete,se më dukesh si paguri i rakisë.
->,deshi t’i përzinte ai,po pulat s’lëvizën nga vendi.
 -Piiis!- e ndillnin edhe  mëma me Blertën. Po macja ishte lartë në akacje.
- Unë vete te ajo ditë për ditë, i thërres pulat e saj>dhe u hedh për të ngrënë.
Kuptohet që përdorimi i pasthirrmave është i ngulitur,madje po t’i përdorim gabim  nuk  do të na  kuptojnë  as shtazët, si në shembujt e më sipërm.
-Fjalëthirrmat përshëndetëse të urimit ,të mirënjohjes etj janë   një nga veçanësitë e shqipes.
 
Fjalëthirrmat përshëndetëse  shprehin qartazi  emocionet e folësit dhe sot frymëtohen të ngurtësuara ashtu si pasthirrmat, por në analizë të brendshme ato janë fjalitë murosura, që në rrethanën konkrete kuptohen emocionalisht nga dëgjuesi. Ato nuk e kanë humbur tërësisht kuptimin leksikor të elementëve përbërës të tyre. Kjo mënyrë përshëndetëse është   një nga veçanëtitë e shqipes.
                                       
Tungjatjeta!, Mirëmënges!, Lamtumirë!, Mbeç me shëndet!, Mirë ardhsh!, Mirë se vini!, Mirë se vjen!, Mirë se erdhët!, Puna mbarë!, Udhë të mbarë!, Mbarë paç!, Mbarë paçi!, Për shumë vjet! Me shëndet!, Shëndet paç!, Shendet paçin!, Të falem nderit!, Ju falem nderit!, Kryet shëndoshë!, Të rroni vete!, Vete shëndoshël, Si urdhëron!, Si urdhëroni! etj
Mirëupafshim!, Udhë e mbarë!, Mirëserrini! , Faleminderit! etj.
 
 Vlera e  këtyre fjalëthirrmave është se, nga ana ndërtimore, ato krijojnë modele komunikimi, lehtësisht të përdorshëm në situate konkrete, që i japin  siguri folësit. Me anë të tyre kontrollohet lehtë dhe gjendja  emocionale e folësit. 
Pasthirrmat janë fjalëza që kërkojnë vemendjene dëgjuesve .
Fjalëzat e thirrjes a të lutjes janë:O, ore, moj, hej, aman, etj.
                                                               
 Analiza pasthirrmore  ndihmon në kuptimin e tekstit letrar.
Me teknikën e vendosjes së thekseve thirrmor do të mundohemi të kuptojmë tekstin letrar. Së pari të shohim si i përdor poeti Koçi Petriti në poezinë e tij:
 
Çukasin,cijasin,trumcakët
mbi lera   
         ç ú-ká-sin /c ́í-já-sin /trúm-cá-kët
                                                    /mbí-lé-rá
Foljet thirrmore si vlerësime metaforike janë tri rrokëshe me  dy zanoret  të theksuarat tërheqin vemendjen për shqetësimin e poetit                                                                                                                                                                     
Me jonet e tyre plot ah-e trishtimi,                   
M é/jó-nét/e/́tý-ré/plót/áh-é/trí-shtí-mí     
 Qëndrimin  metonimik poeti e ndërton duke theksuar zanore   dhe rrokjezuar intonacionin.
cijasin ,thërrasin te xhami,                             
 cí-já-sin/thë́-rrá-sin/té/xhá-mi 
 Nga folja metaforike kolon te metonimikja  e te rrethanori që lexuesi ta ketë më të lehtë jo vetëm për ta kuptuar mesazhin por dhe të marrë  përgjegjësi.
thërrime kërkojnë kur derdhet thëllimi,   
 th́ë́-rrí-me /kë́r-kój-në/ kúr/ d́ér-dhet/ thë́-llí-ḿi,   
           Këtu ndërton një pasqyrë simetrike metonimike  ku fjalia e dytë ndjek rendin invers për të nxjerë si kryefjalë-thëllimi për ta bërë të ndjejë dridhmat edhe lexuesi.
po njerëzit s’u thonë:Na hani ,mos qani!
Pó/ njé-rë́-zít/ s’ú thó-në́/:Ná/ há-ní /,mós/ qá-ní! 
Duke përdorur ligjëratën e drejtë kërkon merret përgjegjësia njerëzore prej gjithsecilit.
 
Do të ndalemi dhe në dy fragmente proze nga Iliada –Homerit  dhe Bodleri:
Shembulli i parë:
- 0h, i shkreti ti për gjithë të zezat që të hoqi zemra. Po si vallë, vrapove të vish këtu fill i vetëm? Paske me të vërtetë zemër prej çeliku. Eja, ulu mbi këtê fron, se kështu kanë vendosur hyjnitë,mjaft me lotë. (Iliada-Homeri)
Edhe pse pasthirrma –Oh, veçohet me presje, kuptimin ia jep fjalia ku ajo bën pjesë;Pasthirrma –oh, e vendosur në fjalinë e parë(- 0h, i shkreti ti për gjithë të zezat që të hoqi zemra.)e cila ka intonacion të hapur dhe më të spikatura zanoret –i-prej të cilës përftohet ndjenja e habisë, kurse me zanoret –ë, shfaqet ndjenja e dhimbjes.
    Tek fjalia pyetëse:(Si vallë, vrapove të vish këtu fill i vetëm?) i gjithë intonacioni i fjalisë kthehet në parafundor. Duke e  mbyllur intonacionin e zanoreve të  rrokjeve fundore përftohet ndjenja e çudisë  së folësit.
Fjalia pohuese që vjen pas: (Paske me të vërtetë zemër prej çeliku) i ka të intonuara dhe hapur  të gjitha zanoret për të dhënë të qartë qëndrimin vlerësues të folësit.
Te fjalia e fundit ku shprehet keqardhja e Akilit: ( Eja, ulu mbi këtê fron, se kështu kanë vendosur hyjnitë,mjaft me lotë.)kthehet theksi në rrokjet parafundore  që e bën intime ndjenjën e atij çasti.
 
       Shembulli i dytë:
E kush nuk i ka shijuar kënaqësitë e thella të verës? Kujtdo që i është dashur të qetësojë një brejtje të ndërgjegjes, të sjellë ndër mend një kujtim, të mbysë një dhimbje, ose thjeshtë  të shohë ëndrra me sy hapur, të gjithë këta kanë thirrur për ndihmë perëndinë misterioze të fshehur diku në fibrat e vreshtit. Sa madhështore janë spektaklet e verës, të ndriçuara nga dielli i brendshëm! Sa e vërtetë dhe përvëluese kjo rini e dytë që njeriu korr prej saj! Por sa të rrezikshme janë ndërkohë epshet e saj zhuritëse dhe ngazëllimet e saj ngacmuese. E megjithatë, a mund të më thoni, se në shpirtin dhe ndërgjegjen tuaj, ju gjykatës, ligjvënës, ju njerëz të salloneve, Ju të gjithë, që mirësia ju bëri të urtë, që pasuria ua bëri të lehtë virtytin dhe shëndetin, me thoni pra, kush nga ju do të ketë në shpirtin e në ndërgjegjen e tij kurajon e pamëshirshme për të dënuar atë njeri që pi gjenialitetin? (Bodler)
 
  Himnin thirrmor për verën, të Bodlerit,Shqipja e realizon me teknikën e saj preçize.Eksklamacioni  përcillet i gjithi me thekse të hapura për të gjitha zanoret, e në veçanti rrokjet fundore, gati të çdo fjale të kësaj fjalie ndriçohet nga thekset. Por kur bëhet fjalë për pasojat e verës 
Por sa të rrezikshme janë ndërkohë epshet e saj zhuritëse dhe ngazëllimet e saj ngacmuese)I tërë theksi i fjalisë kthehet parafundor,sikur kërkon intimitet për të vërtetën e gjasave të dhimbshme.
Apologjia për kënaqësitë e verës përcillet sërisht me thekse të hapur domosdoshmërisht ata fundor.Kjo është mbrojtja që i bëhet” Njeriut që pi gjenialitetin”.Pa dyshim që është arritur të frymëtohet  në shqip ky kontekst i Bodlerit dhe  kjo fal mrekullisë së pasthirrmave. 
 
                                                   
E tërë pasuria folklorike muzikore  autoktone shqiptare :kënga polifonike, jarja,kanga majkrahi; këngët e riteve, të djepit, të dasmave, të vajit;  kabaja me klarinetë,  meloditë baritore me dyjare dhe me fyej, me pipza ,me bilbil, me gjeth; kabatë me vjolinë; vallet me tupan, me dajre e  me curle: e ndërtojnë muzikalitetin  e tyre  duke mbështetur në harmonizimin e intonacioneve pasthirrmore që rezonojnë  muzikalitetin e brendshëm të tyre, krejt të veçanta krahinore apo mbarëkombëtare. Pasthirrma  është padyshim pentagrami muzikor popullor. Interpretuesit popullor e bënë shkollën në gjirin e mjeshtërve nga të cilët ai e trashëgon  interpretimin, por ajo që e dallon nga komuniteti është se ai është zotërues intuitiv  gjenial i pentagramit muzikor të pasthirrmave të popullit të  tij. Si zbatues i ahteve të pasthirrmave,  ai bëhet profesionist virtuos i shpirtit të popullit dhe pranon anonimitetin si vlerësimin më të lartë, me sa duket parapëlqen pavdekësinë e Panit hyjnor .
                                                         
Tiranë,5 Janar 2010                                                      Stavri Trako
                                                                           
                                                                                        T I R A N Ë