Shqiptarija!

Shqiptarija!
▓▓▓▓▓▓▓▓

"Ne Shqiperi nuk ka "turmë", por as edhe masë të pa anshme (apo të pa interesuar)" thote Dr. Herbert Louis; "Ata jane mbinjeriu i Niçes, keta shqiptar primitiv - dicka ndermjet mbreterve dhe tigrave", thote studiuesi tjeter Henry Noel Brailsford, kurse Herodoti per thraket thoshte se ne qoftë se do te kishin qenë nën sundimin e një personi të vetëm ose të bashkuar me njeri-tjetrin, per mendimin tim, do te ishin te pathyeshem, por kjo ishte e pamundur"... (1)

Shqiptarija eshte nje bote e vogel ne vete ku diversiteti eshte ne maksimum i theksuar dhe individualiteti eshte ne kulminacion. Te besh bashke te gjithe shqiptaret ne nje mendje eshte e pamundur. T'i besh shqiptaret te sillen te gjithe njesoj eshte e pamundur. Kjo veti ka shume pasoja negative per unitetin kombetar, aq shume te nevojshem per momentumin politik qe e jetojme, por nese e shikojme ne kendveshtrim global, individualiteti eshte vlere. Sic duket shqiptaret do te kene probleme te vazhdueshme shume te theksuara nder veti, deri sa te zhduken interesat kombetare neper bote dhe te sundoj globalizimi i mirefillte, apo deri atehere kur do te ekzistoj vetem interesi individual, pra, atehere kur vetem individualiteti do te vij ne shprehje. Jo rastesisht perandorite qe na kane sunduar, i kane bere shqiptaret perandor, apo vezir te tyre. Ata e kane verejte dhe shfrytezuar individualitetin apo vetine vetem per te udhehequr te shqiptareve.
Nderkohe, masa shqiptare sillet ndryshe ndaj te huajve dhe ndryshe ndaj vetes. Ndaj te huajve cuditerisht ka unitet te ndare ne polarizim dual, kurse ndaj vetevetes eshte skajshmerisht kryenece. Le te fokusohemi te shkaqet kulturo-antropologjike, se perse ndodhe kjo.


Antropologjia
Çdo shkence perqendrohet te shkaqet, per te kuptuar pasojat. Por per te kuptuar vet shkaqet, patjeter e kemi te kthehemi te burimi ku fillojne te ndahen pasojat. Pasojat qe sot i perjetojme, kane nje zinxhire arsyesh se perse ndodhin dhe shkaqet i kemi te renditura me radhe deri ne pafundesi prapa nesh. Ne edhe sot prodhojme shkaqe per pasojat e se nesermes. Te gjithe ne, jemi rezultat i historise. Cdo njeri ne bote mban mbi supe historine e njerezimit qe nga krijimi i tij dhe sot ne jemi hallka e fundit e zinxhirit evolutiv qe ka filluar dhe eshte mbushur ne vazhdimesi ne te kaluaren. Nderkohe, shkenca na qarteson se ADN-ja jone, mbane te dhena te theksuara te pakten 6.000 vjet, qe dmth nese para 6.000 viteve te paret tane kane perjetuar nje x kalitje kulturore, kjo nuk zhduket nga ADN-ja jone te pakten edhe 6.000 vitet e  ardheshme. Nese individi vlereson se duhet t'i qendroj besnik tradites apo kultures se trasheguar, keto elemente kulturore vazhdojne te regjistrohen edhe per 6.000 vitet e ardheshme te brezat e ri. Rrethanat e ngjajshme të një populli regjistrohen ne kodin gjenetik të tyre. Në bazë të studiuesve në këtë lëmij, nga analizat e ADN DR, DQ dhe haplotipet karakteristike HLA (antigjenet në ruzat e bardha të gjakut), shqiptarët kanë një idenditet gjenetik në vete, i cili cilësohet si më i vjetri në Mesdhe dhe shumë homogjen (veçanërisht para ardhjes së indo-europianëve si popull heterogjen, para viteve 2.000 p.e.s) per nga vitete e lashtesise dhe pandryshueshmerise, por shume heterogjen ne llojin e tyre ne formim.
Këto janë disa nga haplogrupet e shqiptarëve:
Y-chromosome (Y-DNA)
E1b1b1a; E1b1b1a2; E3b; E3b1a (E-M78); E-V13; I; I1; I1b2 (M-26); I2; I2a; I2a1; I2b; J2; J2a; J2b (J-M12); J2e (M-102); J1; R1a; R1b; G; G2a...
Mitochondrial DNA (mtDNA):
H; (H1+H3); V; J; T; U; (U4); (U5); K; I; W ...
Shqiptaret kane shume haplotipe te ngjajshme me popujt perreth gjithe Mesdheut dhe Europes. Ne qofte se nje individ qe i perkete ndonjerit nga keto haplotipe dhe nuk eshte sot kulturalisht shqiptar, do te kthehej natyrshem te evoluimi i drejteperdrejte i kultures se perbashket pellazgjike qe sot e gjejme te shqiptaret, ky kthim nuk do te quheshte asimilim, por rilindje kulturore drejte nje globalizimi te mirefillte, sic ishte periudha pellazgjike, kur te gjithe popujt ishin nje. Nese nje shqiptar vendosen te mos e trashegoj kete kulture te evoluar drejteperdrejte te shqiptaret, atehere ky akt do te quhej asimilim. Modifikimi, modernizimi i kultures pellazgjike eshte i drejte, por braktisja e saj eshte asimilim. Shqiptaret nuk kane komb tjeter te asimiluar brenda tyre (edhe pse vet jane asimiluar vazhdimisht ne kombet e reja qe jane formesuar), por shqiptaret ngjajne antropologjikisht me te gjithe popujt e Mesdheut dhe Europes. Ne fakt shqiptaret jane pasqyra origjinale e ketyre popujve qe ne origjine. Ne nje shkrim tjeter do te jap te dhena ne detaje per llojet e haplogrupeve qe shqiptaret u perkasin dhe vjetersine maramendese te tyre. (2)


Rrenjet ne histori (Pellazget)
Nese ekziston ndonje popull autokton ne bote, nuk mund te jene tjeter pervec shqiptareve (3). Emri me i vjeter qe identifikon kulturen apo popullin autokton ku mbijetojne sot shqiptaret, eshte emri pellazg, te cilet karakteizoheshin me nje gjuhe dhe bashkesi kulturore te perbashket (4, 5, 6... 7), qe jetonte ne pjesen me te madhe te botes qe atehere njiheshte dhe ndertonin struktura te jashtezakonshme (klutura megalithike (8), koha e tyre ka nje vazhdimesi nga parahistoria deri ne histori. Pas zhvillimit dhe ferkimeve ndermjet tyre, filluan carjet e theksuara kulturore deri te lufterat ndermjet fiseve pellazge. Shqiptaret jane perzierja me e vjeter e shume fiseve pellazge qe u terhoqen instiktivisht ne malet e gadshillut ilirik, si pasoj e ketyre lufterave, qe filluan pas ndarjeve te para kulturore, ndarjes se gjuheve, qe rrjedhimisht coji deri te ndarja e kombeve. Terheqje te ngjajshme te pellazgeve pati edhe ne disa skaje tjera perreth tre kontinenteve qe e rrethojne Mesdheun, dhe zakonisht ky popull quhej alban (sepse ata kryesisht mbijetonin ne male (30). Te albanet e Ballkanit, u struken brenda tyre fiset tjera ilire, thrake, etruske, pra pellazge, ende te pandryshuara, kurse albanet e skajeve tjera te botes u asimiluan me heret nga te ndryshmit perreth. Albanet e Ballkanit sot jane te vetmit ne bote qe kane mbijetuar nga ajo kohe, perderisa fiset tjera pellazge evoluan dhe u perzien me kultura tjera te krijuara nderkohe, duke formesuar keshtu kombe tjera me te reja. Te albanet e Ballkanit dhe fiseve tjera nga i njejti popull qe kishte mbijetuar pa u asimiluar, pati edhe nje tkurrje tjeter, kjo ishte tkurrja e fiseve tjera ilire, thrake, etruske, qe te shtypur nga invazionet e vazhdueshme (kryesisht nga lindja, veri-lindja dhe jug-lindja) u terhoqen ne malet e ketij rajoni dhe u mbeshteten per detin Adriatik si kufirin e fundit te tyre. Nga cdo fis pati te mbijetuar nen emrin e mevonshem si shqiptar, por pati edhe te asimiluar dhe shkrire ne kombet e tjera qe na invadonin. Prandaj sot, gjenetikisht kemi shume sllav, grek, italian, turq, gjerman, kelt, me te njejten ADN si te shqiptareve, por kulturalisht keto individ jane te asimiluar ne nje komb tjeter dhe nuk kane arritur ta ruajne origjinalitetin e kultures se tyre me te lashte. Po ta benin kete, ata sot do te identifikoheshin si te ngjajshem me shqiptaret dhe do te flisnin gjuhen e tyre te perbashket qe e kishin ne antikitet, gjuhen e perbashket pellazgjike, sot me e perafert me kete gjuhe eshte shqipja.
Edhe nga perfundimet qe dalin nga analizimi i teksteve fetare, shohim se pellazget jane populli para profetit Nuh, qe u nda ne periudhen e kulles se fameshme te Babelit, dhe nje pjese e vogel e tyre qe mbijetoji si origjinale qe nga jo kohe, vazhdimisht eshte tkurrur perreth maleve te Mesdheut. Berthama e tyre mbeti e strukur perfundimisht ne malet e gadishullit Ilirik. (7)


Gjeografia
Pasi e permendem diversitetin nga ku u krijua berthama shqiptare, eshte ndoshta ironik fakti se edhe gjeografikisht vendi ku jeton ky popull eshte tejet unik. Ne nje territor relativisht te vogel jane te strukur edhe malet, edhe fushat, edhe lumejt, edhe deterat. Perreth Mesdheut, eshte nder vendet e pakta qe ofron nje afersi te theksuar te malit me detin, poashtu klima eshte e ndare ne ate mesdhetare, tropikale dhe subtropikale, shqiptaret ballafaqohen me nje dimer te forte dhe nje vere te forte poashtu. I perjetojne te gjitha ekstremitetet e klimes. Kemi nje vere si ne jug-lindje te botes dhe nje dimer si ne veri-perendim te botes. Lageshtia e ajrit eshte me e larte se ne lindje, prandaj temperaturat e veres edhe pse jane pak me te uleta se ato te lindjes, perjetohen me rend, poashtu edhe dimri eshte i acart dhe i rend si ne veri-perendim. Klima ndikon jashtezakonisht shume ne kalitjen multidimenzionale te karakteristikave kryesore te races se njeriut dhe ky diversistet ne klime, ashtu si ne gjeografi dhe histori, padyshim se e ka ndikimin e vet ne formesimin e shqiptarit.

Kultura
Gjuha (7), simbolet (9), (7), veshja (10), (7), vallet (10), (11), (7), kenget (12), (13) dhe te gjitha elementet kryesore te kultures qe e krijojne identitetin tone kombetar, jane ne ekuiliber te plote me faktoret tjere te permendur deri me tani, pra, jane me elemente te theksuara diversiteti ne formim (piknisje) dhe paraqesin nje mozaik mahnites per boten e globalizuar.
T'i marrim nje nga nje. Eshte mahnitese se si ne gjuhen shqipe perfshihen te gjitha melodite e mundeshme qe formon fonetika e gjuheve ne bote. Madje edhe ne aksiomen indo-europiane per gjuhen, shqipja nuk mund te ndahet as ne deget perendimore, as ne ato lindore, por qendron ne mes te tyre, sepse i ka elementet e krijimit te te dy ketyre degezimeve (14), (7). Qindra nendialektet e shqipes ne nje territor relativisht te vogel, tregon nje vecanti qe flet per historine e tkurrjes qe kane patur te paret e shqiptareve, qe fiset e tyre kane jetuar ne nje largesi te madhe njeri me tjetren, aq sa kane filluar edhe ta evoluojne gjuhen e tyre te perbashket ne drejtime te ndryshme, por invazionet e njepasnjeshme kane detyruar autoktonet e vjeter te terhiqen e te mblidhen ne malet me te aferta (15).
Te simbolet kemi ruajtje te mrekullueshme brenda identitetin kulturore shqiptar, te simboleve me te vjetra te njerezimit. Duke filluar qe nga simbolet neolotike qe vizatohen ne forme tatuazhezh ne malesi, piktogramet ne gur dhe veshje, mithraizmi, pastaj simbolet e kulturave antike qe u formesuan nga te paret e shqiptareve, e deri sot te simbolet identifikuese kombetare qe bijne me shume ne sy. Pra, edhe ketu shume kultura te vjetra, qofte edhe te zhdukura tani me, qe nga skajet me te thella te botes, mund te shohin ngjajshmeri me simbolet qe jane perdorur ne vazhdimesi nder shqiptar.

Edhe te veshja verehet multidimenzionaliteti i kultures shqiptare. Ne veshjen e shqiptarit shohim ruajtjen e elementeve me te hershem te kulturave te vjetra qe jane krijuar nga i njejti popull pellazgjik perreth Mesdheut. Xhubleta eshte nje mrekulli ne vete. Plisi poashtu. Fustanella dhe tirqit kane lashtesine dhe bukurine e tyre. Ngjyrat jane kryesisht bazike (bardhe, zi, kuq). Por ashtu si te elementet tjera kulturore, shqiptaret kane perfshire te gjithe mozaikun e tendenvace tjera te para kulturore, ne brendesi te tyre, pra ne mvaresi te dallimeve fisnore kemi edhe te kaften, apo te verdhen ne konbinim. Ngjyrat tjera vijne ne relacion me rastet e vecanta, sic jane ritet, festat dhe pasuria, p.sh. qendisja me ar u takon ketyre te fundit. Por pjesa lindore e shqiptareve edhe çamet poashtu, zakonisht perdorin me shume ngjyra ne veshjet e tyre. Poashtu edhe arbereshet e Italise. Veshja eshte e lidhur shume ngusht edhe me simbolet.
Vallet e shqiptareve me kujtojne katat e kung-fu ne Azi, por te shqiptaret me shume vihet ne dukje madheshtija, ne krahasim me levizjet akrobatike te aziatikeve. Edhe vallet, ashtu si te gjitha elementet tjera te kultures shqiptare, vijne deri ne ditet tona qe nga koherat me te hershme historike. Simbolika, gjendja emocionale dhe ekspozimi, apo shfaqja e kultures ne pergjithesi, jane karakteristikat e valleve te shqiptareve.

Kenget poashtu tregojne rolin ekuilibrues te shqiptareve, ne mes lindjes dhe perendimit. Te kenget e shqiptareve verehen elemente lindore dhe perendimore njekohesisht. Ne kenget popullore shqiptare perdoren shume instrumente muzikore dhe sa me shume instrumente muzikore te perdoren ne to, habitshem, aq me shqiptare tingellojne keto kenge! Jo rastesisht veshi i shqiptarit te sotshem nuk e perjashton as muziken qe vijne nga lindja, as edhe ate nga perendimi. Madje edhe ne krijim te muzikes, perdoren elemente te te dy ketyre poleve te ndryshme (pa marr parasysh shkallen profesionale gjate krjimit te ketyre kengeve). Eshte me interes te permendim se qe ne fillet e para te muzikes boterore ne pergjithesi, duke bere tinguj me materiale te natyres (gur, gjethe, dru, fryme...), e deri te perdorimi i sa me shume instrumenteve muzikore moderne, muzika shqiptare mbetet po e atille, duke ruajtur unikalitetin e saj, qe perfshijne mozaikun e te gjithe atyre qe sot bejne muzike dhe kulture ndaras (lindja dhe perendimi).

Trashegimia e kesaj kulture, eshte ajo pjesa me e shenjte qe e dallon fisnikerine e kultures shqiptare, me ata qe e mesojne apo e indoktrinonje nje kulture neper institucione. Trashegimia nuk lene vend per fallcivitete, kurse indoktrinimi pseudo-institucional po.

Feja
Kultura shqiptare, qe vijne e kalitur si e tille qe nga parahistoria, ka brenda vetes edhe periudhat kur njerezit kane krijuar apo edhe ndryshuar fete e tyre. Vet Kanuni, apo be-ja (feja (29) e trasheguar dhe e pa shkruar e kultures shqiptare, eshte nje pjese e mbijetuar e kultures se vjeter antike (16), nga ku dolen edhe permbledhjet e librave fetare, qe u saktesuan nga zinxhiri i profeteve qe njeh njerezimi. Edhe monoteizmi para kristian edhe paganizmi para grek, jane te nderthurura brenda kultures shqiptare (17). Feja e shqiptareve sot, pervec periudhes se krijimit, eshte e ndikuar edhe nga periudhat e mevonshme te zhvillimit te saj edhe nga kulturat perreth, por gjithnje eshte e harmonizuar me ate qe quhet fundamentale, pra, me kulturen e perbashket qe ne antikitet. Kryenecesijte e mevonshme te kombet e reja, qe kane si burim versionet e tyre fetare qe ata i besojne, te shqiptaret keto dukuri eliminohen nga vet hapesira e gjere e kultures shqiptare qe perfshijne ne vete te gjitha diversitetet historike, dhe vet mbijetesa e kesaj kulture ka harmonizuar vetevetiu brenda saj zenkat e atyre qe kapen pas degeve. Deget mund te perplasen njera me tjetren, por ato i bashkon rrenja. Kultura shqiptare ka rrenje shume te thella. I gjithe predikimi i zinxhirit te profeteve monoteist, bashke me paganizmin ne anen tjeter, jane te mberthyera ne harmoni ne kulturen shqiptare. Te gjitha ekstremitetet kulturore perfshihen brenda saj, prandaj ne qofte se kjo kulture ka mbijetuar deri me sot, atehere mund te praqitet si model per zgjidhjen e shume problemeve shoqerore neper bote. Filozofia e rilindasve tane se feja e shqiptarit eshte shqiptaria, ngerthen ne vete per mrekulli fene/fete e njerezimit, cila do qofte emri i saj. Sepse vet formimi dhe zhvillimi i ciles do fe qe nga krijimi i njerezimit, eshte ekuivalent me vet formimin e shqiptarit (ne formesimin e kombit tone, nuk ka luajtur rol vetem nje fe, nje ideologji, apo interes gjeostrategjik), i cili nuk njeh nje pikenisje, apo pikendarje nga trungu i perbashket pellazgjik, por eshte evoluim i drejteperdrejte racor dhe kulturore, bashke me vet njerezimin, dhe ruan natyrshem vecantite multidimenzionale te brumit te perbashket. Cila do fe e vjeter qe ekziston sot te njerezimi dhe i ka rrenjet qe nga koha e perbashket pellazgjike, apo eshte vazhdimesi e asaj tradite, automatikisht eshte edhe fe e shqiptarit.

Jo rastesisht Lady Mary Wortley Montagu shprehet ne kete menyre per kete ceshtje: "Besoj se nuk ka asnjë racë tjetër të njerëzimit që të ketë një mendim kaq modest për aftësinë e vet" (18), duke shtuar ketu Stephen Schwartz (19), drejtor i qendres se pluralizmit Islamik, qe e jep modelin shqiptar si zgjidhje te problemeve nderfetare per boten e civilizuar, apo edhe kryeministrin kanadez Stefen Harpe (20). qe e paraqet shqiptarijne si model per boten, nderkohe Dr Scarlett Epstein (21), qe kerkon nga e gjithe bota te adoptoj be-n (fene) e shqiptarit. Vlene te shtojme ketu edhe keto referenca 22, 23, 24.

Organizimi shoqeror dhe politik
a)
Kufijte e shtetit (25), apo formave tjera te organizimit shoqerore te shqiptareve, gjithnje jane percaktuar dhe vazhdojne te percaktohen nga te huajt, apo ne mvarshmeri te limitit deri ku dhe kur ka mundur te qendroj rezistenca e shqiptareve. Hapesira shqiptare eshte zone restrikcioni, si pasoj e ekspansionit te vazhdueshem. Organizimi shoqerore dhe politik i shqiptareve ka qene gjithnje i ndryshueshem apo variabil ne mvaresi te rethanave, duke filluar qe nga qytet shtetet e koherave antike (nje tregues tjeter i kryenecesise me njeri-tjetrin), deri te tendenca e sotme per te krijuar shtetin e perbashket kombetar (qe ka ngelur ne nivel tendence). Emerues i perbashket i te gjitha ketyre periudhave eshte veshtiresia e shqiptareve per te krijuar unitet politik. Arsyjet jane nga me te ndryshmet, disa prej te cilave i kemi permend edhe me larte.
Ashtu si cdo gje qe shkon drejte ndarjes, hapjes, zhvillimit, qofte nga kendveshtrimi makro, apo edhe mikro, ashtu si universi qe kishte nje pike te perbashket, qe nga Big Bang-u ai shkon drejte hapjes dhe ndarjes, ashtu edhe ne kendveshtrimin më mikro, njerezimi shkon drejte hapjes, ndarjes se metutjeshme. Megjithate, ndarja e shkakton "të ndryshmin", i ndryshmi e shkakton diversitetin dhe diversiteti shpesh shkakton edhe konflikte, prandaj njerezimi ka shpikur vazhdueshem ideologji qe te bashkoj njerezit dhe t'i homogjenizoj ato. Keto ideologji nuk jane sinkornizuar natyrshem me vet natyren e njeriut dhe keshtu edhe ato kane deshtuar. Perandorite, kalifatet, ideologjite e vjetra, apo keto te reja qe i perjetojme sot, te gjitha kane deshtuar, apo jane ne proces te deshtimit.
Rasti i shqiptareve eshte shume specifik, sepse ata jane krijuar si bashkim i fiseve me te vjetra te rajonit, te detyruar nga invazionet e njepasnjeshme te kulturave tjera qe ishin ndare nga i njejti trung i perbashket. Ky bashkim i detyruar per mbijetese, si pasoj e rethanave historike, i atyre fiseve te vjetra te trungut te perbashket pellazgjik, e qe jetonin ne nje largesi te madhe ndaj njeri-tjetrit, ka formesuar nje mozaik dhe heterogjenitet ekstrem, brenda homogjenitetit kombetar te shqiptareve. Koha e gjate qe ata jetojne se bashku ne njeren ane, dhe natyraliteti i njeriut per tu ndare, per te evoluar, per tu vecuar, ka sjelle deri te individualiteti ekstrem i shoqerise shqiptare. Tani me nuk kemi tendence per ndarje fisesh dhe formimi te kombeve te reja, sic ishte ne antikitet, por fenomeni ka depertuar deri te "atomizimi" i ceshtjes, apo deri te individi. Ata shqiptar qe tentojne te ndahen apo te vecohen, hasin ne fise, kultura apo kombe te huaja, qe koha e gjate i ka shendruar shume te huaj per ta, dhe atyre nuk u ngelet kompromis tjeter vec se te asimilohen brenda tyre, nese duan te evoluojne. Por, ata qe i bejne balle ketij kompromisi vetmohues te kombinuar me forcen e natyrshme e njeriut (ne kete rast te shqiptarit) per t'i ndejtur besnik tradites, ka krijuar anomali gjate proceseve te takimit me kulturat, fiset, apo kombet e huaja. Tendeca e natyrshme per tu ndare nga trungu, ne njeren ane, me tendencen tjeter te natyrshme per t'i qendruar besnik tradites, te kombinuar me dallimin ekstrem qe has ai ne mes vetes dhe kultures, fisit, apo kombit te ri qe e takon, ka bere qe nje pjese e shqiptareve, megjithate, kane vendosur t'i qendrojne besnik identitetit kombetar, dhe te kthehen e te jetojne ne berthamen e tyre te mbetur qe nga parahistoria. Ky fenomen, ka sjelle deri te vazhdimi i ndarjes brenda llojit te vet, duke formesuar keshtu shoqerine me individualiste brenda nje kulture (ne sens te gjere te fjales), qe ekziston ne bote. Ky rezultat ka pasoja katastrofike per unifikim kombetar, poashtu krijon tension brenda llojit, por eshte shume interesant dhe terheqes per kulturen globale, ku individi vihet ne qender te vemendjes. Individualitetin e shqiptareve e kane vene re te gjithe pushtuesit, te cilet gjate periudhes se administrimit, kane shfrytezuar vetine udheheqese, qe vijne si rezultat i individualitetit. Kjo eshte shfrytezuar ne vecanti nga Perandoria Romake dhe ajo Osmane. Shpresojme se kjo veti do te vihet re edhe pas humbjes se pseudo-nacionalizmave global dhe krijimit te nje sistemi funksional nderkombetar (njerezor). 

b)
"Te barabarte ne mes te barabarteve". Kjo ishte formula me te cilen Skenderbeu arriti te bej bashke nje pjese te madhe te shqiptareve (26). Ligji i krijuar nga nje njeri apo elite dhe kerkon vet te sundoj mbi njerezit tjere, nuk mund te perfillet vullnetshem nga shqiptari, por ligji qe e ngre, e rrit, apo e bene te ndjehet mire moralisht dhe shpirterisht shqiptarin, ate ligj ai vetevetiu e respekton. Kanuni qe i pashkruar, por ligjet e tij diheshin dhe ndjeheshin apriori nga shqiptaret, sepse ato ligje mund te gjinden thelle ne moralin e cdo njeriu qe kerkone ngritje, rend ne shoqeri dhe barazi (16). Komunizmi per shembull, eshte nje kopje e keqe e kesaj barazije, sepse perseri ne piedestal eshte nje njeri, apo nje grup njerezisht, qe per shqiptarin eshte irrituese dhe nencmuese. Shteti demokratik krijon ndarje klasore te bazuar nga te ardhurat ekonomike. Ky eshte nje problem i madh per ligjet morale te shqiptarit, i cili asnjehere ne histori nuk ka qene lypsar, madje as per buke, por sot kemi gjithnje e me shume shqiptar qe e thejne cdo kod moral te tyre te trasheguar dhe dalin me koken ulur per lemoshe, sepse sistemi i ketille politike i'a ka pamundesuar qe te punoj edhe token e vet per nje kafshate buke. Ne anen tjeter, kemi shqiptaret militant, qe thejne kodet e tij per te perkarhur nje individ apo grup njerezish, vetem e vetem qe te mos vij ne nje gjendje te rende ekonomike, ai detyrohet t'i thej vazhdimisht kodet e tij morale te trasheguara.. Militanti i bazuar ne interes ekonomik, e thenë rende traditen dhe identitetin e trasheguar te shqiptarit. Politika qe kanalizon shqiptaret drejte nje skeme te ketille te veprimit, duhet te ndryshohet sa me shpejt qe eshte e mundur, sepse shkateron traditen, kulturen, dhe vet prirjen kulturore te shqiptarit. Ky sistem, thjeshte e asgjeson shqiptarin dhe e ben ate te zbrazet nga cdo element kulturore te trasheguar.
Shqiptari duhet te krijoj vet nje model te tij te funksionimit te shoqerise, sepse kopja e nje modeli te huaj nuk korespondon me vecantite e tij kulturore. Ne fakt, shqiptari duhet te modeloj nje forme te tille te modelit politik, ku duhet te perfshije elemente nga format me te suksesshme te funksionimit politik nga e gjithe bota e diteve tona, por qe perseri te jene te nderlidhura ngusht me kodin moral brenda se cilit shqiptari ndjehet më shqiptar. Politike autoktone duhet te krijohet edhe per ceshtjet sociale, ekonomike, ato te turizmit, edukativo-arsimore, etj. Fillimisht duhet te selektohen vecantite te cilat mund te shfrytezohen per te miren e vet shoqerise dhe padyshim keto vecori nuk mund te jene te ngjajshme me ato qe mund t'i kete nje komb tjeter, prandaj kopjimi krijon kaos. Vecoria me e theksuar e shqiptarve eshte trashegimia kulturore dhe materiale, per te cilen duhet te krijohen politika adeukuate per t'u shfaqur dhe ruajtur institucionalisht. Jo cdo gje e vjeter eshte e mire, ashtu sic nuk eshte e mire cdo gje moderne, prandaj shqiptari duhet te dalloj te miren qe e ka trasheguar dhe ta modifikoj ate ne nje forme moderne, qe te ruhet nga te keqijat e koherave moderne dhe t'i shfaq me sukses vecantite e tij ne te ardhmen.

Nacionalizmi
Ky nocion qe identifikohet nepermjet identitetit kombetar, eshte evoluim i natyrshem i organizimit shoqerore qe nga antikiteti, me njerezit e ngjajshem qe ne lindje, qe identifikohen me gjuhe dhe kulture, simbole, histori të përbashkët (27), qe i homogjenizon njerezit deri në atë masë sa që ata e perceptojnë vetveten si një popull, madje dhe interesat momentale (qoftë ato edhe në perspektivë), i kanë të ngjajshme. Këto interesa, apo tendenca për të vendosur për gjendjen e tyre sociale, ekonomike, politike, janë thellë të ngulitura në qenien e tyre, e cila është kalitur përgjatë një procesi shumëvjeçarë në mënyrë të ngjajshme me njëri-tjetrin. Kështu formësohet një civilizim, kështu formësohet një kulturë, kështu formësohet një komb me veçantit e tij dhe rjedhimisht kështu formësohet edhe nocioni i nacionalizmit.
Pika ekstreme e nacionalizmit shpije te dukuri tjera kryesisht negative per shoqerine e globaliluar, sic eshte racizmi, superkombi, apo superioriteti mbi popujt tjere, por nacionalizmi identifikues, mbrojtes, qe shfaq vyrtite dhe nuk anathemon kombe, kultura apo racat e tjereve, quhet nacionalizem pozitiv. Ne vazhden e ketij mendimi do te theksoj edhe thenien e Kadares sone te madh: "Pa qene nacionalist i mirefillte, nuk mund te jesh as edhe kozmopolit i mirefillte".
Pasi qe nacionalizmi fillet e tij i ka ne tribalizem (27), ashtu si familja qe rrenjet i ka ne fis e fare, grumbullimi i shume fiseve te ngjajshme qe flitnin te njejten gjuhe (kujtojme ketu primordializmin), e formesojne kombin, por ne rastin e shqiptareve ky formesim eshte me specifik dhe ka nje histori pak me te ndryshme se ne rastet e formesimit te kombeve tjera, te cilet per vec gjuhes se formesuar, kane edhe pikenisje apo pikeformime me baze fetare, simbolike, ekonomike, politike, etj.  Te shqiptaret nuk ekziston nje piknisje prej ku fillon formesimi i ketij kombi, shqiptaret jane vazhdimesi kulturore e tre racave, te asaj dinarike, alpike (qe shpesh konsiderohet si pjese e asaj dinarike) dhe mesdhetare, qe kane jetuar dhe levizur perreth gjithe Mesdheut ne tre kontinente, qe nga parahistoria. Keto raca jane pjese perberese e te gjitha kombeve te ketyre kontinenteve, por ne malet e gadishullit ilirik u ruajt vazhdimesia kulturore qe nga formesimi i tyre. Pas ndarjes se vazhdueshme te kulturave/gjuheve, formesoheshin kombe te reja te cilat largoheshin dhe ndryshonin vazhdimisht nga berthama e tyre pellazgjike. Ky proces ka vazhduar pa nderprere dhe akoma vazhdon, nderkohe, pjesa e berthames se pandryshuar te mbetur perreth mesdheut, si pasoj e ekspansinonit te vazhdueshem te kulturave dhe popujve tani me te ndryshem, shkaktoji restrikcionin e vazhdueshem me epiqendren ne malet e gadishullit ilirik.
Gjithe keto pjese fisesh qe kishin mbijetuar pa u asimiluar dhe qe jetonin aq larg njera-tjetres (qe nga "Shtyllat e Herkulit" ne perendim, deri ne Kaukaz ne lindje dhe qe nga deti Baltik ne veri dhe deri ne Egjypt ne jug - 15, 28), me raca te ndryshme, por me nje kulture te ngjajshme, padyshim se ofrimi i tyre shkakton nje ferkim centrifugal nga diversiteti lokal, por edhe nje afrim centripetal drejte njeri-tjetrit nga rreziku i asimilimit dhe shfarrosjes totale ne anen tjeter.
“Nacionalizmi shqiptar” (që në vetvete, nuk është as më shumë e as më pak se vetëdijesim kombëtar), në krahasim me atë të popujve tjerë, për veç se nuk është gllabërues, apo i rezikshëm, ai është aq unik dhe njëkohësisht shumë kontraditkorë, sa që nuk mund të definohet qartë se si etnocentrizmi shqiptar, në vetvete do të thotë multikulturalizëm (globalizëm/khalifat), që reflektohet në të gjitha komponentat e kulturës shoqërore, deri tek feja. Kjo dukuri, padyshim se ka të bëjë me qenien shqiptare, si ekstrakti më i vjetër qe vijne drejperdrejte nga berthama e perbashket e kombeve dhe thellë në nënvetëdijen tonë, të gjithë njerëzimin mund ta perceptojmë si një ‘komb’ i vetëm, apo ‘bashkombas’.
Shqiptari i sotëm, në parim (duke marr parasysh se ai është injorant në relacion me njohjen e vetëvetes, që vijnë si pasoj e rethanave të jashtëzakonshme që ka kaluar kjo pjesë e njerëzimit, që nga krijimi i tij), e percepton çdo gjë shqiptare me skepticizëm e përbuzje, dhe e admiron gjithnjë ‘të huajin’ si qenie e zhvilluar në liri më të madhe në relacion me të dhe më i përparuar se sa ai. Shembull e kemi indeksin e eurocentrizmit apo multikulturalizmit tek shqiptarët, më të skajshëm se vet europianët, apo amerikanët dhe vetekspozimin ndaj interesave të polit lindor gjeostrategjik njëkohësisht.
Të qenurit shqiptar, nuk është vetëm mënyrë e të menduarit, e sjelljes, kulturës, prirjes psiokologjike e sociologjike, por për ti siguruar këto, duhet të lindësh si i tillë, pra, të kesh të regjistuar në ADN të gjithë trashëgimin e vaçant të këtij populli të mbijetuar në rethana të jashtëzakonshme që nga krijimi i njerëzimit. Njerëzit janë kudo të njëjtë, rethanat historike janë ato që i diferencojnë edhe gjenetikisht. Të preukupohesh vetëm me problemet e të tashmes, do të thotë se je duke u rrotulluar vetëm brenda kuadratit të pasojave që ke trashëguar. Pra, njerëzit instiktivisht janë të prirur ti harrojnë shkaqet, por shkenca jo!

___________
Diversiteti ne mendime eshte pasuri, homogjeniteti ne kete rast do te krijonte nje kope, apo turme njerezish servil te njeri-tjetrit dhe ne e dijme se te pakten ne kete pike dallohemi per kryenecesi te theksuar.
Pa marr parasysh pasojat e kesaj vecorije, ne mosfunksionimin e shume sistemeve te importuara, ne duhet te dijme te shfrytezojme kete prirje kulturore per te mire. Cdo shqiptar eshte model per kete diversitet ne mendime, nuk eshte me rendesi se a kane apo jo te drejte ne ate cka mendojne dhe pa marr parasysh nivelin e intelektit te tyre qe e kane shfrytezuar, apo informatave qe posedojne, me rendesi eshte qasja per te kundershtuar, duke e vecuar veten individualisht ne ate cka mendon. Mungesa e njohurive intelektuale nuk ka te bej me kapacitetin. Nderkohe antropologet nga kendveshtrimi i tyre shkencore flasin per kapacitet te theksuar te races shqiptare dhe lloj-lloj "produktesh" qe hasim per cdo dite e qe jane te shquar per injorancen e tyre, nuk duhet te perzihen me kapacitetit e po atyre, qe mund te jete komplet i pashfrytezuar, si pasoj e shume rrethaneve te vecanta qe e kane krijuar si te tille.

__________
Prandaj mos i detyroni shqiptaret te sillen njesoj (komunizmi), sepse beni krim anti-njerezor, ata nuk jane te kalitur per nje sistem te atille, por as mos i ndani ata na klasa, ku morali nuk do te ishte pesha qe do te matej, por paraja (sistemi demokratik).
Prandaj mos prisni qe aty ku ka nje grumbull shqiptaret, qe ato te sillen te gjithe njesoj. Pa marr parasysh natyren e veprimit (sasine e budallallekut, apo sjelljes "se mire"), nje grup shqiptaresh asnjeher nuk do te veproj njesoj, edhe pse njeri prej tyre do te tregohet shume i talentuar, ai budallai do ta kundershtoj me vetebesim te plote, apo e kunderta.
Prandaj mos prisni qe te gjithe shqiptaret te hane torte ne nje menyre te njejte, padyshim se do te kete prej atyre qe do ta prishin "kopen";
Prandaj mos prisni qe ne nje "party" te organizuar nga ju ne nje kafiteri te qytetit, nuk do te kete "party breaker-a", nese keni ftuar nje grumbull shqiptaresh, padyshim se do te kete ekstremitete ne sjellje.
Prandaj mos prisni se te gjithe shqiptaret do te luftojne armiqet ne unitet te plote, padyshim se do te kete tradhetar te medhenj, apo prej atyre qe do te gjejne miliona arsyje tjera per te marr nje qendrim ekstrem, por te ndryshem nga njeri-tjetri.
Prandaj mos prisni se te gjithe shqiptaret do te duan te bashkohen ne nje shtet, padyshim se do te kete prej atyre qe do te krijojne nje ekstremitet tjeter per ta ndjekur...
Shqiptaret jane nje kopje e vogel e kultures boterore ne pergjithesi. Me cdo problem qe do te ballafqohet bota deri ne skajet me te thella te saj, probleme te ngjajshme do te mund t'i gjesh edhe te shqiptaret. Kjo vlene edhe per perparesite. Shqiptari barte me vete ekstremet e te dy aneve te medaljes.

Besir Bajrami
19.2.2014
Basra - Irak

________
Referenca (ne brendesi te lidhjeve te meposhtme, i keni edhe emrat e autoreve):

1. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/305316846182758
2. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=152265138154597&l=53a0cd559a
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=195124187202025&l=5802383c61
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=114605051920606&l=5804042641
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=127310447316733&l=bb02a77da5
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=195124187202025&l=5802383c61
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255175455592&l=e429b9df59
3. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279254672122309&l=97642b4734
4. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/282121355152962
5. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279260385455071&l=5b3ea1da0f
6. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279254522122324&l=4a45adeddf
7. https://www.facebook.com/notes/besir-bajrami/all-in-one/249209335121598
8. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255272122249&l=a6a52ccef8
9. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=139418649439246&l=3bb0952a76
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=110084515705993&l=94dad76c96 (me radhe...)
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=110084515705993&set=a.110082529039525.4389.100001133356751&type=1&comment_id=1434876&offset=0&total_comments=26
10. https://www.facebook.com/BesirBajramii/media_set?set=a.214339561947154.48697.100001133356751&type=3
11. http://www.youtube.com/playlist?list=PL87BD7CD207E9FF5D (videos)
12. https://www.facebook.com/BesirBajramii/media_set?set=a.251090514938725.56111.100001133356751&type=3
13. http://www.youtube.com/playlist?list=PL6065AC9B75911C99 (videos)
14. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=376867249027717&l=4f7317278f
15. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=128442420536869&set=a.110082529039525.4389.100001133356751&type=1&comment_id=742970&offset=0&total_comments=19
16. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/265846666796443
17. http://www.uvm.edu/~bsaylor/classics/hdt.2.50.html
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=168285296552581&l=f9efe504bd (+ Robert D'Angely - Enigma, faqe 149-151)
http://books.google.co.uk/books?id=71I9AAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Die+alten+Pelasger+und+ihren+mysterien&source=bl&ots=VV6iX2JwvI&sig=vk3WoAyKXJJa2vlaW2k26YYJHCQ&hl=sq&ei=wxi_TMOPGIzGswbygsW1DQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=Die%20alten%20Pelasger%20und%20ihren%20mysterien&f=false
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=166728296708281&l=4caab9b623
http://books.google.com/books?id=Y1cXAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Symbolik+und+Mythologie+der+alten+Völker%2C+besonders+der+Griechen&source=bl&ots=tP64RK_p7w&sig=ndLOcVEcTQADkCodcKYrdS4QALc&hl=sq&ei=Acm_TJmJLcGfOoyu2fwL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA8Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.227738487273928.50700.100001133356751&type=3&l=16a1ad75fe
http://infoarkiva.com/lajme/artikull/iden/1046934133/titulli/Pipa-ne-diksionerin-francez-Mitologjia-shqiptare-me-zana-e-djaj-por-pa-zota
18. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279258822121894&l=f8ed2c0b1c
19. http://www.huffingtonpost.com/stephen-schwartz/how-albanias-religious-mix-offers-an-example-for-the-rest-of-the-world_b_2199921.html
20. http://www.balkanweb.com/m/shqiperi/holokausti-kryeministri-kanadez-shqiptaret-i-dhane--bese--hebrejve-88045.html
21. http://www.youtube.com/watch?v=Z1ny8z9YuJs&app=desktop (video)
22. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279259635455146&l=33d7bcf860
23. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279258785455231&l=70202c2c0c
24. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=196375257076918&l=b8aec0dc79
25. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/436019189779189?comment_id=4457219&offset=0&total_comments=8
26. https://www.facebook.com/BesirBajramii/posts/241429945952525
27. http://books.google.co.uk/books?id=B661BPLxImMC&lpg=PA595&ots=-mjOEO6Ejl&pg=PA595#v=onepage&q=O%20ju%20njer%C3%ABz%2C%20v%C3%ABrtet%20Ne%20ju%20krijuam%20juve%20prej%20nj%C3%AB%20mashkulli%20dhe%20nj%C3%AB%20femre%2C&f=false
28. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=279255272122249&l=a6a52ccef8
29. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=328946973819745&l=0a9563fce8
30. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=372627486118360&l=bdf5330b24

Floranti dhe Laura

Romani "Floranti dhe Laura" shkruar nga Françisko Baltazar, ( i cilësuar Shekspiri filipinas 1788 – 1862) është pjesë e letërsisë klasike filipinase, e cila studiohet në programin mësimor të gjimnazeve, histori e cila gjithashtu luhet edhe si pjesë teatrale.

Titulli origjinal i epikës quhet : "Jeta e Florante dhe Laurana në mbretërinë e Shqipërisë", skartuar nga të dhëna historike dhe piktura të cilat përshkruajne se çfarë ka ndodhur në kohët e lashta në perandorinë e ashtëquajtur greke.

Disa prej personazheve janë :

Floranti, dukë i Shqipërisë, personazhi kryesor i veprës.
Laura, vajza e mbretit Linçeo të Shqipërisë, e cila në fund martohet me Florantin.
Konti Adolf, rivali i Florantit
Aladini, djali i sulltanit Ali-Adab të Persisë.
Duka Briseo, i ati i Florantit e njëkohësisht fisnik i lartë shqiptar.
Mbreti Linçeo, mbret i Shqipërisë.
Emiri, komandant ushtarak i lartë, etj.

http://en.wikipedia.org/​wiki/Florante_at_Laura

 Edhe më interesant është fakti që ne shqiptarët jo vetëm që nuk e kemi lexuar këtë roman me të dhëna historike e piktura rreth vendit tonë, por që as nuk kemi njohuri që një roman i tillë ekziston... Stop Injorancës

Zanat dhe Orët në “Lahutën e Malcis"

Në gojën e popullit, kur përmendën Zanat dhe Orët, thuhet Shtojzovallet, që do të thotë Shtojua, o Zot, vallet.

Zanat dhe Orët janë qenie mitologjike, ndërsa fjala "Shtojzovallet" vjen si eufemizëm për Zanat dhe Orët ose për të dyja së bashku.
Ky ligjërim ishte i përgjithshëm në kapërcyell të shek.XIX-XX kur ngjizej Lahuta e Malcis, ndërsa sot në ligjërimin e shkruar ndodh të përdoret eufemizmi Shtojzovallet, sikur të bëhej fjalë për qenie mitologjike, pavarësisht nga Zanat dhe Orët. Në popull thuhet edhe Zanat e Malit, çfarë nënkupton se vendqëndrimi tyre ka qenë përgjithësisht mali, prandaj gjinorja "e malit" është identifikim: Zana e Veleçikut (Zana e Malit të Veleçikut), Zana e Miliskaut (Zana e Malit të Miliskaut).
Për Orët thuhet: Ora e Shalës ose Orët e Dukagjinit dhe Ora e Shtëpisë ose Ora filanit me kuptimin përkujdestarja misterioze e krahinës, e shtëpisë apo e aksh individi. Për këtë arsye mund të arrijmë në përfundimin se funksioni i dallon Zanat prej Orëve.

Me fjalë të tjera, Zana është një qenie mitologjike, ndërsa Ora është një Zanë me "detyra" të përcaktuara.
Për më tepër Zana është trime, sepse në popull thuhet: Filani është trim si Zana, ndërsa ky krahasim zakonisht nuk vjen për Orët. Zana është shumë e bukur, prandaj thuhet: E bukur si Zanë. Orët mund të jenë ose jo të bukura.
Si Zanat ashtu edhe Orët, pra Shtojzovallet, zotërojnë edhe një fuqi të mistershme: aftësinë për të shituar njerëzit. Zakonisht shitojnë burrat që guxojnë t'i shohin Shtojzovallet nudo tek lahen nën dritën e hënës, apo këdo që i trazon gjatë ekstazës së tyre të vallëzimit. Folja "me shitue" ka të bëjë me një veprim të mistershëm që e zotërojnë vetëm Shtojzovallet, të cilat, kur zemërohen me njerëzit, i shitojnë ata, dmth, i lënë pa mend në kokë për tërë jetën, të paaftë për t'i dalë zot vetes; i ngrijnë në vend, i bëjnë kallkan. Zanat dhe Orët shitojnë këdo, burrë apo grua, plak a të ri me timbrikën e hatashme të tingujve që prodhojnë gjatë të kënduarit ose me vallet e magjishme e mjete të tjera, ashtu si edhe shërojnë apo u japin fuqi të mbinatyrshme me qumështin e gjirit cilitdo që ka fituar simpatinë e tyre.

E bëmë këtë hyrje, sepse gjykojmë se Fishta nga ky përfytyrim popullor u nis kur iu drejtua Zanave dhe Orëve në veprën e tij madhore, Lahuta e Malcis. Madje mund të thuhet me plot gojë se vepra e tij ka ndikuar në ngulitjen e mëpastajme të përfytyrimeve për Zanat dhe Orët, tanimë jo thjeshtë si besime popullore, por të rizgjuara si imazhe artistike nga mitologjia iliro-arbërore.
Nisur nga vargu "Për mjedis mue m'plastë lahuta", që Fishta e ka vënë si betim në gojën e një Zane, mendojmë se edhe vetë titulli i veprës Lahuta e Malcis ka të bëjë më tepër me mitin e Zanave këngëtare se sa me instrumentin e lahutës, me të cilin shoqëroheshin përgjithësisht vargjet epike të folklorit shqiptar. Në veprën e Fishtës metonimia "lahuta e malësisë" shënjon bëmat e malësorëve, historinë e shkruar dhe të pashkruar të shqiptarëve ndër shekuj, mbartur ndër mitet e tyre të trashëguara qysh nga parahistoria e etnogjenezës ilire që na shpie te pellazgët, popullimet paraindoeuropiane të kontinentit tonë.
Lahuta është simbol identifikues i atyre qenieve mitologjike prej nga Fishta krijoi figurën e Zanës së Frymëzimit, me të cilën këndoi për 35 vjet rresht në veprën e tij epope. Më tej ai modeloi personazhin e Orës së Shqipërisë, një Zanë që u jep fuqi të mbinatyrshme heronjve shqiptarë; skaliti figurën e Zanës së Madhe, që lufton fyt a fyt me Orën thepe të Malit të Zi etj. Fishta këndoi në Lahutë të Malcis "Panteonin" e munguar të Shtojzovalleve dhe të disa figurave të tjera mitologjike në letërsinë shqiptare. Edhe për këtë kontribut Lahuta e Malcis "është përpjekja ma vigane,- si shprehet Ernest Koliqi,- qi Shqiptari bani deri tash per t'ia zbuluem vetvetes boten e vet".
Zanat dhe Orët zënë vendin më të madh të lëndës mitologjike në Lahutë të Malcis. Veçanërisht Zana e Frymëzimit, që na shfaqet që në blenin e parë ("Marash Uci", shkruar më 1902), e identifikuar si Zana e Veleçikut. Zana e Frymëzimit është thirrur prej Fishtës që në ngjizje të poemës si një alter autor, duke e bërë kështu një element funksional të strukturës përmbajtësore dhe narrative të veprës.
Duhet thënë që në fillim se Zanat dhe Orët (dhe përgjithësisht figurat mitologjike) nuk vijnë në veprën e Fishtës si mite të gatshme, si mund të mendohet sot kur etnologët kanë arritur të studiojnë mitologjinë shqiptare dhe ta krahasojnë atë me mitologjinë ballkanike e më gjerë. Mitet në veprën e Fishtës nuk janë as ndikim i modeleve të njohura letrare të penave të shquara, si janë shprehur disa studiues kur kanë krahasuar poetin e Lahutës së Malcis me Homerin, Virgjilin, Miltonin a ndonjë tjetër. Aq më pak, Zanat dhe Orët e Lahutës së Malcis shëmbëllejnë me Vilat e mitologjisë së sllavëve të Ballkanit, për të cilat, gjithashtu, ka pasur studiues që kanë gjetur përvijime pa u thelluar sa duhet.
Në kohën kur jetonte Fishta, Zanat dhe Orët ishin një realitet, ta quajmë, fantastik shqiptar. Ditën malësorët gjallonin me pushkë në krah, natën mbylleshin në kullat e tyre për t'ua lëshuar trojet përreth qenieve mitike, të cilat kishin në dorë fatin e njerëzve, mbarëvajtjen e gjësë së gjallë, shumimin e bereqetit. Secili person ose çdo gjë e gjallë kishte Orën e vet të bardhë ose të ligë. Çdo fis a krahinë kishte Zanën e vet që ishte e bukur "me të verbue", trime "me të çartë".
Edhe në qytete (veçmas në një qytet si Shkodra) fantazia mitologjike ishte e gjallë. Netëve me hënë të plotë Zanat dhe Orët e maleve këndonin dhe hidhnin valle zabeleve më të bukura buzë ujërave, ashtu si ditën malësorët mblidheshin në log duke u argëtuar me këngë e valle.
Duke qenë edhe vetë pjesë e këtij realiteti, Fishta e thërret Zanën e Veleçikut për të kënduar së bashku me të në Lahutë të Malcis bëmat e këtyre njerëzve, shpirtin e tyre. Sikur të mos kishte vepruar ashtu, dmth, po të mos e thërriste një Zanë Mali për të kënduar së bashku me të jetën e malësorëve, zor se malësorët do ta pranonin këngën e tij, si u pranuan realisht vargjet e Lahutës së Malcis, duke u mësuar përmendsh edhe nga njerëz që nuk dinin shkrim e këndim. Sepse ndër shqiptarë ka edhe një kult të këngës, një kult të fjalës së bukur që vjen vetëm si frymëzim i magjishëm prej qenieve mitologjike, si kudo në trevat e Mesdheut. Kur duan ato, Shtojzovallet, ia vënë dikujt në dorë lahutën dhe ia rreshtojnë fjalët. Jo kushdo mund ta bëjë këtë punë, përveç të zgjedhurve prej Zanave. Fishta që kur zu fill Lahuta e Malcis ndihej i zgjedhur prej Zanës së vet të Frymëzimit: "Se pa ty, besa, moj Zanë, / Vështirë se 'i fjalë unë muj me e thanë" do të shkruajë ai më vonë.
Nisur nga vargjet e Fishtës, gjithnjë nga bleni i parë, Zana e Frymëzimit është thirrur në Lahutë të Malcis për të mallkuar armikun ("Lum, oj Zana e Veleçikut \ që m'ia lëshon ti namet anmikut"); për të nxitur malësorët në mbrojtje të trojeve të veta ("Që m'i uron djemtë e Malcis"); për të mbajtur zgjuar ndërgjegjen kombëtare edhe në kushtet më të pafavorshme ("Që m'ia qan hallin Shqipnisë"). Por, pavarësisht asaj që komunikon autori, Zana e Frymëzimit është thirrur në Lahutë të Malcis, jo vetëm si një alter autor, por edhe si një alter ego. Fishta vë në pingrimën e Zanës krahas lavdisë së të kaluarës ("në të bardhat kohë që kanë prendue") edhe dhimbjen e vet për gjendjen e rëndë ekonomiko-sociale të shqiptarit të robtuar:

Për me mbrojtë një grue te shpia,
Të cilës bukë i lypin fëmija
Edhe i len, ndoshta, me qa
Përse e mjera bukë nuk ka
(Kënga XIII, v.30-34)
Vargje të tilla, që rreth një çerek shekulli më vonë do të karakterizonin veprën e Migjenit, nuk mund të zinin vend ndryshe në një vepër epike që ishte e orientuar në lartësimin e bëmave heroike të kombit. Kemi parasysh këtu rregullat e ngurta të klasicizmit që nuk e pranonte kategorinë e së ulëtës (vulgares) në një vepër epike. Por Fishta, që i ka njohur mirë këto rregulla, ka ditur edhe t'u shmanget atyre, duke i lëshuar rrugë spontanitetit të vet poetik përmes pingërimës së Zanës së Frymëzimit. Zana e Frymëzimit, si një alter ego, shpreh në ndonjë rast edhe nervozizmin që i shkaktohej poetit prej një realiteti herë-herë aspak epik, si dhe nevojën për t'u çliruar prej mllefeve asfiksuese për shkak të politikës së atëhershme të Evropës në Ballkan, e cila ishte fare pak qytetëruese si pretendonte të ishte. Në shpërthime të tilla autori ka përdorur edhe një gjuhë tejet vulgare, si në vargjet:

Uh, Evropë, ti kurva e motit,
Që i re mohit Besës e Zotit,
Po a ky asht sheji i qytetnisë,
Me nda tokën e Shqipnisë,
Për me mbajtë këlyshët e Rusisë?
(XIII, v.40-44)
Një dimension tjetër i Fishtës, të cilin na duhet ta theksojmë që në krye të këtyre shënimeve për Zanat dhe Orët në Lahutë të Malcis, është fakti se ai ishte një frat i shkolluar që njihte mirë mitologjinë greko-romake e biblike. Fishta njihte mirë edhe letërsinë e shkruar që ishte mbështetur në atë mitologji. Por thirrja e Zanave dhe Orëve në Lahutë të Malcis nuk duhet marrë si aplikim i atyre modeleve, qofshin edhe të mjeshtërve klasikë si Homeri e Virgjili. Aq më pak të mendohet se Zanat dhe Orët janë muzat dhe nimfat e Olimpit apo se Zana e Frymëzimit të Fishtës është muza Kaliopi që në mitologjinë greke paraqitet me lahutë në dorë dhe simbolizon epikën. Fishta e krijoi vetë figurën mitologjike të Zanës së Frymëzimit sipas lëndës mitologjike që gjallonte në popull. Zana e tij e Frymëzimit nuk është as Diana e romakëve që identifikohet me Artemidën e grekëve, sa do që në thelb ka diçka të përbashkët me të, sepse simbolizon mbrojtjen e natyrës së virgjër. Çabej që e ka lidhur origjinën e fjalës "Zana" me Dianën e romakëve, ka theksuar se "kulti i fortë i Dianës në Shqipëri e përveç këtij vendi në mbarë Gadishullin e Ballkanit të kohës antike sikundër shihet nga dëshmia e mbishkrimeve (...) na bën të pranojmë që te kjo Diana kemi të bëjmë me një "interpretatio latina" të hyjnive epikore (vendase) pararomake." Ka edhe një shpjegim të A.Meyerit, që vëren se "tek emri ilir Thana... mund që të ruhet një shkallë e vjetër e shqipes Zana", të cilën e lë të kuptuar edhe Çabej si të pranuar. Në këtë rast kemi të drejtë ta lidhim edhe me kuptimin e foljes me thanë (ai thot-ë), pra, me simbolikën e Thot-it, një nga perënditë më të lashtë të Egjyptit me origjinë pellazge (iliro-shqiptare), siç e klasifikon prof. Katapano në veprën e tij, "Thot-i fliste shqip".

Në blenin e dytë të Lahutës së Malcis, në episodin e Vraninës (botuar më 1907) Zana e Frymëzimit (ajo nuk identifikohet më si Zana e Veleçikut) zë vend më dukshëm në strukturën përmbajtësore dhe narrative të atij cikli. Në një farë mënyre mund të thuhet se Zana e Frymëzimit, gjithnjë si një alter autor, "përzihet" në konfliktin e çetës shqiptare të Oso Kukës me cubat e sirdarit të Malit të Zi. Me të narracioni fiton një përmasë të re, tepër origjinale, sepse dialogu i saj me autorin zbulon në një farë mënyre intrigën e atij konflikti të ashpër tragjik midis shqiptarëve dhe fqinjëve të tyre.

Në blenin e tretë të Lahutës së Macis Zana nis të na shfaqet edhe si personazh. Ajo tanimë është "Ora e Shqipnisë". Duhet të risjellim ndër mend se bleni i tretë "Lidhja e Prizrenit" (shkruar dhe botuar së pari më 1920-1922) zë vend në Lahutë të Macis fill mbas episodit të Oso Kukës (bleni i dytë), me të cilin hapet vepra. Kur shkruheshin dhe botoheshin të pesë këngët e episodit "Lidhja e Prizrenit", Shqipëria ishte bërë shtet i pavarur, ishin vendosur kufijtë dhe kishin filluar të funksiononin institucionet. E kaluara nuk ishte më një tregim mitologjik për fisin apo një këngë folklorike trimërie. E kaluara tashmë është histori. Marash Uci dhe Oso Kuka janë një pjesë e saj. Fiset e malësorëve që u përballën me shovinizmin malazias, gjithashtu, një pjesë e saj. Madje e gjithë Shqipëria dhe Ballkani ishin pjesë e konflikteve historike të perandorive të kohës dhe të Fuqive të Mëdha. Ashtu si sot dhe dje, në vitet '20-'30, kur vazhdonte të shkruhej Lahuta e Malcis, Fishta ishte ndërgjegjësuar se po shkruante epopenë e fisit dhe të kombit shqiptar. Dhe kombi shqiptar i kishte rrënjët deri thellë në mitet e veta. Zana e Frymëzimit do ta shoqërojë autorin si në dy blenet e para. Por tashmë Fishta është bërë intim me të. Ai i drejtohet me shprehje të tilla, si: "Deh, moj Zanë, ty, t'qofsha true".
Edhe në këngën e fundit Fishta nuk e harron Zanën e vet të Frymëzimit, e cila për disa dekada i ka qëndruar pranë. Ai tani e quan një bjeshkatare, me të cilën ka realizuar një monument të pavdekshëm në gjuhën shqipe:
"Ndertue kem 'i pomendare, \ Rrfe as mot mos m'e dërmue".
Të pathemelta mbetet argumentimet e disa studiuesve që te kjo Zanë vazhdojnë të kërkojnë një figure "që del në literaturën tonë si substitut i Perëndive të literaturës antike greke". Ajo është thjeshtë një krijesë e poetit që i shton rrëfimit epik notat e "tipizimit lirik". Më kot janë munduar edhe zëra të tjerë që kanë kërkuar te këto Orë dhe Zana të Lahutës së Malcis analogji apo diçka tjetër me Vilat e epikës sllave. Mund të ishte e kundërta.

Fakti që figurat mitologjike shqiptare vijnë fuqishëm në letërsinë e shkruar shqiptare kaq vonë, në fillimshekullin XX, nuk duhet paragjykuar si "një fenomen i vonuar në letërsi", krahasuar me letërsinë e vendeve të zhvilluara, përfshirë, psh, letërsinë dhe kulturën gjermane me Richard Ëagnerin (1813-1883), shkrimtar dhe kompozitor i shquar i romantazmit evropian, veprat e të cilit ishin rikrijim i subjekteve dhe figurave mitologjike gjermanike, veçanërisht, të eposit të Nibelungëve. Mund të kujtojmë këtu se në vitin 1906, kur Fishta niste botimin e Lahutës së Malcis në Evropë vlerësohej me Çmimin Nobel italiani Karduçi (1835-1907), që në vendin e tij konsiderohej poeti i fundit romantik. Në një këndvështrim më të guximshëm, për shfrytëzimin e miteve nga Fishta dhe rikrijimin e tyre, sipas modeleve të letërsisë gojore, mund të shtonim se ai ishte në të njëjtën paralele me zhvillimet estetike evropiane të kohës së tij. Autori i Lahutës së Malcis ishte në vazhdën e atyre shkrimtarëve romantikë, për të cilët është thënë se "në krijimtarinë e tyre pati gjallërim edhe një lloj mitologjizmi i ri, i cili i parapriu mitologjizmit modernist".


Kënga e fundit
Edhe në këngën e fundit Fishta nuk e harron Zanën e vet të Frymëzimit, e cila për disa dekada i ka qëndruar pranë. Ai tani e quan një bjeshkatare, me të cilën ka realizuar një monument të pavdekshëm në gjuhën shqipe: "Ndertue kem 'i pomendare, \ Rrfe as mot mos m'e dërmue".

T. Çobani

GOBI ! Mistere lashtësie në shkretëtirë

Shkretëtira e Gobit është hapësira e dytë më e thatë e planetit, pas Saharasë. Shkretëtira më e madhe aziatike shtrihet mes territoreve të Kinës dhe Mongolisë, duke zënë një hapësirë të madhe sa Evropa Perëndimore.

Një det i vërtetë rëre... Mëkat që legjendat shumë të lashta dhe zbulimet e fosileve na rrëfejnë një histori të ndryshme nga ajo që shfaqet në udhëzuesit e arkeologjisë. Po, sepse në të vërtetë, mijëra e mijëra vjet më parë, Gobi ishte një det, madje një oqean i brendshëm më i madh se Mesdheu. Mes viteve 1920 dhe 1930, dolën në dritë, prej paleontologëve amerikanë disa eshtra të kafshëve mastodontike si dhe disa vezë fosile, por zbulimi më sensacional ishte me siguri ai i arkeologut rus, Pyotr Kuzmich Koslov. Gjatë disa gërmimeve arkeologjikë në qytetin Khara Khoto, profesori gjeti një varr shumë të lashtë ndoshta 18 mijë vjeçar. Mbi mure ishin të skalitur çifti i sovranëve të varrosur si dhe një simbol shumë interesant i formuar nga një rreth i ndarë në katër pjesë dhe me germën greke M, ose Mu. Ky qytet, sipas kolonelit britanik James Churchward, ishte në realitet mitiku Uighur, një koloni shumë e rëndësishme e kontinentit të zhdukur të Mu-ve.

Ky kontinent shumë i madh përfshinte shumë prej ishujve të sotëm të Oqeanit Paqësor, mes të cilëve ishujt Fixhi, Marianë, Ponape, Tonga, Karolinë deri tek ishulli i Pashkëve, siç dëshmojnë rrënojat e ndryshme megalitike që janë gjendur në thuajse të gjithë ishujt e Paqësorit. Këto rrënoja kanë mes tyre ngjashmëri mbresëlënëse; kjo të bën të mendosh se një herë e një kohë ato ishin pjesë e një toka të madhe unike, tashmë të zhdukur, dhe se ato që mbeten sot nuk janë gjë tjetër veçse majat më të larta të maleve që u përmbytën nga uji. Përveç legjendave, edhe rrëfimet e kinezëve tregojnë për një epokë shumë të largët në të cilën në këtë zonë, aty ku sot është shkretëtira, shtrihej Deti i Gobit në të cilin ndodhej një ishull i banuar “nga njerëz të bardhë, me flokë të verdhë dhe sy të kaltër”.

http://stopinjorances.blogspot.com/2009/10/aleksandri-i-madh-gjuha-burashaski-dhe.html

Edhe më i habitshëm është fakti që sipas këtyre rrëfenjave, ky popull antik erdhi nga qielli, zbriti nga i madhi “Yll i Bardhë”, emri që indianët dhe tibetianët e lashtë i vinin planetit Venus, dhe u kishin sjellë banorëve të vendit dije shumë të mëdha, dhe përpara këtyre banorëve të Mu. Në këtë ishull që ndodhej në Detin e Gobit, populli i lashtë i yjeve u vendos dhe ngriti një fortesë si dhe një qytet që lidheshin me tokën kontinentale përmes galerive nënujore. Mund të tingëllojë si fantashkencë, po të mos ishte për disa harta qiellore që janë gjetur në shpellat e Bohistanit, në të cilat shfaqet qielli i afro 13 mijë viteve më parë, bashkë me disa linja misterioze që lidhnin Tokën me planetin Venus. Në të vërtetë, koloneli anglez kish të drejtë, poshtë shtresës së qytetit ë zbuluar nga eksploruesi rus, ekzistonte një tjetër edhe më antik: bëhej fjalë për qytetin e Uighur, që sipas Churchward ishte i lashtë të paktën 15-19 mijë vjet! Dhe këtu gjendej ndoshta kryeqyteti i mbretërisë fantastike të priftit Gianni në vitin 200.


Nga galeritë që dilnin prej ishullit dhe shkonin në tokën kontinentale janë gjetur hyrje të ndryshme, ashtu si ka ndodhur në të gjithë botën, të zbuluara nga speleologë; megjithatë, ato janë eksploruar vetëm pjesërisht për shkak të shembjeve që kanë penguar kërkimet. Në disa prej këtyre galerive janë zbuluar objekte qeramike dhe qelqi, ku secila përmbanin nga një pikë mërkur. Disa objekte të ngjashme janë gjetur edhe në varret e zbuluar në Uzbekistan. Sipas shkrimeve të lashtë indianë, ky metal i lëngët shërbente si ndezës për mitiket Vimana, makinat e lashta fluturuese që përshkruhen në tekstet e Ramayanas së Mahabharatas dhe që mendohet se edhe sot e kësaj dite ndodhen në shpellat e mbretërisë së nëndheshme të Aghartit. Në fakt këtu, po ky tekst i lashtë indian thotë:
“... me zhurmën e madhe të zbritjes nga lartësi shumë të mëdha... u shfaq karroca e Bijve të Zjarrit... të Zotërinjve që erdhën nga Ylli i Shndritshëm. Ajo u ndal mbi Ishullin e bardhë të Detit të Gobit...”
Në vitin 1978, gjatë gërmimeve arkeologjikë në zonën e shkretëtirës kineze të Takla Makan, pikërisht në zonën e Uighurit, u nxorën në dritë mijëra mumie të ruajtura në mënyrë të përsosur falë klimës së thatë të shkretëtirës që u ka lejuar kufomave një mumifikim natyror. Ato janë afro 4 mijë vjeçare, por ajo që e bën trazues gjetjen e këtyre trupave, janë tiparet fizike. Në fakt, të gjithë mumiet kishin tipare perëndimore: lëkurë e bardhë dhe flokë biondë, ose të kuq! Gjatësia e tyre varion nga 1.70 në 1.80 metra dhe disa kanë mjekër.

Në momentin kur u gjetën, mumiet ishin të veshura me veshje të mëndafshta, çizme ose këpucë në këmbë dhe me gërsheta të ngjashëm me ato që mbanin dikur popujt keltë. Sipas arkeologëve, këto popullsi kishin emigruar nga Evropa apo nga zonat e Kaukazit, kishin udhëtuar përmes Azisë drejt Lindjes dhe ishin vendosur në shkretëtirën e Gobit. Mëkat që shkrimet e lashtë tibetianë dhe indianë rrëfejnë të kundërtën; rrëfejnë për popuj të zhvilluar që kishin ardhur, sipas rrëfenjave, nga yjet dhe u vendosën në këtë ishull që ndodhej aty ku në kohëra të largëta kish pasur një det të madh.

Një zbulim tjetër i jashtëzakonshëm mumiesh që ndodhi në vitin 2005 në Xiaohe, në pjesën perëndimore të liqenit Lop Nor, zbuloi ekzistencën e një kodrine me kolona të çuditshme sipër varreve. Nga 300 të varrosurit, kufomat e më shumë se 100 prej tyre ishin në kushte të përsosura: hapja e arkivoleve që kishin formën shumë të çuditshme të varkës nga ana e shkencëtarëve të Akademisë Kineze të Shkencave Sociale, zbuloi trupa burrash, fëmijësh dhe grash të ruajtura përsosmërish, madje edhe më mirë se sa mumiet egjiptiane: tiparet perëndimorë dhe mollëzat tipike të racës kaukaziane, bashkë me flokët e verdhë nuk ishin më trazues se sa fakti që lëkura e të gjithë mumieve ishte e mbuluar me një cipë ngjyrë e çelët e ngjashme me lëngun qumështor, ndoshta me qëllimin për ta ruajtur nga kalbëzimi (por pema e gomës, prej nga merret lëngu qumështor e ka origjinën në Amerikën e Jugut dhe nuk kuptohet se si mund të jetë përdorur nga popujt e Gobit, veç nëse klima ka qenë e njëjtë ose nëse ka pasur shkëmbime tregtare).

Analiza me karbon 14 tregoi se mumiet i përkasin vitit 1800 para Krishtit. Në fakt, deri disa shekuj më parë, siç tregojnë edhe fotografitë e satelitit Landsat, ekzistonin xhepa uji dhe lumenj, një ekosistem i lagësht i pasur me faunë edhe gjigande, që rritej falë rezervave të bollshme hidrike e që sot janë të nëndheshme apo që janë tharë.

E gjithë kjo tokë magjike, por edhe mistike është e mbushur me rrëfenja e legjenda, si ajo e gjeneralit legjendar Ban Chao që “mund të ecte në qiell dhe të lëshonte rrufe të gjelbra” dhe që është varrosur “pranë Njeriut të Nefritit” në shkretëtirën Takla Makan, një prej shkretëtirave më misterioze dhe të mbushura me legjenda, ku banorët thoshin se aty zbrisnin “demonët e qiejve”. Ky popull antik mendohet të ketë udhëtuar më pas dhe të ketë udhëzuar pjesën tjetër të botës, duke ngritur fshatra e qytete në Evropë dhe në të gjithë botën. Pra, nuk kishte arsye të vendoseshin mu në mes të një shkretëtire ndër më jomikpritëset e planetit; gjetja e galerive dhe rrënojave të qyteteve shumë të lashtë i jep të drejtë hipotezës që këtu, në një kohë të largët, klima dhe territori ishin tërësisht të ndryshme nga sa duken sot.

Për të mos folur pastaj, siç konfirmojnë dokumentet antikë, por edhe dëshmia e rrëfenjave tibetiane, të dijeve të lartësuara të sjella me vete tek popujt e kontinenteve sot të zhdukur të Mu dhe Atlantidës, që më pas këta të fundit ua kanë përcjellë etnive të tjera të botës. Mendoni për zbulimin e përpunimit të metaleve, apo dijet për teknologji të panjohura si rrota dhe karroja. Vetëm kjo mund të shpjegojë ngjashmërinë e monumenteve, të gjuhëve dhe të vendeve mes popujve të ndryshëm të Tokës. Prejardhja e kësaj race misterioze, që sipas shkrimeve të lashtë vinte nga planeti Venus, na kujtojnë dijet e Majave që sollën dije dhe njohuri të përfaqësuara në Kafkën e Kristaltë që u gjet në Belizë në vitin 1927 nga Anne Mitchell-Hedges.

Apo mbretin legjendar Inkas Viracoccha, i cili edhe ai kujtohej prej Inkasve si Perëndia me lëkurë të bardhë dhe me mjekër të kuqe, i skalitur në mitiken Portë e Diellit në brigjet e liqenit Titikaka në Bolivi. Imazhe të perëndive të bardhë me mjekër dhe flokë ngjyrë të hapur mund të gjenden edhe në Ishullin e Pashkëve. Pikërisht këtu, në vitin 1774, një natyralist me emrin Georg Foister e përshkroi si një tokë djerrë, pa vegjetim dhe e shkatërruar prej shpërthimeve vullkanikë. Në këtë ishull, studiuesi bëri takimin me popullsinë indigjene dhe u habit kur gjeti se disa prej tyre ishin me lëkurë të bardhë dhe flokë të kuq. Natyrisht që këta ishin pasardhës të atij populli antik të evoluar, imazhet e të cilit gjenden në shkëmbinjtë e ishullit dhe që mijëra vite më parë solli dije dhe njohuri në popujt e tokave polineziane.

Edhe këtu gjenden galeri misterioze gjigande nëntokësore që përfundojnë në det; ndoshta në lashtësi këta tunele përdoreshin për të shkuar nga njëra anë e ishullit në tjetrën, apo ndoshta për të udhëtuar nga një anë e planetit në tjetrën. Në fakt është i habitshëm fakti që janë gjetur pllaka druri me hieroglifë të ngjashëm me atë të Amerikës parakolombiane, apo shkrime të ngjashëm me ata të Luginës së Indos apo ato kelte.

Galeri të ngjashme gjenden edhe në Amerikën e Jugut, dhe që në fakt lidhen pikërisht me Ishullin e Pashkëve, por jo vetëm: ekzistojnë rrjete galerish në Peru që mendohet se lidhin Limën me Cuzcon deri sa mbërrijnë në Bolivi dhe ndoshta deri në Titicaca. Mendohet që këtu janë të fshehur thesaret e Inkasve, të cilët u masakruan nga konkuistadorët spanjollë. Galeri të tilla ka gjithashtu edhe në Hauai dhe në të gjithë Oqeaninë dhe këtu ato vazhdojnë deri në thellësi të Oqeanit. Të tjera gjenden në Kaliforni, në Kentaki (shpellat e famshme të mamuthëve që thuhet se janë një prej hyrjeve për në Agharti). Për këto flasin edhe Apashët: sipas legjendave, këto galeri shkojnë deri në Tiahuanaco dhe gjithmonë sipas rrëfimeve, thuhet se janë gërmuar nga qenie të ardhura prej qiellit, përmes dritave që thyenin shkëmbinjtë. Edhe në Evropë ekzistojnë rrjete tunelesh nëntokësore, disa prej të cilëve janë zbuluar dhe eksploruar vetëm për disa kilometra, si ai që lidh gadishullin Iberik me Marokun në Afrikë.

Kur u dëgjua të flitet për herë të shpella dhe galeri nëntokësore, mendohej se gjithçka ishte punë legjendash; më pas u mësua për zbulimet e kryer nga eksploratorët e parë, mes të cilëve Osendovski, i cili pasi kish pasur një takim me një Lamë në Tibet, pohoi se kishte parë një prej hyrjeve të këtyre galerive kolosale, ndërkohë që të tjera zbuloheshin pak nga pak kudo në botë nga eksploratorë të ndryshëm. Vetëm në vitet shtatëdhjetë, me eksploratorin e madh italian Peter Kolosimo u fillua të hyhej më në thellësi; dhe pas shumë zbulimeve nga ana e speleologëve dhe arkeologëve u mor konfirmimi se tashmë nuk bëhej më fjalë vetëm për legjenda. Pas nxjerrjes së mumieve të bardha nga Takla Makan, edhe legjenda e perëndive të bardha mori konfirmim, aq më tepër që, sipas shkrimeve antikë, ishin pikërisht këta që kishin mundur të gërmonin galeri të tilla kaq të mëdha.

Bëhej fjalë për eksplorues, më saktë rusë, të cilët arritën të pikasin të ashtuquajturin “pusin e fundit”, që ishte pjesë e një rrjeti shpellash të ndodhura në Azerbajxhan që tërhoqi vëmendjen e tyre. Prej kohësh, nga këto shpella dilnin ulërima, zhurma të mbytura e zëra të çuditshme. Pasi hynë në brendësi të tyre, eksploratorët vërejtën një dritë të çuditshme ngjyrë të gjelbër si dhe që këto tunele të çonin në drejtim të Kaukazit. Nga pikturat dhe skalitjet e gjetura aty poshtë menduan se bëhej fjalë për shpella prehistorike, por pasi i analizuan, befasia ishte më e madhe: bëhej fjalë për të tilla, edhe më antike. Rrëfimet e eksploratorëve të vjetër aventurierë pohojnë që disa prej njerëzve që kishin hyrë në galeritë e Mbretërisë së Aghartit kishin parë këtë dritë të gjelbër dhe nuk ishin kthyer kurrë më.

Kohë më pas u zbulua se ky rrjet tunelesh mbërrinte në sheshe të vegjël prej ku niseshin deri kur lidheshin me galeri nëntokësorë të shkretëtirës së Gobit; të njëjtat që një kohë lidhnin tokën me ishullin e Detit të Gobit! Dhe ndoshta këtu lidheshin me ishujt e paqësorit. Kur vëren gjithë këtë, nuk mund të mos mendosh se duhet të ketë qenë një punë ciklopike, e kryer nga një popull shumë i zhvilluar. Sipas shkencëtarëve, ky sistem galerish duhej të mbërrinte pikërisht në Kinë dhe në Tibet, tamam ashtu si pohonte edhe osendovski: në fakt, nga ajo që thonë murgjit tibetianë pikërisht këtu duhet të gjendet kryeqyteti i Aghartit, dhe që të gjithë tunelet të lidhin me pallatin e Dalai Lamës në Lhasa.

Fatkeqësisht, pavarësisht gjetjes së këtyre shpellave dhe galerive në të gjithë botën asnjëherë askush nuk ka arritur të vazhdojë për shkak të shembjeve të mëdha që kanë penguar hyrjen në to, dhe e gjitha për shkak të dimensioneve të tyre gjigande; herë të tjera janë penguar qëllimisht hyrjet nga njerëz që njohin vendndodhjen, apo thuhet se në raste të tjerë vetë banorët e nëndheshëm mund të kenë maskuar hyrjet. Dhe fatkeqësisht, deri sot askush nuk ka mundur ti shohë.

E gjithë kjo na bën të kuptojmë se sot njohim shumë pak territoret e Azisë dhe legjendat që flasin për popullsi të zhvilluara me lëkurë të bardhë si dhe galeri shumë të mëdha, të gjata me mijëra kilometra. Një lloj metropolitani botëror që përfaqëson ndoshta vetë ekzistencën e Mbretërisë së Aghartit dhe në sipërfaqe atë të legjendares Mu.

Metropol

Hylli, mbreti i parë i ilirëve dhe misteri i kafkës së kristaltë

Në maj të vitit 2008, Harrison Ford e gjeti veten përsëri në xhirimet e një prej roleve më klasikë të aventurës, Indiana Jones. Drejtuesi i këtij filmi ishte i famshmi Steven Spielberg dhe në qendër të aksionit ishte beteja që zhvillohej për zotërimin e një kafke të kristaltë, e cila kishte fuqi të mbinatyrshme.

Filmi, duke qenë se trajtonte edhe një prej çështjeve më misterioze reale ekzistuese, atë të kafkave të kristalta, për vitin që shkoi u rendit në vend të dytë në radhën e fitimeve që sjellin filmat e shfaqur në kinema.

Pavarësisht se ky është thjesht një film, ai të sjell ndërmend një prej historive më misterioze që vazhdon edhe sot të jetë në qendër të interpretimeve e studimeve të ndryshme.

Bëhet fjalë për kafkën misterioze, me madhësi sa ajo njerëzorja, që arkeologu anglez Albert Mitchell-Hedges, bashkë më të bijën Anën, e gjeti në vitin 1927 në xhunglat e Amerikës Qendrore e më saktësisht në Jukatan aty ku civilizimi Maja kishte lënë ndërtesat e tij.

Kafka ilire

Kushdo që e prekte atë kafkë provonte ndjesi të çuditshme. Pas vdekjes së të atit, Ana, aty nga fillimi i viteve ’60 e shtyrë nga mendimi se ajo kafkë kristali e gjetur mes rrënojave në xhungël, ishte tepër perfekte për të qenë e punuar nga fiset vendase pre-kolumbiane, vendos t’ia japë këtë kafkë shkencëtarëve me qëllim një hetim të hollësishëm të saj. I pari që u mor me këtë punë, ishte kritiku i artit Frenk Dordland.

Natyrisht që ai ishte edhe i pari që u mrekullua me atë kafkë. Frenku, pas një hetimi të hollësishëm, vuri re se kafka kishte një sistem të komplikuar kanalesh, prizmash e lentesh, të cilët krijonin efekte optike.

Por më e çuditshmja ishte se këto punime ishin në brendësi të kafkës. Sipërfaqja e saj ishte perfekte dhe e lëmuar e në të nuk gjendej asnjë shenjë punimi.

Po si ishin bërë kanalet, prizmat e si ishin gdhendur lentet në brendësi të saj? Frenku nuk e la hetimin e tij. Në vitin 1964, ai i drejtohet specialistëve të kompanisë Hewlett-Packard, të cilët ishin nga më të aftët në ndërtimin e qarqeve elektronike.

Ai nuk ishte i vetmi shkencëtar që ngeli pa fjalë kur hetoi kafkën. E njëjta gjë ndodhi edhe me shkencëtarët e Hewlett-Packard. Pas një vëzhgimi të hollësishëm ata vunë re se kafka kishte tre pjesë në brendësi të vetes dhe ishte ndërtuar e gjitha nga një copë e vetme kristali, bashkë me nofullën e poshtme.

Kristali ka një fortësi që shkon pak më poshtë se topazi, korundumi dhe diamanti. Ai mund të pritet vetëm me diamant. Është përtej habisë, por indianët e lashtë, në njëfarë mënyre e kanë prerë aq mjeshtërisht duke mos lënë asnjë shenjë, madje duke gdhendur imtësisht bashkë me dhëmbët edhe nofullën e poshtme, e cila është e lëvizshme.

Dikush e ka bërë këtë kafkë nga një kristal i vetëm në mënyrë aq mjeshtërore, sa duket sikur kristali nuk është prekur kurrë nga dora e njeriut. Gjëja më mahnitëse ishte se kafka ishte 5.13 kg, 203.4 mm e gjatë dhe 125.4 mm e gjerë, e gjitha nga një kristal i vetëm dhe kjo gjë ishte në kundërshtim me ligjet e fizikës.

Kristal me një cilësi të tillë nuk mund të gjendej në zonën në të cilën ishte gjetur kafka dhe laboratori i veçantë që u mor me analizimin e hollësishëm të saj, arriti në përfundimin se ajo kafkë ishte punuar para se të shfaqeshin civilizimet e para në Amerikë.

Në pjesën e pasme, në brendësi të kafkës ndodhej një prizëm dhe çdo rreze drite që binte mbi sytë e gdhendur të kafkës pasqyrohej atje. Nëse shikoje në brendësi nga drejtimi i syve të kafkës, mund të shikoje gjithë dhomën të reflektuar në atë prizëm.

Përfundimi i ekspertëve të Hewlett-Packard ishte se kafka ishte bërë pavarësisht thyerjes së rregullave dhe ligjeve të natyrës. “Kjo gjë “e mallkuar” nuk mund të ekzistojë fare. Ata që e kanë bërë, nuk kishin idenë e kristalografisë apo të fibrave optike.

Ata njerëz kanë qenë komplet në injorancë për sa i përket aksit të simetrisë, i cili duhet të ruhet nëse punohet një kristal me qëllim parandalimin e ndarjes së tij gjatë procesit. Është e çuditshme se përse nuk është thërrmuar!” Por nuk ka rëndësi se sa e çuditshme dhe e pabesueshme mund të duket ajo kafkë.

Kushdo mund ta shohë atë të ekspozuar në Muzeun e Indianëve të Amerikës. Kërkuesit panë se kristali ishte gdhendur kundër aksit natyral të kristalit. Skulptorët modernë të kristalit, gjithmonë kujdesen që të dinë sesi është aksi ose simetria e orientimit molekular të kristalit, pasi nëse ata do të gdhendnin në drejtim të kundërt me këtë aks, atëherë kristali do të thyhej, madje edhe nëse do të përdornin lazer apo teknika të tjera të avancuara për gdhendje.

Hipoteza më e mirë që dha Frenk Dorland, ishte se kjo kafkë mund të ishte prerë fillimisht me diamant e më pas ishte trajtuar me ndonjë rërë silici dhe ujë derisa kishte marrë formën e dëshiruar.

Duke imagjinuar se kjo mund të ishte e vërtetë, atëherë ndërtuesit të saj do i duheshin së paku 300 vjet për t’i dhënë formën. E megjithatë, kjo është vetëm një hipotezë. Në lidhje me gjetjen e saj, është debatuar shumë, pasi thuhet se Albert Mitchell-Hedges e ka blerë atë në Londër dhe ka gënjyer kur ka thënë se e ka gjetur në Jukatan.

Por sidoqoftë, pavarësisht vendit ku është gjetur (duke i marrë të vërteta ato që thuhen për blerjen e saj), ngelet i pandryshueshëm fakti që, kafka e Albert Mitchell-Hedges, është një prej objekteve më misterioze ekzistuese. Kjo ishte me pak fjalë historia e një kafke të rrallë, e një kafke kristali. Ndoshta e asaj më të përfolurës. Por ajo nuk është unikale.

Ka edhe kafka të tjera të kristalta dhe misteri që i rrethon ato shoqërohet me histori të ndryshme. Në botë ka njerëz të ndryshëm që janë në kërkim të tyre dhe në kërkim të një shpjegimi sa më të drejtë në lidhje me funksionin e tyre.

Pikërisht, një prej këtyre njerëzve është edhe personazhi i këtij shkrimi. Një njeri i cili ka në koleksionin personal një prej këtyre kafkave të kristalta, e cila është ruajtur shekull pas shekulli me fanatizëm prej shqiptarëve.

Por para se të ndalemi në historinë tonë, le të bëjmë një shikim të shkurtër, me qëllim ndërtimin e një pamje pak më të gjerë në lidhje me shpërndarjen, gjetjen dhe klasifikimin e kafkave të kristalta.

Një histori e shkurtër e kafkave të kristalta

Publiku filloi të njihej së pari me kafkat e kristalta, aty nga fundi i shek. 19. Në këtë kohë, shumë muzeume të botës filluan të shfaqnin interes për paraqitjen e objekteve antike nga civilizimet e shkuara.

Në këtë mënyrë në vitin 1878, “Musèe de l’homme” në Paris dhe “British Museum” në Londër, kishin secili në pronësi nga një kafkë të kristaltë, të cilën e shfaqnin para vizitorëve.

Besohet se që të dyja këto kafka e kanë origjinën nga Meksika (ka mundësi që të jenë të lidhura me rrënojat antike dhe varret e lashta) dhe lidhen me pushtimin francez, që u bë në vitin 1860 atje. Fillimisht i pati në dorë një shitës antikuariatesh e më pas ato përfunduan në muzetë e lartpërmendur.

Nuk ka asnjë proces, i cili mund të ndihmojë në datimin e kafkave të kristalta. Karbon 14 mund të datojë vetëm substancat organike dhe kristali i kuarcit nuk është. Një prej mënyrave me të cilat kërkuesit dhe koleksionuesit e tyre përpiqen të njohin vjetërsinë e një kafke të tillë, është nëpërmjet sensitivëve (persona me aftësi psikike të zhvilluara në drejtimin e shikimit të së shkuarës dhe të së ardhmes).

Një mënyrë tjetër është edhe vëzhgimi i sipërfaqes së tyre nëpërmjet mikroskopëve shumë të fuqishëm. Për datimin e tyre shfrytëzohen edhe legjendat dhe informacioni që kanë indigjenët apo që kanë pasur në lidhje me këto kafka.

Po çfarë duhet pasur parasysh kur thuhet kafkë e kristaltë? Një kafkë kristali është një copë kristali kuarci e gdhendur në formë (ose përafërsisht) të një kafke njerëzore. Ka dy tipa kafkash që ekzistojnë.

Ato që janë gdhendur nëpërmjet një procesi të njohur nga gdhendësit modernë të kristalit, të cilat quhen kafka të tanishme dhe të tjera që janë gjetur në rrënoja të lashta apo që kanë kaluar dorë më dorë që nga kohëra të shkuara e që quhen kafka të lashta kristali.

Më interesantet ndër këto kafka janë pa dyshim të lashtat. Këto kafka janë gjetur kryesisht në rrënojat e civilizimeve të vjetra të Amerikës (Maja, Astekë etj.), por edhe në vende të tjera të botës janë gjetur po ashtu kafka të tilla. Njihen katër tipa kafkash të tilla: prej kuarci të pastër, ametist (e purpurt), kuarc rozë dhe kuarc i mjegulluar (nga gri deri në të zi).

Kafkat e lashta të kristalta kanë habitur gjithmonë shkencëtarët. Disa prej tyre janë çuar për t’u vëzhguar e kontrolluar në laboratorët e veçantë që ka HeWlett-Packard, në San Francisko, pasi kjo kompani është e zhvilluar në drejtimin e kërkimit në fushën e kristaleve dhe ka laboratorë nga më të mirët në botë.

Asnjë prej shkencëtarëve nuk arrin dot të japë një përgjigje se si civilizime primitive kanë arritur të bëjnë një gjë të tillë pa pasur asnjë aparaturë të sofistikuar e ç’është më e habitshme, në kundërshtim edhe me ligjet e fizikës.

Teori të ndryshme në lidhje me kafkat e kristalta

Nga shumë prej kërkuesve mendohet se numri 13 është i lidhur me ritualet që dikur mund të kryheshin me këto kafka të kristalta, duke vendosur një në mes dhe 12 të tjerat në mënyrë rrethore. Mund të ketë pasur disa lloje të ndryshme kafkash të shpërndara në grupe me nga 13 copë, por akoma nuk është provuar kjo gjë.

Në lidhje me këto kafka tregohen histori të ndryshme se si ato kanë ndikuar në shërimin e njerëzve të ndryshëm apo se si kanë rritur aftësitë psikike të tyre. Ka pasur njerëz që kanë rënë në gjendje transi vetëm nga kontakti me këto kafka dhe kur janë përmendur, çuditërisht kishin informacione në lidhje me ngjarje të ndryshme.

Por fenomeni më i diskutuar në lidhje me to janë imazhet holografike të cilat shfaqen në brendësi të kafkave, nëse atyre u bie drita nga kënde të veçanta apo edhe nëse bien në kontakt me energji njerëzore ose nëse goditen nga valë sonore. Figurat e shfaqura që njerëz të ndryshëm kanë parë janë të shumëllojshme, kafshë, njerëz objekte etj.

Askush nuk di me saktësi se si mund të prodhohen ato dhe përse njerëzit shohin ato figura. Ka teori të ndryshme në lidhje me këto kafka. Mendohet se mund të jenë një formë e ngjashme kompjuteri, e cila vihet në punë nga drita apo prekja dhe që mund të kenë informacion të regjistruar në brendësi të tyre. Ato mund të lidhen në të gjithë botën me njëra-tjetrën (një tip interneti) dhe të shkëmbejnë edhe informacion.

Ashtu si në legjendat e lashta që tregojnë indigjenët që shpeshherë i kanë pasur në zotërim këto kafka të kristalta, ato janë në gjendje të shërojnë njerëzit. Kjo gjë është deri diku e pranueshme, sepse ka raporte njerëzisht të ndryshëm që kanë pësuar shërime të mrekullueshme nga përdorimi i kafkave të kristalta. Natyrisht, që duhen bërë kërkime shkencore të thelluara në lidhje me këtë gjë, për të arritur në përfundime më konkrete.

Sipas kulturave të ndryshme indigjene, këto kafka kanë luajtur një rol kyç në jetët e atyre njerëzve dhe janë parë si lidhje me Zotin, në mënyra të ndryshme e të variueshme sipas fiseve. Mënyra e pashpjegueshme me të cilën ato janë ndërtuar, i ka shtyrë disa kërkues të hedhin edhe hipotezën se mund të jenë të krijuara nga qenie jashtëtokësore. Por nuk janë këto të vetmet teori. Ka të tjerë akoma që e lidhin ekzistencën e tyre me qytetërimet e zhdukura të Atlantidës apo të Lemurias.

Një tjetër teori është edhe ajo e Tokës bosh në brendësi. Ata që e besojnë këtë teori, mbështesin idenë se Toka në brendësi është e zbrazët dhe në qendër të saj ka një diell të vogël. Polet janë hyrje-dalje për në këtë pjesë të izoluar në brendësi të tokës, e cila banohet nga një civilizim shumë i zhvilluar.

Graviteti, i cili gjendet në koren e tokës me trashësi prej 800 miljesh, mban të tërhequr objektet dhe njerëzit në brendësi të tokës në të njëjtën mënyrë si edhe në jetën në sipërfaqe të saj. Ata që mbështesin këtë teori, besojnë se 13 kafkat e kristalta përmbajnë kodet gjenetike të 12 fiseve që jetojnë në brendësi të tokës dhe e 13-ta përfaqëson familjen kryesore të tyre.

Këto janë teori dhe mund të lihen mënjanë, por edhe po të duash të lësh mënjanë betejën që zhvillojnë njerëzit që janë shëruar dhe ata që kryejnë rituale të tilla shërimi me mjekët profesionistë, nuk mundesh sepse asnjëra prej palëve nuk heq dorë nga ideja e vet.

E mbi të gjitha, nuk mund të lihet mënjanë përfundimi i shkencëtarëve që kanë vëzhguar kafkat e lashta të kristalta – ngritja e supeve të tyre është shumë kuptimplotë. Mund të flitet pa fund e të hidhen lumenj me teori. Një gjë nuk ka nevojë për teori. Ato janë të vërteta dhe nuk dihet sesi janë prodhuar. Janë një gjurmë, që ndoshta tregon lavdinë e dikurshme dhe shkëlqimin e epokave të arta të njeriut.

Një kafkë e kristaltë shqiptare

Le të kthehemi përsëri te lidhja që kanë shqiptarët me një prej këtyre kafkave të kristalta. Momentalisht, në botë ekzistojnë shumë njerëz që janë në kërkim të këtyre kafkave. Disa prej tyre madje kanë arritur që të ndërtojnë edhe koleksione me kafka të tilla.

Një prej tyre është Joky Van Dieten. Koleksioni i saj përmban disa prej kafkave më të njohura në botë dhe përbëhet prej 11 kafkash kristali të tipave të ndryshëm. Është 73 vjeçe. Ka lindur në Holandë dhe ka jetuar atje për rreth 40 vjet derisa emigroi në Kanada. Në të shkuarën është marrë kryesisht me biznese e më saktësisht, importim makinash Ferrari dhe Maserati.

Gjithashtu ka qenë edhe një përfaqësuese për shitjen e “Alfa Romeo”-ve sportive. Kur ishte e re Joky ka qenë një pilote makinash gare dhe Ferrari, Jaguar, Alfa Romeo etj, nuk ishin makina të cilat i tregtonte, por ishin makina që i ngiste në atë kohë. Ajo ka hyrë në histori si femra e parë që ka pilotuar makinat e garave në Evropë.

Gjithashtu ajo ka praktikuar edhe sporte të tilla si: gara me anije (fituese gjithmonë), ski, patinazh artistik, sporte ekstreme etj. Por Joky nuk ka qenë vetëm një sportiste e talentuar, sepse të njëjtin talent e ka pasur edhe për muzikë. Ajo vazhdon edhe sot që të mos e ndajë nga vetja harpën e saj, këtë vegël muzikore që shoqëron në çdo udhëtim.

Ka një djalë në Kanada dhe një vajzë në Amerikë dhe këta janë fëmijët e saj të vetëm. Ajo zotëron edhe shtëpinë më të vjetër në botë të ankandeve. Tashmë, udhëton nëpër botë me koleksionin e saj duke kryer ceremoni e rituale për t’u ardhur në ndihmë njerëzve dhe për të ndarë me ta eksperiencën shpirtërore që përfitohet nga kontakti me këto kafka të kristalta.

Një prej kafkave të kristalta, të cilat Joky ka në koleksionin e saj është pa dyshim edhe nga më të njohurat. Bëhet fjalë për atë që mban emrin “ET” (ExtraTerrestrial-jashtëtokësore).

“U bëra pronare e kësaj kafke në vitin 1991. Kisha hequr një tumor nga koka, të cilin e kisha në madhësinë e një kokrre portokalli. Mjekët jo vetëm nuk besonin që mund të ecja me këmbët e mia, por ata nuk besonin as se do të jetoja.

Në udhëtimet e mia, pa e ditur edhe vetë se përse e mbaja këtë kafkë të kristaltë, “ET”-në, gjithmonë në çantën time të shpinës. As vetë nuk e di se përse e kam bërë këtë zgjidhje ose se përse kisha zgjedhur që të mbaja pikërisht atë kafkë e jo një tjetër. Përgjigja erdhi në formën e një shërimi shumë të shpejtë nga tumori, pas dy ndërhyrjeve kirurgjike për heqjen e tij.

Në ndërhyrjen e dytë unë kam përjetuar një NDE (shënim: Near Death Experience-Eksperiencat pranë vdekjes që vijnë si pasojë e atyre rasteve kur persona të ndryshëm vdesin për pak çaste dhe kthehen sërish në jetë. Këta njerëz ka raste që përjetojnë vizione. Ky fenomen është studiuar gjerësisht nga mjekësia).

Ishte pikërisht kjo eksperiencë e cila më dha edhe përgjigjen se përse e kisha mbajtur për aq kohë ET-në në çantën time të shpinës. Dola nga spitali 7 ditë pas ndërhyrjes së dytë kirurgjikale dhe nuk u ktheva më kurrë aty. Jam mrekulluar gjithmonë nga fuqitë natyrore të shërimit që secili prej nesh ka në vetvete”, – shkruan Joky në lidhje me një eksperiencën e saj pranë kufijve të së pabesueshmes.

Joky ka në koleksionin e saj 11 kafka të kristalta që kanë ardhur nga anë të ndryshme të globit.

Secila prej tyre mban një emër. Secila prej tyre ka një histori shekullore. Secila ka legjendën e vet.

“ET”, kafka e kristaltë për të cilën Joky thotë se i ka shpëtuar jetën falë vetive kuruese që ajo ka, i përket civilizimit të Majave. Në vitin 1906 një familje maja, e cila banonte në Guatemalë, duke gërmuar në tokën e tyre gjetën “ET”. Joky e mori këtë kafkë në vitin 1991.

Disa priftërinj maja, të cilët janë sensitivë dhe kryejnë ritualet antike të popullit nga vijnë, thonë se ajo kafkë e ka origjinën nga kostelacioni i Plejadave dhe se Joky është ruajtësja e duhur në rrugëtimin që ajo kafkë duhet të bëjë. Ashtu si kjo edhe kafkat e tjera të koleksionit të Joky-t, kanë historinë e tyre.

“Oceana”, është një kafkë prej berili, e cila ka kaluar nga një tribu në tjetrën, duke udhëtuar nëpër Peru, Ekuador, Kolumbi, Brazil etj., derisa ra në dorë të një fshati të thjeshtë në Pyllin e Shiut në Amazona, Brazil. Ata ia ofruan Joky-t këtë kafkë në vitin 1997.

“Shui Ting Er”, është një kafkë prej amazoniti, që origjinën e ka nga jugperëndimi i Mongolisë, pranë kufirit kinez. Ajo u zbulua 140 vjet më parë nga një arkeolog kinez i quajtur Yeng Fo Huu. Në vitin 1930 një misionar danez, Pastor Utkielen, e bleu atë nga familja e arkeologut dhe në vitin 1992 ai ia dha Jokyt këtë kafkë.

“Mannsur”, quhet kafka prej gurit lapis lazuli dhe ajo është zbuluar në vitin 1995 në një zonë të Pyllit të Shiut në Amazona, nga një fis inkas i Perusë veriore. Tuki, udhëheqësi shpirtëror i fisit, tregoi se si ata e vunë kafkën në një shpellë për ta pastruar para se ta përdornin. Ata ishin të bindur se duke ia dhënë këtë kafkë Joky-t, do të kishin të mira më shumë.

“Baby Luv” është një tjetër kafkë e koleksionit. Një kafkë kuarci me një ngjyrë rozë të këndshme. Ju dha Joky-t në vitin 1993 nga një përfaqësues ligjor rus, që po merrej me ndarjen e një trashëgimie. Kjo kafkë është gjetur nga fillimet e shek. 19 në një varrezë në Ukrainë, nga një murg rus. Daton aty rreth vitit 700 p.e.s dhe mendohet të jetë skithiane. Murgjit e mbajtën këtë kafkë për 200 vjet derisa ra në duart e një familje ruse. Vetë murgjit mendonin se kjo kafkë edhe pse ishte përdorur nga skithët, i përkiste realisht një periudhe më të vjetër, asaj të Kimerëve.

“Jeziuti” është një kafkë prej kristali të pastër, që ka rënë në dorë të Joky-t në vitin 1993. Mendohet që ajo të ketë lidhje me Shën Frensisin e Asizit, shenjtori mbrojtës i kafshëve. Kjo kafkë mendohet të jetë gjetur në vitin 1534 dhe Joky e mori nga një manastir amerikan, i cili kishte nevojë urgjente për para. “Zjarri Madhështor”, është një kafkë kristali jasper, e cila ka një ngjyrë të kuqe të ndezur. Është gjetur në Kolumbi në një shpellë pranë kufirit të Ekuadorit, pranë qytetit Safadana pranë Rio d’Oro.

Fisi që e kishte, flet gjuhën aramaike (fakt tejet i çuditshëm!!!). Joky e mori këtë kafkë në vitin 2002. “Darth Vader”, është emri i kafkës që është gjetur në Idar Oberstein, Germany, në vitin 1926. Fëmijët janë ata që e pëlqejnë më shumë sepse ajo ka një ngjashmëri me atë të filmit “Star wars”. “Retë”, është emri i një kafke tjetër të koleksionit.

Këtë emër ia ka vënë Robert Rhodes kur e bleu në dyqan kristalesh. Kafka është gjetur në Nepal dhe ka një pamje të mjegullt qumështore. Roberti ia dha këtë kafkë Joky-t për t’ia shtuar koleksionit. “Jut dhe Jul” ose kafkat e meteoritit. Këto dy kafka janë gjetur aty nga shekulli i 19 dhe thuhet se janë bërë me materialin e një meteoriti, i cili ka rënë në Meksikë në kohët e lashta.

Këto ishin kafkat e koleksionit të Joky-t. Këto përveç njërës, kafkës së kristaltë ilire, e cila ka një legjendë më të çuditshme se të tjerat. Kjo është, në mos e fundit e koleksionit nga më të fundit që ajo ka shtuar. Joky tregohet e gatshme të tregojë historinë e kësaj kafke, por edhe ajo vetë nuk di shumë në lidhje me të.

Emri i personit që e kishte nën ruajtje në fillim fare këtë kafkë të kristaltë, nuk dihet me saktësi, por ajo bën pjesë në kategorinë ku hyjnë kafkat më të vjetra ose kafkat e lashta, vjetërsia e të cilave fillon nga 1000-1500 vjet të vjetra e më tutje.

Edhe pse zotëruesit fillestarë të këtij artefakti ilir nuk dihen me saktësi apo më saktë janë të mbuluar nga mjegulla e mistershme që ende mbulon, universin ilir, nga kjo mjegull del si reflektim legjenda që shoqëron këtë kafkë.

Historia e saj bëhet akoma më e mistershme nëse mendon se breza të tërë e kanë pasur nën ruajtje, në zotërim dhe e kalonin si trashëgimi dorë pas dore. Nga familja që e kishte së fundmi në zotërim, nuk ka ngelur më njeri.

Personi i fundit ishte një grua e moshuar shqiptare 86-vjeçare, e cila kishte shkuar nga Mali i Zi në SHBA e duke mos pasur më trashëgimtarë, u bë edhe personi i fundit me origjinë shqiptare që e ruajti kafkën. Fisi i saj e kishte këtë kafkë nën ruajtje për shekuj të tërë.

Ashtu si kafkat e tjera të koleksionit të Joky-t, të cilat mbanë emra të lidhur me historinë e tyre, edhe kjo kafkë ka emrin e saj. Kafka quhet Janus. Por se përse ajo quhet në këtë mënyrë këtë nuk e dimë.

“Nuk kam shumë informacion në lidhje me Janusin. Kam marrë informacion në lidhje me këtë kafkë nga një tregtar kristalesh në SHBA. Atij iu ofrua fillimisht kjo kafkë e kristaltë. Personi në fjalë quhet Eric Vintzi dhe atij i ishte drejtuar një grua e moshuar me origjinë shqiptare, e cila kishte emigruar para shumë vitesh bashkë me familjen e saj në SHBA.

Duke qenë se e moshuara nuk kishte më persona të familjes gjallë, kishte vendosur ta shiste kafkën e kristaltë, të cilën familja e saj e kishte mbajtur në zotërim për 400 vjet. Kështu, në këtë mënyrë erdhi Janus tek unë. Do të doja të kisha një informacion më të zgjeruar për Janusin, por fatkeqësisht për Shqipërinë ka pak informacion”, – thotë Joky, pas një kontakti në të cilin i kam kërkuar disa të dhëna me tepër për këtë kafkë kristali ilire.

E si të gjitha kafkat që ajo ka në zotërim, të cilat kanë lidhje me kostelacione yjore, fise që flasin gjuhë të çuditshme, indigjenë të Amazonës etj., edhe kjo kafkë ka historinë e saj që ka lidhje me mrekullinë. Kafka e kristaltë ilire, Janus, sipas legjendës që i është thënë edhe Joky-t, është kafka e mbretit të parë të ilirëve. Kjo është kafka e mbretit Hyll.

Ilirët, pas vdekjes së mbretit të tyre, e morën kafkën e tij dhe e futën në një enë mbajtëse, e cila ishte e mbushur me ujë të magnetizuar (ujë që ka ngarkesë pozitive apo negative të ndryshme nga ai normali në varësi të raportit oksigjen/hidrogjen).

Në këtë mënyrë ilirët e merrnin me vete në çdo betejë enën që mbante kafkën e mbretit të tyre Hyll. Ata fituan çdo betejë. Por kjo enë mbajtëse e kafkës së Hyllit, në ato kohë do të goditej nga një vetëtimë, e cila pasi e thyen enën, e kthen ujin, kafkën madje dhe bimët e sipërfaqen e tokës ku ra ena, në kristal. Në këtë mënyrë kafka e mbretit Hyll u përjetësua. Ajo u bë e kristaltë dhe erdhi shekull pas shekulli deri në ditët tona.

Kjo është legjenda që shoqëron këtë kafkë ilire, e cila mban emrin e një perëndie etruske, Janus. Natyrisht që çdo legjendë apo mit e ka një të vërtetë në brendësi. Mund të hedhim hipotezën se kafka e mbretit Hyll ruhej vërtet në një enë të tillë, e cila falë ngarkesës së ujit apo metalit që mund të ketë pasur, të ketë tërhequr ndonjë rrufe. E duke qenë se rrufetë janë parë si “armë” e Zotit apo zotave, natyrisht që kjo mund të jetë marrë si shenjë e hyjnive.

Megjithatë, kjo është thjesht një hipotezë, e bazuar në historinë që shoqëron këtë kafkë misterioze. Kjo kafkë kristali ka lidhje mitike me ilirët dhe është ruajtur nga shqiptarët për shekuj me radhë. Emri Hyll, Yll, Ill (në variante dialektike të ndryshme), është një emër akoma shumë i përdorur nga ne shqiptarët. Po ashtu, është fakt se ky emër shoqërohet ngushtë më një prej emrave më të njohur të antikitetit, me emrin e pellazgut Herkul dhe me vizitën e tij në Epidamn apo Durrësin e sotëm.

Mbi pellazgët, paraardhësit e fisit ilir – Mbi origjinën e emrit e të popullit ilir

Për të krijuar një ide në lidhje me faktin nëse është Hylli, mbreti i parë i ilirëve, apo nëse ka të tjerë mbretër ilirë para tij; nëse ia dha ai emrin kësaj race apo nëse kjo racë e kishte trashëgim këtë emër nga një periudhë arkaike akoma e padokumentuar saktë, e keqinterpretuar apo e pathënë ose e shformësuar e keqshqiptuar në literaturën e lashtë, kjo ngelet për t’u shtjelluar me kujdes dhe për t’u trajtuar më gjerësisht.

Këtë gjë nuk e bën dot një shkrim. Ndoshta tokat (shqiptare/hylline) ruajnë në brendësi, të heshtura e besnike, sekrete të tilla si tripodin e Apolonit, varrin e Kadmit e të Harmonisë, atë të Medeas e të Jasonit, e ndoshta-ndoshta edhe vetë Bashkën e Artë.

Nisur nga pamundësia për të shfaqur një panoramë të plotë zanafillës së emrit Hyll brenda këtij shkrimi dhe duke menduar se pjesa e mëposhtme jep një informacion të dobishëm në lidhje me këtë emër, duket e arsyeshme që interpretimi i Farlatit të jetë pjesë e këtij diskutimi. Pjesa e mëposhtme është marrë nga vëllimi i parë i veprës “Illyricum Sacrum”.

Nga Daniele Farlati-“Illyricum Sacrum, v. I”

Hyrje mbi Ilirikun

Përpara se të nis e të shkruaj për Dalmacinë e për kishën e Salonës, është e nevojshme të them disa gjëra në mënyrë të përmbledhur për universin ilirik, pjesë e rëndësishme dhe shumë e dëgjuar e të cilit ka qenë gjithmonë Dalmacia.

Shpjegime të mëtejshme e më të hollësishme për këtë çështje do t’i japim në shënimet që do të shoqërojnë historinë kishtare të Ilirikut. Kjo trevë ka qenë e quajtur Ilirik si nga latinët, ashtu edhe nga grekët; por grekët jo rrallë e quajnë atë edhe Iliridë.

Këtë formë ndonjëherë e huazuan edhe latinët, si p.sh. Pomponius Mela në librin I, kreu 3: Anën e Adriatikut e zë Ilirida. Këtë vend e ndeshim të quhet Iliri tek autori grek Stefan apo te autori latin Proprec, libri I, Elg. VIII: A thua se për ty vlej më pak se Iliria e akullt?

Banorët e atij vendi i quajnë ilirë, si grekët, ashtu edhe latinët. Ndër autorët grekë që i quajnë ata ilirë është edhe Eustathi, në shënimet e tij mbi Periegetin. Por tani është bërë zakon, madje edhe normë të foluri, që këta të quhen edhe ilirikë.

Gjithçka që lidhet me ilirët apo emërtimet që lindin nga emri i këtij fisi, quhen ilirike, si p.sh. grykat ilirike, apo ushtritë ilirike tek Taciti. Mbishkrimet dhe monedhat e vjetra na mësojnë se ata quhen edhe ilirikanë, si p.sh. pretorë ilirikanë e ushtri ilirikane. Një gjë të tillë e konfirmon edhe Valeriani në letrën e tij për Zosimonin, të cilën e përshkruan:

Pollioni në kreun XIV të Klaumt: Në krye të legjionit të pestë, më të zgjedhurit, vumë si tribun Klaudin, një burrë me origjinë ilirikane. Tek Mediobarba, faqe 353, flitet për një monedhë të Decit, ku është gdhendur mbishkrimi: hyu mbrojtës i ushtrisë ilirikane.

Ndërkohë, fjala ilirik, ku gërma latine zëvendëson atë greke, përdoret rrallë, por gjithsesi nuk zhduket krejt. Autorë të ndryshëm e paraqesin në mënyrë të ndryshme gjendjen e fisit ilir, gjë që zakonisht ndodh kur ekzistojnë mendime të ndryshme mbi origjinën e gjuhëve e të popujve.

Pothuaj nuk ka popull, që të mos jetë objekt debati për sa i përket origjinës së emrit e të fisit të vet. Autorët që shkruajnë për origjinën e popujve të ndryshëm japin mendime aq të ndryshme e kontradiktore mes tyre, fusin aq shumë elemente imagjinare në rrëfimet e tyre, saqë lexuesi e ka më të lehtë të dallojë të pavërtetat, sesa të gjejë të vërtetat në veprat e tyre.

Kështu ndodh edhe me çështjen e origjinës së popullit ilir, për të cilën nuk ka një mendim të vetëm, por shumë të tillë. Appian Aleksandrini në Illyr, mbi bazë të rrëfimeve popullore, pohon se Ciklopi Polifem pati nga gruaja e tij Galatea tre fëmijë, të cilët pasi u larguan nga Sicilia, sunduan në vise të pafundme, në Kelt, në Galë dhe së fundi në Ilir, prej nga kanë ardhur emrat e keltëve, galëve dhe ilirëve.

Por, megjithëse vetë Appiani e pranon se këto tregime janë më shumë fantazi sesa histori e vërtetë, përsëri ai është i prirë t’u besojë më shumë atyre, sesa rrëfimeve të pabesueshme të autorëve të tjerë, që gjithashtu shkruajnë mbi origjinën e ilirëve. Mes gjithë rrëfimeve që bëjnë fjalë për këtë çështje, shkruan ai, këto më duken më të besueshme.

Autori Stefan Bizantini mendon se, emrat ilirik e ilirë vijnë nga emri i djalit të Kadmit, Ilirit. Të njëjtën gjë pohon edhe Eustathi në konsideratat e tij mbi Dionisin: në të djathtë ndodhen vendet e ilirëve, që quhen kështu prej emrit të djalit të Kadmit, Ilirit.

Këtë mendim me këta dy autorë e ndan edhe Apollodori, i cili, në librin 3 shkruan se Iliri ishte djalë i Kadmit, mbretit të Ilirëve: mbi ilirët sundon Kadmi dhe këtij i ka lindur një djalë me emrin Ilir. Gjithsesi, një shpjegim i tillë kundërshtohet nga Samuel Bochard, sipas të cilit fjala Ilir s’ka të bëjë fare me gjuhën e Fenikasve apo të Amoritëve që përdorej nga Kadmejtë.

As në zakonet e në institucionet e ilirëve dhe as në gjuhën e tyre të hershme dhe te sotme apo vulgare, nuk ndeshet ndonjë gjurmë e origjinës nga Fenikia, vendi ku u lind Kadmi. Gjë që na shtyn të mendojmë se, emri dhe origjina e tyre duhen kërkuar në një vend, që ka emër e zakone të tjera.

Në mbrojtje të kësaj teze nuk mund të përdoret as emri i Apollodorit, i cili i atribuon emrin Ilir djalit të Kadmit. Në fakt, autorë të ndryshëm e kanë zakon të përdorin për kohët e reja fjalë të marra nga kohë më të hershme.

Kështu, të vjetrit e quajtën të birin e Kadmit me emrin Ilir sipas emrit të vendit ku ai sundoi; por ky vend në atë kohe nuk quhej Iliri, u quajt kështu në kohën kur ata shkruanin.

Për këtë na jep një provë mjaft bindëse fragmenti i përmendur i Apollodorit, ku thuhet se Kadmi sundonte mbi Ilirët përpara se t’i lindte djali Ilir, d.m.th, përpara se ata njerëz të quheshin Ilirë, përderisa (në qoftë i vërtetë pohimi i Stefanit dhe i Eustathit) Ilirët e morën për herë të parë këtë emër sipas emrit ilir që mbante djali i Kadmit.

Kujtoj gjithashtu se, djali i Kadmit u bë sundimtar i një vendi fqinj tek Enkelejtë, që më vonë u quajtën edhe ata Ilirë. Por, meqenëse shkrimtarët e mëvonshëm nuk e dinin emrin e tij, menduan ta quajnë sipas emrit të vendit ku kishte lindur ose ku sundoi, i cili në kohën kur ata shkruanin quhej Iliri.

Këtu duhet shtuar se, qysh prej kohëve shumë të vjetra, e gjithë ajo treve ku lindi emri Ilirik, ishte konsideruar si pjesë e Greqisë, madje edhe tani quhet më së shumti Greqi. Prej këndej mendohet si më e mundur që të parët e Ilirëve ta kenë origjinën nga Pellazgët, ose Grekët, dhe jo nga Fenikasit apo ndonjë emër e popull tjetër.

Prej nga rezulton se nuk është i pranueshëm as mendimi i atyre, që besojnë se origjina e popullit Ilir duhet kërkuar tek Asianët, tek Galët apo tek Sarmatët.

Të parët e ilirëve e kanë prejardhjen dhe emrin nga pellazgu Hyll

Meqenëse mendimet e autorëve të tjerë nuk sjellin ndonjë gjë të re për çështjen tonë, po mundohem të paraqes sa më shkurt tezën time. Por as unë vetë nuk pretendoj se do të sjell gjëra të sigurta, për të cilat nuk mund të dyshohet.

Për çështje që i përkasin kohëve të vjetra e të errëta, është më e thjeshtë të dallosh të pavërtetat, sesa të gjesh të vërtetat e të sigurtat. Gjykoj se do ta kem kryer detyrën time, nëse do të arrij të ndjek rrugën, që më duket më e drejtë. Në fakt unë gjykoj se i përgjigjet më shumë së vërtetës teza sipas së cilës, të parët e Ilirëve e kanë prejardhjen dhe emrin nga pellazgu Hyll, djalë i pellazgut Herkul.

Nuk do të dëshiroja që lexuesi t’i konsideronte si legjenda e krijime fantastike të gjitha rrëfimet që na kanë lënë historianët e lashtë mbi Herkulin dhe bëmat e njohura të tij.

Askush, përveç atyre që nuk i besojnë fare historianëve antikë, s’mund të mohojë, që ka ekzistuar dikur një burrë, që quhej Herkul, me forcë e virtyte të jashtëzakonshme, i cili brodhi botën, duke përballuar rreziqe të shumta e të rënda, duke kryer vepra të shquara e të guximshme, duke i bërë shërbime të shumta racës njerëzore.

Sigurisht, lashtësia i ka atribuuar Herkulit shumë gjëra, të cilat janë të pavërteta dhe krejt të pabesueshme. Por këto i detyrohen frymës dhe zakoneve të asaj epoke, për të cilat flet gjatë e gjerë Varroni. Në fakt, shkrimtarët ia lejonin vetes që t’i zbukuronin dhe t’i frynin bëmat e heronjve të lashtësisë me rrëfime mahnitëse e të trilluara.

Në ndonjë rast, nën koren e këtyre legjendave fshihet ndonjë e vërtetë, siç shpjegon bindshëm Palaephatus lib. I, si dhe mjaft dijetarë të tjerë të shquar. Ndër djemtë e shumtë që Herkuli zuri me gra të ndryshme, thuhet se dy prej tyre u quajtën me emrin Hylli; i pari u lind nga Dejanira, kurse i dyti nga Melita, bijë e Nausithës, mbret i Feakasve.

Grenovius na informon i pari se, për arsye të panjohura, Herkuli ishte joshur aq shumë nga fjala Hylli, saqë vendosi t’u verë dy ose më shumë se dy djemve të tij emrin Hylli. I pëlqeu aq shumë ky emër Herkulit, shkruan ai, saqë thuhet se quajti me të jo vetëm njërin prej bijve të tij.

Prej kohësh është cituar e komentuar pasazhi i Apollon. Rodit, lib. 4, që rimerret edhe nga Stefan Bizantini, ku ai përmend Hyllin e lindur nga Melita; por njëherësh nuk lë pa përmendur një tjetër Hyll të lindur nga Dejanira, ndërkohë që autorë të tjerë nuk mjaftohen me këta dy Hylla, por prodhojnë akoma të tjerë me këtë emër. Por nuk duam të përsërisim këtu thëniet e tyre.

Tezën sipas së cilës Hylli, djali i Herkulit dhe i Melitës mori në dorëzim një principatë në trevën ku u shfaq emri llirik, dhe se prej tij u quajtën Hyllinë edhe popujt e atij vendi, e kanë mbrojtur autorë të vjetër e plot autoritet, si: Apolloni, Skylaksi, Skymni, Festus Avieni si dhe të tjerë.

Me ta bien dakord edhe thuaj të gjithë autorët më të rinj, që kanë shkruar mbi ngjarje të atyre kohëve dhe të atyre vendeve. Për sa i përket çështjes se në ç’mënyrë ajo principatë kaloi në duart e Hyllit, për këtë ka vetëm hamendësime nga autoret antikë.

Herkuli erdhi në Itali pas ekspeditës hispanike e gale, dhe u prit aty nga Evandri në vitin 1238 para Krishtit sipas kronologjisë petaviane, afro pesëdhjetë e pesë vjet përpara se Enea të zbriste në Itali.

Pasi u largua nga Evandri, përshkoi me këmbë, siç ishte zakon, të dy brigjet e Adriatikut, deri sa mbërriti në një vend që për shumë shekuj kishte qenë pjesë e Maqedonisë, më vonë u quajt Epiri i Ri, kurse tani thërritet Shqipëri (Albania). Kështu thonë Diodor Sikuli dhe Appian Aleksandrini.

Herkuli, shkruan Diodori, pasi përshkoi gjirin Adriatik, kaloi drejt e në Epir, prej nga u zhvendos në krahinën e dominuar nga malet Akrokeraune. Por Appiani në librin e dytë mbi Luftën Civile, pasi shmang udhëtimin në Gali e Itali, e vendos mbërritjen e Herkulit në këto vende menjëherë pas ekspeditës Hispanike.

Hylli, i biri i Herkulit dhe i perëndeshës Melita, dhe mbretëria e tij

Pra, kur Herkuli mbërriti në Epirin e Ri rrotull vitit 1237 para erës së re, aty sundonte Dyraku (Dyrrhachus) nga fisi i Kadmit, nip i Epidamnit, i cili e kishte selinë mbretërore në një qytet të themeluar nga gjyshi i tij dhe që quhej Epidamn.

Ky kishte dy vëllezër, të cilët të shtyrë nga etja për pushtet, nxitën një kryengritje popullore për të dëbuar vëllain e për të shtënë në dorë pushtetin. Ardhja e Herkulit i shkoi mjaft për shtat Dyrakit, i cili në atë kohë rrezikonte jetën dhe mbretërinë e tij.

Ndaj e priti mikun sikur të kishte rënë nga qielli dhe iu lut atij ta ndihmonte kundër vëllezërve, duke i premtuar një pjesë të mbretërisë, në rast do t’ia dilnin mbanë. Nuk refuzoi Herkuli, që kishte lindur për të shtypur tiranë e për të ndihmuar njerëzit e varfër e fatkëqij.

Nxori në fushën e betejës luftëtarët dhe miqtë që e kishin shoqëruar në udhëtimet e në vuajtjet e tij, u ndesh me armiqtë dhe pasi i shpartalloi dhe i dëboi vëllezërit, i siguroi Dyrakit sundimin në mbretërinë e trashëguar nga të parët. Ky nuk e harroi premtimin për të shpërblyer nderin e bërë, ndaj shkëputi një pjesë të mirë nga zotërimet e tij dhe ia dhuroi Herkulit.

Këto ngjarje Appiani i përmbledh me pak fjalë: “Në kohën kur Dyrakit i kishin shpallur luftë vëllezërit e tij, mbërriti nga Erythria Herkuli, i cili i ofroi ndihmë, me kusht që t’i jepte një pjese të zotërimeve; duke u bërë bashkëpjestar i Mbretërisë.

Dyrakinët e shpallën atë si kreun e tyre, por jo sepse donin të mohonin Dyrakun, por më shumë sepse Herkuli u jepte rastin ta çonin origjinën e tyre tek Zoti”. Megjithëse Appiani nuk sqaron se cila ishte ajo krahinë, të cilën Herkuli e pranoi nga Dyraki si shkëmbim për aleancën e tij nuk ka arsye të dyshohet nëse ajo ishte apo jo pjesë e Mbretërisë Dyrakine, që në anën e perëndimit përfshinte viset midis Drilonit e Naronës.

Në fakt, sipas pohimeve të të gjithë autorëve të vjetër, Kadmi, që më pas ja la në trashëgim pushtetin Dyrakit, kishte sunduar në vendet e Enkelejve dhe pikërisht aty dëshmohej dikur ekzistenca e monumenteve të Kadmit.

Por meqenëse shkrimtarët e sipërpërmendur na kumtojnë se në ato vende sundonte mbi popullin e Hyllinëve Hylli, djali i Herkulit dhe i Melitës, është e drejtë të konkludojmë se, ky e mori dhuratë nga i ati këtë vend të fituar falë trimërisë atërore.

Më tej, siç rrëfen Apolloni, Hylli u edukua tek gjyshi, Nausithus, në Feaki, d.m.th. në ishullin e Korkyrës (Korfuzit-shënim jashtë tekstit origjinal të Farlatit), ku iu nënshtrua një disipline të rëndë e të ashpër.

Kështu që, kur ky i kërkoi gjyshit leje që të kthehej në atdhe për të marrë në dorëzim mbretërinë e lënë në trashëgim nga i ati, gjyshi i dha nipit të gjitha udhëzimet e nevojshme bashkë me të drejtën që të merrte me vete nga Korkyra sa njerëz të dëshironte.

Siç thotë Apoloni, Hylli bashkë me një grup të madh njerëzish të mbledhur në tokën e Feakasve u zhvendos në bregun e detit Saturn (d.m.th. Adriatik), dhe pasi mbreti Nausithus i tregoi drejtimin e lundrimit, u nis. Hylli u nda nga gjyshi plot dashuri, dhe rreth vitit 1236 para Krishtit solli me vete një koloni të tërë Feakasish, që i vendosi në ato toka që Herkuli i kishte marrë nga Dyraki, kurse ai vetë i mori si trashëgimi nga i ati Herkul, dhe aty hodhi bazat sa të mbretërisë së tij aq edhe të Ilirikut historik.

Pra, me të mbërritur në këto anë, Hylli u ndau toka e shtëpi Feakasve, që kishte sjellë me vete. Njëherësh, me qëllim që ky vend dhe banorët e tij, qofshin autoktonët apo të ardhurit, të mos ishin thjesht shtetas të tij, por edhe të mbanin emrin e tij, e quajti vendin Hyllë ose Hyllidë, kurse banorët Hyllinë. Ne gjykojmë se, prej këndej zë fill emri dhe fara e Ilirëve.

Sepse, nëse vërtet i duhet besuar argumenteve të etimologjisë, që merret me hetimin e origjinës së fjalëve, nuk duhet ta kenë gabim ata që e bëjnë fjalën Illyrik të prejardhur nga Hyllinët. Vështirë të gjesh tek shkrimtarët një popull tjetër, si fisi dhe vendi i Hyllinëve, që të ketë pësuar aq shumë variacione të emrit.

Në fakt, populli është quajtur Hyllë, Hyllinë, Hylleidë, Hyellë, Hylleicë, Hyllicë, ku çdo formë e mësipërme ka dhënë të tjera forma të shtrembëruara. Por, a do të ishte i mundur shndërrimi i fjalës Hyllinë në Ilirë? Midis dy fjalëve ka njëfarë ngjashmërie e familjariteti, ç’ka tregon se ato e marrin origjinën e përbashkët tek emri i lashtë Hyll.

Nuk më duket se fjalët Hyllinë e Hyll qëndrojnë afër me njëra-tjetrën, sa ç’qëndrojnë larg fjalët Illyrë e Hyllinë. Mua më duket se forma e sotme e mjaft emrave të tjerë të lashtë e më të rinj, përmban shtrembërime akoma më të dukshme, e megjithatë ata emra janë pranuar dhe përdoren nga njerëzit.

Sikur të kisha kohë, do të mund të përmendja gjashtëqind shembuj autorësh të njohur, të cilët origjinën e emrave e nxjerrin nga prototipe shumë të largëta, aq sa midis formës së parë dhe asaj të derivuar me vështirësi gjen ndonjë afërsi apo ngjashmëri.

Kështu, kur ata flasin për krijuesit e parë të popujve pas përmbytjes së madhe, pretendojnë se nga Thira vjen emri i Thrakëve, nga Madai rrjedh emri i Medëve, nga Javan ai i Jonëve dhe nga Thogorma vjen emri i fisit të Thygramanëve.

Këtu duhet shtuar se, meqenëse në emrin e përgjithshëm Ilirik përfshihen disa provinca, mund të përcaktohet deri diku koha, kur secila nga ato mori emrin Ilirik, që nuk e kishte më parë. Në fakt, nuk mund të gjendet koha e saktë dhe e sigurt, kur filloi të përmendej emri Ilirik, kur treva midis rrjedhës së lumenjve Naronë e Drilon filloi të quhej ilirike dhe kur ajo hyri nën juridiksionin e Ilirikut, që duhej të ekzistonte më parë.

Nga ku mund të nxirret konkluzioni se, Hyllinët nuk ishin të emërtuar sërishmi kështu, për sa kohë kishin si paraardhës Ilirët, Hyll dhe Hyllinët i përkisnin fisit Pellasgjik ose grek, sepse i ati i Hyllit, Herkuli, kishte lindur në Tebë, në Greqinë e mesme, dhe nga baba e nga nëna e kishte origjinën nga fisi i stërlashtë i mbretërve të Argosit e të Mikenës.

Ndërkohë, ata feakas, që Nausithus ia dha Hyllit për shoqërues, e kishin prejardhjen nga një fis i vjetër pellazgjik nga Arkadia, i cili në një epoke të caktuar emigroi nga trojet atërore duke u derdhur në Evropë e në Azi, ku pushtoi disa, ishuj, brigje dhe hapësira të pafundme toke. Këto të dhëna i japin Herodoti, Straboni, Halikarnasi, Pausania e shumë të tjerë.

Por duhet t’i zëmë besë edhe Rafael Levakoviçit, arqipeshkv i Ohrit dhe hulumtues i zellshëm i çështjeve ilire, i cili në parathënien gjeografike mbi historinë Ilire, na josh të pranojmë tezën e mëposhtme, i së cilës ai është autor: fillimisht thuhej se, populli Ilir vinte nga Hyllejtë, që e merrnin emrin nga Hylli, djali i Herkul Alkeut dhe i Melitës, vajzë e lumit Egje.

Por më vonë ndryshuan të dhënat e shkruara dhe gojore, dhe u shfaq një rend i ri i emrave: në fillim u vu Hylleni, pastaj Illiniku dhe në fund Illyriku. Po ashtu, Hylli, që u dha emrin e tij Ilirikëve, shfaqet nën emrin Illynik e Illyrik.

Nga ana tjetër, ai quhet Hylli i Melitës ose Hylli i vogël, për ta dalluar nga Hylli tjetër, bir i vëllait të tij të madh dhe i Dejanirës.

http://hyll.wordpress.com/

http://www.standard-al.com/tekst.php?idt=22673

http://www.standard-al.com/tekst.php?idt=22674

Nga Albert Hitoaliaj