Jam ulur për të shkruar me një ndjesi shtypëse trysnie të brendshme - është diçka që dua ta bëj të kuptueshme - por filloj të radhis fjalë pa një ide të qartë sesi do të komunikoj një gjë kaq absolutisht të thjeshtë.
Sipas botës prej nga rrjedh, kam bërë një zgjedhje në dukje donkishoteske dhe ndoshta farfurishëm romantike dhe jopraktike. Kam shitur biznesin dhe apartamentin, sa për të dalë me të miat, dhe jam shpërngulur me pak valixhe me sende të zgjedhura pa sistem në Shqipëri - për të qenë specifike në Shqipërinë e Epërme, në rrethin e Tropojës, deri më tash ndoshta një nga rajonet më të varfra dhe të prapambetura e të harruara të Europës. Për ta bërë edhe më të mallkueshëm jopraktikalitetin e vendimit tim, më duhet të shtoj se nuk kam asnjë burim të ardhurash, asnjë plan për diçka të tillë dhe, as ndonjë mendim të qartë sesi do të jetë e ardhmja ime. Siç as nuk jam në ndonjë moshë që t’ia fal vetes një qëndrim kaq kavalier ndaj të ardhmes. Në botën time unë duhet të isha duke planifikuar me mend në kokë për pleqërinë. Epo, nuk jam.
Kështu që cytja ime është të shpjegoj kuptimin faktik të vendimit tim - të komunikoj se pse jam absolutisht e sigurt që ky është vendimi më i mençur dhe zgjedhja më praktike e jetës time deri më sot. Çfarë paska kaq magjepsëse kjo Shqipëria? Çfarë ka këtu që më turbullon dhe nuk e kam hasur në vendet e tjera ku kam qenë? Diçka të njëmendtë dhe të prekshme, që vlen më shumë se çfarëdo kam braktisur? Dhe çfarë është ajo që shoh dhe që të tjerët nga bota ime nuk e kapin e që shpesh duket sikur nxitojnë ta ndihmojnë Shqipërinë të humbë pikërisht atë që, sipas meje, e bën atë kaq të vlershme? Diçka për të cilën ia vlen të ngresh zërin? Diçka që është bash çka bota ime duhet të marrë si mësim? Ose të rimësojë atë që kaq shpesh duket se harrohet.
Mendja shigjetohet nga imazhe që nuk dinë të organizohen. Argumente dhe kundërargumente. Në njëfarë mënyre mendoj se arrijnë të bëjnë bashkë një përgjigje ose diçka të tillë që duket si arsyetim, gjithsesi.
Një burrë në një shitore në Tiranë, ku unë bleva një kapotë elegante kashmiri për gjysmën e çmimit (aq sa do kushtonte një darkë për dy vetë në Neë York) u intrigua, si të gjithë shqiptarët, nga zgjedhja ime: Shqipëria e periferisë para Neë York-ut? Ai ka jetuar në Londër; i njeh të dyja botët dhe fillon të argumentojë arritjet e Shteteve të Bashkuara dhe Anglisë - pavarësisht sesi janë sjellë me pjesën tjetër të botës, ato janë siguruar që qytetarët e tyre të çojnë një jetë të mirë, gjë të cilën qeveritë shqiptare s’e bëjnë dhe as e kanë bërë. Pjesa e dytë e deklaratës së tij është sigurisht e vërtetë, por unë filloj të psherëtij - nuk do të debatoj rreth Anglisë, por Amerika? Një ndër përqindjet më të larta të vrasjeve, përqindjen më të lartë të vdekjes së foshnjave nga të kequshqyerit, arsimimi i keq, mungesa e sigurimeve shëndetësore, përqindje të lartë të të burgosurve … dhe ndër më të privilegjuarit në këtë vend, 27 milionë njerëz në antidepresivë (sipas Arkivave të Psikiatrisë Qendrore, 2009)? Nuk jam e sigurt. I përmend mënyrën me të cilën njerëzit në Shqipëri kujdesen për njëri-tjetrin dhe burri në dyqan buzëqesh dhe më thotë, ‘ah, po, por a e di nga vjen kjo? Nga mungesa e qytetarisë. Ne ende kemi nevojë për njëri-tjetrin. Por kur fillojmë të kemi sukses, nëse ia arrijmë kësaj, jeta do të bëhet si në Angli - gjithsecili për vete.
Ja edhe një tjetër pamje: unë, Alfredi, vëllai i tij Skënderi, jemi në Kamenicë, fshati i strukur lart pranë kufirit me Kosovën, ku nëna e Alfredit, Sosja, u rrit. Bora nuk na lejon për të shkuar në Valbonë dhe kemi ndalur këtu për sonte. Graniti, kushëriri i Alfredit, një djalosh i stërmadh përmasash herkuliane, po na pret në Doganë me dy vëllezër të tij (ata janë nëntë fëmijë, që jetojnë këtu me prindërit e tyre, vëllanë e Soses dhe gruan e tij). Të gjashtë kacavirremi në makinën e familjes, një imitim fuoristrade, dhe nisemi përmes dëborës përgjatë një shtegu gjarpërues, tabani i të cilit është natyrisht baltë e gurë. Ngecim disa herë dhe të gjithë dalim jashtë për ta shtyrë nën dritën e hënës. Çfarë do të bëje nëse ia behnin ujqit? - më pyet Skënderi. Për besë, unë do ia fusja vrapit!- thotë ai. Vjen një moment kur unë rrëshqas dhe bie me fytyrë në dëborë dhe të gjithë qeshim.
Pas nja një ore mbërrijmë - në këmbë, pasi makinën e braktisëm diku më larg. Gratë e shtëpisë e hedhin veten te këmbët tona duke qeshur dhe duke na ndihmuar të heqim këpucët e ngrira; na fusin në odën e miqve ku bubullon zjarri në një stufë drush dhe ia fillojnë procesit të gjatë të zbavitjes së mysafirëve.
Më japin papuçe të thurura me dorë, për të ngrohur këmbët, pasi më ulin në një karrige ngjitur me zjarrin. Të katër gratë fillojnë e pyesin vizitorët me radhë: Si je? A u lodhe? A u mërzite? Nanën, si e ke? Po vëllanë? Motrën? Fëmijët?
Na gostisin me lëng portokalli. Dhoma është e thjeshtë: mure të lyer me gëlqere, stufa, televizori, tri kanape mbuluar me copë të kuqe e të zezë. Në një prej mureve, një orë e sofistikuar brenda një kornize, duket si diçka e dalë nga një copë veçanërisht e shkëlqyer arkitekture islamike; në anën tjetër, një kalendar i madh me reklamën e diçkaje të cilën tani e kam harruar. Një qilim i trashë në dysheme. Na shërbehet kafe turke në kupa të vogla delikate dhe raki të bërë vetë, futur në një shishe coca-cola. Cigaret nuk kanë të pushuar dhe ato ndërrojnë duar derisa secili prej burrave ka një stivë të vogël me to ngjitur me kupat e kafesë.
Kuvendi rrotullohet rreth protestave në Tiranë - një anëtar i qeverisë ka incizuar një ministër tjetër duke kërkuar një ryshfet prej 700 mijë eurosh nga një prej kontraktorëve të një projekti në infrastrukturë dhe ia ka dhënë videon një emisioni të njohur televiziv.
Kjo është krejtësisht normale dhe të gjithë e dinë, por asnjëherë më parë nuk është dokumentuar kaq pamohueshëm. Si kundërpërgjigje, nja 20 mijë shqiptarë dolën në rrugë. Nja 20 mijë shqiptarë dhe të paktën një amerikan shkoi sa për të parë dhe, kjo natyrisht, isha unë.
Secilit i vënë përpara një pjatë të stërmadhe me të paktën pesë gjëra të ndryshme - dy lloje mishi, qofte të bëra vetë, patate të skuqura, speca të regjur të mbushur me lakër, një kos i trashë dhe i verdhë që e quajnë ‘ngjyem’, ndjekur nga supë lakre me mish të tharë e të zier në të e më pas nga pasta me, nëse kujtesa më ndihmon, më shumë mish dhe, e gjitha kjo natyrisht, shoqëruar me kanistra që mbushet e zbrazet me një bukë të ngrohtë e të butë të bërë vetë.
I zoti i shtëpisë po na rrëfen të rejat e fundit që transmeton televizori rreth pasojave të protestës. Ndërsa unë dhe Alfredi ishim në protestë gjatë orëve të para të saj, mbeta e tronditur, e impresionuar në fakt, me mënyrën me të cilën policia, karfosur me mjete antiprotestë, qëndroi e qetë dhe pa reaguar nën shiun e gurëve, të cilët protestuesit ua hidhnin; copa mermeri të thyera nga shkallët e mauzoleumit të Enver Hoxhës, që ndodhej, si për lehtësi të gjërave, afër me Kryeministrinë. Si mundën të mos lëviznin as edhe një qepallë, teksa makinat e policisë të parkuara në shkallët e mauzoleumit u përmbysën dhe iu vu flaka? Mbi protestuesit u derdh gaz lotsjellës, por kjo ngjante më shumë me një formalitet, pjesë e procedurës dhe nuk bezdisi asnjë prej nesh. Më dukej sikur një simpati e nënzëshme ishte në veprim, në kuptimin se njerëzit ishin absolutisht brenda të drejtës së tyre për të demonstruar me forcë, gjë e cila, në rrafsh filozofik, kështu ishte. Natyrisht, sipas filozofisë amerikane, e cila, e pëlqen ose jo, ruan me anë të Amendamentit të Dytë të Kushtetutës të drejtën për të mbajtur armë - specifikisht për të mos u çarmatosur nga qeveria, rrënjët e kësaj nevoje, të paktën në kryeherë, ishin një mbrojtje për njerëzit, në rast të nevojës për të reaguar kundër një regjimi shtypës.
Hapet një shishe verë dhe mbushen gotat rreth e rreth. Kortezia e çuditshme dhe komplekse që vura re në protestë - kur nuk ishin duke gjuajtur gurë apo u vënë zjarrin makinave, protestuesit (shumica burra të moshuar me ombrella elegante) ishin të qetë, madje edhe të qeshur dhe si gjithnjë me një brerore mirësjelljeje - zgjati për ca orë, por kur ra mbrëmja tre burra u vranë, të qëlluar, siç hamendësohet, nga policia. Pamjet e dy prej burrave tek këputeshin nga plumbat do të jepen herë e pafund në televizione. Në një moment, kur unë ngatërrova diçka në shqipen time fëminore, i zoti i shtëpisë reagoi duke thënë ‘epo, ky është kapitalizmi. Nëse ke para, mund të hash. Nëse jo, mund të vdesësh. Kjo është e gjitha’.
E zonja e shtëpisë më afrohet, ma merr pirunin, ia ngul një salsiçeje të kolme dhe ma jep duke këmbëngulur ta ha e ta shoqëroj me verë. E gjitha kjo përsëritet disa orë më vonë për mëngjes. Me sa di unë, e vetmja e ardhur që këta njerëz kanë janë një tufë prej 50 gjelash. Fëmijët nuk kanë shkuar në shkollë. I zoti i shtëpisë, sidoqoftë, më thotë Alfredi, është burrë me shkollë. E ka kryer të mesmen.
Ja edhe një tjetër pamje: në televizor shohim një grusht njerëzish që sillen rreth portës së Kryeministrisë. Papritur - videoja nuk ka kolonë zanore të dallueshme - një burrë bie përtokë qetësisht. Ai është qëlluar nga një prej snajperëve në çatinë e godinës së qeverisë. Plaku afër tij e sheh sikur po i thotë ‘e, me çfarë po luan?’ Pastaj e kupton. Ai përkulet mbi trupin e rënë, ia hedh krahët anash dhe thërret për ndihmë.
Të tjerë mbërrijnë dhe e marrin trupin me vete. A shihni edhe ju atë që shoh unë? Askush nuk ia mbathi. Nuk ikën nga plumbat. U afruan për të ndihmuar.
Ja edhe pamja e fundit: pak para se të lëmë Kamenicën, jam ulur në borë në anë të një muri që shërben si rrethim për shtëpinë. Një prej vajzave të shtëpisë ulet afër meje. Vështrojmë së bashku kah kodrat e mbuluara me borë, absolutisht të heshtura dhe lavdishëm të zbrazëta. Një harabel i madh luan në një pemë të ngrirë duke hedhur shkrifla bore përtokë. A të pëlqen Shqipëria, më pyet ajo. Oh, po, them unë. E dashuroj. Kthehem dhe e shohim njëra-tjetrën në sy duke buzëqeshur gëzueshëm. Po ti?, e pyes. E shoh teksa kthehet dhe u hedh sytë maleve. Oh, po, thotë ajo, ende me buzë në gaz. Po.
Catherine Bohme
E shoh këtë rrezik edhe në interpretimin e anshëm me versionet e cytura prej e përtej politikës së kulisave. A mund ta mbash një popull për dekada të tëra nën presione dhe rrena që nuk kapërdihen(?), e të gjitha këto drejtuar nga një retorikë e shëmtuar e cila proklamon shkëlqime me thelb të ndryshkur, dhe në madhësinë e qëllimit të vet mbron interesa të mëdha ekonomike të shtresëzuara nga mundi e djersa popullore?
Rasti më i keq i gazetarisë së shkruar është ai zotëria me mbiemrin Çupi, që tenton të rrënojë gjenerata të tëra profesionalistësh, duke treguar një fytyrë Janusi negativ, pa qëndrueshmëri e pa vizion. Njeri pa personalitet! Rasti më fatkeq i gazetarisë televizive është gazetari fort i trumbetuar klanist, pronar e pasunar, B.Fevziu.
