Shkrimtari i rikthehet me një “sprovë letrare”
historisë dhe mitologjisë së këtij vendi të vogël – antik, i trazuar, i
harruar nga Europa - që është i tiji: Shqipëria. Për të
thuhet se është i errët, lunatik, i humb durimi me budallenjtë. Nuk
gënjejnë. Ismail Kadare di edhe të jetë i ngrohtë, i gëzuar, ironik e i
këndshëm. Është shpifur rreth tij për një kohë të gjatë, jashtë dhe
brenda vendit të tij, është akuzuar dikur (ndonjëherë nga të njëjtët!)
për “modernizëm”, për “antisocializëm” dhe pastaj për “nacionalizëm”.
Ai u ka ikur gjithmonë kategorive ku e vendosnin. As shkrimtar zyrtar,
as disident, sot ai u ka mbyllur gojën të gjithë përndjekësve të tij.
Në krah të Philip Roth ose Haruki Murakami në listën e shkrimtarëve
kandidatë për ‘Nobel’, Ismail Kadare, 77 vjeç, mbetet një autor i
paklasifikueshëm dhe enigmatik. Është një bir Homeri që ka shkruar
Iliadën me bojën e Orwell ose Huxley. Vepra e tij – madhështore,
paralajmëruese, muzgore, flet për të. Më tepër se 100 libra, ndër të
cilët rreth 40 të botuar në frëngjisht – një Komedi Hyjnore në erën e
stalinizmit. Thoni Shqipëri dhe mendja ju shkon menjëherë te “Kadare”;
shohim të valëvitet shqiponja me dy koka, emblema kombëtare ndërmjet
djallit (Enver Hoxha) dhe ikonës (Nënë Tereza). Kadare ka mishëruar,
dhe kjo ndonjëherë kundër dëshirës së tij, ndjenjën e fajit të
Shqipërisë, skllave dhe zonjë në të njëjtën kohë; Koha nuk i ndan të
gjallët nga të vdekurit. Historia është populluar nga fantazma dhe nga
krime që i rivizitojnë njerëzit: udhëtohet ndërmjet qiellit dhe tokës –
madje dhe nën tokë, sikur Zhyl Verni të kishte njohur Plutonin.
Gjithçka fillon nën shi dhe në baltë, gjithçka përfundon me erën, në një
vjeshtë të përjetshme, a thua autori u mohon heronjve të tij ëmbëlsinë
e një vere. Libri i tij i ri (Mosmarrëveshja, La discorde në
frëngjisht, botimet Fayard), është një ese njëherazi kritike dhe
satirike, ku ai na rrëfen peripecitë e një kombi të përçmuar nga
Europa: Shqipëria. Me këtë rast, ai na priti në shtëpinë e tij, në
Quartier Latin, ku jeton që prej vitit 1990.
Frederic Ferney: Si mund të jesh shqiptar?
Ismail
Kadare: Sa për këtë, edhe unë vras mendjen! E dini se çfarë shkruante
në shekullin II një autor latin, në Nuits attiques: “Në fund të botës,
ndodhet një vend i quajtur Shqipëri, ku lindin burra të cilëve u
zbardhen flokët që fëmijë dhe që shohin më mirë natën se ditën…”
Nuk është shumë e gëzueshme…
Çfarë t’i bësh fatit, atje u linda!
Ju vetë thoni për Shqipërinë: “Është një vend heroiko-absurd”
Dhe
përsëri jam treguar modest! Shqiptarët i janë nënshtruar zgjedhës
turke dhe gjuha e tyre kombëtare ka qenë e ndaluar për 5 shekuj. Gjatë
shekullit XX, ata përjetuan, njëra pas tjetrës, republikën, monarkinë,
pushtimin hitleromusolinian, komunizmin stalinist dhe maoist – një nga
më të këqijtë që ka ekzistuar ndonjëherë. Shqipëria është një vend me
histori të gjatë dhe tradita; qoftë brenda vendit, qoftë me pushtuesit
tanë apo me fqinjët që kanë dashur të sillen si të tillë, përballjet për
pikëpamjet janë zgjidhur, për një kohë të gjatë, me armë dhe me kufoma
të dergjura anëve të ndonjë lumi!
Nga e ka origjinën urrejtja shekullore e serbëve dhe shqiptarëve?
Ah,
kjo… fillon që në shekullin VIII dhe IX, kur pushtuesit sllavë, të
ardhur nga stepat e Uraleve, ushtruan mbi shqiptarët një trysni që
tkurri territoret e tyre. Pati luftëra pa fund. Sllavët pushtuan
përkohësisht Kosovën dhe një pjesë të Shqipërisë, pa arritur ta
shkatërrojnë këtë vend të vogël që i ndan nga Adriatiku. Gjatë Luftës së
Dytë Botërore, gjermanët çuditërisht donin të bënin për vete
shqiptarët dhe, akoma më e çuditshme, i klasifikuan ndër “
racat superiore”.
Ata donin që shqiptarët të kishin nën Rajhun e tretë, të njëjtin
pozicion si nën Perandorinë Otomane. Ata bashkuan Kosovën me
Shqipërinë. Nuk është nevoja t’ua them se nuk na leverdis t’ia dimë për
nder Hitlerit këtë bashkim të përkohshëm. Historia e Shqipërisë është e
mbrujtur me aleanca të tradhtuara, me pashallarë me koka të prera,
mekalorës mizorë, me masakra, me mesha. Çfarë thesari për një autor
romanesh! Ndikimi i Perandorisë Otomane në Shqipëri është i pamatshëm,
është një trashëgimi tragjike, groteske, burokratike, që at’herë
totalitare, që ka rënduar mbi ndërgjegjet dhe ka ravijëzuar
mentalitetet më fort se komunizmi.
E dini, ka ende nostalgjikë për gjumin e thellë turk!
Por, e vërtetë, është një rezervuar mitesh, heronjsh, tradhtarësh. Një
thesar për letërsinë shqiptare që kumbon nga thirrjet dhe betimet për
besnikëri ndaj Nënës Shqipëri, nga premtimet e ujitjes së saj me gjak,
nga këngë të pasionuara ku ëndërrohet çlodhja mbi gjirin e saj. Por të
gjitha këto himne të zjarrta, thjeshtmaskojnë realitetin: robërimin,
diasporën, mërgimin. Kjo është e kaluara… Posi, vetëm me fjalë! Në
shqip, numërojmë nga 2 në 5 në latinisht, më pas në turqisht, më pas në
sllavisht, por shifra “1” thuhet njëlloj si para tre mijë vjetësh.
Është një gjuhë më e vjetër se gjuha e Homerit.
Si mund ta harrojmë të kaluarën?
Ajo që europianët kanë harruar, është se Shqipëria është një zgjatim mitologjik i Romës dhe Greqisë.
Sot
Shqipëria është një republikë parlamentare demokratike dhe
përfaqësuese që aspiron të pranohet në Bashkimin Europian, apo jo?
Le
të themi: një republikë e ngatërruar dhe e korruptuar, që ëndërron
Europën, por që, për fat të keq, komuniteti europian nuk ka pikën e
dëshirës për ta pritur krahë hapur.
Kush është ky Skënderbeu që e kërkojnë shumë vende si hero kombëtar dhe që ka ngjallur kaq shumë grindje?
Është
pak si Karli i Madh ose Rolandi për ju. Do të më duheshin orë të tëra
për të shpjeguar arsyet e qarta ose të errëta të grindjes për këtë
përkatësi të lashtë ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve. Druaj se, për një
francez do të jetë po aq e paqartë sa luftërat Pikrokroline te
Rabelais, ose grindjet midis Gelfëve dhe Gibeli-nëve te Dante. Për
shembull, në vitin 1999, gjatë luftës në Kosovë, mbajta një ditar (i
botuar me titullin Ra ky mort e u pamë, botimet Fayard). Gjithçka filloi
nga një shkrim në Le Courrier International, që i dha shkas një
polemike të egër në faqet e periodikut nju-jorkez Illyria. Titulli i tij
ishte: “Nëna e Skënderbeut ishte sllave”.
Ju vjen për të qeshur?
Kaq
mjaftoi për t’i çmendur njerëzit dhe për t’u trajtuar, reciprokisht,
si tradhtarë dhe fashistë. Në atë kohë, ishte kulmi i fushatës së
bombardimeve të NATO-s mbi Serbi. Natyrisht, faturën e paguan
shqiptarët e Kosovës. Hakmarrja serbe është e papërfytyrueshme: foshnja
të shkuara në thikë, gra të përdhunuara, shtëpi të djegura, dëbime
masive. Një makth!
Pse serbët treguan kaq tërbim kundër Kosovës?
Pa
dyshim, ata donin të hakmerreshin ndaj dënimit të Europës dhe Aleancës
Atlantike. Argumenti më i vjetër i propagandës së tyre është se Kosova
qenka djepi historik i Serbisë dhe “serbizmit”.
Po si qëndron puna?
Është një përrallë që rrëfehet për të përkundur budallenjtë.
Për ta, Kosova është shpirti i pavdekshëm dhe origjina e Serbisë! Për
ta, është lugthi ku filloi gjithçka dhe ku do të përfundojë gjithçka;
është një kauzë e shenjtë, gjë që, sipas tyre, justifikon kryqëzatat
dhe spastrimin etnik. Kosova qenka serbe jo vetëm prej varrezave,
manastireve, fshatrave, por për më tepër, Skënderbeu, heroi kombëtar i
shqiptarëve, qenka edhe ai serb! Më kujtohet në atë kohë, shkrimtari dhe
ministri i Punëve të Jashtme të Serbisë, Duk Draskoviç, më akuzoi se u
isha dorëzuar mirazheve të nacionalizmit shqiptar. Sipas tij, ishte e
thjeshtë, unë isha në kampin e atyre që kishin vrarë Arkimedin, kishin
djegur Xhordano Brunon dhe torturuar Tommaso Campanella, gjë që, edhe
ju e kuptoni, është shumë e tepruar! Kur lexon librat tuaj, historia e
Shqipërisë është e mbushur me fantazma, me të rikthyer prej botës
tjetër, që në të vërtetë nuk janë larguar kurrë. Përktheu për Mapo: Blerta Hyska