SHQIPTARI I VOGEL FITON OLIMPIADEN KOMBETARE TE MATEMATIKES NE BRITANINE E MADHE

Ai eshte vetem 11 vjec, e quajne Mattheu WRIGHT, shume krenar per origjinen angleze te familjes se babait …po aq sa krenar me familjen shqiptare te nenes se tij ku cdo vere kalon nje pjese te pushimeve.

Ndersa prinderit projektojne per te shkolla me emra prestigjioze dhe punera me pergjgjesi…endrra e tij e sotme eshte e thjeshte : pasi te perfundoje studimet te kthehet e te jape mesim ne kolegjin e femijersie St Christopher ne Stavertown! Ne nentor te vitit te kaluar, ai meritoj vemendjen dhe komplimentet e shtypit britanik qe e cilesonte nder te tjera si” shpresa” e UK.

Ai provoi talentin e tij, duke fituar medaljen e argjende ne olimpiaden kombetare te matematikes ne Angli .

Ne kete olimpiade morren pjese mbi 84 mije nxenes nga e gjithe Anglia! Ne perfundim te provimeve, shqiptari i vogel me origjine nga nje qyteze naftetaresh u rendit nga me te miret e moshes se tij ne te gjithe Angline.

I kursyer ne fjale, Mattheu ia dedikon kete medalje prinderve te tij dhe gjyshes aristokrate.

G. Tema

I janë derdhur kalasë e Lezhës

Po vënë dorë mbi kalanë e Lezhës. Kafshërisht.

Në fillim ka shkruar për këtë gjë arkeologu Lorenc Bejko më 8 mars, në Gazetën Shqiptare.  
Ka shkruar?
Në fakt, u ka rënë borive të alarmit lidhur me atë që po ndodh në kalanë e Lezhës. “Kanë nxjerrë nga sirtari një projekt të vjetër ndërhyrjeje në këtë kala; ky projekt është kritikuar dhe refuzuar në vitin 2007 nga Këshilli Shkencor i Institutit të Monumenteve të Kulturës dhe Këshilli Kombëtar i Restaurimeve, por tani nuk ka kush ta bëjë rezistencën”, thotë pak a shumë në shkrimin e vet Lorenc Bejko. Dhe pikëllimi e zemërimi i kullojnë nga çdo frazë.

Po çfarë kanë planifikuar t’i bëjnë kalasë së Lezhës?
Na e thotë Bejko në të njëjtin shkrim: “Intimiteti dhe atmosfera krejtësisht magjike e hapësirës së brendëshme të kalasë, do të zëvendësohet nga një pamje ‘shumë dinamike’ me ndërtesa një e dykatëshe ku do të ofrohen shërbime bari, restoranti, po edhe disa dhoma hoteli. Ndërtimet do të shfrytëzojnë rrënojat ekzistuese dhe do t’i plotësojnë ato për të ngritur muret mbajtës të ‘vizionit të ri’ me kafe, qofte e motel brenda.  
Me pak fjalë, edhe një nga vendet e pakta që na ka mbetur ku qetësia, natyraliteti dhe kontakti me autenticitetin e të kaluarës ende mbretëron, rrezikon ta humbë këtë magji dhe të shndërrohet në një restorant më shumë.
 Nëse ka një vlerë që objektet dhe sitet e trashëgimisë kulturore mbartin dhe transmetojnë në qeniet dhe mendësitë tona dhe të shoqërisë bashkëkohore, është pikërisht ndjesia e pastërtisë, qetësisë, reflektimit, thjeshtësisë, origjinales, harmonisë së objekteve të njeriut me mjedisin natyror.  
Për cilën arsye madhore do të na duhet të heqim dorë prej këtyre vlerave që kalaja e Lezhës i mbart në mënyrën më dinjitoze ashtu siç ruhet sot?
Përgjigjen na e jep drejtori i aktual i IMK-së: Duhet tu ofrojmë një kafe vizitorëve kur arrijnë atje lart!!!”

Çfarë thotë zoti Gjeçi?
Thotë gjëra, që të bëjnë të ikësh mendsh (ndonëse vetë i dija nga shkrimi i Bejkos). Ja disa nga faktet (dua ta theksoj: janë fakte, e jo opinione):

1. Mbi rrënojat e Akropolit Antik të Lissit do të ndërtohet një fshat turistik malor.

2.Trojet historike të mbretërive ilire,… sarajet e Dukagjinëve do të shiten për gjelltore, për hotele e motele.

3. Oda, ku janë mbledhur prijësat shqiptarë për të bërë besëlidhjen, do të kthehet në restorant për mish dhie.

4. Atje ku u dergj Skënderbeu në prag të vdekjes, do të ndërtohet një thertore.

5. Atje ku fare mirë mund të ishte një muze etnografik, do të ndërtohen nevojtoret publike.

6. Mbi rrënojat e kishës së shekullit të 13-të do të ndërtohet një diskotekë nate.

7. Bujtina e miqve të princave dukagjinas (e kthyer në xhami pas pushtimit turk) do të kthehet në restorantin e produkteve të mishit të derrit.

8. Çisterna antike do të kthehet në depo për ruajtjen e turshive.

9. Varrezat mesjetare do të kthehen në vend parkimi për automjetet.

10. Numri i mishngrënsave dhe manjakëve të seksit do të numërohen për vizitorë të turizmit kulturor, etj, etj.

Pse bëhet e gjithë kjo?

“Gjithçka vjen prej presionit të personave me pushtet për qëllime përvetësimi të pasurive më të lakmueshme kombëtare”, thotë Gjeçi. Nuk harron të pëmendë emrin e Apollon Baçes, pasi vendimi për ta miratuar këtë projekt përkon në kohë me rikthimin e tij. Të njëjtin person ka identifikuar si fajtor (përveç të tjerëve) dhe Lorenc Bejko.

Më kanë ardhur via e-mail dy foto; njëra e kalasë së Lezhës ashtu siç ka qenë e siç duhet me qenë, dhe tjetra e kalasë ashtu si don A. Baçe të jetë, dmth me lokalet një e dy katëshe brenda mureve rrethues të kalasë; këto lokale parashikohet të ngrihen mu atje ku sot janë rrënojat e mureve të brendshme; e sikur kjo të mos ishte mjaft, në projekt të zënë sytë dhe një fushë sportive; duket si fushë tenisi.

Janë çmendur këta njerëz? Apo u ka plasur cipa? Për mua janë të dyja. Ndryshe nuk ka si shpjegohet, që nuk duan t’ia dinë më për asgjë.
Janë të sponsorizuar, të frymëzuar e të mbrojtur në këtë yxhym nga një bandë plaçkitësish, të cilët kanë në dorë procesin e vendimmarrjes. Inkurajohen dhe nga dremitja e heshtja e shoqërisë shqiptare. Në rastin konkret janë lezhjanët, që heshtin (Salvator Gjeçi është një zë që po u shpëton nderin, por nuk dihet a do t’u shpëtojë kalanë); e të mendosh se para ca kohësh një pjesë syresh bënë një protestë të bujshme kundër Klodit homoseksual!
Trima të mëdhenj dhe qytetarë 24 karatësh, s’ke ç’u thua! Le t’i vënë flakën Lezhës, punë e madhe! Vetëm të mos dalë ndonjë gay që t’u marrë erzin.
Uf! Mesjetë. Shekulli XI, XII, XIII.

Po jetojmë në kohë njimend dramatike. Këtë vend po e merr lumi. Nga njëra anë shoqëria shqiptare ka rënë në një gjumë të thellë, e nga ana tjetër kemi një bandë plaçkitësish që nuk ka kush t’i pengojë në bëmat e tyre. Dhe rrethi është i mbyllur: “Për të bërë plaçkë, u duhet të fitojnë zgjedhjet; që të fitojnë zgjedhjet, duhet të kenë plaçkë. Nuk kanë rrugë tjetër pra. Me të mësuar se ç’është plaçka, duan të bëjnë sërish plaçkë; për të bërë plaçkë, u duhet që të jenë se s’bën në pushtet; që të jenë më të sigurtë u duhet të trembin dhe institucionet e drejtësisë apo institucione të tjera; e që të blindohen fare, kanë bërë për vete dhe ambasadorët.

Si i bëhet? Nuk kam zgjidhje. I’m sorry!

Jelekë të zinj për Skënderbeun

Gratë arbëreshe në këtë mënyrë e kanë mbajtur zinë shekullore për vdekjen e heroit të tyre legjendar.


 Përveç ditëve të dasmave, mbi shpinën e tyre në jetën e përditshme nuk e hiqnin nga kurrizi një xhubot (jelek) të zi përsipër si shenjë zie për vdekjen e Skënderbeut.

Ja një vizitë nga afër në muzeumet e kostumografisë arbëreshe në Vacarizzo Albanese dhe Santa Sofia D'Epiro në Kalabri.

                                                                                                                                

Skënderbeu vdiq, atdheu mbeti larg dhe u la një herë e përgjithmonë. Por ata, megjithatë, në njëfarë mënyre e morën me vete. Me ç'mundën, duke e shtresëzuar fort përgjithmonë. Në shpirtin pa trajtë e me shumë të padukshme, por që disa forma dukjesh do të shfaqeshin edhe tek veshjet.

Kostumet popullore me të cilat do të visheshin arbëreshët, do të ishin një tjetër element kryesor që do t'i dallonte ata që përtej nga pjesa tjetër.

"Përbëjnë simbol të identitetit dhe trashëgimisë historike arbëreshe.", thotë drejtori i Muzeut të Vaccarizzo Albanese, ... Edhe pse, sipas tij, nuk mund të llogariten saktë lidhjet e shkëmbimet ndërsjellta mes kulturës arbëreshe dhe asaj italiane, kostumet arbëreshe kanë ruajtur origjinalitetin e zonave shqiptare me disa elementëve karakteristikë si: kurora e nuses, velloja, këmisha me lidhje, fundi i gjatë me pala të holla dhe brez të trashë në fund, rripi. Dallohen qartë për stilin dhe ngjyrat.

Në zonën e Kalabrisë Jugore të Unione Arbëria kësaj kostumografie i janë kushtuar dy muzeume. Një në Pallatin Cumano, i cili është edhe më i vjetri në këto katunde dhe ku në 1984 me nismën e Bashkisë së Vaccarizzo Albanese dhe Papas Giuseppe Faraco u shndërrua në Muze të Kostumeve dhe Orëve Arbëreshe. Dhe një në Santa Sofia D'Epiro, pikërisht në pallatin elegant me stil neoklasik, të quajtur 'Bugliari'.

Edhe ky sot është Muze i Kostumeve Arbëreshe. "Tek ne në Santa Sofia D'Epiro gjithë kostumet janë falur si dhuratë për muzeun. Në vitin 1995 kanë ndihmuar 250 familje arbëreshe për ngritjen e këtij muzeu.

Dhe janë falur plot 25 kostume tradicionale të tipologjive të ndryshme.", shpjegon administratori i muzeut, Franco Antonio Miracco. Ndërsa në Vaccarizzo Albanese, përveç dhuratave, ka edhe kostume të blera. "Dy kostume janë blerë me nga 20 mijë euro njërin, pasi janë gjithë fije ari", thotë drejtori i Muzeut në Vacarizzo Albanese, ....

Por e habitshmja është se ruhen shkëlqyer, si të jenë prej leshi, stofi apo mëndafshi të qepura vitet e fundit. Por që t'u zgjatnin jetën, gratë nikoqire arbëreshe, pasi i hiqnin nga trupi, i qepnin me fije nëpër të e më pas i mblidhnin duke i ngushtuar, i mbyllnin nëpër syndyqe, për t'i kursyer e për t'i hapur kur t'u vinte radha në ndonjë rast të veçantë. "Këto kostume në muzeume janë edhe prej 120 vjetësh, pavarësisht se nuk ta japin këtë përshtypje moshe, ngaqë janë ruajtur shumë mirë", shton Franco.

Për fat të keq, shumë kostume të bukura janë mbyllur dhe asgjesuar përgjithmonë në varre. Sipas traditës, kush vdiste, vishej me kostumin më të bukur, që ishte ai i dasmës dhe ky ishte vetëm ai popullor.

"Tani normal që nuk përdoren më. Martesa e fundit me kostum popullor arbëresh është bërë në vitin 1932", thotë Franco Antonio Miracco. Nëse do të përdoreshin, do të ishte njësoj si të kërkosh të martohen vajzat në Shqipëri me kostumet popullore të zonave dhe jo fustanin e bardhë. "Megjithatë, ka ende plaka të moçme që veshin tek-tuk kostumet e përditshme tradicionale, më të thjeshtë dhe më pak kontrastues me realitetin", thonë dy muzeologët.

Ajo që të çudit më shumë është se pikërisht në veshjet e përditshme, çdo grua arbëreshe mbante mbi shpinë një xhubot (jelek) të hapur, me mëngë, vetëm në ngjyrë të zezë. Kjo nuk mund të ndërrohej kurrë. Vetëm në ditën e dasmës dhe në ndonjë festë shumë të veçantë bëhej përjashtim dhe lejoheshin ngjyrat e ndezura. Në të kundërt, zi dhe vetëm zi. "Ishte shenjë zie për vdekjen e Skënderbeut", thotë muzeologu dhe bibliotekari Franco Franco Antonio Miracco.

Dhe shumica e kostumeve mbartin ngjyrat kuq e zi, edhe të gjelbrën, simbolikë të Alpeve të Shqipërisë, apo blunë, simbol të Detit Jon. Veshjet që mbanin zinë janë tërësisht të zeza, ato të gjysmë-zisë të zeza dhe kafe, ndërsa të dasmës shkëlqejnë në ar, tantella të bardha dhe ngjyra të çelura. Tek 'sutana razi', siç e quajnë fund mbi fundin e dukshëm të një veshjeje popullore dasme, duke prekur të ashtuquajturat 'pala korenti' që dikur bëheshin me avull, gjen edhe shqiponja të qëndisura në ar. Edhe në ditën e dasmës.

Por brezi i qëndisur në ar në fund të kostumeve, te mëngët, apo te jelekët e të nusërisë të ngopur në ar, nuk bëhen më sot as në ndonjë telajo të rrallë që ka mbetur nëpër shtëpitë arbëreshe. Edhe për faktin se të gjitha këto kushtojnë. "Por edhe më parë nuk mund t'i bënte dhe vishte çdo grua arbëreshe lukse të tilla. Vetëm të pasurat. Të tjerat përdornin kostumet popullore për përditë", thotë Franco.

Dhe me veshje tradicionale arbërore kanë qenë përherë gratë dhe vetëm gratë. "Burrat arbëreshë çuditërisht kurrë nuk u veshën me kostume popullore", thotë Franco, pa ditur ta shpjegojë këtë.


Edhe në muzeumet që iu janë kushtuar petkave shekullore arbëreshe, has një maniekin të vetëm burrë, por edhe ky jo imazh arbëresh, por një kostum tradicional nga Veriu i Shqipërisë, i vënë thjesht ashtu si shoqërues në morinë e veshjeve femërore.

Ndërsa këto të fundit shpërthejnë në forma, ngjyra, materiale vezulluese, por dhe funksione të përcaktuara saktë.
Aty janë përzier shumë tipologji duke nisur që nga jeta e përditshme, gjysmë festa dhe dalje për vizita të zakonshme e deri tek rastet tepër të veçanta si ditëlindjet, dasmat, vdekjet etj. Pamje edhe të njohura, por gjithmonë ka dhe të panjohura apo nevojë për t'i rinjohur.

Kostumi Gala
Sot vishen vetëm nga ndonjë grua shumë e vjetër në moshë , por në të shkuarën ishte veshja e çdo vajze në çastet më të rëndësishme të jetës së saj. Veshja gala përdorej ditën e dasmës apo në ngjarjet më të shënuara familjare apo festat e vitit. Lesh dhe pambuk për fshatarët dhe mëndafsh dhe lino tantella dhe fije ari për një sërë më të lartë, i veshur sidomos në ditën e dasmës.


Nga vitet '700 e më pas, kushtet e ndryshme ekonomike dhe sociale iu lejonin Arbëreshëve të Italisë t'i pasuronin kostumet në bazë të pasurisë së atij që e kërkonte, duke përmirësuar cilësinë dhe shtuar zbukurimet. Me copëra më të shtrenjta, të lara në ar, kadife, që vinin sidomos nga Napoli, qendra kulturore për gjithë komunitetet arbëreshe.
Ditën e dasmës nusja vishej me kostum të gjatë të bardhë ose prej liri, këmisha ishte me jakë të zbukuruar me dantellë të punuar me grep ose tyl.

Këmisha ishte bust i shkurtër, e hapur përpara me pëlhurë qëndisur në ar dhe në të njëjtën ngjyrë edhe nënfundi. Edhe jeleku te supet po i zbukuruar me ar. Veçanërisht i bukur dhe i punuar me pala nëpërmjet teknikës së avullit ishte fundi i gjatë përsipër nënfundit.

 (Xhipuni)

Në mëndafsh apo edhe në lino të trashë. Rreth belit, nuses i vihej një rrip i hollë me argjend ose ar i mbyllur në formë drejtkëndëshi, i vendosur në bark dhe i qëndisur me të njëjtën lloj stolish të dasmës. Këto dy elemente janë simbol dallues i një gruaje të martuar.

Flokët me dy gërsheta të vegjël mbaheshin të lidhur nga pas si një kulaç i vetëm në të cilën ishte vendosur kurora e martesës.

Kostumi plotësohej nga velloja në ngjyrë të artë, qëndisur me fije ari, e cila mbulonte fytyrën dhe binte deri tek shpatullat, nga çorapet e pambukut dhe këpucët në të njëjtin material si edhe fundi. Me motive të njëjta përdoreshin edhe bizhutërite e arta.

Kostumet e gjysmë-festave
Kostumet e gjysmë-festave, që visheshin nga nusja për të shkuar në kishë të dielave pas dasmave, për vizita kortezie apo raste festash, përfshinte këmishën e gjatë prej linoje apo pambuku të bardhë me qafë të zbukuruar nga varëset, fundin me pala zbukuruar në fund me brez ari apo nëse bëhej fjalë për raste jo shumë të rëndësishme brezi në fund qepej me copë në ngjyrë të gjelbër.

Busti mbështillej me copë të zezë apo kadife, stolisur te supet dhe kyçet e duarve nga shirita të gjerë, qëndisur në ar, me gurë të çmuar dhe me motive floreale. Plotësohej edhe me një pjesë cope prej mëndafshi blu, qëndisur me fije ari, një shami mëndafshi të verdhë ose portokalli dhe në fund një shall të gjelbër ose ngjyrë kafe e leshi, zbukuruar te cepat.

Kostumi i përditshëm
Në të rrallë e gjen edhe sot mes plakave të moçme arbëreshe. Në dukje i thjeshtë, pa ekzagjerime stonuese me përditshmërinë. Prej pambuku, mëndafshi, kadife, i gjatë, me tonalitete të së bardhës, me këmishë prej liri, vishet me një lloj jeleku prej pambuku në ngjyra të ndryshme me funksion mbështetjen e gjirit. Jeleku mund të jetë gjithashtu mëndafsh, lesh apo kadife e zezë dhe i qëndisur me fije mëndafshi të zi.

Gjithmonë në ngjyrë të zezë për të mbajtur zinë e Skënderbeut.
 Mbifundi zakonisht edhe në ngjyrë kuq e zi si flamuri shqiptar dhe me pak të gjelbër si Alpet e Shqipërisë apo blu si deti Jon. Koka është e mbuluar me një shami pambuku ose leshi e lidhur pas kokës. Barku me një platformë pambuku.

MAGDALENA ALLA

Moj rakia bukuroshe, që na hedh qoshe më qoshe..

Bullgaria i kërkon BE-së të njohë rakinë si markë të sajën.

Kjo kërkesë e Bullgarisë mund të shkaktojë shumë zemërim në Ballkan.

Megjithatë bullgarët janë të vendosur që të fitojnë nga Brukseli të drejtën që rakia të njihet si një pije tipike bullgare. Nëse Brukseli e bën një gjë të tillë, atëherë Sofja do reduktojë taksat për rakinë dhe shitja e saj do pësojë një bum.

Sofja pret për një përgjigje pozitive në fund të këtij viti.

G. Tema

Nilo Katalani dhe shkollat e hershme shqipe të Himarës.

Të dhënat historike tregojne se per tre shekuj ne fshatrat e Himares kishte shkolla shqipe. Keto shkolla qene te njekoheshme me ato, qe u hapen ne Shqiperine Veriore nga Bogdani dhe Budi dhe misionare te tjere katolike. Që pas vdekjes se Skenderbeut dy kane qene qendrat koncentrike, ku mesohej gjuha shqipe ne formen e nje institucioni arsimor: Veriu i Shqiperise dhe Himara, shume shekuj me pare se sa te celej shkolla shqipe ne Korce. 

Nil Katalani (Nilo Catalano)ka qene dijetar italian. Ka lindur me 1637 ne fshatin e Sicilise, te quajtur Terra Di Massa. Ne moshen 22 vjecare veshi petkun e murgut bazilian ne manastirin e famshem te Grotaferrates afer Romes. Ne kete manastir ne shekuj meshonin arbereshe. Me vone Katalani u derguar ne manastirin bazilian te fshatit Munxifci, ku jetonin arbereshe si lektor dhe mesues i rishtarise, por dhe vikar i abatit. Ketu ky italian i Sicilise u natyralizua mrekullisht me gjuhen shqipe. Librat e Bogdanit, Budit dhe te Bardhit, krijuan nje magji te pashtershme mbi personalitetin e tij.

Ne moshen 48 vjec Katalani u rikthye perseri ne manastirin e rinise. Ai nisi te shkruaje gjuhen shqipe me alfabetin tone te vjeter te Veriut, alfabet i tipit latin, i ftillezuar qe nga Gjon Buzuku me 1555. Para vitit 1677 ai dergohet nga Propoganda Fide ne brigjet e Shqiperise dhe konkretisht ne Himare. Aftesite e tij te medha gjuhesore, karakteri i tij erudit e bene Katalanin drejtuesin e misionit bazilian ne Himare. Ai i dashuroi si askush shqiptaret dhe gjuhen shqipe. Qe vetë Papa i Romes, që mori vendimin për ta çuar Katalanin në Shqipëri dhe madje e emëroi si Kryepeshkop të Durrësit më 4 janar 1693 në Kolegjin e Propagandës në Romë.

Kishte me vehte nje shqiptar, te quajtur Filothe Zasi, 16 vjet me te ri se veten. U nisen me anije nga Lece ne Himare. Katalani u vendos ne Dhermi "vend i shendetshem dhe plot ujera" sic shkruhet ne relacion. Pervec Zasit shqiptar ate e shoqeronte dhe nje italian nga Friuli afer Venedikut, i quajtur Lorenc Mariotti. Qe te tre nisen te predikonin ne fshatrat e bregdetit, pastaj ne Dukat, ne Shen Vasil, ne Nivice, ne Terbac, ne Kuc, ne Zhulat, qe benin pjese ne krahinen e quajtur te Himares, e cila ne kete lak kohor permblidhte tere Laberine, me gjithsej 40 qendra te banuara, sic del ne dokumentet e shkruara te shekujve XI - XVII. Predikimi i ketij misioni te cuditshem behej ne gjuhen shqipe. Ai shkroi libra dhe manuale ne shqip. Ai sa zbriti ne Dhermi krijoi shkollen e te rinjve dhe te femijeve duke i mesuar te gjitheve ne shqip Doktrinen e Krishtere, e cila deri atëherë ishte bërë në greqisht, pasi shqipja ishte e ndaluar nga Patriarkana e Stambollit,si gjuhë e vdekur qe nuk ekzistonte, ndërkohë që popullata shqiptare vazhdonte ta fliste.

Shkolla shqip e Katalanit kishte 80 nxenes, gje shume e madhe per kohen. Shkolla e Dhermiut kish nxenes nga Dukati dhe Terbaci, madje kishin ardhur nxenes per te mesuar shqipen edhe nga Vithkuqi, prane Korces, 5 dite udhe larg.Pervec shkrimeve biblike, nxenesit mesonin edhe arithmetiken dhe disa shkenca te tjera. Shkolle u ngrit ne Himare, drejtuar nga shqiptari Filothe Zasi, por turqit e demtuan egersisht ne nentor 1694.Himara ne ate kohe kishte 1430 fryme. Katalani predikoi shqip edhe ne fshatin e Pilurit me 500 banore dhe ne fshatin Vuno me 600 banore.

Kalaja e Himarës

Paria shqiptare e Himares e mbronte Katalanin nga sulmet e peshkopeve greke te Janines. Kjo pari kish interes te ruante miqesine me italianet e viseve te Pulias pertej detit dhe donte ta kishte mire me Vatikanin. Eshte per tu habitur por edhe shqiptaret myslimane te kesaj krahine ishin te afruar ngushte rreth misionareve të krishterë.

Ne Vuno Katalani u semur per vdekje. Nil Katalanin e semure vendosen ta dergonin ne Korfuz per mjekim. I hipen varkes ne Porto Palermo, por jo larg, i semuri vdiq. Më 3 qershor 1694, ai u preh ne kishen e Shen Thanasit. Mesuesi, sic e quanin pleqte e Himares u varros me tere veshjet peshkopale dhe u bene tere shpenzimet per pershpirtjen d.m.th me grure te zier dhe vere, qe u shpernda si dhe ne mosha te tjera sipas zakonit te vendit, ashtu sic i perkiste nje bariu te tille shpirteror. Letra dergohet nga Dhermiu. Midis atyre qe kane nenkruar eshte dhe protonoteri apostolik Zaharia Dimuci nga Himara, Dhimitri, protopape i Dhermiut si dhe Kristofor Nina po nga Dhermiu, i dekoruar si kavalier nga Papa dhe kolonel i Venedikut. Dokumenti ruhet ne Arkivin e Propogandes dhe eshte botuar per te paren here nga Nil Borgia.

Nil Katalani eshte nje figure e madhe e kultures. Ai ka lene vepra gjuhesore te nje rendesie te vecante. Me 1831 ish-Kryeministri arbëresh i Italisë, Krispi shkruan se ne Biblioteken e Seminarit Shqiptar te Palermos gjenden ne doreshkrim, Fjalori shqip-italisht si dhe italisht-shqip si dhe nje sprove gramatikore me autor Nil Katalanin. Këto dorëshkrime, nuk jnë bërë kurrë publike, por egzistojnë citime si ky i Krispit që vërtetojnë ekzistencën e tyre. Ne doreshkrimet e Katalanit, Zef Skiroi me 1918 permend edhe doreshkrimin e dy poezive me 8 vargje nga italishtja dhe doreshkrimin e kenges popullore shqiptare mbi Pal Golemin. Sipas tij, Katalani eshte i pari nga folkloristet, qe ka mbledhur kengen e Pal Golemit, nga me te famshmet ne folklorin shqiptar.
Studjuesi arberesh Nil Borgia ka thene se Katalani i hartonte vete librat ne shqip, i botonte dhe i shperndante falas. Nje nxenes i njohur i Katalanit, qe dhe Dhimiter Gjileku nga Dhermiu, qe sipas Neofit Radines, e shkruante ne menyre elegante gjuhen shqipe sepse ishte shqiptar. Ky Dhimiter e perktheu ne shqip Katekizmin. Ne shkollat shqipe te Himares ka punuar dhe nje Kostandin Onufri, i cili dergoi ne Palase Dr.Krisafidin, qe celi shkollen shqipe ne shtepine e Kapedan Lekes. Ne Dhermi kjo shkolle mbrohej nga ana e Kavalier Ninos. Me vone permendet ne Dhermi Kamil Xhovani, i cili dha mesim ne Dhermi, Himare etj.

Por shkollat shqipe jane perndjekur egersisht dhe mallkuar, qofte nga Patriarkana e Stambollit, qofte nga dhespoti i Janines. Nje histori e nxjerre nga dokumentet e jep akademiku Dhimiter Shuteriqi "kur erdhi dhespoti i Janines dhe pa nxenesit ne shkolle dhe degjoi meshen nga prifti Kostandin Onufri, ju versul dhe e kapi nga mjekra brenda ne kishe te Dhermiut".



Shkroi: Moikom Zeqo.

Gjatë rrugës nacionale Vlorë-Sarandë

Intervistë me Federik Pistono – koordinator i Lëvizjes Zeitgeist Italia

Ripërcaktimi i Kulturës dhe i Shpirtit të Kohës

Arkitektura kulturore e shoqërisë së sotme është kthyer në mënyrë paradoksale në atë të një shoqërie të sëmurë e të shformuar deri në vlerat e saj etike më intime.  
Çekuilibri në të cilin jemi zhytur – qoftë në nivel individual ashtu edhe kolektiv – përceptohet në garën për të kapur dhe kontrolluar përfitimin ekonomik, në krijimin e konkurrencës për të krijuar skarcitet burimesh dhe shtresëzimin e shoqërisë. Por në Teoritë e Sistemeve të avancuara, Kultura është kyçi i ndërveprimit në të cilën e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja e shoqërisë gjen arsye për të egzistuar, për të bashkëvepruar dhe për të patur një vazhdimësi.

Prej një kohe të gjatë, Kultura, ka luajtur vetëm rolin e nje faktori botëformues të një mase homogjene mendimi. Në shumë raste, politika ka përvetsuar ekuivalencën e zakonshme të “Kulturës” duke e përdorur atë banalisht dhe në mënyre instrumentalizuese: si rrjedhojë ajo ka ndjekur një cilësi të reduktuar të diskursit civil, politik, ndër-gjeneracional, të sensit kritik të rinisë dhe të ardhmërisë së gjeneratave të reja. Nëse sot, gabimisht, koncepti i “Kulturës” është i lidhur me atë të “Biznesit” ashtu si ai i “Kapitalit” i është bashkangjitur atij “Njerëzor”, ndoshta fëmijët tanë nuk do të kenë në drejtim të Kulturës, të Njeriut dhe Jetës, të njëjtën ide dhe respekt që ne ruajmë ende. Me Lëvizjen Zeitgeist duam ti ri-japim Kulturës atë vlerë ideale – përtej tundimeve njerzore – të ciles i përkiste fillimisht.

Brunilda Ternova: Federik, më lejo të filloj këtë intervistë me një pyetje të thjeshtë: Çfarë është Lëvizja Zeitgeist, si ka lindur dhe si është zhvilluar?
Federik Pistono: Lëvizja është themeluar në vitin 2009 nga regjizori amerikan Peter Joseph, me daljen e filmit ‘Zeitgeist Addendum’, dhe shumë shpejt mori përmasa ndërkombëtare. Kjo është një lëvizje sociale, jo-fitimprurëse që kërkon një ndryshim vlerash në një shkallë globale. Qëllimi është ngritja e Shpirtit të Kohës (gjer. Zeitgeist), pra e shpirtit kulturor të shoqërisë, në një nivel më human e të shëndetshëm, të bazuar në burimet e planetit, në njohuritë tona shkencore dhe teknologjike, në çlirimin e njerzve – me qëllim që të kuptojnë përfundimisht potencialin e tyre duke respektuar natyrën.
Brenda harkut kohor të një viti, Lëvizja ka arritur të kapë gjysëm milion anëtarë në mbarë botën, ka prodhuar dy filma, ka publikuar libra të ndryshëm, ka qindra grupe aktivistësh të shpërndare në 100 vende të botës që përkthejnë materiale në më shumë se 30 gjuhë, ka organizuar konferenca, shfaqje, diskutime, podcast, artikuj, muzikë, art, etj. Të gjitha këto të realizuara dhe të shpërndara falas nga vullnetarët në internet nëpërmjet Creative Commons. Egziston një projekt i quajtur ‘Zeitgeist Media Project’ – dedikuar artistëve të cilët krijojnë në ambiente 3D qytetet e së ardhmes, pjesë muzikore, piktura, video origjinale e remix, shkrime, etj.

Brunilda Ternova: Peter Joseph – përveçse është themelues i Lëvizjes Zeitgeist – ka shkruar,  drejtuar, prodhuar, dhe realizuar tre dokumentarë të rëndësishëm: ‘Zeitgeist The Movie’ në vitin 2007, ‘Zeitgeist Addendum’ në 2008 e ‘Zeitgeist Moving Forward’ në 2011. A mund ti shpjegojmë lexuesit shqiptar se çfarë tematikash trajtojnë këta dokumentarë?

Federik Pistono: Fillimisht, ‘Zeitgeist The Movie’, nuk ishte një dokumentar, por ishte pjesë e një shfaqeje multimediale vaudeviliane (zhanër teatral) me muzikë, instrumenta dhe video drejtëpersedrejti. Shfaqja u dha për 6 netë rresht në Nju Jork e pastaj u publikua në internet. Ky realizim nuk u konceptua si një dokumentar në kuptimin tradicional, por si një shprehje krijuese, provokuese dhe emocionalisht stimuluese, me përmbajtje artistike të stilizuar. Megjithatë, pasi u publikua në internet, filloi të ngjallë një interes të madh e të papritur e në pak muaj arriti në më shumë se 100 milion shikues. Papritmas shfaqja “Zeitgeist” u kthye në “Zeitgeist The Movie”, dokumentari më i shikuar në historinë e internetit.  Ndërkohë, Jacque Fresco vihet në kontakt me Peter Joseph, dhe i shprehet këtij të fundit pak a shumë kështu: “Shumë interesante, por nuk ke bërë gjë tjetër veçse ke nxjerrë në dritë probleme. Më sakt, a je i interesuar në gjetjen e zgjidhjeve të tyre?”.
Nëpërmjet ‘Zeitgeist Addendum’ lind idea e një shoqërie me të vërtetë të qëndrueshme nëpërmjet përdorimit të mençur të shkencës dhe ndryshimit të vlerave në shkallë të gjërë. Në këtë mënyrë u krijua një lëvizje globale paqësore, racionale, njerzore dhe e pandalshme. Dokumentarët Zeitgeist, pavarësisht se ishin një frymëzim për Lëvizjen – me të cilën ndan të njejtin emer -, nuk duhet të ngatërrohen me përmbajtjen dhe vizionet e kësaj të fundit e cila është në thelb një lëvizje shoqëroro-sociale. Edhe pse dokumentarët janë gjithmon e më shumë duke lëvizur në drejtim të promovimit të Lëvizjes, ata mbeten akoma një analizë intelektualo – artistike.
Dokumentari ‘Zeitgeist Moving Forward’ është një punim dokumentues i plotë që përshkruan nevojën për një tranzicion përtej modelit të tanishëm që qeveris shoqërinë monetare botërore. Në dokumentar, morën pjesë ekspertë në fushën e shëndetit publik, antropologjisë, neurobiologjisë, ekonomisë, energjisë, teknologjisë, shkencave sociale e të fushave të tjera të rëndësishme që ndikojnë në funksionimin e shoqërisë dhe kulturës. Temat kryesore kanë të bëjnë me sjelljen njerzore, ekonominë monetare dhe shkencat e aplikuara. Nëse i gërshetojmë këto tematika, kemi krijuar një model për të kuptuar paradigmën e tanishme sociale dhe arsyet e rëndësishme, pse duhet që të dalim jashtë saj. Aplikimi i një përqasje të re sociale praktike, të bazuar në njohuritë e përparuara, do të zgjidhte problemet e rënda sociale me të cilat ballafaqohet bota sot.

Brunilda Ternova: Në dokumentarin ‘Zeitgeist Addendum’, një pjesë të mirë e zë Projekti Venus (ang. Venus Project), krijuar nga inxhinieri social dhe projektuesi industrial, Jacque Fresco. Çfarë pozicioni ka Projekti Venus brenda Lëvizjes?

Federik Pistono: Propozimet e Lëvizjes Zeitgeist çojnë në mënyrë të paevitueshme drejt realizimit të asaj që synon Projekti Venus, ose më saktë drejt një Ekonomie të Bazuar në Burime (ang. Resource Based Economy) në shkallë globale. Projekti Venus përkrah ndryshimin dhe dallimet në mes njerëzve, duke e identifikuar shoqërinë si një organizëm në zhvillim dhe si një sistem emergjent që duhet të përshtatet. I vetmi model ekonomik që mund të ketë sukses në çdo qytetërim duhet të jetë i bazuar në menaxhimin dhe ruajtjen e burimeve, dhe jo tek paratë. Sistemi aktual i tregut nuk është i bazuar në menaxhimin inteligjent të burimeve të kufizuara të planetit, por në shfrytëzimin dhe përdorimin e vazhdueshëm të tyre për arsye përfitimi. Rritje e pafundme dhe burime të kufizuara: herët a vonë, njërës ose tjetrës detyrimisht do ti vijë fundi. Lëvizja Zeitgeist, është për nga vet përkufizimi i saj Jo-Utopike, ndërsa bindja, se sistemi aktual i tregut të bazuar tek përfitimi mund të ketë një jetë të gjatë, është shumë më utopike. E vetmja mënyrë realiste për të ecur përpara është rritja e kulturës dhe edukimi i njerëzve, dhe është pikërisht kjo gjë që ne si Lëvizje po bëjmë. Ajo që ka rëndësi është se po ndryshojmë kulturën dhe vlerat tona për t’i bërë ato më njerëzore dhe të qëndrueshme.

Brunilda Ternova: Cilat janë aspektet efektive të metodave dhe modeleve të reja të edukimit dhe si mendon se ka për të ndryshuar bota në vitet e ardhshme?

Federik Pistono: Mendoj se ne kemi dy mundësi.
Mundësia Zero: duke vazhduar gabimisht në situatën e tanishme. Nga studimi i së kaluarës mund të themi se ka për të egzistuar një oligopol korporatash që do kontrollojnë gjithshka: do të kenë kontrollin e patentave mbi idetë, mbi shpikjet, mbi teknologjitë, mbi mjekësinë dhe mbi vetë Jetën. Teknologjia do të rritet në një shkallë të tillë që njeriu mesatar nuk do të jetë në gjendje të kuptojë se çfarë po ndodh. Hendeku midis zhvillimit teknologjik dhe kulturës së përgjithshme të njerzve, do të rritet në mënyrë dramatike, duke na bërë të pafuqishëm për të ndikuar mbi ngjarjet në botë. Brenda 20 vjetëve, do të kemi mikroçipa të madhësisë së një qelize, nanoteknologji të avancuara dhe aftësi për të ndryshuar materjen në nivel molekular. Problemi është: Kush e kontrollon këtë teknologji? Një pjesë e vogël korporatash multinacionale dhe ushtarakësh, qëllimi i të cilëve është fitimi? Në shkencën e mirë të gjitha njohuritë janë të përdorura bashkarisht, në të kundërt, ajo është një shkencë e keqe, është një lloj tiranie. Pushteti i centralizuar, burimet e shkatërruara, mendjet e dëmtuara, çdo gjë e diktuar nga llogjika e fitimit dhe mungesa e perspektivës për atë që është me të vërtetë e rëndësishme. Së fundi, rrezikojmë zhdukjen e mundshme të rraces njerzore nga paaftësia për të jetuar në ekuilibër dinamik me mjedisin. Kjo mundësi nuk ështe aspak joshëse.
Mundësia numër një: duhet të fillojmë një proces evolucioni kulturor të përshtatshëm për njohuritë teknologjike. Duhet të aplikojmë metoda shkencore e të braktisim gradualisht bestynitë dhe dogmat paralizuese, duhet të riformojmë aktivitetet tona në bazë të asaj që planeti mund të ofrojë e jo në bazë të asaj që ne duam të marrim. Të gjitha njohuritë janë të përbashkëta, çdo gjë është transparente, të gjithë kanë të drejtë të kenë qasje në burimet e informacionit: open source, përqasje ndaj njohurive falas, njerëz të informuar, burime të bollshme, planet të shëndetshëm, edukim i cilësisë së lartë, standarte të larta jetese për të gjithë pa përjashtim. Fizikisht është e pamundur të parandalosh luftrat, terrorizmin, krimet, nëse nuk ndryshohen kushtet që i gjenerojnë ato. Personalisht jam optimist për të ardhmen. Së pari, sepse nuk shoh mundësi të tjera; së dyti, për sa më takon, e vetmja mundësi e vlefshme është ajo numër një. Jam optimist, për shkak se ruaj në kujtesë gjithshka që më rrethon si dhe ndryshimet sociale që kanë ndodhur.

Brunilda Ternova: Konkretisht, në ç’mënyrë realizohet integrimi midis teknologjisë dhe didaktikës?

Federik Pistono: Le të bëjmë një hap prapa në kohë. Paramendoni se unë kthehem tek profesori im i ekonomisë, një anglez, Simon Foley, 8 vjet më parë, duke i thënë: “Profesor, kam një ide të jashtëzakonshme për një model të ri ekonomik. Funksionon në këtë mënyrë: njerëzit në mbarë botën që kryejnë një punë të kualifikuar, janë të gatshëm ta kryejnë falas dhe vullnetarisht, 20 ose 30 orë në javë. Krijimet e tyre ja dhurojnë botës, në vend që ti shesin. Do të jetë një gjë që do të ketë sukses!” Profesori do më kishte vështruar me skepticizëm e do të kishte menduar se unë isha një i çmendur.
E megjithatë, sot ne kemi sisteme operative falas si Linux, Apache e BSD (angl. Berkeley Software Distribution) me të cilët punojnë shumica e server-ave në botë; Wikipedia është enciklopedia më e madhe në historinë njerëzore – madje më skrupoloze se enciklopedia britanike dhe Microsoft Encarta – gjithmon e azhornuar dhe e shkruar në qindra gjuhë. Pse gjithë këta njerëz, shumë të aftë dhe të përgatitur teknikisht, janë duke kryer një gjë të tillë? Këta njerëz që kanë një punë të tyren – dhe janë punë të sofistikuara e teknike -, gjatë kohës së tyre të lirë kryejnë një aktivitet të dytë – akoma edhe më të vështirë dhe të sofistikuar – jo për klientët e tyre ose për përfitim, por për të tjerët dhe për më shumë, falas! Kjo është një sjellje kulturore dhe ekonomike e veçantë por novatore. Gjithshka shpërndahet falas nga vullnetarët dhe është e gatëshme në internet.
Atëherë, ajo bindja e vjetër që njerëzit punojnë vetëm për fitimin, dhe se pa një nxitje ekonomike askush nuk kryen asgjë, ndoshta nuk është e vërtetë. ?shtë e vështirë të shkëputesh nga bindjet e vjetra me të cilat jemi mësuar, sepse jemi të burgosur nga mendimi praktik. Nuk është e lehtë të dallosh  diçka të cilën e konsiderojmë të dhëne, dhe arsyeja është pikërisht se e konsiderojmë të tillë. Jemi mësuar gabimisht të besojmë se jeta ka kuptim vetëm kur ke një punë dhe dhe kur fiton para, që disa njerëz lindin të këqinj ose konkurrues, dhe se është në natyrën e njeriut lufta ndër mes veti.
Unë mendoj se nuk është e vërtetë, dhe këtë e them edhe për shkak të studimeve të fundit shkencore të cilat nxjerrin të njëjtin përfundim. Në trurin tonë kemi neuronet-pasqyrë dhe ne përjetojmë emocione dhe stres empatik në përgjigje të asaj që shohim tek të tjerët. Kjo është pjesë e biologjisë sonë. Jemi të programuar nga seleksionimi natyror të jemi empatik, bashkëpunues, kurioz dhe jo konkurrues, shkatërrues dhe dembel. Por thjesht e kemi harruar. Duhet të zgjerojmë ndjenjën tonë të identitetit, duke e shtrirë tek të gjithë njerëzit dhe krijesat e tjera – që janë pjesë e familjes sonë evolutive -, dhe tek biosfera si pjesë të komunitetit tonë. Dua të përdor fjalët e astronomit Karl Sagan, i cili thoshte se: ne jemi një planet.
Ajo çfarë duhet të festojmë është dhurata e imagjinatës njerzore, aftësia për të imagjinuar një të ardhme të ndryshme. Dhe ashtu siç është shprehur Sir Ken Robinson, duhet të jemi të kujdesshëm e ta përdorim këtë dhuratë me mençuri për të shmangur pikërisht skenarët që përmendëm më parë. Do mund ti realizojmë vetëm atëherë, kur do arrijmë ti shohim kapacitetet tona krijuese për atë pasuri që janë efektivisht. Nëse ne jemi me të vërtetë një shoqëri empatike, le të nxjerrim në pah natyrën tonë të vërtetë. Nëse ja dalim mbanë të mos shtypim krijimtarinë tonë nga sistemi arsimor dhe nga institucionet, mund të fillojmë vërtet një dialog duke reflektuar mbi rolin e species njerzore në këtë planet. Një shoqëri bashkëpunuese është më shumë efikase se një shoqëri konkurruese, e së bashku  mund të vendosim themelet për një qytetërim empatik, të qëndrueshëm, në zhvillim njerzor.

Brunilda Ternova: Në krahasim me politikën e sotme, çfarë alternative reale ofron Lëvizja?

Federik Pistono: Nuk më pëlqejnë sloganet prandaj do të përgjigjem duke qëndruar me këmbë në tokë. Politika, ashtu siç e njohim ne sot, nuk ofron asgjë dhe nuk mund të ofrojë asgjë, për vet formën sesi është ndërtuar. Detyra e ‘Res Pubblica’ (Shteti) është gjetja e zgjidhjeve të problemeve, por politikanët nuk janë në gjendje ta bëjnë këtë. Merrni dhe pyetni një deputet, se në ç’mënyrë duhet të reduktohet dhuna dhe krimi nëpër rrugë. Ai do t’ju tregojë se si do të vepronte me pasojat e dhunës, por jo sesi do ta parandalonte atë. Pyeteni se si strukturohet një sistem prodhimi që të mos krijojë   mbeturina dhe ku çdo gjë është e riciklueshme, si ndërtohet një shtëpi që të përballojë tërmetet, si duhet rregulluar transporti në një qytet për të mos krijuar kaos dhe ndotje, si prodhohet ushqimi pa shkatërruar arat me herbicide dhe insekticide, si duhet ruajtur uji, si duhen zgjidhur problemet e varfërisë dhe te urisë etj. Politikanët nuk e dine dhe nuk i’a kanë as idenë më të vogël, sepse ata nuk janë edukuar për të kërkuar zgjidhje. Politika shërben për të bërë ligje të cilat i anojnë problemet, ndërsa Lëvizja Zeitgeist ofron zgjidhje duke nisur nga rrënjet e problemeve.

Brunilda Ternova: Le të ndalemi e të flasim për një moment në lidhje me ty. Kush është Federik Pistono, si i je afruar ambientit Zeitgeist e më vonë Lëvizjes – duke u bërë koordinator i saj për Italinë?

Federik Pistono: Punoj në një kompani në Verona që merret me mediat në internet. Aktivitetet e mia janë të ndryshme: menaxhim projektesh, regjizor dhe skenarist, programim dhe strategji komunikimi, etj, dhe kam një formim akademik si shkencëtar dhe informatik. Kam qënë gjithmonë i interesuar mbi tematikat shoqërore, dhe që fëmijë, kur shihja diçka që nuk funksiononte, në vënd që të ankohesha pyesja veten se si ta vija në funksionim. Prej shumë vitesh merrem me aktivizëm dhe kam qënë pjesëmarrës në grupe të panumërta paqësore, kam themeluar një shoqatë vullnetare, kam fituar një konkurs ndërkombëtar për Blogging dhe gazetari në lidhje me ndryshimet klimatike. Afrimi me Lëvizjen ishte një rrjedhojë e natyrshme. Kënaqësitë më të mëdha të jetës sime i kam në këtë Lëvizje të mrekullueshme, sepse kam mësuar se gëzimi i vërtetë është të ndihmosh të tjerët. Lëvizja synon të përmirësojë jetën e të gjithë njerëzve, dhe jo vetëm të një pakice të vogël. Për sa kohë që ne nuk jemi të gjithë mirë, nuk do të jemi me të vërtetë të lirë.

Brunilda Ternova: Çfarë ka realizuar Levizja Italiane Zeitgeist deri më sot dhe çfarë projektesh keni për të ardhmen?

Federik Pistono: Lëvizja italiane egziston prej më shumë se një viti – ajo ka 3 000 anëtarë të regjistruar në uebsit-in e saj dhe mbi 30 000 kontakte në Facebook, Twitter dhe YouTube -, duke shënuar vazhdimisht një rritje konstante. Projekti Zeitgeist ështe i ri në vetvete dhe ritmi i rritjes së tij ka qënë i pabesueshëm, dhe shëmbull konkret për këtë është Levizja jonë në Itali. Kur organizuam takimin kombëtar për aktivistët, më 6 shkurt 2010 në Bolonja, shumë njerëz nuk e kishin të qartë akoma se me çfarë do të merrej Lëvizja – njerzit flisnin për politikë, komplote dhe aspekte ezoterike. Tani të gjith merremi me argumente më konkrete që kanë të bëjnë me kulturën, njerzimin, qëndrueshmërinë, teknologjinë e aplikuar për zhvillimin social, etj. Kemi 5 Grupe Pune, që merren me përkthimin në italisht të materialeve, me krijimin e videove dhe grafikës, me programim, me vënien në kontakt me personalitete dhe artistë të ndjeshëm ndaj argumenteve tona. Çdo dy të diela në orën 21:30 zhvillojmë një podcast ku diskutojmë artikuj, libra dhe projekte. Regjistrimi i tyre mund të shkarkohet falas nga uebsiti ynë i internetit (http://www.zeitgeistitalia.org/podcast). Hapi i ardhshëm do të jetë decentralizimi total i strukturës, ku qëndrat qytetare mund të veprojnë të pavarura duke organizuar konferencat e tyre. Kjo do të arrihet me më shumë kulturë dhe impenjim.
Më 13 mars do të zhvillohet në nivel botëror Zeitgeist Day – dedikuar promovimit të ideve të Lëvizjes – organizuar nga aktivistët dhe përkrahësit e saj. Grupet Qytetare janë e ardhmja jonë reale, dhe në Itali kemi me dhjetra të tilla. Ato që janë më shumë aktive ndodhen në Milano, Romë, Firence, Bari, Verona, Napoli, etj., dhe kemi si qëllim mbulimin e mbarë vendit. Më pas do të kemi edhe takimin kombëtar për aktivistët, plus takimeve të shumta me anë të Teamspeak (biseda audio në internet), ku  mund ti japim zë fjalëve tona në mënyrë efektive. Kemi në projekt një eveniment të madh për të ardhmen, me artistë, muzikantë, ekspertë të psikologjise, teknologjise, të shoqërisë etj, të cilin do ta realizojmë në një nga qytetet kryesore italiane.

Brunilda Ternova: Çfarë mesazhi do t’i jipje shqiptarëve që lexojnë këtë intervistë?

Federik Pistono: Për momentin, më rezulton se nuk ka ende një Lëvizje Zeitgeist në Shqipëri. Nëse  duam të shohim një ndryshimin social, duhet ti marrim ne frenat e fatit tonë në dore dhe të fillojmë e të punojmë.  

Djem dhe vajza shqiptare, bota ka nevojë edhe për ju!

Intervistoi : Brunilda Tërnova

Burimi: http://www.gazetaonline.net/2011/interviste-me-federik-pistono-koordinator-i-levizjes-zeitgeist-italia.html

Shekuj histori po zhduken

Zhdukja e monumenteve të rralla të kulturës dhe neglizhenca totale e autoriteteve për ruajtjen e tyre u trajtua nga reportazhi i “Stand Up”, gjatë edicionit qëndror të lajmeve.

Kudo në Shqipëri, kultura e shkatërrimit është kthyer në një mënyrë jetese, e cila e bashkuar me neglizhencën, harresën dhe korrupsionin, po shuan në menyrë të pakthyeshme simbolet më të rëndësishme historike në vend.

Edhe ne Fier, si kudo, monumentet e kultures të konsideruara si thesare të historisë së kombit kanë marrë rrugën e pakthyeshme të zhdukjes. Me këtë ritëm, prej tyre shumë shpejt do të mbeten vetëm pak rreshta ndër libra e enciklopedi.

Ndalesa e parë e kamerave tona ishte Kurjani, fshati në hyrje të të cilit gjendet kisha mesjetare e Shën Nikollës, e ngritur me një stil bizantin diku rreth fund shekullit të XIII dhe fillimit të shekullit të XIV .

Kisha e Kurjanit gëzon statusin monument kulture i kategorisë së parë që prej vitit 1963 dhe konsiderohet si një urë lidhëse mes qytetërimit mesjetar dhe atij bashkëkohor.

Megjithatë, përtej historisë dhe vlerave shekullore që mbart mbi shpinë, kisha sot ofron një realitet të zymtë e të dërrmuar nga braktisja.

Nga afresket e punuara prej djalit të piktorit të madh Onufri, nuk ka mbetur thuajse asgjë. Gjithçka eshte dëmtuar dhe vazhdon të dëmtohet në mënyrë brutale. Pllakat e gdhendura janë thyer, ndërsa dyshemeja është germuar në çdo cep të saj nga njerëz të vënë në kërkim të thesareve të fshehura.

Udhëtimi nga kisha e Shën Nikollës në Kurjan drejt kishës së Shën e Premtes pranë fshatit Sop është sfidues, si pasojë e mungesës së tabelave orientuese. Në mbërritje, pamja që të ofrohet është veçanërisht zhgënjyese, me kishën e shekullit XIII që është shndërruar e gjitha në një rënojë.

Objekti i ndërtuar 800 vjet më parë me gurë të Apollonisë antike është duke u shuar i gjithi. Muret e krrusur nga harresa po bien me shpejtësi në peshën e tyre.

Një tjetër objekt unik është diga 2 mijë vjeçare e Krapsit, pranë fshatit me të njëjtin emër. Ajo mendohet të jetë ndërtuar mbi lumin Gjanicë gjatë dinastisë romake të antoninëve.

Sipas studiuesve dhe historianëve, në llojin e saj ajo është më e lashta në të gjithë territorin e vendit. Fatkeqësisht, nga diga dikur 90 metra e gjatë dhe 8 metra e lartë kanë mbetur vetëm një pirg gurësh të mbuluar nga bimësia dhe ferrat.

Gurët e digës që dikur shërbente për vaditjen e tre qyteteve të lashta, Apolonisë, Margëlliçit dhe Gurëzezës, mund t’i gjesh sot të shperndarë ndër themelet e shtëpive të reja të ndërtuara në vitet e paskomunizmit. 20 shekuj u zhdukën në 20 vjet.

Pikërisht në këtë zonë, në fshatin Plyk, ndodheshin edhe themelet e një vile fshatare të kohës romake që me shumë gjasa, sipas studiuesve ka qenë një latifund, pra një pronë me përmasa toke shumë të mëdha, edhe kjo e zhdukur pa meshirë nga banoret e zonës.

Fshati Strum, diku në të djathtë të rrugës nacionale Fier–Berat, ka në të një perlë të rrallë, kishën e Shën Gjergjit, të ndërtuar në vitin 1782. Pavarësisht se ajo është shumë më e re, fati i saj nuk është i ndryshëm.

Kisha që ka më shumë se 50 vjet me statusin monument kulture është kthyer në një plevicë. Muret kanë nisur të çahen, ndërsa dritaret janë mbuluar nga ferrat, që tashmë kanë hedhur degë edhe brenda saj.

Muret e çjerre, shkarravitur, pllakat e shkulura, pluhuri e dheu qe kane mbuluar gjithçka i kanë dhënë kishës një pamje të shkalafitur e të mjeruar.

Afresket e piktuara nga mjeshtërit e familjes ikonografike Çetiri, janë te gjitha te demtuara, ndërsa pjesa tjeter është kthyer në fole për merimangat e lakuriqet e nates.

E njëjtë është gjendja edhe në shtëpinë e Longarëve, një ndërtese dy-katëshe, monument etnografik i rrallë në qytetin e Fierit, monument kulture që prej vitit 1963.

Për të mos përmendur kalanë e Margëlliçit e dhjetëra e dhjetëra monumenteve të tjera që dergjen sot në grahmat e fundit te tyre.

Një histori që po zhduket, që po shpërbëhet duke u mbuluar me pluhurin e harreses e shpërfilljes. E me këtë ritëm, shumë shpejt rezultati i dhimbshem do të jetë një komb që perveç premtimeve të politikes, inflacionit të deklaratave, fondeve që zhduken e projekteve që zënë pluhur në arkiva, nuk do të ketë më asgjë tjetër për të kujtuar.
T. Channel

Albert Dumont, Në malet shqiptare, duke kërkuar zakonet homerike…

Në vitin 1988,Ismail Kadare botonte në Tiranë romanin e tij “Një dosje për Homerin”, apo Dossier H, e botuar më pas në Francë. Ishte historia e udhëtimit të ethshëm të dy irlandezëve të New York-ut nëpër malet shqiptare në vitet ‘30, që vinin të kërkonin përqasjet e botës homerike me atë të jetës së atyre maleve, ku këngët dhe ritet, pesha e gjakut, tragjikja e llahtarisur, mbartnin ende një ngarkesë të përngjashme me atë të tregimeve të Homerit të verbër në Iliadë-n dhe Odise-un e tij.

Romani i Kadaresë nisej në fakt, nga një ngjarje që kishte ndodhur vërtetë në Shqipërinë veriore të atyre viteve. Por gati një shekull më parë se ata, kishte qënë në fakt një francez, i cili kishte bredhur në malet shqiptare në kërkim të këtij prushi, të cilin ai e preku realisht. Ky ishte Albert Dumont, një nga studiuesit më me emër të Francës mbi antikitetin dhe Ballkanin.




Ç’kishte ndodhur atëherë?

Në mëngjesin e 23 dhjetorit të vitit 1871, Albert Dumont (Charles-Albert-Auguste-Eugène Dumont) linte portin e Kotorrit. Në bllokun e tij të shënimeve, ai nuk harronte të shënonte për natyrën e atyre brigjeve ku “Në breg orkestra e regjimentit austriak luan muzikë”. Anija “Miramar”, e shoqërisë “Lloyd”, e cila kishte vite që rrihte brigjet e Adriatikut, ndaloi në Tivar, ku atij tashmë i duhet të shkojë me kuaj nga Tivari për në Shkodër. Koha ëshë e ftohtë dhe qielli larg gjëmon. “Rruga gjer në Shkodër shkon shtatë, pesëmbëdhjetë apo njëzetë orë, sipas stinës, shirave ose ujit nëpër shtigje” - shënon ai. Rruga në fakt është plot ngjitje e zbritje, mes shkëmbenjve, ku padyshim, pamjet madhështore e habisin çdo udhëtar të huaj që zbret në këto anë, siç do ta mrekulluonin disa vite më pas, Pierre Loti-n. Nga Leqet e Hotit ata zbrisnin drejt Shkodrës, por sapo hyjnë në rrugën që zgjatet drejt qytetit, atje rrëzë kështjellës, ai shikon dyqanet, ku siç shkruan ai “Në pazarin e Shkodrës, një nga më të rëndësishmit e Turqisë, vijnë nga të gjitha malet e pashallikut si dhe nga Mali i Zi. Por çdo vit, uji përmbyt dyqanet e tij.” Tri muaj më parë, për Shkodrën, atij i kishte folur miku i tij, etnografi dhe kartografi i njohur francez Guillaume Lejean, i cili për herë të dytë e kishte vizituar Shqipërinë. Ai e kishte takuar në Maqedoni, gjatë një udhëtimi. “E takova në Filipopolis, ku ishte sëmurë nga ethet, pas gjithë atyre lodhjeve të mëdha…” - shkruante ai. Biseda për Shqipërinë ishte e nevojshme për të, pasi Dumont përgatiste udhëtimin e tij drejt atyre viseve që fare pak njerëz i kishin shkelur. Dhe ja tani, ai vëzhgonte tokën shqiptare, njerëzit, sjelljet e tyre, takohej me konsullin francez në Shkodër dhe fillonte të frekuentonte kafenetë e këtij qyteti, të njohur për kështjellën e tij, takonte malësorë dhë shpejt merr udhën e maleve.

Greqia homerike në malet shqiptare


Albert Dumont, i cili prej disa vitesh ishte marrë me mbishkrimet e vjetra, ishte nisur me një qëllim të caktuar: të gjente përafërsitë e antikitetit grek me shqiptarët e maleve veriore.
Kur shkruan për tributë, ai thotë se “ata jetojnë të izoluar, por kanë një kryeplak, i cili vendos për kohën e kullotave, ndarjen e tyre, kohën e shtegtimit, kur ka ankesa të një fqinji për tjetrin, etj. Në Greqinë antike, qeveritarët e çdo tribuje quheshin “pleq”. Ishin ata që bënin drejtësi, ashtu të ulur mbi gurë, në formë rrethi, siç tregohet dhe në mburojën e Akilit.
Kur prijësit shqiptarë mblidhen po kështu për të vendosur, ata formojnë atë që quhet “rrethi i gjakut” (la ronde du sang), çka sagat e vjetra e quajnë “gerichtsring”.
Gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri, nga veriu në jug, idea e Dumont merr një formë solide: ai është i bindur se prushi i dikurshëm homerik është ende i ndezur në malet shqiptare.
Një shekull më pas, po të ishte gjallë, ai do të gëzohej, nëse do të merrte vesh se një udhëtim të tillë kishin bërë studjues të tjerë, kësaj rradhe nga një botë më e qytetëruar. Milman Parry, ishte një nga ata që kishte studiuar traditën gojore të Jugosllavisë në vitet 1933 dhe 1934. Në një nga udhëtimet e tij në Novi Pazar, ai kishte regjistruar disa rapsodë shqiptarë, të cilët këndonin në dy gjuhët: serbisht dhe shqip të njëjtat këngë të “Eposit shqiptar të Veriut”, ose “Ciklit të Kreshnikëve”, siç do ta quajmë atë. Në Evropë ishte koha e vlerësimit apo e “Kultit të epopesë homerike”, meqë letrarët e kontinentit të Vjetër po i riktheheshin legjendave dhe bëmave homerike. Pasi kishte mësuar shqipen në Dubrovnik, Parry udhëtoi nëpër fshtatrat e Malësisë së Madhe e në Dukagjin, duke rrahur shtigjet e Bogës, duke iu ngjitur Thethit, Tropojës e Kukësit.
Në vitin 1938, ai mblodhi pothuaj njëqind këngë rapsodike, mes të cilave këngët e Gjeto Basho Mujës, Ago Ymerit apo Gjergj Elez Alisë. Në udhëtimet e mëpasme Parry u shoqërua edhe nga Albert Lord, profesor i gjuhëve sllave në Universitetin e Harvardit. Vallë a e dinin ata se një studjues i njohur francez, kishte qenë një pararendës i udhëtimeve të tyre dhe se ata ecnin tani në gjurmët e tij? Ndoshta!...
- “Hyjmë në një shtëpi të vjetër që shërben dhe si bakall, - shkruante atëherë Dumont, në librin që do të botonte nën titullin “Ballkani dhe Adriatiku”. - Ishte një lloj dyqani ku shiten erëza, verë, likere dhe gjithçka e nevojshme për këtë popull që ka pak nevoja. Një grua rreth të pesëdhjetave është ulur në një cep: ka gjashtë javë që nuk e ka lëshuar atë vënd. Ditën e kalon duke qarë e duke klithur: “Ah, ata që vranë tim bir!” Djali i viktimës pret klientët dhe duket i ngushëlluar. Ai na shpjegon se një nga fqinjët erdhi aty, një grindje plasi, thikat u nxorrën dhe ati i tij u vra e ra i vdekur. “Ishte vërtet një trim! – na thanë ata përreth. – Cili, i vrari apo vrasësi? – Oh, që të dy. Kështu është këtu. Ishte zemërimi i Zotit që solli të keqen! Dhe fajtori ia kishte mbathur nga frika e hakmarrjes të të afërmve të viktimës. Por askush nuk mendon ta qortojë atë moralisht. Madje dhe kjo nënë që nuk mund të ngushëllohet dot e as vrasësi i mallkuar, i cili nuk beson se vrasja është një krim kaq i madh…
Ky lloj shpagimi, i gjakut për gjak, apo i dëmshpërblimit të gjakut të derdhur, ishte harruar në Evropë. E megjithatë, në malet e thella shqiptare dhe ato të Malit të Zi, ky shpagim kishte krijuar mekanizmin e vet, i cili lëvizte, diku pengohej, ndalohej e pastaj vihej përsëri në lëvizje, me një jehonë të vazhdueshme krismash që nuk ndalonin. Dhe kjo, Dumont-it i rikujtonte Antikitetin grek, të cilin shtatë vjet më parë e kishte studjuar në Shkollën Franceze të Athinës.
“Streha që i jepej një njeriu, - vazhdon ai, - që kishte bërë vrasje në shoqërinë antike greke, shpjegohet nga këto mendësi e vrasje.
Shqiptari është mikpritës për vrasësin që fshihet dhe që nuk është i klanit të tij. Ai e mirëpret dhe i siguron atij mbrojtjen. Vetëm familja e të vrarit ka të drejtë të shpagohet ndaj tij. Dhe kuptohet lehtë ajo që ata kuptojnë me njeri të mirë apo të keq, çka e gjejmë në shprehjet e vjetra homerike. Ai që është i mirë, nuk është shqiptari i virtytit, që e zotëron vetveten dhe pasionet e tij, por është njeriu i fortë, ai që imponohet nga fjala dhe veprimet e tij, është ai, para të cilit duhet të nënshtrohesh, ai që vërtet është zot i të tjerëve. I keq është i dobëti, i ndrojturi.
Shqiptari tregon me krenari që i vodhi delet e tribusë fqinje. Ai e ka kapur atë në befasi, e ka mashtruar dhe e ka vrarë armikun e tij, pasi askush nuk është më dinak se ai. Askush tjetër nuk e bën më shumë viktimën të vuajë se sa ai. Kështu dhe i mënçuri Nestor mburrej në kuvendin e grekëve për barbarinë e kohës së rinisë së tij. Po kështu, Uliksi pati meritën të citohej si shëmbull midis njerëzve të kohës së tij, duke kujtuar me krenari gjyshin nga e ëma, Antlykos, një grabitës me emër, i cili mbrohej nga hyjnitë, veçanërisht nga Hermes.
Deri në epokën historike, në kohën e Tuqididhit dhe Platonit, pirateria do të mbetej jo vetëm një profesion i nderuar, por ajo do të meritonte respektin popullor. Ne sot nuk e nderojmë një të ftuar po t’i themi: “A jeni pirat?... Por grekët e Homerit e thonin këtë. Dhe shqiptari e pyet gjaksin që fshihet he që do të bëhet miku i tij: “Sa kokë ke prerë?”…
Albert Dumont, (1842-1884), gjatë këtij udhëtimi ishte një djalosh 29 vjeçar nga Scey-sur-Saône, i fuqishëm e me kurajo të madhe. Ai di t’i përballojë rrebeshet dhe stuhitë e atyre maleve. Kërshëria për të njohur këtë popull, e shtyn gjithnjë drejt të panjohurës, drejt asaj që fshihet brënda atyre kullave të rënda e të ftohta, por me një shpirt mikpritës, ku miku ishte i barabartë me Hyjnitë.
Ashtu si në kohë antike, edhe këtu ai gjen “taksën e gjakut”. Ai pikas, siç shkruan në shënimet e tij, se gjatë shekujve, pagesa me bagëti kaloi në pagesën me para. “Për shqiptarët, një vrasje vlen 750 piastra. Tarifa e princave “merovingines”(frankët e shekujve V-VIII, L.R.) nuk ishte më e lartë se kaq. Zakoni i pagimit në raste të tilla u zhduk shpejt tek helenët. Në “skenën e gjykimit” që e shohim në mburojën e Akilit, të dyja palët kundërshtare diskutojnë rreth çmimit që duhet paguar për një të vrarë. Grekët përdornin fjalën që më vonë nënkuptonte ndëshkimin. Ndërsa pena, peine, tregon një pagesë, nga fjala latine pendere, poenam. Tacite shkruan se ishte koha e gjatë e gjakmarrjes që bëri të lindë kompensimi. “Duhet ndarë urrejtja ndër të afërmit dhe miqtë e babait të tij. Këto urrejtje nuk janë të pamëshirshme. Madje dhe vrasja pagohet, pësohet, përmes dhënies së një numri kafshësh. Atëherë gjithë familja është e kënaqur”. Kjo frazë zbatohet tek shqiptarët dhe gjermanët”.

Gratë e rrëmbyera si në tregimet antike
- “Jeta shqiptare është tepër e thjeshtë. Ata nuk janë bujq dhe i përbuzin punët e mundimshme. Ata i çojnë bagëtitë në kullota, siç bënin heronjtë grekë, të cilët të gjithë ishin barinj. Nëse stina është shumë e keqe, ata djegin dru dhe bëjnë qymyr. Kjo padyshim është industria primitive që historia mund të ketë… ”  
Atij i bën përshtypje jeta e shqiptarëve nëpër kasolle, por megjithatë habitet që gjen atje thesare të vërteta. Jo vetëm armë të bukura e të punuara në filigran, por dhe varëse ari, bixhuteri të jashtëzakonshme dhe zbukurime të tjera që malësorët i transmetojnë brez pas brezi.

“Si vallë këto xhevahire kanë ardhur deri në këto male? - Askush nuk e di”. Shqiptarët më të respektuar, ata që quhen “plak” dhe që shikohen si nderi i racës së tyre, bëjnë punë dhe nga më të rëndomtat. Gjatë kohës që i biri u prin buajve në arë, si Menelas, i ati ndërton shtëpinë, ashtu si Uliksi. Për darkë, kur ju pret si mik: ai e therr delen vetë, ashtu siç bënte Akili.
Ulemi në tokë në mes enëve më të zakonëshme dhe ju përcillni dorë më dorë, një tas të marrë nga miqtë e tyre të civilizuar. Gratë shërbejnë. Kur darka mbaron, plaku merr lahutën dhe luan vetë, ndërkohë që të rinjtë bëjnë gara ose bashkohen të kapur për qafe, në një valle të vjetër; burrat kapen nga duart dhe bëjnë gjoja si viktimat në labirinthin e Kretës.
Kështu, gjithçka të sjell kujtimin e përshkrimeve homerike…
Aristoti tregon se kërkesa që i fejuari tu paguajë prikë prindërve të nuses është një nga karakteristikat e shoqërisë primitive. Shqiptari e bën këtë pagesë. Kjo shumë e paguar nga burri, në ligjet lombarde quhet “mund” dhe është objekt i shumë diskutimeve. Kodi i Ethelbert përcakton numrin e kafshëve që burri do t’i japë prindërve të gruas së ardhshme. Në të njëjtin kuptim, Homeri shkruan se gratë e bukura vlejnë shumë buaj. Kjo fjalë tek grekët është si “mundinen” tek gjermanët. Në disa tribu, martesa bëhet me të grabitur. Çdokush do të martohet duke grabitur gruan e tribusë armike. Në Orosh, në qendër të Mirditës, pothuaj gjithë gratë janë të grabitura. Princi i zonës, meqë para disa vitesh mbeti i ve, ai grabiti bijën e një beu të Krujës. Dhe kjo është e përgjithshme në këto male… Burri do që askush mos ta prekë atë. Ai është i ëmbël me të, e trajton si fëmijë që kërkon ta përkëdhelin dhe që i ati ia jep. I shtyrë nga instiktet, edhe pse jo nga ndjesi sensuale, shqiptari, krah gruas së tij merr dhe një tjetër. Kisha katolike ka qenë mjaft e ashpër ndaj kësaj praktike, por poligamia nuk është e rrallë tek kristianët dhe muslimanët e këtyre maleve. Prifti nuk i njeh këto lidhje, ndërsa shqiptari nuk i sheh ato si fajtore, edhe pse gruaja legale ka një lloj superioriteti. Tjetra qëndron në një pozitë inferiore, njësoj si tek mbretërit grekë të antikitetit, ku robinat mbushnin shtëpitë e tyre…”
Në çdo vend që ndalonte Dumont, gjente gjurmë të një jete të lashtë, si të thuash gjurmë homerike, atë çka prej shekujsh ishte shuar në tokat parahelene dhe që këtu ishin ende të gjalla.

- “Habitesh ndonjëherë të shohësh ligjet e vjetra në Itali dhe Greqi, ku gruaja përjashtohet nga trashëgimia… Në Shqipëri, vejusha nuk ka asnjë lloj trashëgimie në pronat e burrit të vdekur. Janë të bijtë që marrin tokën dhe bagëtitë. Nëse nëna nuk martohet, ajo konsiderohet si pasuri e lënë nga burri i vdekur, ose më shpesh ato i mbajnë pranë tyre. Shumë herë gruaja kthehet në familjen e prindërve të saj vetëm me gjërat e përdorimit që i japin gjatë fejesës. Zakonet antike tregojnë se në shumë vende, vejusha mund të martohej dhe pa dëshirën e saj me burrat e familjes së burrit të vdekur. Ky zakon është tek shqiptarët dhe ne s’kemi asnjë vështirësi për ta konstatuar atë. Gruaja është më shumë një plaçkë, një objekt, sesa një njeri.” Ai konstatoi me habi që në disa qytete, kur vajzat kalonin moshën e adoleshencës, ato i mbanin të mbyllura në shtëpi deri sa ato martoheshin.
- “Ato që janë kristiane dalin një herë në vit për të shkuar në meshën që bëhet posaçërisht për to, gjatë natës së Krishtlindjes. Me përjashtim të kësaj feste, ato shohin veçse njerëzit e familjes dhe priftin që u vjen tu mësojë katekizmin… Udhëtarët e kanë thënë shpesh se një burrë mund të udhëtonte në të gjithë Shqipërinë nën mbrojtjen e një gruaje. Në këto vënde, prekja e nderit të gruas është diçka shumë e rrallë”.
Po. Gjaksi mund të udhëtonte krah një gruaje pa patur frikë se rrugës mund ta vrisnin. Kjo histori i kishte ndodhur dhe një gazetareje franceze, Paule Fercoq de Leslay, e cila ashtu si irlandezët Parry dhe Lord, udhëtonte me kuaj në të njëjtën kohë me ta nëpër malet shqiptare. Një djalosh që kishte bërë një vrasje, kur dëgjoi se ajo kalonte në ato anë, shkoi me të, meqë ajo do merrte udhën drejt kullës së prindërve të tij dhe ai ishte i sigurt se gjatë atij udhëtimi, askush nuk do guxonte të qëllonte, sepse mund të vriste një grua, dhe për më tepër një të huaj…
Gjatë atij rrugëtimi të vështirë, (dimri qënkej vërtet i egër në ato male), Dumont shënonte gjithçka: rite, zakone, tipa socialë, besytni popullore… - “S’ka popull që të mos u ketë besuar shpirtrave. Por ka diçka që ka mbetur e veçantë tek shqiptarët: funeralet dhe banketi për të vdekurit. Kur një shqiptar vdes, mblidhet e gjithë familja: ata shkulin flokët dhe çjerrin faqet, të cilat shpesh mbulohen me gjak. Ai i gris dhe teshat e trupit. Secili nga familja duhet t’i flasë të vdekurit, duke lëvduar dhuntitë e tij: improvizimet e tyre që zgjasin me orë, ndërpriten nga klithma dhe të qara. Kur ke parë një skenë të tillë, kjo s’mund të harrohet…”

Rrush, shegë apo verë për të vdekurit

Rikthimi i traditës pagane në Lezhë, në festën e Shegës!

Një lloj vajtimi tjetër, apo ceremoniali funeral, Dumont ndesh tashmë në jug të Shqipërisë, në Gjirokastër para se të ndërmerrte udhën drejt Epirit të banuara nga shqiptarët ortodoksë : “Rasti e solli që atë ditë të kaloja para një shtëpie ku qanin të vdekurin. Klithmat filluan para se të agonte dhe nuk u ndërprenë veç një çast në mesditë, për të vazhduar pastaj gjer në mbrëmje. Dhe ato dëgjoheshin në tërë lagjen. Ato të qara të vajtueshme, të përzjera me ulurima, nuk i kishin shteruar forcat e vajtojcave, të cilat të nesërmen, gjëndeshin në të njëjtin vënd për të vazhduar vajin. Gjatë gjithë vitit, dy apo tri herë në javë, gratë vijnë për të qarë atë që nuk është më në këtë botë. Praktika të tilla nënkuptojnë impresione të dhunshme që u japin këtyre grave forca të atilla që nuk njihen në vëndet tona. Ka në to një brutalitet të dhimbjes që ne nuk arrijmë ta kuptojmë e çka spektakli i tyre është për ne i padurueshëm.  
Skena është totalisht antike.
Atë e gjejmë tek poetët e parë grekë. Monumentet figurative e tregojnë shpesh këtë, veçanërisht në epokat e para të artit. Ne kemi në muzeumet tona vazo me piktura të zeza dhe tablo prej balte të pjekur, ku gjen ilustrime besnike si të ceremonive shqiptare. Eshtë e vërtetë që në progresin e bërë të kulturës helenike, artistët iu janë shmangur këtyre subjekteve. Zakonet zbuten, skenat funebre bëhen më të qeta… Grekët e shekullit të V dhe të kohërave edhe më të vjetra, afrohen me shqiptarët e sotëm”.
Po kështu, Dymont pikas se në praktikën funerare, të vdekurit i çohen në varr rrush, shegë apo verë, çka “është një nga zakonet e çuditshme që ne gjejmë në gadishullin ballkanik”…- shkruan ai. - Ato i jepen të vdekurit që të gjejë forcat, sepse në varr ai i ruan ende ndjenjat e oreksit dhe kërkesat e tjera të jetës tokësore. Nëse këto ushqime mungojnë, hija e tij reale dhe e dukshme, do ta humbiste forcën që i ka mbetur. Ky besim është po aq i vjetër sa dhe grekët. E gjejmë tek Homeri. Në shekujt e bukur të poetëve, flisnin fare pak për këtë, por ne e shohim se ajo ekzistonte. Ajo ka frymëzuar një seri bazorelievesh. Kristianizmi e luftoi, por nuk e shkatërroi… Por kjo praktikë vazhdon ende në Shqipëri…”

S’ka popull më të vjetër se shqiptarët

Muji dhe Halili

Pikëtakimet e Albert Dumont me shqiptarët janë të shumta dhe tipi i tyre atij i pëlqen dhe është tepër i veçantë me popujt që e rrethojnë. - “Shqiptari dallohet në mënyrë shumë të qartë: një kokë e vogël, një hundë e hollë, këmbë të gjata dhe nervoze, çka të kujton grekërit e hershëm, ashtu siç është paraqitur në një statujë arkaike mbi mermerin e Eginës.
Ecja e tij është elegante dhe ai kënaqet me qëndrimin e tij, megjithë padurimin që të tregojë se ka ndjenjën e së bukurës dhe të harmonisë”. Madje, më pas, duke studjuar për racën shqiptare, ai do të shkruante në librin e tij se “Nuk ka në Evropë popull më të vjetër se ajo e shqiptarëve”, edhe pse ai e di se asnjë dëshmi nuk flet për kohën se kur ata u shfaqën në Ballkan. “Padyshim që shumë e shumë shekuj më parë, ata ishin vendosur aty… - përgjigjet ai.

- Ndër shqiptarët e sotëm, të cilët dikur zotëronin sipërfaqe shumë të mëdha, gjënden emra qytetesh që i përkasin gjuhës së tyre në zona ku shihen veçse serbë e bullgarë.

Ata me siguri që kanë qenë të fundit që i përkisnin kësaj popullsie primitive të lashtë. Ata flasin një gjuhë, karakteristikat themelore të së cilës kanë filluar të njihen mirë në sajë të studimeve të Ksylander, Johan von Hahn, Reinhold dhe së fundi nga Franz Bopp”. Ai shkruan për Ksilander, (Xylander), që kishte qënë një mjek i flotës greke dhe që studioi shqipen e banorëve të Hidrës e Specaj, të marinarëve, me të cilët jetoi shumë vite. Madje dhe librin e tij, ai ua kushtoi këtyre marinarëve. Dhe Dumont mbështet tezën e tij: “Shqipja është një gjuhë indoevropiane që i afrohet më shumë gjuhës latine se sa greke, (shiko veprën Nuits pelasgiques ose Noctes Pelasgica, vepra kushtuar atyre “marinarëve pellazgë”, (nautae pelasgici).”
Albert Dumont na jep shumë të dhëna për gjendjen e shoqërisë shqiptare të asaj periudhe, veçanërisht gjendjen e Kishës katolike në Shqipëri dhe ndarjen ekleziastike, e cila në aktet e Vatikanit shënohej në dosjen Albania turcica, (Shqipëria turke). Ai e kupton se shqiptari nuk është besimtar, “ose më mirë nuk mendon për fenë”, - shkruan ai.
“Nëse për zakon ai praktikon fenë katolike, ai thotë gjithashtu: “Edhe Zoti i Muhametit është i madh”. Ndërsa muslimanët shkojnë tek prifti kristian për festën e Shën Gjergjit e veçanërisht për Krishtlindjet, ku ndezin qirinj për Shën Kollin, (Saint Nicolas)…
Sipas tyre, Zotat mund të jenë shumë. Kjo shpjegon dhe indiferencën e tyre, çka të habit aq shumë në Shqipëri, ku shpesh është e vështirë të dallosh nëse një banor është kristian apo musliman. Një fshat, pranë Shkodrës, sapo e ka mohuar fenë katolike. Ishte një grindje që ishte krijuar mes tyre dhe priftit në mëngjesin e pashkëve rreth orës që duhej të mbante mesha. Por françeskani nuk donte të tërhiqej nga fjala e tij. Pleqtë shkuan dhe takuan pashain. Dhe që atë ditë ata janë bërë muslimanë.”
Dumont na jep gjithashtu të dhëna dhe për gjendjen e gruas shqiptare.

Madje ai ishte habitur nga një fakt i veçantë që kishte dëgjuar në konsullatën franceze në Shkodër. I ishte e dukur e pabesueshme, por njëkohësisht kuptimplote: “Në Shkodër, haremllëku nuk i mbron gratë. Pas konsullatës së Francës ka një përrua të vogël ku brenda një muaji, më 1871, janë gjetur dymbëdhjetë kadavra foshnjesh. Udhëtari francez na informon njëkohësisht se në kohën që ai udhëtonte në trevat shqiptare, pra në vitin 1871, pesë peshkopët në Shqipëri ishin italianë dhe i gjashti ishte një polak. Në Shkodër, prej disa vitesh, është ngritur për të rinjtë një kolezh, të cilët pastaj shkojnë të vazhdojnë studimet në Romë. Ndërsa në dioqezën e Lezhës me 17.000 banorë, “vetëm 50 prej tyre dinin të lexonin dhe dhjetë dinin ta shkruajnë emrin e tyre… Françeskanët pak shqetësohen për arsimimin e tyre…”
Në librin e tij, Dumont vë në pah racën e pastërt shqiptare veçanërisht tek mirditasit, këlmendasit, kastratët, etj, ai thekson në mënyrë të veçantë traditat luftarake të shqiptarëve.
Shqiptarët ishin në betejën e Fornovas, në Itali, shkruan ai, “duke nga kujtuar stratiotët e mëdhenj shqiptarët të ardhur nga Morea e Shqipëria dhe që depërtuan nëpër Evropë, duke shërbyer, siç e thekson me të drejtë ai, në Angli, në Francë e Gjermani, në ushtrinë e mbretit Henry VIII, në atë të perandor Maximilien të Gjermanisë apo të mbretit francez François I”.
Jo pak kohë më parë, ai kishte lexuar dhe një botim të një letrari grek, Zoti Sathas, që siç shkruan ai, “sapo ka botuar një histori të stratiotëve shqiptarë, për njërin prej tyre, Mërkur Bua, e shkruar në greqisht dhe në vargje nga Koronaios i Zantes. Ushtritë e kësaj kohe nuk kishin ushtarë më të mirë se këta stratiotë, këta zviceranë të Orientit. Nëse ata luftojnë si heronjtë homerikë, duke e kthyer strategjinë në dinakëri, në një forcë që lëshohet pa urdhër mbi armikun, ata dinë po ashtu ta pranojnë disiplinën dhe të ndjekin rregullat e tjera të luftës.
E kemi parë në Egjipt në kohën e Mehmet Ali Pashës. E shohim sot në ushtrinë e Portës së Lartë. Kur kanë patur rastin të marrin detet, ata kanë qenë marinarë të shkëlqyer. Porti i Ulqinit, gjatë shekullit XVII, ka patur flotë të rëndësishme gjer me 500 anije tregëtare që lundronin në të gjithë Mesdheun. Janë ata që i kanë dhënë Sulltanit elitën e flotës osmane.
Por dimë gjithashtu se ç’kanë bërë për Pavarësinë greke shqiptarët e Hidrës dhe të Spezaj. Heronj, që poetët i kanë kënduar ashtu sikur pasardhësit e Themistokles dhe të Leonidhas të ishin bij të shqiptarëve të panjohur”.
Duke lëvduar kështu historinë shqiptare, më së fundi Albert Dumont arrin në konkluzionin e tij historik rreth lashtësisë së këtij populli, çka ishte diçka që mbështetej dhe nga disa studjues të tjerë të botës antike, veçanërisht nga tezat e Louis Benloew, autorit të veprës “Greqia para grekërve”. - “Ky popull kaq i panjohur – do të shkruajë Dumont, - i cili ruan imazhin më të saktë të asaj çka ishin etërit e racës greke e latine, meriton gjithnjë interesin e historianit. Ky popull do të mbetet si dëshmitar i gjallë i një të kaluare që shpesh besojnë se është zhdukur. Asnjë vend në Evropë nuk ka zakone më të lashta. Dhe kjo shpjegon habinë e dijetarëve të vërtetë dhe studjuesve të këtyre tribuve, që besonin se ata janë ajo çfarë ka mbetur nga ajo racë misterioze: e pellazgëve që ne gjejmë në gjenezën e dy qytetërimeve më të bukura të botës së vjetër. ”

Drejt Epirit e Moresë, në gjurmë të Bua Shpatës
Në librin e tij, Dumont do të tregojë dhe vazhdimin e udhëtimit të tij në jug të Shqipërisë, duke kapërcyer së pari lumin e Vjosës. “Ne e ndoqëm atë udhë gjatë pesë ditëve, nga Vlora gjer në Janinë, një nga zonat më të bukura të kësaj krahine. Lumi rrjedh midis dy vargmalesh: herë ai rrjedh i qetë e i pastërt, e herë duke gjëmuar, i mbushur me shkumë, duke u hedhur si një përrua… Eshtë e vërtetë që Epiri ka lëndina të bukura si ato të Paramithisë. Ndonjëherë qytetet ngrihen mes ullishtave si Vlora në veri, Preveza në jug, duke fshehur në kopshte minaretë e tyre dhe muranat e vjetra të shkatërruara. Qyteti i Pargës ka humbur mes pemëve me limona… ”
Në Shqipërinë e jugut, në Epir dhe në Greqi, jeta homerike kishte vdekur me kohë. Ajo gjendej veçse në mermeret e monumenteve antike, shumica ende nën dhé, mbuluar nga tërmetet dhe stuhitë. Atje, gjithçka kishte ngrirë shumë e shumë shekuj më parë. Ndërsa larg, në veriun shqiptar, në ato male të vështira për t’i ngjitur, rrethuar nga bora, prushi homerik ishte ende i ngrohtë, digjte, jetonte në këngët e gjata të rapsodëve, por dhe në ritet njerëzore, tragjeditë e dhimbshme të dashurisë dhe të gjakut, të rrëmbimit të grave dhe të kalimit të të gjallëve në botën e përtejme…

Luan Rama, G. Shqiptare

Zbulohet në Francë qyteza e vogël me emrin Berat

BERAT Qytetit 2400-vjeçar të Beratit i gjendet një "vëlla" i vogël me të njëjtin emër në Francë.

Ajo që bën përshtypje është fakti se në kufi me Beratin francez ndodhet edhe një qytet me emrin Kozare, emrin e të cilit e mban njëri nga fshatrat më të hershëm në rajonin e Beratit, që është fshati Kozare i komunës Perondi.

Berati i Francës është "zbuluar rastësisht" nga një emigrant, sot biznesmen i njohur beratas, i cili iku nga vendi që në vitin 1990. "Nuk janë vetëm emrat, por dhe disa rite, doke e zakone pothuaj të njëjta si në Berat.

Më bëri përshtypje që në fillim dhe u interesova. Kontaktoja vazhdimisht dhe me kreun e Bashkisë vendase, Paul-Marie Blanc, i cili u angazhua dhe shfaqi interes për historinë e Beratit në Shqipëri. Duhet studimi i ekspertëve përkatës, por kjo qytezë me 2700 banorë që ka doke e zakone të njëjta, të përafërta me shumë nga tonat, mund të jetë shpërngulur nga Shqipëria pas vdekjes së Skënderbeut në vitin 1468", - pohon Gazmend Toska.

BERATI FRANCEZ

Foto nga Visi

Emigranti shqiptar në Francë rrëfen zbulimin e qytezës Berat në këtë shtet dhe përpjekjet për interes e hulumtim për një lidhje të banorëve të tij me qytetin e lashtë të Beratit në Shqipëri. "Gjatë shëtitjes në Francë më ra në sy një qytezë që mbante emrin e qytetit tim të lindjes, Beratit. Komunikova me Paul-Marie Blanc, kryebashkiakun e Beratit të Francës, dhe e njoha atë me historinë e kulturën e lashtë të 'vëllait' më të madh me emrin Berat që ndodhet në Ballkan. Pas informacionit mbi Beratin shqiptar, kryebashkiaku i Beratit francez, i entuziazmuar ka shprehur interesin e tij për të ditur edhe më shumë për qytetin shqiptar të Beratit", - shton për "Gazeta Shqiptare" biznesmeni Gazmend Toska. Së fundi u arrit të kontaktohet edhe mes drejtuesve vendorë të dy qyteteve me të njëjtin emër. Këtë e konfirmon për "Gazeta Shqiptare" dhe Fadil Nasufi, kreu i Bashkisë së Beratit. Para pak ditësh, Evgjeni Pelivani, zëvendëskryetarja e Bashkisë dhe disa prej pjesëtarëve të stafit të institucionit tonë, kanë pasur një bisedë online me kryebashkiakun e Beratit të Francës, Paul-Marie Blanc, i cili ka thënë se veç binjakëzimit mes dy qyteteve me të njëjtin emër do të ketë edhe një përpjekje të tijën për të bërë më të njohur në shtetin francez qytetin historik të Beratit shqiptar, i cili tashmë që prej 8 korrikut 2008 është pjesë e kulturës botërore UNESCO. Binjakëzimi hap dhe mundësitë e studimit të origjinës së përbashkët", - pohoi Nasufi.  

VENDNDODHJA 

Berati i Francës ndodhet në Rajonin e Tuluzës, në një komunë të vogël me rreth 2.700 banorë. Komuna ndodhet në zonën e Pirenejve Qendrorë dhe distancat më të afërta me qytetet fqinje janë si më poshtë: Karbone 10 km, Kozares 20 km, Tuluze 37 km, Aeroporti i Tuluzës 33 km, Pamiers 53 km, San Zhiron 42 km, San Lizier 40 km.

Ndonëse nuk ka konfirmim zyrtar dhe shkencor, disa prej studiuesve beratas të historisë mendojnë se qyteti francez me emrin Berat mund të jetë themeluar nga beratasit e larguar nga ky qytet pas vdekjes së Skënderbeut në vitin 1468, të cilët pas largimit mund të jenë vendosur në rajonet arbëreshe të Italisë, e më pas në Francë.

Abedin Kaja, G. Shqiptare

Libri që kisha jote nuk do të të lejonte kurrë ta lexoje

"Pjesa më e madhe e njerëzve parapëlqejnë më mirë të ndihen të qetë, se sa të njohin të vërtetën. Epo mirë, unë jam ai që do ta prishë qetësinë tuaj, duke ju thënë të vërtetën”. ROBERT R. KENNEDY

Me këtë thënie të këtij personaliteti të shquar të politikës dhe shoqërisë amerikane hapet libri më i ri që shtëpia botuese “Bota Shqiptare” sapo ka hedhur në qarkullim në tregun e librit. Ky vëllim që vjen tek lexuesi shqiptar është botimi i dytë i një libri shumë të famshëm i quajtur: Libri që kisha jote nuk do të të lejonte kurrë ta lexoje.

Paraqitja e botimit të parë, i pritur me polemika dhe zhurmë, por edhe i komentuar pozitivisht nga “Los Angeles Times” e nga “Orange County Register”, u bë në vitin 1993 në Njuport Biç, Kaliforni, në praninë e shumë prej autorëve, midis të cilëve: Stiv Alen, Robert Eisenman, Gerald Larue, Bill Edelin, Alen Snou e Xhordan Maksuell.

Me këtë libër janë marrë televizione të ndryshme të Kalifornisë së Jugut dhe natyrisht është damkosur si heretik nga shumë klerikë, të cilët megjithatë nuk janë angazhuar kurrë seriozisht për ta lexuar, prapë se prapë e kundërshtojnë dhe mbajnë qëndrim prej heretiku.
Duke lexuar këtë libër, lexuesi reflekton mbi karakterin e vet fetar dhe, është pikërisht kjo ajo që autorët i kishin vënë vetes si qëllim. Ky libër u bë mandej një bestseller dhe është mendimi i shumë njerëzve që duhet lexuar patjetër; për më tepër, pasi u ribotua në pak vite mbi 12 herë me tirazhe befasuese, profesorët e universiteteve të ndryshme si ai i Alabamës së Veriut dhe i Berklejit e kanë përshtatur edhe si libër teksti universitar.
Është paraqitur më në fund në American BooksellersAssociation Convention dhe ka tërhequr një vëmendje të veçantë në Whole Life Axpos. Botimi që ka në dorë lexuesi shqiptar është zgjeruar, përmirësuar dhe korrigjuar në mjaft drejtime dhe siç pohon njëri nga autorët: “Në dallim prej fundamentalistëve fetarë ne nuk kemi frikë të pranojmë gabimet tona dhe të ndryshojmë mendimin tonë. Është e natyrshme ta rishikosh dhe ta përshtatësh mënyrën tënde të të menduarit kundrejt evoluimit të vazhdueshëm shkencor e teknologjik.
Besimet e mëdha fetare kapen në mënyrë të dëshpëruar pas falsitetit, pas provave të paverifikueshme dhe pas legjendave, që vazhdojnë ta tregojnë veten jashtëzakonisht të dëmshme për njerëzimin. Ende sot e kësaj dite doktrina teologjike e krishterë e krijimit të njeriut nga Zoti u mësohet fëmijëve tanë nga profesorët e shkencave dhe politikanët aktualë citojnë rregullisht tekstet e shenjta për të futur koncepte që nuk kanë të bëjnë fare me fenë; kjo ndodh edhe kur flasin për luftë”.
Libri që kisha jote nuk do të të lejonte kurrë ta lexoje trajton me ndershmëri dhe guxim temën më të diskutueshme të të gjitha kohërave: fenë.

Midis faqeve të tij, kontributet e teologëve, të historianëve dhe të studiuesve të pavarur zbulojnë mistifikime, hedhin dritë mbi besimet e lashta e diskutojnë për anën e errët të besimit, duke trajtuar argumente, të cilat hierarkitë e larta të çdo feje përpiqen t‘ia fshehin njohjes së njerëzve. Një lexim tronditës që, faqe pas faqeje, vë në diskutim dogmat mbi të cilat bazohen besimet fetare më të rëndësishme të planetit dhe, ashtu si në rastin e akuzave për pedofili që kanë rënë mbi eksponentë të shumtë të katolicizmit, trajton skandalet që kanë përfshirë prelatët shumë të lartë, duke sfiduar paragjykime e fjalë bajate.

Nga origjinat hebraike të Islamit tek misteri i Maria Magdalenës, nga masakrat e kryera prej kryqtarëve në Evropë e në Lindje të Mesme tek gjenocidet e kryera prej ithtarëve të Muhametit, Libri që kisha jote nuk do të të lejonte kurrë ta lexoje është, në të njëjtën kohë, një kundërhistori rigoroze e besimeve fetare dhe një ftesë për të gjithë njerëzit, për të mos hequr dorë kurrë së menduari me kokën e tyre.

Libri që po lexojmë përfshin të gjitha besimet fetare më të rëndësishme, duke u thelluar në karakteristikat e përbashkëta dhe në arsyet që qëndrojnë në bazën e konflikteve të ndërsjellta të pamendta.
Duke analizuar kultin yjor, natyrën e shenjtë të femrës, paganizmin dhe zhvillimin e hinduizmit, shumë probleme të ditëve tona vendosen në perspektivën e duhur. Pjesë e rëndësishme e këtij botimi të dytë janë shkrimet e studiuesve bashkëkohorë, kërkuesa, autorë e gazetarë si: Bill Moyers e Chris Hedges, peshkopi John Shelby Spong, Joseph Campbell, Judy Chicago, Rick Perlstein i revistës “Village Voice”, Thomas Doyle e David Stannard.
Ky libër i jashtëzakonshëm, për faktet, mendimet dhe idetë që përcjell, e inkurajon lexuesin që të mendojnë me kokën e tyre dhe që të kërkojnë prova konkrete dhe siç pohojnë përsëri autorët: ...Nuk dëshirojmë që lexuesit tanë të kenë besim te përgjigje të dhëna nga tekste të lashta e filozofi të vjetra, atëherë mite e tani absurditete. Libri ynë bazohet tek mendimi i lirë i lindur me grekërit e lashtë (Protagora, Sokrati e të tjerë) dhe që, mandej, nëpërmjet Humanizmit Rilindas (Erazmit të Roterdamit e Spinozës) dhe Iluminizmit (Volter, Xhon Lok, Tomas Pein, Tomas Xheferson) ka arritur deri tek laiçizmi modern i zbulimeve të mëdha shkencore.
Ky libër e përvijon linjën e vet të kërkimit përmes autorëve si Robert Ingersolit e Tomas Peinit dhe nuk resht së sfiduari e së hequri maskën asaj që është e gabuar tek Bibla dhe tek feja.  
Përmendje të thjeshta ndaj origjinave pagane, astro-teologjisë dhe mitologjisë provokojnë gjithmonë protesta të forta dhe përgënjeshtrime nga ana e Kishës zyrtare, por teksti nuk kufizohet thjesht tek të përmendurit: e tregon fenë për atë që realisht është.
Megjithatë, këtu nuk do të gjeni uniformitetin e mendimeve që mund të ekzistojnë tek një studim monografik fetar, në fakt autorët janë të ndarë nga disa mospajtime të thella: kjo nuk duhet të habisë në një tekst provokues. Të zbulosh prova të sigurta të ekzistencës së shpëtimtarëve të tjerë dhe të historive të tjera të njëjta me shumë prej atyre të Testamentit të Vjetër e të Ri, histori të shfaqura mijëra vjet përpara Jezusit, mund të jetë tronditëse, ashtu sikurse do të jetë tronditëse të lexosh për abuzime e politika që janë çuar përpara në emër të Zotit. Por ashtu sikurse shumë njerëz do të tronditen nga këto fakte, shumë të tjerë do të mbeten të befasuar nga numri i burrave dhe i grave të mençur, patriotë, të sinqertë e fisnikë që kanë mendim të kundërt.
Një gjë e fundit për t‘u thënë është se ky nuk është një libër antifetar: në fakt, kërkimi i kuptimit të jetës ka filluar shumë kohë përpara Moisiut, Jezusit, Muhametit apo fesë së organizuar, dhe ky dëshiron të jetë vetëm një libër konsultimi, provokues dhe edukativ.

Shumë njerëz fetarë janë fisnikë, paqësorë e të mirë, shumë të tjerë jo. Është e vështirë të thuhet nëse kjo i detyrohet sistemit të besimeve fetare që u jep trajtë, apo natyrës së tyre; por, pjesa më e madhe e këtyre njerëzve është në mënyrë të trishtueshme e disinformuar dhe nuk ka të drejtë të hyjë tek materiale që mund t‘i ndriçonin mendimin e vet. Por, për të kuptuar, është e nevojshme të lexosh, për të ndryshuar është e nevojshme të angazhohesh dhe për ndriçimin e mendjes ka nevojë për guxim.
Në kohën e sotme, të vetmet luftëra në zhvillim janë luftëra të shkaktuara nga pretekste fetare: arabët vrasin hebrenjtë e anasjelltas; pas rënies së Bashkimit Sovjetik grupe etnish dhe besimesh fetare të ndryshme kanë filluar të vriten midis tyre; arabët vrasin të tjerë arabë ndjekës të një besimi të ndryshëm fetar; në Irlandë e në Angli katolikë e protestantë luftojnë midis tyre; në Afrikë e në vendet e jug-lindjes aziatike ka një listë të pafund me konflikte në zhvillim.  
Në këtë libër do të zbuloni se historia e Jezusit dhe e “kryqëzimit” është treguar gjashtëmbëdhjetë herë në dhjetë mijë vjetët e fundit, dhe do të gjeni përveç kësaj mendime mbi fenë, të cilat papa dhe të tjerë krerë fetarë nuk do të dëshironin t‘ju lejonin që t‘i lexonit, apo t‘i kuptonit.

Sepse, nëse ju lexoni dhe kuptoni, atëherë nuk do të jeni më pjesë e grigjës së tyre: kjo do të thoshte se nuk do t‘u bënit më atyre dhurime, dhe nuk do të ishit më aq të shumtë në numër, për t‘i bërë gjithmonë e më shumë me ndikim të madh politikisht.

G. Shqiptare

Këtu mund t'a lexoni librin "online" në anglisht"
http://www.amazon.com/Book-Your-Church-Doesnt-Want/dp/0939040158#reader_0939040158