Arvanitët dhe vlerat e tyre

Një përmbledhje e shkurtër mbi historinë dhe kontributin shqiptar në krijimin dhe ecurinë e shtetit të RI Grek.


Gjuha jonë vetëm thuhet
nuk e lanë që të shkruhet
Bëmë këngë këshillat e urta
që të mos harrohet gjuha.

Popullsia shqiptare që jeton sot në shtetin e ri Grek, ndahet në dy grupe, ata që quhen arvanitas, dhe ata që quhen shqipëtar, që grekët i quajnë allvani dhe kanë ardhur në Greqi pas pushtimit osmano turk.
Të pakët janë njerëzit të cilët dinë historinë e vërtetë të arvanitëve dhe zonat në Greqi, që banohej dhe banohet nga popullata që flasin gjuhën arbërore ose shqipe.
Në këtë ligjeratë do të përmendim disa nga figurat më të shquara të revolucionit grek të 1821 që ishin shqiptar, disa kryeministra që kishin gjak shqiptari dhe shumë figura të njohura të kulturës greke që ishin arvanitas.
Janë zbuluar se në Greqi gjënden mbi 600 katunde që flasin në vatër gjuhën shqipe ose arvanitika, ku ndahen në dy grupe. Ata që quhen arvanitas dhe janë vendas që njihen që në kohën antik edhe janë rreth 450 katunde, dhe shqiptarët që grekët i thërrasin allvani që kanë ardhur në Greqi mbas vdekjes së Skënderbeut dhe janë mbi 150 fshatra.
Kryesisht katundet që janë banuar dhe banohen nga elementi që flet në vatër gjuhën shqipe ndodhen në zonën e Epirit, në Thrakë, në ishujt Korfuzi, Speca, Hidra, Psaron, Andron, Poleponezi(Morea) etj.
Studiues që janë marrë me zbulimine katundeve që flitet gjuha shqipe janë arvanitas Aristidh Kola, arbëreshi urat Antonio Bellushi, Jorgo Miha, Jorgo Maruga, Athanasio Cigo etj.

Po në Greqi kur erdhen arvanitët siç i quajnë elenasit?
Kush është vendi amë?
Këto janë pyetje që torturon zemrën dhe mëndjen e çdo arvanitasi të Greqisë.
Arvanitasit e Greqis sipas disa studimeve të huaja dhe shqiptare janë njohur në Greqi rreth shekullit 4-7. Por i këtij mendimi nuk janë dhe shumë historianë apo studiues të ndryshëm. Të cilët mendojnë se rrënjët shqiptare në Greqi janë më të herëshme, që në kohën antike.
Për këtë vërtetim ekzistojnë shumë dokumenta historike, këngët, emrat e perëndive të Olimbit, emrat e qyteteve të lashta të Greqis, që shpjegohen vetëm në gjuhën shqipe ose arvanitase.
Emri arvanitas rrjedh nga fjala Arbana, dhe fjala Arbana rrjedh nga fjala ar+ban=arbërës, njeri që punon tokën.
Shqiptarët parahistorik quheshin nga njerëzit e letërsisë dhe diturisë Ilir dhe më vonë Alban.
Kurse këta Ilirë, dhe Alban, vetquhen pellazgjë, arvanitas, dhe shqiptarë dhe atdheun e tyre Pellazgjia, Arbana, Shqipni, dhe kurrë nuk e kanë quajtur atdheun e tyre Iliri dhe Albani. Për herë të parë u quajtën Albani nga gjeografi i lashtë Klaud Ptolemeu 90-160 pas krishtit, territori midis Durrësit dhe Dibrës, dhe kjo popullsi u quajt albanian.

Bota perëndimore vazhdoi të përdorte emërtimin ALBANIA, gjatë perjudhës 150 vjeçare të kryqëzatave(1096-1208), ku Durrësi u bë porti kryesor dhe rruga Egnatia, u bë shtegu kryesor përmes Shqipnis Qendrore, që të nxirrte në Kostandinopojë dhe më tutje në Lindjen.
Në fillim të shekullit 12, normanët, në këngën e Rolandit në gjuhën frënge, e quanin krahinën nga Durrësi në Vlorë ALBANA.

Por atëhere pse arvanitasit nuk e quajnë veten e tyre shqiptar ose alban, por vetquhen arvanitas...!?

Emri shqipëtar njihet rreth vitit 1400 pas krishtit, dhe kështu arvanitasit e Greqis, dhe Azisë së Vogël, gjithmon janë quajtur arvanitas, dhe arnaut. Dhe të gjithë ata arbëreshë që u larguan mbas vdekjes së Skënderbeut, e quajnë veten shqiptar.
Ndoshta emërtimi arvanitas duhet të jetë më i vjetër se emri Ilir, dhe është vërtetuar se është më i vjetër se emri Alban. Sepse po të shohim qytetet e vjetra pellazgjike ato janë ndërtuar pranë lumenjëve, duke qenë afër tokave pjellore, pra arbërës.
Në gjuhën greke arbanët quhen arvanitas, sepse grekër B e lexojnë V, pra njeri i atdheut Arbana. Turqit arvanitasit e Azisë së Vogël i quajnë arnaut që rrjedh nga fjala arnavut dhe fjala arnavut rrjedh nga fjala arvanit. Kurse arvanitasit kristian otodoks të Stambollit dhe të Egjyptit i quajnë ‘’romei,, ose ‘’greçi,,.
Megjithëse ndryshimet ndërmjet arvanitasve të Greqis, arbëreshëve të Italis, Zarës, Ukrainës, Korsikës dhe arbërve të Prishtinës, Tiranës, Ulqinit, Tetovës, në mënyrën e të menduarit, të shprehurit dhe të ndjenjave, ne jemi vllezër të një gjaku, të një gjuhe, të kombit të sotëm shqiptar. Që kemi rruajtur të gjalla pas kaq shumë shekuj lufte dhe vështirësish, traditat tona të vjetra shqiptare. Duke mbajtur të gjalla lidhjet shpirtërore ndërmjet njëri-tjetrit dhe zemrës Arbëri.
Studime në drejtim të arvanitasve të Greqis janë shumë të pakta, përveç disa studiuesëve seriozë të Prishtinës dhe pak të Tiranës, për të mos thënë aspak. Akademikët shqiptar nuk janë marrë shumë me arvanitët, kështu sot na mungojnë shumë materjale me vlera të mëdha historike për kombin shqiptar.
Arvanitët e Greqis nuk janë ardhës, nuk janë as minoritet. Ata ishin dhe janë akoma në Greqi. Valë të tjera të mëdha të arbanëve në drejtim të Greqis ka patur në shekullin e 4-7 dhe 14, që njohim ne nga disa historian, nuk janë veç tjetër, shpërnguljen e disa principatave arbanëve të veriut në drejtim të jugut për arsyje të pushtimeve të tokave të tyre në veri të Arbanisë nga pushtuesit sllavë dhe më vonë nga osmanët turq.
Arbanët ose arvanitasit që lanë tokat e tyre në veri të Arbëris si në, Slloveni, Kroaci e deri në fushë Kosovë. Kur zbritën në drejtimtë Greqis së sotme, nuk u pritën me luftë nga popullsia e atjeshme. Gjë që tregon se ata zbritën nga veriu në jug tek vëllezërit e tyre të atjeshëm arbanit(arvanit), që jetonin në trojet e tyre mijravjeçarë.
Me emërtimin arvanitas kuptojmë, vendas në Greqi, që janë pjesë e trungut të gjakut të shprishë shqiptar.

Pak Histori të vërtet të studiuar dhe lexuar nëpër arkivat dhe librat të autorëve grek.

Arvanitët janë një realitet në shtetin e ri Grek. Ata kanë luftuar në revolucionin e 1821 bashkë me grekët kundra osmanëve turq, për formimin e shtetit të ri grek, arvanitët e quajnë veten e tyre zotër të Greqisë. Hartuesit e shoqërisë greke qenë tre shqiptarë nga fshati Arvanitohori,- Pano Joani, Nikol Kristianika, Janaq Adhami.
Dhjetra vjeçarë më parë mbizotronte pikpamja se arvanitasit në Greqi janë një racë e ulët. Këtë gjë e besonin dhe vetë arvanitët, pasi nuk njihnin historinë e të parëve të tyre që kanë kontribuar për krijimin e shtetit të ri Grek.
Për mohimin e kontributit arvanitas në krijimin e shtetit të ri Grek, fillimisht u mohua raca, gjuha shqipe dhe u hodhë baltë mbi disa figura të shquara heroike të Revolucionit Grek të 1821, që ishin arvanitas pra shqiptar, duke i quajtuar tradhëtar, burgosur dhe shumë prej tyre u vranë në pabesi.
Kështu ata politikanë dhe historianë grekë që hodhën baltë mbi disa figura të shquara arvanitase të 1821, kërkonin që të pritnin rrënjët arvanitase të ekzistencës në Greqi. Por nuk ia arritën këtij qëllimi dashakeqës, sepse jeta historike, politike dhe kulturore greke nuk ka kuptim pa ekzistencën e racës arvanitase në Greqi.

(Arvanitasit heronjë dhe kryeministra të Greqisë së Re)

Është fakt që tashmë nuk mund të diskutohet edhe pse deri tani pjesërisht ishte fshehur që 90 ndër 100 heroit e Revolucionit të 1821, ishin arvanitë ose shqiptar.
Që arvanitasit mbajtën peshën kryesore të luftës Nacionalçlirimtare të 1821, përveç që ishin pjesa dërrmuese e popullit grek në perjudhat e kryengritjes, mund të shpjegohet edhe nga fakti që arvanitët ishin një popull luftarak, krenaria e të cilit nuk mund të toleronte poshtrimet e skllavërisë.
Revolucioni i 1821, ishte kryesisht në themel vepër e arvanitasve të Epirit, Rumelisë, Moresë dhe e arvanitasve të ishujve të Hidrës, Specas, dhe Psaron.
Populli arban ose shqipëtar në çdo vend të Ballkanit që u ndodh, gjithnjë luftoi për të dëbuar çdo pushtues dhe përdhosës i tokës së tij të shenjtë.
Arbanët janë krijuesit e çetave të komitëve nën pushtimin turk, që ruajtën jo vetëm vërtetin e mosnënshtrimit dhe liridashjes, por edhe traditat dhe konceptet e lashta, muzikën, vallet dhe këngën popullore të tyre.
Më 1647, konsulli i Francës në Athinë, Zhan Kird, vërtetoi se ‘’Komitat e periferisë të Athinës, Atiki aq edhe në More, janë të gjithë arvanitë,,
Arbani ose shqiptari kudo ku luftoi në Ballkan u nderua për heroizmin e tij në Revolucionin e Aleksandër Ipsilantit në Moldavo-Vllahi.
Arbanët luftuan tre shekuj më parë për lirinë e Qipros me në krye arvanitin poet Manoli Blesi, që ky poet përmendë në poezitë e tij të gjithë arvanitët e tjerë që luftuan në rrethimin e Lefkosisë.
Arbanët kudo që u ndodhën, largë zemrës së atdheut amë Shqipni, nuk e harruan atë.
Më 1854 e Teodor Griva me një bashkim të madh arvanitas dhe djalin e tij Dhimitrin marshuan në drejtim për çlirimin e Shqipnis, por që ky marshim dështoi me ndërhyrjen dashakeqe të fuqive perëndimore dhe në veçanti të Francës.
Më 1901-1907 gjeneral Riccioti Garibaldi, djali i heroit kombëtar të Italisë, Xhuzepe Garibaldi. Me rreth 1000 arbëreshë, dëshironte të zbarkonte në brigjet e Shqipnis për çlirimin e saj nga pushtuesit turq, por këto përpjekje dështuan si pasojë e ndërhyrjes së shteteve perëndimore.

Kjo gjuha arbërishte
është gjuhë trimërie
e fliti Admiral Miauli
Boçari dhe gjith Suli

Disa nga shqiptarët ose arvanitë heronjë të revolucionit të 1821 ishin
Gjeorgjio Kundurioti, Kiço Xhavella, Andoni Kryezi, Teodor (Bythgura)Kollokotroni, Marko Boçari, Noti Boçari, Kiço Boçari, Laskarina Bubulina, Anastas Gjirokastriti, Dhimitër Vulgari, Kostandin Kanari, Gjeorgjio (Llalla)Karaiskaqi, Odise Andruço, Andrea Miauli, Teodor Griva, Dhimitër Plaputa, Nikolao Kryezoti, Athanasio Shkurtanioti, Hasan Bellushi, Tahir Abazi, Ago Myhyrdani, Sulejman Meto, Gjeko Bei, Myrto Çali, Ago Vasiari, shumë e shumë shqiptarë të tjerë. Me të drejtë poeti ynë kombëtar Naim Frashëri do tu këndonte shqiptarve heronjë të revolucionit grek të 1821.

E kush e bëri Morenë, ( Greqinë )
Gjith shqiptarë qenë,
S’ishin shqiptar Marko Suli? ( Marko Boçari )
Xhavela e Mjauli?
Shiptar, bir shqiptari,
Me armët e Shqipnis.
I u hodhën themeli Greqis.

Shqiptarve u takoi nderi më i lartë që ti sjellin kurorën e Greqisë mbretit të saj Othon, sepse të tre antarët e komisjonit që u dërguan ishin shqiptar, Andrea Miauli, Marko Boçari dhe Dhimitër Plaputa.
Revolucioni grek i 1821 është vepër në të vërtetë e arvanitëve. Bile shteti që u krijua mbas vitit 1821 podhuajse shumica e banorve flisnin në Greqi gjuhën shqipe.
Ka qenë fama shqiptare që i ka detyruar grekët e sotëm të pranojnë fustanellën shqiptare si kostumin e tyre kombëtar. Për nder të trimëris të heronjëve shqiptarë, grekërit morrën kostumin kombëtar shqiptar që vishej nga Kosova e deri në Poleponezi dhe e bënë të tyrin.
Mirëpo, grekërit e deformuan këtë veshje të bukur që vishej nga kombi i Arbërit duke shtuar palët e fustanit nga 60 në 200 palë. Në xhaketë, në mengët e lira, shqiptarët nuk i fusin krahët, ndërsa grekët i fusin ato. Fustanella shqiptare është e gjatë deri 10 cm poshtë gjurit, ndërsa grekërit e shkurtojnë sa më shumë, sa mbulon vetëm prapanicën.
Arvanitët, këta luftëtar trima, heronjë të Revolucionit të 1821, jo vetëm me armët e tyre luftuan për panvarësinë e Greqisë, por ishin kryetarët e parë të shtetit të ri grek, që drejtuan Greqinë drejtë ndërtimit të jetës europjane.
Në vitin 1850, arvanitasi Andoni Kryeziu kur ishte kryeministër, shpalli Kishën Autoqefale Greke, duke e shkëputur përgjithmon nga vartësia e Fanarit të Stanbollit.
Kur arvaniti Dhimitër Vulgari ishte kryeministër i Greqisë, u bë e mundur bashkimi i Shtat ishujve me Greqinë. Kryeministri Dhimitër Vulgari mbështeti fuqishëm kryengritjen e ishullit të Kretës për tu bashkuar me Greqin.
Gjenerali Teodor Pangallo kur ishte president i Greqis (1925-1926) u arritën shumë marrveshje të rëndësisshme në fushën e politikës dhe kulturës me Shqipërin.
Më 1926 arvaniti Teodor Pangallo gjyshi i ish-ministër i jashtëm dhe i kulturës greke më 1997-2000, me të njëjtin emër Teodor Pagallo. Kur ishte president i Greqisë më 1925-1926, bëri një deklaratë zyrtare para Lidhjes së Kombeve në Gjenevë se: ‘’Republika Greke njihte minoritetin shqiptarë që jetonte në Greqi, dhe nuk i konsideronte më shqiptarët muhamedanë popullsi turke. Dhe se teza që ortodoksit shqiptarë janë grekë, që është përkrahur deri më sot nga ne, është e gabuar dhe është hedhur poshtë nga të gjithë ne. Pasi ajo mori të tatëpjetëndhe arriti pikën që s,mbante më, morra masat e duhura dhe shpërndava të gjitha shoqëritë ‘’vorioepiriote,, që mëshironin skaje me ekstreme të këtij mentaliteti të sëmurë,,
Kjo pjesë e deklaratës së ish-presidentit grek me gjak shqiptari 1925-1926 Teodor Pagallo në Lidhjen e Kombeve, është botuar në periudhën e provokimeve të gushtit 1949, në gazetën ‘’Akropolis,, dhe është ribotuar në vitin 1974, në librin ‘’Përmbledhje e Teodor Pagallo,, vëllimi i dytë 1925-1952, faqe 111-115.
Kur ishte president Teodor Pagallo marrëdhënit midis dy shteteve 1925-1926, ishin më të mirat e deri tanishme. U hoq kufiri midis dy fqinjëve, shumë djem shqiptarë studiuan falas në shkollat e Athinës, bashkëpunimi tregëtar ishte i suksesshëm etj.
Arvanitas të tjerë që u bënë kryeministra të Greqisë kemi; Gjeorgjio Kundurioti, Andoni Kryeziu, Athanasio Miauli, Dhimitër Qiriako, Emanuil Repili, Pavlo Kundurioti, Aleksandër Koriziu, Petro Vulgari, Aleksandër Diomidi, Kiço Xhavella etj.

Arvanitasit ndërtuesit dhe themeluesit e Akademisë së Athinës
Për krijimin e shtetit të ri grek, shqiptarët ose arvanitët kanë kontribuar në të gjitha drejtimet për ecurinë përpara të Greqisë. Arvanitët ishin profesorët e parë që themeluan Akademinë e Athinës. Dhe investuesi i ndërtesës së Akademisë së Athinës ishte shqiptar.
Që në vitet e para të Revolucionit të 1821, luftëtarët e lirisë kishin dëshirë të themelonin Akademinë, sepse besonin se arma më e fuqishme ndër të gjitha ishte ndriçimi i trurit, pra Universiteti, Akademia, me pak fjalë arsimimi.
U bënë shumë përpjekje për të hapur Akademinë, por dështuan. Vetëm në vitin 1926 ministri i atëhershëm i arsimit Dhimitër Egjiniti, arvanit nga Egjina, raportoi dhe u botua Urdhëresat Kryesore më 18 mars 1925 dhe bëhej realitet Akademia e Athinës me pamjen e brendëshme dhe misionin e sotëm.
Ndërtesa ku strehohet Akademia ka një histori interesante.
Më 1856 tregëtari tepër i pasur nga Voskopoja e Korçës në Vjenë të Austrisë, Simon Sina, dëshironte ti bënte një dhuratë të madh Greqis, brenda në Athinë. Simon Sina ishte djali i Gjergj Sinës ish-Konsull i Përgjithshëm në vitin 1834 i qeverisë greke në Austri. Familja Sina ishin me origjinë nga Bithkuqi (sot Vithkuq) i Korçës, por që andej ishin ngulur në Voskopojë dhe më vonë u vendosën në Vjenë. Sinajt u morrën në fillim me zhvillimin e tregëtisë midis Austrisë dhe Perandorisë Otomane. Më vonë themeluan fabrika të penjëve dhe të stofave të panbukta. Themeluan Bankën Kombëtare të Austrisë. Familja Sina bënë shumë dhurata bamirëse, midis së cilat urën e varur të Budapestit e cila kushtoi atëhere 500 mijë stërlina angleze. Gjergj Sina ishte nënpresident i Bankës Austriake, president i shoqërisë së hekurudhave në Austri, pronar tokash në Austri, Bohem, Moldavi, Rumani, Serbi etj. Sinajt janë dekoruar nga qeveritë Ruse, Turke, Greke për bamirësitë e tyre në këto vende. Gjergj Sina vdiq më 18 maj 1856. Kështu që djali tij Simon Sina ndoqi gjurmët e të atit duke bërë edhe ky dhurata të mëdha bamirëse. Sinajt nuk harruan kurrë atdheun e tyre Shqipërinë. Ata dërguan shumë bij shqiptarësh me bursa në Universitetet e Europës.
Më 1859 filluan punimet e para, më 15 prill 1876, Simon Sina vdes duke lënë trashëgimtar vetëm dy vajza dhe, në bazë të testamentit të tij, e vazhdoi dhe e mbaroi veprën gruaja e tij Ifigjenia Sina më 1885.
Kështu hapja e Akademisë së Athinës u dedikohet, pra, dy arvanitasve të vërtetë, Teodor Pangallo, që ishte atëhere në brendësi të punimeve, dhe arvaniti tjetër Dhimitri Egjiniti, që ishte atëherë ministër i Arsimit.
Disa nga akademikët që ishin arvanitas janë; Dhimitër Egjiniti, Angjelo Gjini, Sotiri Shqipi, Spiridon Doda, Vasil Egjiniti, Gjergj Sotiriu, Kostandin Horemi, Aleksandër Diomidhi, Maksim Miçopulos, Vasil Malamo, Dhimitri Kaburoglu, Teofil Vorea etj.

Kultura e lashtë arvanitase drejtë zhdukjes
Mënyra e jetesës dhe veshja arvanitase ka tërhequr vëmëndjen e shumë studiuesve të huaj që kanë vizituar ballkanin në shekujt e më parëshme.
Shumë piktorë të huaj të frymëzuar nga lloj i mënyrës së jetesës dhe veshjes arvanitase ose shqipëtare mbushën tablotë e tyre me këto tema.
Shumë tablo me portretin e luftëtarit arvanit gjenden nëpër muzetë e mëdha të europës dhe kanë tërhequr vëmëndjes e vizitorve të shumtë.
Por nuk ishin vetëm piktorët e huaj që u frymëzuan nga mënyra e jetesës, veshja dhe figura e luftëtarit arvanitas ose shqiptar.
Nga fara arvanitase dolën shumë piktorë që disa prej tyre u bënë me famë botërore. Temat frymëzuese të këtyre piktorëve të mëdhenjë arvanitas ishin betejat fitimtare të princit të Arbërisë dhe Epirit Skënderbeut, dhe i njohur nga papa Piu i 2-të, mbret i Albanisë dhe Maqedonisë më 1458. lufta shekullore e kombit të Arbërit për liri, shpërnguljet me dhunë nga trojet tona shekullore etj. Disa nga këta piktorë me famë botërore janë, Polikron Lebeshi, Eleni Bukura, Jani Altamura Bukura, Niko Voko, Niko Engonopulos, Alqi Gjini, Jani Kuçi, Taso Haxhi, Stamati Lazeru, Thanasi Çinko, Andrea Kryezi, Niko (Gjika)Haxhiqiriako, Buzani, Gizi, Biskini etj. Të gjithë këta piktorë të mëdhenjë me fama botërore janë me preardhje shqiptare ku kanë deklaruar vetë që janë arvanitas nga zonat e banuara me shumicë dërrmuese me arvanit si ishulli i Hidrës, Eubea, Atikia, etj që janë zemra e Greqisë së lashtë, dhe janë banuar dhe banohen edhe sotë nga kjo racë.
Arvanitasit kanë ndërtuar dhe teatrin e parë prej guri të Greqisë. Mbas revolucionit të 1821, arvanitasi Jani Bukura ndërtoi teatrin e parë prej guri të Greqisë së Re në Athinë. Jani Bukura ishte një detar, luftëtar i zoti, por mbi të gjitha ai kishte një shpirt të pasur prej artisti.
Jani Bukura është babai i piktores së madhe greke Eleni Bukura-Altamura dhe djali i kryeplakut të fundit të ishullit të Specas Gjergj Bukura.
Detari Jani Bukura, një luftëtar i guximshëm, kishte edhe një dashuri të veçantë për artin, për arsimin. Vdiq më 1861, në krahët e vajzës së tij Eleni Bukura, piktores së parë femër në Greqi e cila krijoi parakushtet për emancipimin e gruas.

Gjendja e vërtetë e arvanitasve sot
Me kalimin e dhjetravjeçarve arvanitasit u ‘’bindën’’ ose u detyruan të binden se duhet të braktisin gjuhën e tyre në se dëshiroheshin të bëheshin qytetarë të denjë të shtetit të ri grek.
Numri i saktë i arvanitasve ose shqiptarëve në Greqi nuk dihet, por nga kuvendi i fundit që kam pasur me studiuesin, historianin dhe shkrimtarin e njohur arbëror Aristidh Kola, që vdiq vitin 2000, dhe që ky kuvend është botuar në revistën EKSKLUZIVE, thotë se ‘’Në Greqi pak njerës nuk e kanë gjyshen apo gjyshin arvanitas,,.
Sot burimet historike, gjuhësore, muzikore janë shumë të kufizuara ose mungojnë plotësisht në drejtim të arvanitasve të Greqis.
Në vitin 1983 arvanitasi Jorgo Maruga do formonte ‘’Lidhja e Arbërorëve të Greqis,,. Por në këtë vit, Jorgo Maruga vdes, duke u zgjedhur studiuesi i njohur Aristidh Kola kryetar, që me punën e tij madhore, mund të quhet me të drejtë, De Rada i arvanitasve të Greqis.
‘’Lidhja e Arvanitasve të Greqis,, me në krye Aristidhin dhe pasuesin e tij Jorgo Miha dhe Jorgo Gjeru do të ngrinte në një farë mënyre lartë figurën e arvanitit që luftoi dhe krijoi shtetin e ri Grek.
Lidhja do të botonte revistën ‘’Besa,, dhe broshura të ndryshme për historinë shqiptare, në vitin 1986, do të bëhej koncerti i parë me këngë dhe valle arbërore.
Kënga arbërore ka tërhequr vëmëndjen e shumë studiuesve dhe muzikologëve grekë dhe të huajve të tjerë.
Këngët arvanite i përkasin tekseve të këngëve dhe poezisë të lirikave të vjetra arvanitase. Këngë për lirinë, dashurinë dhe të tipit kaçak, pra të njeriut të lirë prej një shpirti të pathyeshëm dhe të ndjenjës popullore. Këngët arbërore janë ruajtur me fanatizëm nga populli arvanit deri më sot dhe këndohen shpesh nëpër dasma.
Mënyra se si është ruajtur kënga arvanitase është interesante për faktin se gjuha arvanitase ose shqipe nuk shkruhej më parë, nuk e lanë të tjerët që të shkruhej!
Kështu populli arvanit zgjodhi rrugën e të kënduarit për të ruajtur gjuhën e tij arvanitase. Mënyrë tjetër nuk kishte, kur osmanët turq të pritnin kokën po të flisje shqip, ndërsa injorantët priftërinjë të helmonin edhe me bukë po të dëgjonin të kuvendoje në gjuhën e mëmës shqipe.
Një dëshmi që kemi nga P.Joti që shkruajti ‘’Historinë e Shtatë Ishuajve,, të vitit 1866, na vërteton se Suljotët që ishin në Korfuz. Kur pastronin armët e tyre, ata këndonin këngët arvanitase të heronjëve të tyre.

Në këngët arvanitase të Suljotëve nuk kishte asnjë fjalë greke.
Dy këngë që këndoheshin nga arvanitët Suljot, gjenden në librin me titull ‘’Bleta Shqipni,, me autor Thimo Mitku botuar në vitin 1878 në Aleksandri.
Në vitin 1891, gjermani Arthur Milchkofer në veprën e tij me titull ‘’Attika und seine Heutigen,, ndër të tjera shkruan.
‘’Nga ç’di unë, këngët popullore greke, i janë përshtatur këngëve të vjetra arvanite të dashurisë, lirisë dhe kaçake,,.
Shumë këngë arvanite janë shkruajtur në gjuhën greke, kështu kanë humbur indentitetin e tyre të vërtet shqiptar.
Këto 15 vjetët e fundit falë vullnetit dhe ambisjes të studiuesit arvanitas Aristidh Kola, Dhimitri Leka dhe këngëtarit Thanasi Moraiti, u bë e mundur që të prodhohen dy CD me këngët arvanitase me titull ‘’Këngët Arvanitase,, dhe ‘’Trëndafilat e Malit,, që kanë përmbledhjen e disa këngëve arbëreshe të Italis së jugut dhe të arvanitasve të Greqis. Këto dy CD janë të vetmit që janë prodhuar në historinë mbarë shqiptare në gjuhën tonë arbëreshe.
Orkestra që shoqëron Thanasi Moraitin mbështetet tek instrumentet e traditës së lashtë arbëreshe, që krijon një botë interesante dhe të këndeshme muzikale. Veglat kryesore që përdorin muzikantët arvanitas janë, pipëza, daullja, fyelli, zilja, lahuta, mandolina etj.
Vitet kalojnë, gjuha shqipe që flasin arvanitasit e Greqis, traditat, zakonet dhe doket e bukura shqiptare po harrohen dhe humbasin.
Ndoshta, brezi i fundit që flet gjuhën dhe ruan karakteristikat e arvanitasve sa vjen e zhduket. Është, pra, përgjegjësi e madhe që institucionet kulturore mbarë shqiptare, të ruajnë dhe të regjistrojnë të dhënat kulturore të arbëreshëve kudo që ndodhen ata sot larg zemrës të mëmës Shqipni.
Në mënyrë që brezat që vijnë të njohin qytetrimin e gjerë dhe kontributin e racës shqiptare për formimin dhe zhvillimin e shteteve të popujve të tjerë ku raca shqiptare jetonte dhe jeton bashkë me ta.
Të gjithë, dashamirë dhe dashakëqinjë, duhet ta kuptojnë se asnjë e keqe nuk vjen ndokujt nga vetënjohja dhe krenaria e ligjëshme për ruajtjen e vlerave tradicionale të kulturës dhe gjuhës shqipe të arvanitëve.
Shteti grek duhet të kujdeset më shumë për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës të arvanitëve në Greqi, sepse pa ruajtjen e elementit arvanitas, Greqia nuk mundë të ketë histori të re. Arvanitasit në Greqi janë një bazë e fortë dhe e patundëme që tregon për lidhjen e ngushtë që ka ekzistuar, ekziston dhe duhet të ekzistojë midis Greqisë dhe Shqipërisë. Ata janë një tregues i vlerave të larta dhe të pastërta që ka shqiptari të ruajtur me fanatizëm ndërshekuj.

Shqipëtarët dhe grekët i lidhin shumë gjëra të përbashkëta, traditat dhe zakonet, i ndërlidhin ngushtë dy popujt më të lashtë të europës, prandaj sot nuk duhet të mendojmë se si mundë të ngremë pengesa dhe kurthe njeri-tjetrit, por se si mundë të ndihmojmë njeri-tjetrin për kapërcimin e vështirësive që sjellin vitet.

Literatura:

Për këtë studim janë shfrytëzuar

revista ‘’Besa,, dhe arkivi i shoqatës ‘’Arvanitasit e Greqisë,,.

Revista ‘’Arvanon,, dhe librat ‘’Arvanitasit dhe preardhja e grekëve,, ‘

’Gjuha e zotit,, të autorit Aristidh Kola.

Librat ‘’Fjalori dy gjuhësh i Marko Boçarit,, dhe ‘’Arvaniti dhe arvanitica e ishullit të Andros,, të autorit Tito Johala.

Libri ‘’Enigma,, i autorit francez Robert D’Angly.

Libri ‘’Shqiptarët,, të autorit Edwin E. Jacquen.

Libri ‘’Arvanitët,, i autorit Irakli Koçollari.

Libri ‘’Revolucioni grek 1821 dhe kontributi shqiptar,, i autorit Koli Xoxi.

Biblioteka dhe revista greko-italiane-shqiptare

‘’Lidhja,, e uratit arbëresh Antonio Bellushi.

‘’ Problemi i ndërgjegjies se arvanatisve,, i Tolkë Xhillari.

nga Arben Llalla

Analizat, banorët e Apollonisë jetëshkurtër e të stresuar

Ndërsa thuhet se stresi është një nga sëmundjet që godet më së shumti njeriun modern, ca të dhëna të fundit tregojnë se pikërisht stresi ishte një nga patologjitë që prekte edhe paraardhësit tanë në shek. 7 para Krishtit.

Qendra Ndërkombëtare e Arkeologjisë Shqiptare prezantoi dje në Akademinë e Shkencave monografinë “Kompleksi i Tumave 9, 10 & 11 në nekropolin e Apollonisë” me autore Maria Grazia Amore. Monografia sillte përfundimet e një pune 2-vjeçare gërmimi dhe studimi në nekropolin e Apolonisë.

Studiuesit kanë arritur në përfundime demografike, të cilat hedhin dritë mbi popullsinë që jetonte në këtë zonë para dhe pas shek. VII para Krishtit. Tepër interesante paraqiten rezultatet e analizave të bëra mbi materialet kockore të varreve, të cilat tregojnë, jo vetëm të dhëna mbi kohën kur ato janë përdorur, por edhe jetëgjatësinë dhe shkaqet e vdekjeve të paraardhësve tanë. Sipas Maria Grazia Amores, është hera e parë që bëhet një studim i tillë dhe dalin të dhëna të sakta për historinë e Apolonisë, për periudhën para dhe pas vendosjes së kolonëve grekë në të.
Kështu, sipas këtyre rezultateve, jetëgjatësia mesatare e banorëve të Apollonisë së periudhës së bronzit e të hekurit, ishte 45 vjeç. Prej materialeve skeletike kanë dalë edhe sëmundjet, prej të cilave prekeshin më shumë banorët e hershëm të Apolonisë. Dhe bëhet fjalë pikërisht për sëmundjet dentare dhe stresi, shkaktuar kryesisht për shkak të kushteve të këqija të jetesës.

Sipas të dhënave të ADN-së së analizuar, rezulton se zona e Apollonisë është banuar nga popullsi vendëse, përpara se në të, të vendoseshin kolonët helenë në shek. VII para Krishtit. Monografia e prezantuar dje, vjen në gjuhën angleze, me qëllim që t’i shërbejë një lexuesi sa më të gjerë, jashtë vendit.

Materialet skeletore
Gjatë gërmimeve arkeologjike në nekropolin e Apollonisë, në tumën nr 9 dolën në dritë 66 varre. Midis 79 individëve të gjetur në varr, 39 ishin fëmijë, 2 ishin të rinj dhe 37 ishin të rritur. Raporti midis meshkujve dhe femrave dhe ai midis të rriturve dhe fëmijëve është i ekuilibruar. Në tumën nr. 10, ndërmjet 56 individëve në total të periudhës Prehistorike, vetëm 10 ishin fëmijë; ndërmjet 24 individëve në total të periudhës Klasike, 7 ishin fëmijë. Në tumën 11 në total u gjetën vetëm 17 varre dhe ndërmjet tyre vetëm 5 nuk ishin dëmtuar. Gjithsesi materiali i gjetur është shumë i pasur dhe mund të datohet në periudhën Arkaike. Veç varreve, u regjistruan 14 mbetje skeletore.

Ritet e varrimit
Zbulimet në nekropolin e Apolonisë na ofrojnë të dhëna mbi ritet dhe mbi mënyrën e varrimeve. Nga sa shihet në të tria tumat (9, 10, 11), prej shek. VII para Krishtit përdorej varrimi me vendosje trupi, ose me djegie, por ky i fundit haset më rrallë. Kështu në tumën 9, e cila rezulton të jetë përdorur për tre shekuj, nga fillimi i shek. 6-të deri në fund të shek. 4-të p.k. 71 raste ishin me vendosje trupi dhe vetëm 8 me djegie. Duket se këto mënyra nuk lidheshin me ndarje kronologjike apo sociale. Gjatë gërmimeve është parë se në një varr sarkofag ku ishin dy skelete, njëri ishte me vendosje trupi dhe tjetri me djegie. Më së shumti varret ishin individuale, por janë hasur edhe varre kolektive, me 2 apo 3 individë. Në pjesën më të madhe të varrimit me vendosje trupi, trupi ishte vendosur me pozicion në shpinë, me këmbë dhe krahë të shtrira. Ndërsa në tumën nr 10, ndërtuar gjatë Epokës së Bronzit dhe Hekurit, në varret Prehistorike të të rriturve, trupi është vendosur në pozicion embrional/fjetje, ndërsa në varret Klasike, më shumë, trupi ka qenë vendosur i shtrirë në shpinë, me krahë dhe këmbë të shtrira. Tuma nr 11 ka qenë përdorur për tre shekuj, nga fillimi i shek. të 6-të deri në fund të shek. të 4-të p.e.s.

Jeta përtej varrit
Duket se banorët e hershëm të Apollonisë besonin për jetën e përtejme. Veç materialeve skeletore njerëzore, në varre, të cilat mund të ishin gropa të thjeshta, me tjegulla “alla cappuçina”, me tulla qerpiçi, apo sarkofagë, janë gjetur edhe shumë objekte qeramike, apo metale, por edhe skelete kafshësh, delesh, apo dhish. Më së shumti objektet, apo iventaret hasen tek varret e të rriturve e më pak te fëmijët. Zakonisht objektet janë pajisje për rrobat, të pasuara nga enë qeramike dhe më pas nga armë dhe vegla, që me shumë gjasë do t’i “shërbenin” të varrosurit në jetën përtej varrit. Enët e qeramikës të datuara në periudhën prehistorike janë kanat tipike ose të ashtuquajturat “kantharoi” me brum të kuq ose të zi, të datuara në Epokën e Bronzit të Vonë dhe Hekurit të Hershëm. Në periudhën Klasike, enët e qeramikës janë ato të zakonshme si kupa të vogla, amfora tavoline të zakonshme etj. Në tumën 9, pjesa më e madhe e objekteve metalike janë stoli, byzylykë spiralike bronzi me skaje në formë koke kafshe, të datuara në periudhën Klasike, etj. Nuk mungojnë edhe blatimet me figurina terrakote, më së shumti të bëra me dorë dhe në trajtë kafshësh, sidomos pëllumba. Ato mendohet të jenë sakrifica të dhuruara në përvjetorin e vdekjes nga familjarët e të vdekurit, por të vendosura larg nga varret.

Alma MIle, G. Panorama

Militantët e PD dhe PS rrezikojnë përplasje fizike më 1 Maj

Policia super-masa për shmangien e përplasjes mes simpatizantëve të partive.

Opozita i nis protestat më 30 prill, ndërsa PD feston më 1 Maj.

Data 1 maj duket se është me shumë pikëpyetje për sa i përket zhvillimeve politike në vend. Partia Socialiste ka paralajmëruar se jo vetëm më 30 prill por dhe në 1 maj do të jetë përpara Kryeministrisë për të kërkuar largimin e qeverisë. Nga ana tjetër, mazhoranca më 1 maj do të organizojë një festë për mbështetësit e vet me rastin e ditës së punëtorëve. Mbështetësit e mazhorancës do të grumbullohen përpara sheshit “Skënderbej” dhe ekziston rreziku i një përplasjeje mes përkrahëse të partive politike. Strukturat e shtetit si dhe forcat e sigurisë kanë filluar një përgatitje serioze për të shmangur çdo zhvillim të padëshiruar mes simpatizantëve të partive. Përveç Policisë së Shtetit, të angazhuar do të jenë edhe punonjësit e Shërbimit Infromativ, Forcat RENEA, punonjës të gardës edhe forca të ushtrisë.

Protesta e PS

Opozita ka paralajmëruar se në 30 prill e në vijim do të jetë në protestë për të kërkuar rrëzimin e qeverisë “Berisha”. Socialistët kanë paralajmëruar se do të thërrasin mbështetësit e tyre nga i gjithë vendi dhe do të largohen prej andej ditën kur Sali Berisha të mos jetë më kryeministër i vendit. Edi Rama në Kongresin e PS ditën e dielë, paralajmëroi se opozita jo vetëm më 30 prill por dhe në 1 maj do të jetë në rrugë. "Ne jo vetëm do të protestojmë çdo ditë, jo vetëm do ta kthejmë 1 Majin në një ditë beteje në rrugë, por ne nuk do të ndalemi deri në largimin e qeverisë, në rast se qeveria nuk do të largojë duart nga kutitë që mbajnë mbyllur drejtësinë, ekonominë e këtij vendi", u shpreh lideri i opozitës. Gjatë këtij muaji Partia Socialiste po organizon protesta në çdo cep të Shqipërisë, duke kërkuar jo vetëm transparencën e zgjedhjeve, por duke akuzuar dhe qeverinë për situatën ekonomike në vend.

Festimet e PD-së

Ndryshe nga opozita e cila do të protestojë për kutitë dhe ekonominë, Partia Demokratike në pushtet, më datën 1 Maj ka paralajmëruar organizimin e një feste për arritjet e Shqipërisë në vitet e fundit. Kryeministri Berisha deklaroi se shqiptarët në ditën e punëtorëve duhet të festojnë rritjen e rrogave nga qeveria, proceset integruese të vendit, rritjen ekonomike, si dhe një vjetorin e Shqipërisë në anëtarësimin e plotë në NATO. Zhvillimi i këtyre ngjarjeve në një ditë dhe mundësisht në të njëjtat vende, mund të çojë edhe në ndonjë përplasje edhe pse burimet zyrtare nga selia blu bënë me dije se eventi që do të organizojë Partia Demokratike në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës do të jetë vetëm koncert festiv. Një tjetër problem, që pritet të shfaqet është edhe vendi se ku do të organizohet eventi. Megjithëse nga partia në pushtet, ende nuk është vendosur për anën teknike të organizimit në tërësi të festës, sipas qëndrimit zyrtar të PD-së, bëhet e ditur se do të jetë sheshi “Skënderbej” që do të vihet në funksion, ashtu siç është vendosur historikisht nga selia blu për të zhvilluar evenimente politike, festive dhe protesta. PD këtë festë e bën edhe si kundërpërgjigje ndaj protestës së opozitës. Të njëjtën praktikë demokratët e ndoqën edhe me protestën e 20 nëntorit të vitit të kaluar nga ana e opozitës. Asokohe mazhoranca organizoi më 8 dhjetor një miting festiv me rastin e nisjes së protestave kundër regjimit monist në fillim të viteve ’90.

Sali Berisha
“Sheshet dhe rrugët e Tiranës janë të mëdha dhe kanë vend për të gjithë dhe ne kemi deklaruar se më 1 Maj do të organizojmë një koncert festiv. Në vend që ta bëjë e majta, që duhet ta ketë në deje, do ta bëjmë ne dhe do ta organizojmë shumë të bukur. Për sa i përket opozitës le ti shtrijë sa të dojë protestat, dy ditë, tre ditë , pesë ditë apo dhjetë. Ky është vend i lirë, detyra e qeverisë është të garantojë zhvillimin e protestave, në sigurinë më të madhe.”

Edi Rama
“Në 30 prill do t’i japin jetë manifestimit të madh të protestës në bulevardin e Tiranës për çlirimin e zgjedhjeve dhe 1 majin do ta gdhijnë si një ditë beteje qytetare për ndalimin e rrënimit ekonomik. Ne jemi në këtë betejë sepse nuk e negociojmë lirinë e zgjedhjeve tona për të votuar, për të konkurruar, për të punuar e jetuar sipas idealesh e idesh që nuk i tradhtojmë kurrë prej frikës dhe nuk i lëshojmë kurrë për çfarëdo ryshfeti.”

30 prill
Opozita ka paralajmëruar se në 30 prill e në vijim do të jetë në protestë për të kërkuar rrëzimin e qeverisë “Berisha”. Socialistët kanë paralajmëruar se do të thërrasin mbështetësit e tyre nga i gjithë vendi dhe do të largohen prej andej ditën kur Sali Berisha të mos jetë më kryeministër i vendit. Edi Rama në Kongresin e PS ditën e dielë paralajmëroi se opozita jo vetëm më 30 prill por dhe në 1 Maj do të jetë në rrugë.

1 Maj
Ndryshe nga opozita e cila do të protestojë për kutitë dhe ekonominë, Partia Demokratike në pushtet më datën 1 Maj ka paralajmëruar organizimin e një feste për arritjet e Shqipërisë në vitet e fundit. Kryeministri Berisha deklaroi se shqiptarët në ditën e punëtorëve duhet të festojnë rritjen e rrogave nga qeveria, proceset integruese të vendit, rritjen ekonomike, si dhe një vjetorin e Shqipërisë në anëtarësimin e plotë në NATO.

Policia
Policia saktëson se do të veprohet me të njëjtën praktikë që u veprua edhe në protestën e parë të PS-së që zgjati tre ditë e netë, ndërkohë që dyshimet që mund të pretendohet se mund të ketë ndonjë tendencë për konfrontim do të nxjerrë në rrugë pasditen e 1 majit edhe forca speciale. Ndonëse pretendohet se gjeografikisht të dy forcat politike do ta kenë të zgjidhur problemin e parcelizimit të nevojshëm për protestë dhe miting, policia do të ketë në vëmendje të veçantë eksponentët provokativ të të dy palëve.


Mitingjet partiake “terrorizojnë” policinë e Tiranës

30 prilli dhe 1 maji do të jenë dy ditë që pothuajse gjithë strukturat e bluve të kryeqytetit do të angazhohen me protestat dhe mitingjet e radhës së paralajmëruar nga dy forcat politike të vendit tonë. Ndonëse ende të paqartë në gjithçka që duan të servirin aktorët politik në këtë 48 orësh, policia do të jetë aty, non stop për të siguruar jo vetëm mbarëvajtjen e protestës që sipas dirigjuesve të opozitës do të vijojë natë e ditë, dhe për të siguruar qetësinë që i duhet pozitës për të siguruar mitingun e festës. Nga të dhëna policore mësohet se tashmë janë përgatitur edhe mënyrat se si do të operohet në të dy ditët e daljes së politikës në rrugë, ndërkohë që mësohet se nëse do të jetë e nevojshme për të nesërmen do të kërkohen edhe shtesa nga qarqet më të afërta, ndërkohë që problemi më i madh i policisë së Tiranës sërish lidhet me stabilizimin e autobusëve dhe të automjeteve të tjera të cilët do të sjellin socialistët e rretheve në kryeqytet. Policia saktëson se do të veprohet me të njëjtën praktikë që u veprua edhe në protestën e parë të PS-së që zgjati tre ditë e netë, ndërkohë që dyshimet që mund të pretendohet se mund të ketë ndonjë tendencë për konfrontim do të nxjerrë në rrugë pasditen e 1 majit edhe forca speciale. Ndonëse pretendohet se gjeografikisht të dy forcat politike do ta kenë të zgjidhur problemin e parcelizimit të nevojshëm për protestë dhe miting, policia do të ketë në vëmendje të veçantë eksponentët provokativ të të dy palëve.

Policia e Tiranës do të shpjegojë më vonë thuajse gjithë masat që do të mundësojnë kalimin në qetësi të të dy evenimenteve partiake, që duket sikur njëra gjendet në rrugë për hall, e tjetra për të festuar në emër të shumicës...!

T. Observer

Profetët e rremë, vdes një grua që ndërpreu mjekimin

Adriana Ismaili para një viti në emisionin “Top Show”, deklaroi se ishte shëruar nga sëmundja e rëndë pas kurimit nga profetja që i premtoi mrekullinë.

Pak muaj pas kësaj deklarate kjo grua është ndarë nga jeta, pasi ndërpreu mjekimet megjithese kategorizohej nga mjeket e Onkologjikut në Tiranë tek pacientet rëndë.

Ky emision shkaktoi nje varg polemikash më pas, ku u përfshinë edhe mjekë specialistë dhe përfaqesues të fesë, të cilet që në atë kohë dënuan thirrjet e personave që deklarohen profetë dhe u kerkojne pacientëve të heqin dore nga mjekimi.

Kreu i Urdhërit të Mjekut, Dine Abazi, kërkon që shteti të zbatoje ligjet, dhe te ndjeke penalisht të gjithë personat që ushtrojnë kompetencat e mjekut megjithëse nuk kanë asnjë të drejtë ligjore.

“T’i shkaktosh vdekjen tjetrit, duke i hequr shpresën e dhënë per zgjatje te jetes me ane te mjekimeve, do të thotë se ke kryer vepër penale”, u shpreh Abazi.

Profesor Abazi tregon se me raste te tilla eshte ndeshur edhe në të kaluarën dhe strukturat përgjegjëse nuk kane marrë asnje masë.

“Këta njerëz ligjërisht nuk duhet të veprojnë dhe organet përkatëse mbajnë përgjegjësi për ta. Jetojmë në një shtet ku nuk zbatohen ligjet”, theksoi Abazi.

Por nga ana tjeter prokuroria deklaron se nuk mund te vihet ne dijeni te rasteve te tilla. Ajo pret denoncimet nga familjare jo vetem te atyre qe kane humbur jeten, ku akuza qe ngrihet eshte 'vrasje me dashje', por edhe te atyre qe u jane shkaktuar probleme serioze per shendetin.

Ndërkohë qe ne Prokurorine e Tiranes, asnje institucion shteteror apo individ nuk eshte paraqitur per te bere kallezim penal. Per rastin ne fjale zyrtarisht prokuroria shprehet se do te nise hetimet, ndersa do te prese denoncimin e te afermeve te 34-vjecares. Gjithashtu fton te gjithe ata qe u ka ndodhur ose u ndodh nje mashtrim i tille qe te bejne kallëzimin penal ne organin perkatës.

Ndërkaq ‘Fiks Fare’ do te vazhdoje denoncimin e ketij fenomeni ne mbremje me te tjera raste.

Top Channel

Sekreti i sundimit të botës....Masonët!

Vështrim mbi librin "Sekreti i sundimit te Botës".

Duke shfletuar kalimthi këtë libër, të cilin mund ta quajmë Manual për sundimin e botës, fillimisht kisha dyshimin se mos mund të ishte një nga qindra librat e zhanrit mistik të fantazisë, edhe pse nuk isha i panjohtuar me lëndën apo plagjiaturën e tij të konvertuar të programit nazist të veprës “Mein Kampf” të Adolf Hitlerit, të dorës së zgjatur apo të mashës së komplotit antinjerëzor, të Luftës së Dytë Botërore, me pasojat katastrofale për njerëzimin dhe vet popullin gjerman, i cili në “bisedimet” me Rauschningun shprehej:

“Në kohën time kam qenë sinqerisht i tronditur duke lexuar “Procesverbalet e dijetarëve sionistë”...E kam kuptuar menjëherë se duhet ta zbatojmë, natyrisht, në mënyrën tonë. Kam mësuar shumë nga këto “Procesverbale”. Në përgjithësi, unë kam mësuar shumë nga armiqtë e mi.

Teknikën revolucionare e kam mësuar nga Lenini dhe Trocki dhe marksistët tjerë... I çmendur është ai i cili nuk mëson nga armiqtë e tij. Vetëm i ligu frikohet se tek ato i humb idetë e veta personale...Më së shumti kam mësuar nga jezuitët. Këtë e ka bërë edhe Lenini. Deri sot asgjë në botë nuk ka më madhështore se sa rendi kierarkik i kishës.

Shumë nga ky rend kam marrë për partinë time ”. Përkthyesi i këtij libri në kroatisht, Dr. Franjo Letiq, duke arësyetuar botimin e tij, thekson:

“A duhet të heqim dorë nga Nobeli, sepse botës ia ka zbuluar dinamitin me të cilin kjo botë mund të shkatërrohet (a nuk i bëhet nderimi më i madh çdo shkencëtari apo shkrimtari marrja e shpërblimit Nobel?), ose nga zbuluesi i energjisë atomike, sepse ajo mund të keqpërdoret?”

Ky libër, i botuar në fillim të shekullit XX, ka bërë jehonë të madhe, duke revoltuar e nxitur qarqet hebrenje për ta ndaluar apo larguar nga publiku, që ka ngritur çmimin e tij të shitjes në kuota milionëshe.

Përmbajtja e këtij manuali në formë të procesverbaleve të seancave, nga 1 gjer 27, dëshmon për fillet e hershme të programit monstruz por praktik të dominimit të botës, i cili i ka paraprirë dhe nxitur ngjarjet e mëpastajme që kanë ndodhur, si edhe të atyre që parashihen në të ardhmen, rezultat i skenareve të planifikuar me domethënie dhe zbatim në botë, siç e thonë edhe autorët e këtij programi:

“Në vend të sunduesve mbretëror, do të vendosim vet Demonin, të cilin të gjithë do ta konsiderojnë Qeveri Mbishtetërore. Duart e tij do të shtrihen në të gjitha anët si kthetra, ndërsa organizata e saj do të jetë aq fuqiplote sa të sundojë me tërë botën.” (Seanca e dhjetë: “Mbiqeverisja e jonë”).

Po ta trajtojmë këtë libër thjesht si pjellë të një fantazie utopiste, mund biem në grackën e verbësive tona dhe të qëllimeve të tij, ngado që ta ketë burimin. Motoja e misionit të procesverbaleve të këtij programi apo manueli është kuptimplotë: sundimi i botës me të gjitha format dhe mjetet në dispozicion, pa marrë parasysh viktimat dhe pasojat, ose, shkatërrimi i saj.

Një program i këtillë mund të jetë produkt i mendjeve të destruksionit gjenial, i cili ka gjetur aplikim në skenën politike botërore, sa herë që janë shfaqur krizat, si nxitës apo shkaktar i tyre, duke provokuar reaksionet e njerëzimit në vetëmbrojtje nga forcat e errësirës, të personifikuara me liderë-maniakë të botës, siç është Demoni i kësaj vepre.

Ngjarjet e kohës sonë dëshmojnë se shkaqet e trazirave dhe të zhvillimeve në botë nuk janë rastësi, apo vetëm luftë interesash kombesh e shtetesh, luftë fesh apo ideologjish, por luftë e imperatorive për të sunduar botën, me misione për interesa të programuara, kryesisht shfrytëzuese të vendeve në zhvillim, që kanë sjellë më shumë luftra se paqe, më shumë shkatërrim të natyrës se kultivim të saj.

Sa është ky program ugurzi i realizueshëm?
Kush qëndron prapa tij?
Sa qëndrojnë pohimet e përmbajtjes së tij si program sionist, me të cilin instrumentalizohen hebrenjtë? Cili është synimi i mbjelljes së urrejtjes kundër tyre?

Lexuesi mund të konkludojë edhe vetë për qëllimet e krijimit të këtij programi. Hebrenjtë kanë përjetuar vuajtje si edhe populli shqiptar, i cili i ka strehuar e mbrojtur, në kohërat më të vështira të nazizmit: “Një qind për qind të hebrenjëve në Shqipëri kanë shpëtuar nga Holokausti” (Harvey Sarner, “Rescue in Albania”).

“Kisha ortodokse serbe, nëpërmes bishopit Velimiroviq, “profetit” serb me influencë më të madhe pas Sveti Savës, ka zbatuar antisemitizmin e vet në shërbim të nazizmit, duke persekutuar dhe zhdukur hebrenjtë në Serbi. Idetë dhe planet për Serbi të Madhe etnikisht homogjene, i kanë rrënjët thellë në politikën e Serbisë, të kodifikuara me memorandumin intern “Naçertanije”, të ish ministrit serb Ilija Garashanit, më 1844” (“Serbia’s Secret War”, Philip J. Cohen).

Këto ide tanimë njihen botërisht. Fillet e “Naçertanjes” janë pjesë e programeve sllavomëdha të Rusisë, të cilat kanë marrë rrugë e gjetur zbatim në periudhat e mëpastajme të regjimeve serbe, gjer në ditët e sotme, me një synim kryesor: dalja në detra të ngrohta nëpërmes zhdukjes dhe shpërnguljes së shqiptarëve.

Nuk duhet edhe aq shumë për të zbuluar lojën apo trukun e këtij programi, në grackat e të cilit tanimë kanë rënë liderë të disa shteteve, duke nxjerrë plagjiaturat e tyre, për misionet dhe interesat e tyre megalomane, të cilat kanë përfunduar me pasoja katastrofale për njerëzimin.

Liderët e errësirës e tregojnë vetë synimin konspirativ të tyre (të dalë sheshit!), duke e bërë sa sinonim të së keqes, po aq edhe mjet të popujve për t’u mbrojtur nga e keqja, e cila qëndron si hije permanente, si ushtri kobsjellëse e gatshme për të vepruar sa herë që degradon mendja dhe fuqia njerëzore.

Ndonëse autorët e këtij manuali - apo të kësaj kryevepre demonike, e kanë projektuar mjaft bindshëm misionin e tyre djallëzor, duke i shfrytëzuar me mjeshtri dobësitë njerëzore e marrëdhëniet e degraduara të jetës shoqërore në botë, ai mund të shërbejë për të kuptuar më mirë prejardhjen e ngjarjeve tragjike të përjetuara gjatë historisë, të cilat mund të përsëriten, nëse njerëzimi nuk nxjerr mësim nga e kaluara.

Në fakt, misioni për sundimin e botës sipas këtij programi, me planet despotike të cilat i përmban, për të vendosur rendin e proklamuar botëror, synon shkatërrimin e saj dhe të njerëzimit.

Të gjitha seancat ligjëruese të këtij programi i përshkon ekspozeu gjakftohtë i referuesit, i liderit enigmatik të planeve dhe metodave të komplotit botëror, të cilat duhet zbatuar nëpërmes mashtrimeve dhe marrjes sistematike të kontrollit dhe të pushtetit, duke i futur qetë dhe hap pas hapi kthetrat e padukshme në çdo pjesë të organizmit të shteteve dhe popujve të botës.

Programi zbulon fshehtësitë dhe artin e uzurpimit të pushtetit politik, psikologjinë e depërtimit në masa, metodologjinë praktike të sistemit të rivendosjes së kontrollit ekonomik dhe të rrënimit të qeverive në botë.

Këtu do t’i theksoj vetëm disa nga “margaritarët” e këtij programi, të përmbledhur dendësisht dhe gjërësisht në formë koncentrati në këtë manual: “Do të frikoheshim sikur forcat e dukshme të qeverive Goje të lidheshin me forcën e verbër të popullit.

Por ne i kemi marrë të gjitha masat kundër një mundësie të këtillë: midis këtyre dy forcave kemi ngritur një MUR të fortë mosbesimi. Kështu, forca e verbër e popullit do të mbetet një mbështetëse e jona, ne do të jemi udhëheqësit e saj, duke e drejtuar në kahje të qëllimit tonë. Për këtë do të kujdesen agjentët tanë, të futur në brendinë e popullit” (Seanca e tretë).

Për të mbjellur farën e përqarjes dhe të konflikteve të brendshme, këta strategë të magjisë moderne i kanë paraparë dhe zbatuar me kohë planet e tyre: “...sistemet rigoroze gojime i kemi zëvendësuar me rregullime idioteske liberale dhe anarkike, duke ndikuar në ligjet zgjedhore, në shtyp, në lirinë individuale, dhe, që është më me rëndësi, në arsim dhe edukim... (Seanca e katërt).
Në të gjitha shtetet jashtë nesh, duhet të ekzistojnë vetëm masat proletare, disa milionerë të besueshëm, policia, ushtria dhe qeverisja e jonë”.

Këta magjistarë misionin e tyre e qartësojnë edhe më shumë kur thonë: “Sot më asnjë ministër nuk mund të mbahet në pushtet pa mbështetjen tonë, apo pa përkrahjen tonë formale, të cilën ne e përgatisim prapa perdes.”(Seanca e pestë).

“Tanimë në gazetari ekziston solidariteti masonerik, që ka parullën e vet...Mjerimi, zbrazëtia, kryelartësia dhe të metat e tjera janë garancë e dëgjueshmërisë së gazetarit, i cili nxiton pas suksesit duke shkaktuar nënshtrimin e tij ndaj solidaritetit masonerik. Kjo hapësirë mbetet e mbyllur për shumë shpirtëra të mëdhenj, të cilët, si të papërkulshëm ndaj urdhëresave tona, nuk mund të hyjnë në të” (Seanca e trembëdhjetë, “Shtypi dhe masoneria”).

“Kur ne të vijmë në pushtet, do ta ndryshojmë në themel sistemin financiar të Gojëve...Mendjelehtësia e pushtetarëve gojimë, korrupsioni i ministrave të tyre, apo mosnjohja e çështjeve financiare, sa i përket punëve shtetërore, ka shkaktuar nënshtrimin e popujve ndaj nesh, duke i detyruar të krijojnë borxhe tek ne, nga të cilat nuk do të mund të lirohen kurrë...” (Seanca e dhjetë).

Fuqitë përparimtare pozitive në botë duhet ta kenë alternativën e këtij programi, gjatë ndërtimit të sistemeve të reja demokratike, në të cilat thirren. Sepse, siç paralajmëron edhe autori amerikan i bestsellerit Ballkan Ghosts, Robert D. Kaplan, në librin e tij The coming Anarchy: “demokracinë të cilën po e inkurajojmë aktualisht në shumë vende të varfëra të botës, është pjesë integrale e transformimeve në kahje të formave të reja të autoritarizmit...”

Ky manual mbi artin e sundimit të botës, para se të paragjykohet mbi qëllimet që përmban, duhet marrë e trajtuar si sfidë për njerëzimin, për vetëdijësimin e tij mbi të këqijat të cilat i kanosen natyrës dhe ekzistencës së tij, për domosdonë e krijimit të botkuptimit të ri njerëzor mbi botën, të përmirësimit të virtyteve dhe të raporteve ndërnjerëzore.

Ofendimet që i bëhen, skenaret dhe komplotet të cilat ia përgatisin këta dijetarë-maniakë të errësirës popujve dhe shteteve të botës, para se të mirren si shprehje e ligësisë së tyre shpirtërore, parashtrojnë sfida të reja për dijetarët e botës së shëndoshë, për ta mbrojtur dhe realizuar begatinë e mrekullisë së natyrës e të shpirtit të vërtetë njerëzor.

Në kuptim filozofik të vështrimit të tij, nuk është primare se kush qëndron prapa këtij programi, për të instrumentalizuar këtë apo atë popull, shtet apo qeveri. Sfida gjendet brenda çdo individi, kombi, shteti apo qeverie për të zgjedhur destinacionin e tij. Atje ku EGO-ja pushton UNIN, atje individi apo shoqëria merr fund, arrin kulmin e vetërobërimit, të vetëpushtimit dhe të kapitullimit. Pushtimeve të tjera i hapet dera lirshëm, dhe djalli bëhet zot shtëpie.

Duke kujtuar filozofinë niçeane mbi njeriun do të shtonim: “njerëzit tek të cilët mbizotëron shpirti, duke qenë më të fortët, lumturinë e gjejnë atje ku të tjerët do ta gjenin shkatërrimin e tyre, tek labirintet e të panjohurës, tek përpjekja e pandalur për të gjurmuar të vërtetën.

Kënaqësia e tyre është zotërimi i vetvetës, asketizmi i tyre bëhet natyrë, nevojë, instikt. Detyra e vështirë për ta është privilegj, loja me barrën e cila të tjerët i shtyp, për ta është një çlodhje. Ata janë lloji më i nderuar i njerëzve, më të qetët, më të dashurit. Ata dominojnë jo pse e duan këtë, por sepse nuk janë të zotë të jenë të dytët. Ata janë rojtarët e së drejtës, tutorët e rendit dhe të sigurisë, lufëtarët fisnikë, ruajtësit e ligjit. Për mediokrin është lumturi të jetë mediokër, të shkëlqejë vetëm në një gjë.

Për ata dituria është vetëm një drejtim, një instikt.” Mëtej do të shtonim se; njeriu i lig apo përfaqësuesi i errësirës është mistreci xheloz; gjuetar, krijues dhe tregtar i intrigave e i gënjeshtrave, i mësuar të qëllojë ultas pastaj të tërhiqet si hijena, i cili njeh dhe respekton vetëm sistemin e frikës dhe të dhunës, të cilit i nënshtrohet me servilizëm.

Ky lloj njeriu i përshtatet misionit djallëzor të dekadencës (të paraparë me këtë manuel) dhe nuk i duron shpirtërat që nuk i gjasojnë, dhe lufton njeriun i cili synon përtërirjen qytetare të origjinës së natyrshme dhe jo degjenerimin e kundërnatyrshëm: qytetërimin e rrejshëm, qytetarin e pashpirt, jetën moçalike të bretkocave të fryera e boshe.

Shpirtërat e shitur apo të vdekur gogolianë, i shërbejnë me përkushtim të sëmurë të konformistit jokurrizor misionit të autorëve të këtij manueli, për të degraduar e defaktorizuar intelektin dhe shpirtin autokton të vendësit. Njeriu i vërtetë, duke luftuar të keqen, lufton së pari me njeriun e keq brenda llojit të vet.

Betejat e humbura nuk e dekurajojnë - përkundrazi; e sfidojnë dhe forcojnë. Ai synon të fitojë luftën dhe nuk dëshprohet nga dështimet në beteja, nga të cilat nxjerr mësim, për të njohur veten dhe të tjerët, për t’i dalluar miqt e vërtetë dhe të rrejshëm. Nga dështimi merr lekcione të merituara për të vazhduar luftën, sepse e di se ndalja sjell dështimin e vërtetë.

Duke u shprehur me fjalorin herë pas herë (anti)biblik të këtij programi, do të gjykonim: mos vallë duke u thirrur në Perëndinë, si “i dërguar” i tij, Djalli spekulon për të sfiduar Njeriun, të krijuar nga Perëndia?

Rruga të cilën e zgjedh njeriu përcakton fatin e tij, të dritës apo errësirës, të fitores apo humbjes, të robërisë apo lirisë. Në këtë kuptim, libri është i qartë dhe këshilldhënës. Nëse është djallëzor, nuk mund të mohohet gjenialiteti destruktiv i programit. Ndoshta është program i ndërtimit të Rendit të Ri botëror të djallit, apo sfidë për të ndërtuar Rendin e Ri botëror të Perëndisë?

Në kuptim të ngjashëm mund t’i vështrojmë edhe ngjarjet e kohës, e në këtë kontekst, edhe fatin e kombit shqiptar. Se ekziston misioni i errësirës dëshmi për këtë është historia e tij, krimet shekullore të zhvilluar ndaj popullit shqiptar.

Se kombi ynë akoma gjendet në kthetrat e këtij misioni - “të njëqind duarve të zgjatura të Zotit Vishnu”- apo të “protektorit” tonë të harlisur shumë-kokësh që sillet si rojtar i pakontestueshëm me të drejta absolute pushtetore mbi popullin shqiptar dhe pasurinë e tij, dëshmon edhe pozita e tij aktuale kombëtare e territoriale; i nëpërkëmbur, i copëtuar dhe i kolonizuar.

A është kjo rastësi, apo është një mision djallëzor i misionarëve dje dhe sot, për të maskuar të vërtetën, çelsin e së cilës e kanë vjedhur mijëra vjet përpara, për ta mbajtur peng tërë njerëzimin?

Çka duhet bërë për t’u liruar nga kjo ndrydhje shpirtërore të vendosur nga këto ushujza misionarësh modernë? Cili është ilaçi për t’u shëruar nga kjo sëmundje virusale moderne? Kujt i shërbejnë, nëse jo një misioni të ngjashëm sipas këtij manueli?

Këtë mund ta dijnë dhe bëjnë vetëm shpirtërat rebelë dhe jokonformistë, me një Rilindje të Re: “si në mes të detit të tallëzitur, që ngre lart dhe lëshon pastaj me vërtik poshtë dallgët si male, qëndron i palëkundur njeriu, që i është besuar barkës së dobët, ashtu në mes të botës me mundime mbijeton, njeriu i vetmuar, i kapur plot besim pas principum individuationus” (Shopenhauer).

Mos janë edhe shqiptarët shkaku dhe qëllimi i krijimit të këtij plan-programi, meqenëse mbijetesa dhe prejardhja e tyre pellazgo-iliro-etruske, hedh në dritë të vërtetën që nuk guxon të zbulohet, sepse e demaskon misionin djallëzor të sundimit të botës?

Përpiluesi i hieroglifeve egjiptase - çelësave deshifrues të Biblës e Kuranit - profeti Thot, fliste shqip, thotë Giuseppe Catapano në veprën e tij “Thot - parlava albanese”. Mbishkrimet më të vjetra në tokë flasin shqip - gjuhë nga e cila lindën gjuhët tjera të popujve të botës.
Pse nuk lejohet, apo pse u ndalua botimi i këtij libri?

Si dhe pse u zbuluan atëherë vetëm programet kriminale e monstruze të sundimit; sionist, nazist, sllavo-ortodoks, serbomadh e grekomadh etj., që të gjitha duke u thirrur në hyjnoren?!

Në cilën hyjnore?

Nga filozofët e kohës së vjetër mësojmë për popujt e Hënës, të cilët erdhën në fuqi, pas agresioneve të njëpasnjëshme të fiseve të egra primitive, duke lakmuar dhe uzurpuar begatinë e popujve të Diellit, për të filluar me jetën e shfrenuar apo të imitacionit të jetës apolloniano-dionisiane, që nga Vitet e Arta të Athinës, të cilat në fakt, siç thoshte filozofi antik Thukidi, ishin edhe vitet e përfundimit të Epokës së Artë, vitet kur Herakliti paralajmëronte: “mos ju mbaroftë pasuria o burra të Efesit, që t’ju turpërojnë poshtërsitë tuaja”.

Burrështetasi athinas Soloni, me rastin e udhëtimit të tij në Egjiptin e lashtë dhe pas konsulltimeve me dijetarë egjiptas mbi artin e udhëheqjes së shtetit, merr këtë përgjigje:

“Solon, Solon, ju grekët e sotëm, nuk jeni ata të vjetrit, ju nuk e dini se para jush në këto pellgje ka jetuar një popull i ndritshëm hyjnor, me dijeni e kulturë të lartësisë hyjnore, ndërsa ju jeni vetëm imitim apo mbeturina të përziera të tyre...” (Mbi Legjendën e Atlantidës - nga Sokrati).

Edhe kjo dëshmon për Lindjen e Tragjedisë përshkruar nga Niçe, duke krahasuar Satirin, njeriun e pyllit, mishërimin e natyrës, me shtysa dhe prirje të larta njerëzore, plot ëndërrime për të mirë, zëdhënësin e urtësisë së perëndive, me spitullaqin e stolisur e të krekosur që neverit, i cili krijon iluzionin e kulturës, realitetin e rremë të njeriut të kulturuar...

Sot, krahas kërcënimeve që i bëhen njerëzimit, ndërtimi i epokës së re njerëzore po shfaqet si detyrë universale e forcave përparimtare të botës, përballë terrorizmit, të paralajmëruar edhe me programin e këtij manueli, i cili në esencë lindi dhe po zhvillohet si pasojë e shtimit kritik të diferencës së dy botërave: të pakicës së pasur dhe të shumicës së varfër.

Njeriu i vërtetë beson dhe punon që e vërteta të dalë në shesh. Sa dhe si do të shfaqet, në bazë të ngjarjeve në zhvillim e sipër, me gjasë do të dëshmojë e ardhmja jo shumë e largët.

Forcat e dritës në botë, pasardhësit e popujve të kulturës hyjnore të kohës së vjetër, të stepura nga forcat e errësirës ndër shekuj, nga kahjet e egra dhe anarkike të zhvillimit të botës dhe të civilizimit njerëzor, sipas një ligji të natyrshëm, pritet të zgjohen sërish nga gjumi mijëravjeçar, për të demaskuar e mundur botkuptimin e trashëguar mesjetar duke rindërtuar Epokën e Artë, në shembullin e ndritur të rilindasve etruskë si: Leonardo Da Vinçi, Dante Aligeri, Marin Barleti, Galile Galileu e mijëra pellazgo-etrusko-ilirë të kohës së re.

Ne shqiptarët, sa merremi me vizëllimet marramendëse artificiale të kohës, më mirë do të ishte që të mos i harrojnë veprat e rilindasve tanë të mëdhenj si Naimi: “Punë, punë, natë e ditë, që të shohim pakëz dritë...”.

Bota dhe kultura e vjetër arabe kishte arritur kulmin e saj nga i cili u përplas në greminën e varfërisë dhe të shkatërrimit si edhe Kulla e Babilonit; pasojë e harresës, e dhënjes pas epsheve... Rilindja nga obskurantizmi mesjetar dhe rilindasit e mëvonshëm shqiptarë rezistuan gjatë, duke ndriçuar me veprat e tyre madhështore, në mbrojtje të natyrës, të virtyteve njerëzore e kombëtare, të cilat u lanë në harresë nga destruksioni anticivilizues i automatizimit modern të njeriut.

Koha e Re duhet të sjellë Rilindjen e Re, të tretë - të vërtetë, të feniksit të ndritur njerëzor nga gjiu i shpërndarë pellazg anembanë botës, nga burimet e rebelizmit human sokratian dhe mrrekullia hyjnore apolloniano-dionisiane.

Ish ambasadori amerikan në Greqi dhe Mal të ZI më 1914, Xhorxh F. Wiliams, gjatë kohës kur ishte vëzhgues i Komisionit Ndërkombëtar në Durrës të qeverisë së Princ Vidit, shkroi librin Shqiptarët, ku pos tjerash thekson: “Është larg mendjes që Europa të mund të ushtrojë paqen duke humbur të drejtat e këtij kombi, ose duke e ndarë tokën e tij.

Pa u siguruar liria e plotë e shqiptarëve është i pamundur ndalimi i luftës, dhe parimi për të ndarë tokën shqiptare, do të hapi një plagë të re e të helmatisur në politikën e Ballkanit...” duke apeluar në Amerikën dhe forcat liridashëse të botës, për të shpëtuar popullin shqiptar nga fqinjët grabitçarë, të ndihmuar nga diplomatët e Europës, të cilët, përmes konferencave antishqiptare të pambarim, ia kanë pamundësuar për të qenë i lirë dhe i bashkuar.

Ky paradoks merr fuqinë edhe sot, duke e zënë sërish peng të drejtën e shqiptarëve për vetvendosje, ndërkaq “harrohet” kontributi i tyre në të kaluarën, drita e emancipimit dhënë Europës, borxhi i saj ndaj kombit shqiptar, i cili nuk lahet me “ndihma humanitare” por me zgjidhjen e drejtë të çështjes shqiptare.

Metodat dhe teknikat e lansuara politike të këtij manuali - si edhe ato makiaveliane, janë aktuale e të pranishme edhe sot, në jetën e përditshme politike.

Si ta cilësojmë gjendjen e shqiptarëve sot: para rikthimit të Kalit të Trojës apo pranë “shpëtimit” nga kriza me kartmonedhat e Mefistofelit? “
Askujt nuk do t’i kujtohet të shfuqizojë dekretin e maskuar në fuqi, pasi që ai do të paraqitet si përparim. Agjentët tanë do ta kthejnë vëmendjen në drejtim të arriturave moderne – ne i kemi mësuar njerëzit të kërkojnë gjithmonë modernizmin” .

(Seanca e tetëmbëdhjetë - “Skllavërimi për shkak të bukës së gojës”). “Agjentëve tanë ju ka shkuar për dore t’i kënaqin shpirtërat e kufizuar, duke ju premtuar mbështetje dhe të mira në të ardhmen. Mund të kishin pyetur: çfarë mbështetje?

Por ata këso pyetje nuk kanë bërë...Shikoni deri ku i ka sjellur kjo mospërfillje, deri në çfarë dezorganizimi financiar kanë arritur, përkundër veprimtarisë çudibërëse të popujve të tyre”. (“Paaftësia e paganëve në lëminë e taksimit financiar” – Seanca e njëzet e katërt). Ose “margaritari” tjetër: “Kur ne të qeverisim, e drejta normale e njeriut për shitblerje do të ndalohet...

Metoda më e suksesshme për zbatimin e këtij plani është ngritja e taksës dhe e tatimit mbi patundshmërinë; me fjalë të tjera, futja e tokës në borxh. Kjo varësi do t’i mbajë Gojët, pronarë të pasurisë së patundshme, në gjendje robërimi të parezistueshëm.

Aristokratët (pasanikët) e tyre, duke mos ditur t’i ndihmojnë vegjëlisë, së shpejti do të shkatërrohen dhe lëshojnë tokat e tyre, të cilat do t’i blejmë ne si dhurata, nëse jo personalisht – së paku për një çast - atëherë nëpërmes njerëzve të thyeshëm”. (“Zbatimi i taksave – zhdukja e begatisë tokësore të aristokracisë goje” – Seanca e njëzet e gjashtë).

“Shtetet nuk janë formuar kurrë nëpërmes zgjedhjeve...Krijo së pari ekonominë pastaj kujdesu për zgjedhjet...Institucionet burokratike nuk kanë funkcionuar kurrë... Demokracitë nuk i bëjnë gjithmonë shoqëritë më civile.

Hitleri dhe Musolini, që të dy, kanë ardhur në pushtet përmes demokracisë - por ata e kanë ekspozuar në mënyrë të pamëshirshme shëndetin e shoqërisë me të cilën kanë operuar...

Nuk mund t’i vesh revolen një populli në kokë dhe t’i urdhërosh: sillu sikur të kesh përvojën e shteteve të zhvilluara perendimore...Sillu sikur të mos kesh probleme etnike dhe regjionale” (R. Kaplan, “The Coming Anarchy”).

Ky manual tregon qartë se si dhe nga vjen e keqja, se për të parandaluar të keqen që vjen nga jashtë, së pari duhet mundur të keqen brenda vetes.
Nga Fatlum Rufati, mesohu.org

Të vërteta të panjohura e të pathëna për Himarën

Himara,- princeshë e gjenezave të mugëta.
Para disa ditësh bëra një udhëtim në Himarë dhe në trevën e Bregut të Detit. Gjatë viteve kam kaluar shpesh nëpërmjet Himarës për më në Jug. Gjatë udhëtimit të fundit qeshë më i përqëndruar dhe m'u duk se optika e shikimit më solli detaje dhe motive, që kurrë nuk i kisha parë më parë. Dukshmëria e pejsazhit, njerëzit, monumentet, në kohëra të ndryshme mund të lexohen dhe të kuptohen ndryshe nga i njëjti person.

Kjo varet nga fuqia hulumtuese, pasurimi diturak i njohjes dhe koncepteve. Treva e Himares eshte e pashembullt dhe e jashtezakonshme ne pikepamje gjeografike, ekologjike dhe te trashegimise historike dhe kulturore. Himaren une mund ta krahasoj me nje Princeshe te Magjepsur ne Gjume. Kjo princeshe e gjenezave te mugeta duket se ka lindur nga nje epos i tej-jetshem, befas eshte ngurrosur e shtrire buze detit dhe pret te zgjohet dhe ende nuk eshte zgjuar. Kjo metafore buron nga perrallat dhe ju lutem shume mos e keqkuptoni dhe as mos e shperdoroni, por une kam deshire te besoj ne nje zgjim te ri te kesaj Princeshe !

Emri, projekt mitologjik i vjeter

Emri i Himares si toponim permendet te Homeri te pakten qe nga shek.XIII para Krishtit. Asnje emervend i Shqiperise nuk eshte kaq i lashte dhe kaq i vjeter sa ai i Himares. Marin Barleti e citon Homerin, ai shkruan se kjo eshte Himara e Odiseut "vend malor kundrejt Korkyres me popull te pamposhtur, luftarak.". Nga fjala Himare ka rrjedhur dhe emri Kimera, nje lloj kafshe hibride, qenie mitologjike me trup dhie dhe koke luani, me bisht gjarperi. Njihet nje skulpture ne historine e artit e quajtur si Kimera etruske, e derdhur ne bronx. Mitologet dhe historianet e artit nuk kane dhene ende nje shpjegim te kenaqshem perse eshte krijuar ne perfytyrim nje qenie e tille hibride, sic jane fjala vjen sfinkset, sirenat, kentauret, grifon-_tj. Qeniet hibride jane si nje kozmogoni e vogel ne miniature te Akrokerauneve, ku pjese te vecanta formojne nje te tere. Keshtu mund te bashkohet trupi i nje dhie me koken e nje luani, apo dhe me nje gjarper mitologjik si per te metaforizuar nje bashkejetese te totemit te malit, te dhise, te totemit te luanit, si nje fuqi siperore dhe te totemit ilir te gjarperit si nje fuqi ktonike e thellesive te tokes. Pra ne vete emrin e Himares ka nje fantazi te brendshme dhe potenciale, nje projekt mitologjik shume te vjeter. Himara eshte nje nga perlat e Kaonise ilire ne shekuj, banoret e brigjeve te saj jane quajtur fisi i Kerauneve (nga emri i vargmalit).

Zeusi i kerauneve me i vjeter se ai i mitologjise greke

Vete kreshtat malore te Akrokerauneve, ose Maleve te Vetetimave kane qene sipas profesorit te Kembrixhit, Hamond, qe une kam patur rastin ta takoj ne Tirane para shume viteve djepi i lindjes se kultit te Zeusit, qe ka si atribut rrufene. Ky prototip i Zeusit u zhvendos me vone ne Olimp te Greqise. Zeusi i kerauneve perfaqeson keshtu nje mitologji paragreke, qe duhet marre ne konsiderate nga studjuesit. Emri i malit te ikes shpreh pikerisht nje emer binjak te Maleve te Vetetimave. Gjithnje i kam menduar keto ide, sidomos kur beja zhytje nenujore ne Palase, Dhermi, Porto Palermo dhe sidomos ne Gjirin e Gramates ne Karaburun. Para shume kohesh konsulli francez Pukevil, qe ka jetuar ne oborrin e Ali Pashe Tepelenes ka shkruar i entusiazmuar per brigjet e Himares, duke qene akoma me i skajshem ne idete e tij. Ai ka shkruar " nese Homeri do te kishte zgjedhur malet e Himares per skenen e "Iliades", gjerat do te kishin marre rrjedhe tjeter. Kaonia (Himara) eshte vendi ku magjistarja ircea, e porositi Odiseun te ruhej nga sirenat, perroi i Himares, qe zbret nga ika ka patur emrin "Feniks", qe te kujton jo aq shpendin magjik, qe ringjallej nga hiri i tij, sipas konceptit te egjiptianeve te vjeter, por ndoshta shtegtimet e popullit te cuditshem te fenikasve". Pukevili mendon se ne Himare ndodhet Burimi i Argjendte qe e permend Plini. Ne dokumentet mesjetare permendet Burimi Mbreteror ku vinin dhe perandoret e Bizantit. Per Himaren dhe Kaonine kane folur Herodoti, Tukiditi, Skymni, Livi, Virgjili etj. Ne kete zone ka gojedhena lokale per shpellen e Polifemit, ku pati aventuren e tij te pabesueshme dhe te paharruar Odiseu. Duket sikur parahistoria zanafillore e Himares eshte sperkatur me yllesi perendish dhe qeniesh te shpirtezuara. Kaq shume autore legjendare te antikitetit kane folur per te per te mos harruar me vone, gjeniun e romantizimit, poetin Bajron, i cili ka shkruar vargje te shkelqyera per himariotet luftetare.

Francezi Leon Rei: "Shqiperia mund te mburret me historine e Himares"

Arkeologu francez Leon Rei ka skalitur keto fjale: "Nese Shqiperia ka me se te mburret, ajo, ne rradhe te pare duhet te mburret me historine e Himares". Dhe ja ne Palase para shume vitesh eshte gjetur nje perkrenare bronxi tipike ilire e shek.V para Krishtit. Per fat te keq kjo perkrenare sot eshte zhdukur. Eshte e pafalshme qe nga shteti shqiptar nuk jane organizuar ekspedita arkeologjike ne Himare. Themelet e mureve te kalase se Himares kane gure te medhenj qiklopike, te tipizuara si mure pellazgjike, qe te pakten jane te lashte nga shek.V para Krishtit. Padyshim ne keto mure jeta ka qene akoma me e vjeter.

Fshatrat e Himares, qytete te vogla te lashta

Nje force e cuditeshme, nje lloj elani jetesor, sic do te thoshte filozofi Bergson, e ka ngritur jeten e njerezve ne shpatet e Bregut te Detit, duke i emertuar perfundimisht ata si bregdetas. Fshatrat e Himares mund te quhen si qytete te vogla, teper te lashta, qe perbejne nje bizhuteri perrallore. Shtate fshatrat e Himares si ne nje numer padidik Palasa, Dhermiu, Vunoi, Himara, Piluri, Kudhesi, Qeparoi. Por ne dokumente flitet edhe per nje koncept me te gjere te Himares, ku perfshihet dhe Nivica, Piqerasi, Lukova, Dukati, Radhima, Tragjasi, Gumenica, Terbaci, Lopesi, Mavlova, Vranishti, Smokthina, Kallarati, Lepenica, Progonati, Tepelena, etj etj.

Por une dua te perqendrohem tek vendbanimet e bregdetit dhe jo tek shtrirja e ndikimit administrativ ne periudhe mesjetare. Himara eshte e vetemjaftueshme ne krejt deshmite e saj qe jane deshmi te klasit te pare, por fatkeqesisht shume pak te studjuara. Kryemonumeti eshte deti perrallor Jon, qe lidhet me legjenden shume te hershme te Jonit si bir i Dyrrahut, te cilin e vrau gabimisht Herakliu dhe e hodhi trupin e tij ne det, duke marre deti perfundimisht emrin Jon, te nje nipi te dinastise se mbreterve ilire te Durresit. Ne librin tim "Panteoni ilir" kam shkruar gjeresisht per legjendat jo greke te qerthullit te Durresit, qe jane pak me te lashta se shek.VII para Krishtit. Kjo eshte arsyeja, qe piktori shtegtar anglez Eduard Lir pikturoi ne brigjet e Himares disa mrekulli, qe nuk ka askush fuqi t'i harroje. Eduard Lir sic deshmon ne ditaret e tij e shkroi emrin me skalitje ne nje nga shkembenjte e Himares, por ky mbishkrim, qe eshte nje lloj gjerdani perlash per ne shqiptaret ka humbur si shume deshmi te tjera nga pangopesia e harreses.

Damiani, personazhi arberor i Himares

Pashe dhe vezhgova ne menyre te vecante Kalane e Himares. Muret pellazgjike qene teper te dukshem, hijerende dhe te lexueshem. Mbi to dukeshin mbeturinat e rindertimit te kesaj kalaje nga Justiani i Madh, Perandori ilir i Bizantit. Kjo kala pati dhe nje rindertim ne shek.XII gjate betejave apokaliptike te normaneve nga njera ane dhe bizantineve dhe arberve nga ana tjeter. Me 1537 ne Himare erdhi nje nga sulltanet me te medhenj te te gjithe koherave, Sulejman Kanunliu. Kronistet osmane thone se nje djale himariot, i quajtur Damian, u hodh nga nje vend i fshehur per t'a vrare Sulltanin, ndersa ai pushonte. Rojat e Sulltanit e copetuan me jatagan Damianin, por s'munden te copetonin dhe te vdisnin imazhin kujtesor te ketij Muc Shavola arber. Duket se figura e Damianit fluturon si nje binjak ajror, e prej enderre i te njejtit fat tragjik te shqiptarit Milosh Kopiliqi ne Fushen e Mellenjave, ne Kosove me 1389, ku pasi vrau Sulltan Muratin, u masakrua edhe vete. Kuptohet se Sulltan Sulejman Kanunliu e bombardoi kete keshtjelle. Por himariotet nuk u nenshtruan dhe kjo krahine aq shume qe e plotfuqishme saqe Perandoria Osmane u detyrua t'i njihte nje lloj autonomie dhe per kete shpalli Venomet e Himares, qe u shkruan ne pllaka bakri te medha, ku shpallej urbi et orbi vetqeverisja e himarioteve, mospagimi i taksave dhe e drejta per te perdorur flamurin e tyre te lundrimit ne anije.

Protagonizem himariot ne historine e Shqiperise

Historia na thote edhe te tjera motive shume te cuditeshme. Himarioti Anton Linerosa, sipas Barletit mori pjese ne Kuvendin e Lezhes dhe u vra ne betejen e Torviollit me 40 trima te tij me 1444. Me 31 gusht 1431, i biri i Gjergj Kastriot Skenderbeut, Gjoni zbret nga Italia ne Himare dhe cliron tere zonen dhe keshtjellen e Borshit. Madje u kap rob dhe komandanti osman Sulejman Pashe Eunuku, qe Gjon Kastrioti ja dhuroi mbretit te Napolit. E kush e ka shkruar valle historine e robit te luftes, gjeneralit eunuk ne Napoli te Italise? Askush! Dhe nje tjeter histori eshte magjepse. Princi Balsha i II ka qene zoterues i Himares, pas vdekjes se tij zoteruese qe gruaja Komita Muzaka. Ne perfytyrimin tim gjithnje ka qene shqetesues motivi se si ka jetuar dhe cka bere kjo femer qe historia e permend jo rastesisht. Jeta e Balshes II dhe e Komita Muzakes mund te kishte zanafilluar nje roman te shkelqyer per mesjeten. Po per c'arsye valle shkrimtaret shqiptare i dijne kaq pak keto histori te vendit te tyre? Pushtimi osman eshte nje histori kryengritjesh te himarioteve. Himariotet nuk kane reshtur per te patur lidhje em Evropen Perendimore. Me 12 korrik 1577 pleqte e Himares dergojne nje leter per Papen, te cilen e derguan ne Rome Gjik Kola me Gjergj Katasin. Ne kete leter ata i thone Papes se jane arber, se krenohen me Skenderbeun dhe se kerkojne qe Europa t'u jape arme per te luftuar kunder pushtuesve. Nje leter e dyte i eshte derguar Papes me 1581, ku i thone se jane gati 50.000 luftetare shqiptare te ngrihen ne kryengritje. Papati i Romes beri dicka tejashtezakonshme: nisi misionare katolike gjate shekujve XVI-XVIII. Per dy shekuj me rradhe keta misionare te ditur, pjesa me e madhe me origjine shqiptare, bene te mundur qe te gjallerohej shqiptaresia, te levrohej gjuha shqipe. Shenimet e ketyre misionareve mund te botoheshin ne nje liber te madh, qe mund te quhet Libri Evropian i Himares. Ky liber duhet botuar edhe ne shqip sepse jane te pakta vendet ne Shqiperi, qe mund ta kene kete deshmi monumentale. Ne shek.XVIII himariotet derguan ne Rusi Pango Bixhilin dhe Hil Kristoforin tek Caresha e Rusise Elisabeta Petrovna. Ne letren qe ju dergua caresesh "Flasim shqip, ate gjuhe qe flitet ne tere Shqiperine deri ne Bosnje". Me vone jane po himariotet, qe i dergojne leter mbret Ferdinandit te IV ne Itali. Te tera keto letra jane nje nga korrespondencat me te cuditeshme ne kohera qe kane bere shqiptaret me Evropen.

Historia e kapetanatit bregas

Por shume himariote edhe kane merguar. Shqiptare nga Himara shkuan ne ishujt Hidra, Speca, Poro, si dhe ne keshtjellen e Peloponezit. Kapedan Kristo Bega nga Vunoi, u vra ne Mesolongj me 40 himariote ne fillim te Revolucionit Grek. Shume nga trimat dhe heronjte e ketij revolucioni qene nga Himara. Me 1818 Regjimenti Shqiptar ne Korfuz luftoi per mbrojten e Psares. Anglezi Millingen ka shkruar "Himariotet kishin pamje me luftarake ne tere ushtrine. Nuk kane dallim nga shqiptaret e tjere. Veshja dhe gjuha - krejt e njejte". Kush e ka shkruar kete histori kaq te cuditeshme dhe te nderthurrur? Per fat te keq askush. Trimat e Himares u bene te famshem ne bote. Merkur Bue Shpata qe gjeneral i pathyeshem deri ne Spanje, Zhonopulli arriti dhe graden e Feldmarshallit ne Spanje, Konstandin Kasneci qe gjeneral i shquar i Austro-Hungarise, Pano Vixhili u be Konsull i Rusise ne Arte. Ndoshta shqiptaret nuk e dine qe e motra e Heroit te revolucionit grek, suliotit shqiptar Marko Bocari, qe martuar ne Dhermi te Himares dhe lindi Jan Kocanin, komandant gjithashtu i shquar. Gjeneral Dhimiter Leka qe himariot ne Napoli. Pikerisht Dhimiter Lekes Jeronim De Rada i kushton kryevepren e tij "Milosao". Ruhet korrespondenca e nipit te Dhimiter Lekes, Gjergj Bazile me De Raden. Nje djale nga Vunoi qe ne truprojen e Bajronit me 1921 ne Mesolonji, sic deshmon ne shkrimet e tij Eduard Lir. Andrea Pavllo Vreto nga Dhermiu ka shkruar dhe botuar ne Napoli librin "Histori e Skenderbeut". Odise Kasneci dhe Sokrat Leka kane qene veprimtare te Lidhjes se Prizrenit, dega e Gjirokastres. Jani Minga dhe Halim Xheloja qene nismetaret e pare te shkollave shqipe ne Bregdet. Petro Marko dhe Stefan Duni nga Dhermiu morren pjese ne Luften e Spanjes. Madje nje himariot tjeter ka marre pjese ne luften per clirimin e Kubes. Himariote te tjere kane luftuar edhe ne Egjipt edhe ne Moldavi. Mbi Viktor Emanuelin e II gjate pushtimit fashist ne Shqiperi qelloi nje djale i ri, qe ishte edhe poet, Vasil Laci nga Piqerrasi. Gaqo Trola nga Vunoi krijoi me 1942 elegjine e kenduar per vrasjen e Qemal Stafes. Mos ju duket e paket dhe e shpifur kjo histori Eshte absolutisht e vertete.

Dua te skicoj dicka edhe per nje institucion shekullor luftetaresh qe quhet Kapetanata e Himares. Me trimat himariote kishin graden Kapetane. Ata njiheshin te tille ne Napoli, Venedik dhe Korfuz. Ata u shquan si kapetane ne disa breza si Kasnecajt ne Vuno, Gjikajt dhe Lekajt ne Qeparo, Rexhajt ne Himare. Edhe studimi i ketij institucioni ushtarak i familjeve te permendura himariote meriton nje liber me vehte. Himara i ka patur lidhjet me Evropen te perjeteshme. Jano Kasneci u shkollua ne Padova, Kosta Ndruci dhe Spiro Kasneci u shkollua ne Napoli, Llambo Rexho dhe Kole Mishili u shkolluan ne Venedik etj.

Historia e Kishes katolike ne Himare

Ata gershetonin kulturen evropiane me shqiptaresine. Nuk eshte e rastit, qe Papa Dhimitri nga Dhermiu perktheu ne shqip katekizmat, u hapen shkolla shqipe gjate shek.XVI-XVIII. Historia e Kishes Katolike ne Himare nuk mund te zhduket dhe nuk mund te mohohet. Po keshtu as ajo e Kishes te Ritit Lindor, te monumenteve kishtare me afreske te mrekullueshme, madje dhe me shenime kronikore, qe per fat te mire i ka botuar i ndjeri Theofan Popa. Per shkak te levizjes neper bote, ne Itali, Spanje, Greqi, France, ne Rusi, ne Amerike, ne Meksike, Argjendine, Australi dhe Kube ndodhte qe gjate kthimit te tyre ne atdhe himariotet te flisnin pervec shqipes gati te gjitha gjuhet e tjera te medha te botes. Kjo poliglosi, te kujton dicka nga bota e sotme globale, shpreh interesa te shumfishta kulturore dhe gjuhesore. Ne keto brigje kane qendruar figura te medha te kombit shqiptar si Ali Pashe Tepelena, Hoxhe Tahsimi, Abdyl Frasheri, madje dhe Naim Frasheri, i cili gjate kohes qe qe nepunes dogane ne Sarande erdhi dhe ne Llogara dhe ne Himare, Ismail Qemali, erciz Topulli dhe Mihal Grameno (prej Gramenos ruhen disa pershkrime te bukurive natyrore te Himares). Gjate Luftes Antifashiste, himariotet u treguan trima. Nga gjiri i tyre lindi nje nga mjeshtrit e paharruar dhe te shqetesuar te gjuhes shqipe, i mrekullueshmi Petro Marko. Jo rastesisht, Petro Marko la amanet qe t'i varrosej trupi ne Dhermi, ne vendlindje. Sa e pafundme qe qenka Himara!

Dramat e gjeneruara nga shovinizmi i te tjereve

Por Himara ka dhe drama te medha. Shovinistet greke e kane synuar pambarimisht, madje e kane deklaruar Himaren "krahine autonome", kane bere masakra. Keto gjera ndodhin ne histori. Shqiptaret e Dhermiut kane emigruar ne ishullin e Korfuzit, ata te Himares ne Krete, ku mesuan dhe gjuhen greke. Dhermiu e ruan dhe sot dialektin grek te Korfuzit dhe himariotet intonacionin e greqishtes se Kretes. Shkollat greke kane ndikuar ne greqizmin e Himares. Ka shume beteja politike, teper arkaike. Ne epoken globale keto beteja jane jashte kohe dhe te sforcuara. Nuk mendoj qe te mos flitet greqisht ne Himare, nisur nga nje vizion kulturor i shumefishte me duket se greqishtja, qe perdoret ne Himare eshte nje element kulturor, qe krijon nje element gjuhesor pasurie te vecante. Meqenese kjo ka ndodhur historikisht ne nuk mund ta c'bejme historine. Po nuk eshte njerezore dhe as e drejte te zhduket gjuha shqipe ne Himare. I ndjeri miku im Petro Marko e ka shprehur kete shqetesim si askush. Petro Marko do ta apostoloje shqip ketu perhere. Te gjitha partite politike duhet te kene parasysh boten globale dhe jo koncepte qe sjellin tension te kote. Bota eshte e lire dhe e hapur, por nuk duhet te kete deformim te lirise te askush, qofte tek ai qe flet shqip dhe qofte tek ai qe flet greqisht. Ky eshte nje problem delikat, qe mbart disa here edhe probleme te medha, madje dhe hakmarrje politike. Kjo eshte ne kundershtim me vizionin e ri emancipues te botes. Nuk besoj se keto gjera do te zgjidhen me politika te sforcuara. Besoj ne nje realitet ku etnite dhe popujt do te vellazerohen dhe nuk do te shpikin kufinj te rinj. Populli shqiptar eshte mik i popullit grek, por une besoj thellesisht dhe pa lekundje se edhe populli grek eshte mik i popullit shqiptar. Eshte e papranueshme nxitja e urrejtje etnike dhe ideja e kantonizimit, pikerisht ne epoken e madhe te hapjes se kufijve, madje te zhdukjes se kufijve.

Asnjehere nuk me ka mahnitur Kalaja e Himares si kete here. Brenda rrethit te saj eshte nje lagje ndertesash prej guri me dritare te medha, te stilit dalmato-venecian. Ndikimi i Venedikut ketu ka qene shekullor. Deri me 1947 ka ekzistuar reliefi me figuren e luanit te Shen Markut, qe me pas e cuan ne fondet e Muzeut Arkeologjik te Tiranes. Ky reliev nga Vunoi i duhet rikthyer Vunoit. Shtepite e stilit dalmato-venecian te keshtjelles se Himares duhen restauruar, banoret qe i kane braktisur shtepite duhet te rikthehen. Nje lagje me shtepi te tilla ndodhet ne Ulqin, shtepi te ngjashme ka ne Budva, ne Tivar, dy te tilla jane ende dhe sot ne Durres. Ky stil arkitekturor eshte nje deshmi e forte. Shtepite e keshtjelles se Himares mund te kthehen ne shtepi muzeore, fjala vjen Muzeu i Tradites fetare, i etnografise dhe kenges popullore, i shkolles shqipe, i bashkejeteses se traditave gojore greke, i traditave ikonografike ne shekuj, i heronjve himariote etj. Pa harruar edhe nje muze arkeologjik, qe do te kishte nje ekzotike te pashlyeshme.

Ne Vuno pashe shtepine e tipit kulle, te Odise Kasnecit, qe eshte nje kryeveper. Perse te mos kthehet ne muze te rralle? Te tere kishat e zones se Himares kane vlera artistike. Pse mos te publikohen me albume afreskat dhe ikonat e shkelqyera? Pse mos te ngrihet ne Palase nje skulpture bronxi e Jul Qezarit, i cili ka qene aty ne vitin 48 para Krishtit?

Ka ardhur koha qe politika shqiptare t'i ktheje syte

Asnje zone e Shqiperise nuk ka per ta arritur shkelqimin e k`nges popullore dhe polifonise shqiptare, sidomos te Pilurit. A mund te harrohen kengetaret e medhenj dhe te pazakonte si Neco Muko, qe botoi dhe dy libra muzikore te quajtura "Lyra himariote"? Ai i kendoi dertit te perjetshem erotik, qe e metaforizon si "Lulja jeshile". A mund te harrohet Nase Beni dhe poeti popullor me i shkelqyer dhe i famshem i Shqiperise se sotme, pilurioti Lefter Cipa?
A mund te harrohet Katina Bejleri kjo kengetare e madhe e Himares? Ne shtepine e Lefter ipes pashe me syte e mi pllaken matrice te gramafonit, ku me 1924 ne Paris Neco Muko incizoi kryevepren "Vajza e Valeve". M'u drodhen duart kur e preka kete pllake. Ai nje enderr perralle kam ne koke idene qe te behet nje skulpture vigane e "Vajzes se Valeve" per t'u vendosur mbi nje platforme mbi siperfaqen e Detit Jon. Kjo do te bente pershtypje te jashtezakonshme ashtu sic ben edhe Statuja e Sirenes se Anderstenit e vendosur mbi ujerat e Amsterdamit. Kjo statuje do te na kujtonte mallin, apoteozen e dashurise, tragjedite e shpresen.

O Zot, ka ardhur koha që politika shqiptare t'i kthejë sytë nga Himara. Kjo Princeshë në Gjumë padyshim që do të zgjohet. Amen!

Nga Dr.Moikom ZEQO, G. Kritika

Të mashtrohesh online

"...B.D., nga Rahoveci është humbësi i 45 mijë eurove. Pagesën prej 45 mijë eurove ky person e kishte bërë në adresë të disa personave, që përmes internetit i kishin thënë se ka fituar 500 mijë funta në një lotari britanike. Më vonë, ai kishte kuptuar se ishte mashtruar..." (Kronikë nga shtypi i Prishtinës)

"...Biznesmeni tiranas i mobilieve R.N., 50 vjeç është njoftuar nëpërmjet internetit se kishte fituar një lotari 1 milionë sterlina në Kenia. Pas disa komunikimeve me telefon dhe E-mail me kompaninë e lotarisë, ka marrë rrugën e gjatë drejt Afrikës. Prej dy muajsh ndodhet në Kenia. Në vend të kthehej "me paratë e rëna nga qielli", deri tani familja e tij i ka dërguar 150 mijë euro dhe nuk po mundet të kthehet mbrapa në Shqipëri..." (Kronikë nga shtypi i Tiranës)

Të gjitha shqisat, të gjitha ndjesitë të shtyjnë drejt "Western Unionit" apo bankës më të afërt për të dërguar pagesën për të shpejtuar e legalizuar procesin. E çfarë janë 1000- 2000 apo edhe 10 000 dollarë amerikanë përballë 14 000 000 eurove .... Vetëm qindarka... Vetëm ... asgjë. Një hiç. Shpejto!? Shpejto se po ta marrin të tjerët.... Minutat deri aty të duken orë të tëra. Mezi pret të nisesh qindarkat për milionat e rëna nga qielli. Menjëherë kryhen veprimet dhe nisen kacidhet e papërfillshme përballë malit të milionave. Brenda disa sekondash llogaria bankare ose portofoli juaj është zbrazur me disa kacidhe për t'u mbufatur shumë shpejt, për t'u shqyer edhe valixhet me milionat e rëna nga qielli.

Po aq shpejt veprohet edhe në krahun tjetër nga ana e marrësit bamirës. Brenda sekondave ata marrin "kacidhet" e tua e shumë të tjerëve dhe nuk vonojnë. Të thërrasin në telefon për të falënderuar dhe uruar edhe shumë herë për fatin tënd të madh(!?). Nganjëherë këtë e bëjnë edhe pas dy - tre ditësh për t'u treguar moskokëçarës për "kacidhet" e tua.
Nuk e lënë kurrë të kalojë java për të kërkuar edhe një shumë fare simbolike prej 1000 - 2000 dollarësh të tjerë për disa veprime bankare shtesë në krahasim me fatin tënd të madh dhe brenda një muaji kjo "shumë fare e vogël" që ata të kërkojnë i kalon të pesë mijë dollarët e djersës dhe mundit tënd... Ne fund të fundit çfarë janë këto 5000 dollarë para 14 000 000 eurove që po vijnë nga qielli me... "posten e Hazirit".

"Posta a Hazirit" dhe " Posta e Floririt" ( ! )

Ka qenë një postier në një fshat në Tropojë. Quhej Hazir... Çdo ditë ai dilte në Kolgecaj, emri i qytetit të Alpeve para se të merrte emrin e plakut të maleve, heroit Bajram Curri. Dilte. Kryente punët e tij. Takonte miq, shokë e të njohur. Hante edhe ndonjë petull a byrek të nxehtë me pagën që i jepte Këshilli i fshatit. Ndonjëherë i dilte edhe ndonjë bozë a akullore qyl nga ndonjë mik i veti. Kthehej. Kur e pyesnin bashkëfshatarët për ndonjë letër a lajm, ai u jepte haberet e krejt qytetit, por jo letra... Një muaj, dy muaj... një vit. Derisa një dite e zbuluan se Haziri çdo gjë bënte përveç marrjes se postës për çka ai paguhej. Kështu lindi shprehja "Posta e Hazirit" për gjithçka nisej me postë, por që nuk mbërrinte kurrë.
Sidoqoftë, posta e Hazirit ishte shumë më e mirë se posta e "El Dorados" "Floririt". Nuk sillte zarfe e letra, por të paktën nuk të zhvaste para më shumë vlerë. E posta e "El Dorados" e çekut fatsjellës nëse shkon me ëndrra në diell të merr edhe centin e fundit, pa të sjellë mbrapa jo milionat, por asnjë qindarkë kurrë.

Dardha e ka bishtin mbrapa...
Qysh prej dhjetë vitesh autori i këtij shkrimi dhe qindra mijëra shqiptarë dhe jo shqiptarë këtu në Amerikë, por edhe në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi e në mbarë botën mund të kemi marrë mbi dhjetë zarfe me "lajmin mrekullues" të fitimit të lotarive, e me qindra kërkesa në internet për "investime gjigante nga trashëgimtari i Mbretit të Nigerisë në fushat e naftës " ..., nga djali i Sulltanit të Svazilendit për zbulimin e minierave më të mëdha të diamanteve në botë ... E ç'nuk kemi marrë.
Janë me mijëra shqiptarët që kanë rënë viktima të këtyre mega - mashtruesve të pafytyrë. Bëhet fjalë për grupe mafioze nga me primitivet e deri tek më të sofistikuarat që duke përdorë të dhëna personale të marra nga interneti, nga numëratorë telefonikë, nga burime pafund që ka krijuar ky shekull i informacionit, nuk lënë rrugë e mjet pa përdorë për të grabitur mundin e djersën, pasurinë dhe paratë e të tjerëve.

Mijëra viktima, miliarda dollarë...
Njoh profesorë universiteti, njoh doktorë të nderuar, njoh ekonomistë të zotë, njoh pleq fisnikë e të rinj të shkolluar, ... njoh edhe njerëz nga më të zakonshmit që kanë rënë pre e këtyre hajnave të paskrupuj. Dikush 1000, dikush 2000, dikush 5 000 por edhe dikush ka hedhur në erë deri në 10 000 dollarë amerikanë ose vlera të njëjta në Lekë, Euro, Sterlina për të marrë "çekun fatsjellës".

Mënyra që përdoret është aq sa primitive edhe e sofistikuar. Ata shfrytëzojnë ndjesinë e natyrshme të çdo qenieje njerëzore për para, për pasuri, për një jetë më të mirë si dhe prirjen e njeriut për t'i siguruar ato me sa më kollaj. Ata keqpërdorin dobësinë njerëzore për të fituar sa më shumë me sa më pak mundim e djersë. Ato gjuajnë qorollepsjen e njeriut pas parëse, pas fitimit me çdo kusht. Njoh mijëra shqiptarë të Amerikës e Shqipërisë, të Kosovës e Malit të Zi, të Maqedonisë, në Europën Perëndimore, në Australi e në mbarë botën që kanë rënë viktima të këtyre hajnave të pafytyrë. Dikush më pak e dikush më shumë, por së bashku kanë humbur miliona dollarë, e po të shtojmë edhe "piramidat"... mbi dy miliardë dollarë....

Ilaçi i shpirtit, por jo i xhepit( !? )
Pas një hetimi trevjeçar, muajin e fundit Byroja Federale Hetimeve, FBI- ja amerikane zbuloi dhe goditi një rrjet gjigant të tillë shumëkombësh mashtrimi. Mbi 3 milionë amerikanë dhe nga shtete të tjera kishin rënë viktima të këtyre grupeve mafioze që përfshinin me mijëra mashtrues të kombësive dhe racave të ndryshme në pesë kontinentet. Mbi 5 miliardë dollarë u janë zhvatur viktimave amerikane dhe jo amerikane brenda dhe jashtë territorit të Amerikës nga kjo shumëkombëshe e krimit të organizuar.
Krimi nuk ka dallim race, feje, ideje, kombësie, shtetësie, ideologjie, sistemi. Krimi është krim dhe i tillë mbetet deri edhe përtej varrit. Mbi 1000 prej këtyre mashtruesve kanë përfunduar në pranga dhe qelitë e ftohta e të pista të burgjeve. Mijëra të tjerë janë pas në atë rrugë të palavdi. Por, shanset për gjetjen e rikthimin e parave e pasurive të grabitura me këto mashtrime të ndyra janë shumë të vogla për të mos thënë nuk ekzistojnë.
Zbulimi, arrestimi dhe ndëshkimi i regjisorëve dhe autorëve të këtyre mega - hajdutëve lehtëson shpirtin, por jo xhepin e viktimave, që aq shume ua kanë lehtësuar krimin me mendjelehtësinë e treguar ndaj mundit dhe djersës së vet.

Mendjelehtësia e cjapit tek kasapi ...
Mendjelehtësi vrastare për mundin e djersën, për pasurinë dhe prokopinë e miliona njerëzve. Kjo mendjelehtësi mban vetëm një emër: "të shkosh si cjapi tek kasapi" (!?) Në vend që të hapnim sytë dhe t'u drejtoheshim organeve ligjore për të denoncuar këto vampirë të pangopur tek shteti dhe qeveria përkatëse, mbyllnim sytë dhe gojën se mos na e merrte fatin tjetri duke mbjellë fatkeqësinë tonë me duart e mendjen tonë të trullosur. Mendjelehtësi vrastare, jo vetëm për xhepin, por edhe për shpirtin...
Të shkosh me këmbët e tua duke vrapuar. Të shkosh me duart e tua plot me paratë e djersës dhe mundit tënd duke rendur si në garë! Të vrasësh veten dhe pasurinë tënde me mendjen tënde të qorollepsur nga "El Doradoja" famëkeq! Çfarë emri tjetër mund t'i vesh veç mendjelehtësi vrastare. Edhe më keq mendjelehtësi vetëvrasëse!
Shteti luan rolin e vet. Qeveria bën punën e saj. Ligji është ligj dhe do veprojë herët a vonë. Por, të mos harrojmë shprehjen lapidare të ish-Presidentit legjendë të Amerikës, Xhon Kenedi: "Mos shiko se çfarë shteti bën për ty, por shko se çfarë bën ti për shtetin". Një shprehje dhe këshillë e artë për çdo njeri në botën e sotme.

"It's too good to believe (! )"
Detyra e parë si qytetarë është të hapim sytë dhe të mbajmë trurin e freskët si në të mirë edhe në të keq, si në kulmin e pasurisë edhe në greminën e varfërisë. Pse? Mat njëqind herë e prit një herë, thotë mençuria shekullore e popullit tonë. Pse? Shumë thjesht.
Si mund të fitosh një lotari multimilionëshe si "El Gordo" ose "La Primtiva", si "Powerball" ose "Megamillion", si milonadollarëshe apo njëdollarësh kur nuk e ke luajtur kurrë e për më tepër kur je mijëra kilometra larg saj (!?) Kurrën e kurrës.

Kur trumbeton miliarda dollarë thesare e pasuri "trashëgimtari i mbretit të Nigerisë" apo "djali i 202 me gruan e 305 i Sulltanit të Svazilendit" ku vdesin nga uria e sëmundjet qindra mijëra afrikanë të mjerë, pse paska nevojë për 1000 apo për 1, për 2 apo 3000 dollarë, euro ose lekët tuaja (!? ) Për më tepër për t'i investuar në fusha si ajo e naftës apo minierat e diamanteve, ku fitimi shumëfish është më se i garantuar ...
Ndaj...Syçeltësi vëllezër ...syçeltësi !

Shekulli

Tiranë, zbulohen “sms”-të e llotarive mashtruese në celularë

EKSKLUZIVE - Zbulohen mesazhet telefonike të shpërndara nga llotaritë fantazmë që tentuan të mashtrojnë qytetarët shqiptarë gjatë dy

muajve të fundit.
Drejtoria e Përgjithshme e Policisë së Shtetit në Tiranë, paralajmëroi pak javë më parë qytetarët duke kërkuar që të bënin kujdes dhe të mos binin pre e llotarive të tilla mashtruese, të cilat premtojnë fitimin e shumave të mëdha të parave duke vënë si parakusht per pjesemarrje ne keto shorte, derdhjen në llogarinë e tyre të shumave deri në 10 mijë euro.
Sipas hetimeve të policisë shqiptare për të paktën katër nga këto raste, ka rezultuar se qytetarët kanë derdhur shumën e parave në llogarinë e dhënë dhe më pas kanë humur kontaktet me personat që organizojnë lotaritë false të cilët janë zhdukur pasi kanë përfituar shumën e paradhënies.
Nga burime zyrtare të policisë shqiptare, agjencia “LajmiFundit” mësoi përmbajtjen teksuale të mesazheve që janë shpërndarë në e-maile dhe telefona celularë.
SMS-të kanë mbërritur tek qindra qytetarë të cilëve u premtohej pjesëmarrja në llotari ku do të fitonin deri në 500 mijë paund.

SMS anglish:
“Congratulation, your cell phone has Won 500.000 pound in the ongoing Nokia Uk Promo. For Claims: Call+44...or E-mail: Coordinator.nokiaprom@live.com This e-mail address is being protected from spambots.

SMS Albanian
“Urime, telefoni juaj celular ka fituar 500.000 paund nga Nokia Uk Promo. Per hollesi, telefononi ne nr. +44...ose shkruani ne E-mail: Coordinator.nokiaprom@live.com This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it .
Kjo eshte permbajtja e mesazhit te paraqitur ne polici nga shtetasi nga Tirana i cili ka bere denoncimin. Ai u ka thene hetuesve se kishte dyshuar qe ne fillim, pasi telefoni i tij nuk ishte i markes Nokia.
Policia shqiptare ka pohuar se të paktën 15 qytetarë shqiptarë kanë telefonuar menjëherë sapo kanë marrë këtë mesazh dhe pasi kanë komunikuar me operatorin, kanë kryer derdhjen e shumës paradhënie që u është kërkuar.
Më pas ata kanë tentuar të lidhen me personat në fjalë për të marrë pjesë në lotari por gjithçka ka rezultuar një mashtrim.
Për shkak se personat që kryejnë këtë aktivitet mashtrues dyshohet se qëndrojnë jashtë Shqipërisë, policia tha se po bashkëpunon me autoritetet e policive homologe me qëllim zbulimin e abuzuesve. (lajmifundit.com)

Noli i pakuptuar

Kur Kryetari nga tribuna në Kongres të Socialistëve, zuri të lexojë fund e kre diskurin e Nolit në Parlamentin e ‘23-së, të famshmen “Kabineti i Pykave”, mua ulur në sallë mes delegatëve të 2010-ës, zu të më bëjë tring sinjali i SMS-ve në celular.
Sefte me ngadalë e pastaj gati paprerë, aq sa më vuri në pozitë me ata që kisha përreth. Mesazhet që rridhnin përrua, kishin një linjë pak a shumë kështu: “Ti ja ke bërë kryetarit këtë copë të fjalës, a të paktën ja ke shtënë në mënt?”.
Jo të dashur miq e shokë, as ja kisha bërë e as ja kisha shtënë në mënt unë Kryetarit atë punë se, vërtet kam kontakt me Nolin, meqë e kam bashkëfshatar, por s’kam kontakt me Kryetarin. Është Kryetar ai e s’ja ka ngenë të merret me mua.

Po që të kthehem te Kabineti i Pykave, do thënë se i kish vajtur mëndja me tamam Kryetarit, ca më shumë të bënte të ngriheshe peshë tek e dëgjonje të interpretuar gjithë fuqi e me zërin bubullimë të Kryetarit tonë. Më tej akoma, mbeteshe gojë hapur kur shihnje se si u shkonin për bukuri ditëve tona fjalët e Nolit të 87 viteve të shkuara, ashtu siç do mbeteshim gojëhapur po të mundnim e t’i lexonim të njëjtat fjalë të Nolit, për Byronë tonë Politike të viteve ‘80.

Unë u bëra kaq vjet që u sjell në mëndje lexonjësve paralele historike, si ajo që me aq pathos na solli edhe Kryetari kësaj radhe. Unë e bëj këtë gjë, jo për kënaqësi të krahasimit, apo për të zbavitur të ngeshmit, e as për të treguar se sa profet paskësh qenë Noli, Konica, apo kushdo tjetër sipas rradhës. Unë e bëj për një tjetër qëllim, që t’u tregoj shqiptarëve se sa shumë përsëritet historia këtu ndër ne. Tani që kemi filluar të çuditemi me paralelet historike, duhet të ndërrojmë edhe një tjetër bindje: nuk është profet imzot Noli a Faik beu që u kanë vënd llafet edhe pas gati një shekulli, por jemi ne të paaftë të ndryshojmë e të ndreqemi.

Për shembull, nëse epokën Ndoka e qojtëm “vrima e zezë në mjekësinë shqiptare”, kohë kur vdisnin njerëzia në derë të spitalit, kush na i ka fajin që e duartrokitëm prapë si të ftuar të nderuar dhe si aleat në sallën e Kongresit të Socialistëve! Mos do më quani gjë mua profet pas ca vjetësh kur Ndoka të jetë bërë prapë ministër dhe ju të nxirrni nga arkiva e mëndjes shkrimet e mia të dikurshme për turpet e tij? Jo, s’jam unë profet, por jeni ju fajtorë që e riktheni në skenë.
Nuk besoj se ka vënd në Britaninë e sotme një fjalim i Çurçillit i para 60 vjetëve për çfarëdo problemi të kohës së tij dhe, kjo ndodh, sepse englezët dhe çdo popull i pjekur, sa herë që u del një problem në udhën e zhvillimit, e zgjidhin dhe nxjerrin mësime që ai të mos përsëritet më. Ndërsa kur një populli i paraqiten të njëjtat probleme një ditë, pastaj edhe pas njëzet vjetësh, edhe pas 40 vjetësh, edhe pas 80 vjetësh, do parë puna më thellë se, një i këtillë popull, e ka problemin me veten e jo me problemin. Një i këtillë popull është i papjekur apo i paaftë të nxjerrë një klasë drejtonjëse që t’i zgjidhë problemet njëherë e mirë.

Që Noli nuk qe shtetar, këtë kush më shumë e kush më pak, e pranojnë të gjithë. Do përpiqem të shkoj ca më tej në të kuptuarin e pakuptushmë të këtij njeriu të madh. Noli ishte një artist i madh dhe, si çdo njeri i artit, kish shpirt rebeli. Ndaj si të gjithë rebelët, s’kish si të vinte ndryshe në pushtet veç se me kryengritje, siç edhe erdhi.
Projekti i tij politik, nuk kish fare të bënte me ato që thonin e mejtonin ata që kish përreth, qoftë me turmën e madhe lakmitare që rrethon çdo pushtet fitonjës, e qoftë me grupthin e vockël të dashnorëve të shtetit me rregulla. Noli ëndërronjës kish në kokë projektin e tij dhe desh që ta realizonte ashtu sikundër çdo kompozitor do që të kompozojë muzikën e tij siç e ka në mëndje, apo çdo piktor që do ta pikturojë telajon e tij i pakushtëzuar. Ky është problemi i tmerrshëm përpara të cilit vë historia çdo komb që s’ia ka dalë dot të ngrejë ende sistem rregullash, në momentin që dallga e fatit i sjell në krye një Rrebel të Madh.

Pesë shekuj të shkuar, mbretëresha Elisabeta I, mbretëroi pa u martuar, duke thënë “jam martuar me Anglinë”. Edhe Noli ynë e dashuronte pasionisht Shqipërinë dhe, në ëndrrat e tij kish ngritur edhe projektin se qysh do ta bënte zonjë kur të martohej me të ndaj, në momentin që Shqipëria u bë e tija, ai s’deshi më të kushtëzohej nga askush. Më lini të bëj muzikën time, duket sikur thërret ai, ndërsa punët e shtetit bëheshin pirg e përplaseshin pas njëra-tjatrës. E dua të bardhë e të lirë telajon, për të bërë Shqipërinë time siç dua unë, na bëhet sikur flet i zënë në morsën e realitetit. Jo, se duhet mbledhur Parlamenti; jo, se duhet bërë kompromis këtu, e duhet lëshuar atje; duhet bërë ligj për këtë, e rregull për atë - ja nxinin jetën të tjerët. Të gjitha këto, kufizime që ai s’i mbante e s’i duronte dot, ndaj s’bëri dot gjë. Koha e shkurtër, vetëm gjashtë muaj, bëri që telajoja e tij të mbetet pa pikturë, duke na krijuar mitin se kushedi ç’pikturë do kish qënë ajo. Ndërsa ai i mbylli ditët e pushtetit i inatosur me botën, që s’e linte të bënte pikturën e tij, duke i rënë flautit ndërsa mercenarët e Zogut u afroheshin portave të Tiranës, ashtu sikundër një tjetër artist njëzet vet më pas, që edhe ai do t’i mbyllte ditët në një bunker, duke shikuar projekte arkitekture që s’i realizoi dot, ndërsa rusët hidhnin bomba në portat e qytetit të tij, Berlinit. Ashtu sikundër Neroni 1900 vjet para tyre, që gjithashtu i binte harpës ndërsa vinin për ta vrarë, pasi dogji Romën që t’i krijonte vetes telajon për të bërë edhe ai pikturën e tij.

Janë shpirtra të mëdhenj këta, që e kanë dashuruar marrëzisht vëndin e tyre, aq sa kanë dashur ta përdorin si telajo të kryeveprës së tyre. Meritojnë vënd në kujtesë të njerëzisë, kryesisht për shpirtin e tyre të pasosur, por rrallë shumë rrallë, edhe për atë që krijojnë (në ato pak raste kur ja dalin).
Noli pati një fat të trifishtë në jetë: e përzunë pa e lënë të provohej në qeverisje, e përzunë me grusht shteti, e përzunë të nisur nga armiku ynë i gjithëherës, Sërbia. Më shumë fat se kaq, nuk mund të lypë një vdektar që ëndërron të mbetet i pavdekur në mënd të njerëzisë. Mendoni sikur, llafi që bie dhe qoftë larg, Saliu të ish vrarë gjëkund në vitin 1991, se si do ish ngulur përjetë në zëmrat e shqiptarëve (përfshirë edhe timen), si shansi i madh i humbur dhe si njeriu që do e kish bërë Shqipërinë Zvicër, por që s’e lanë. Le pastaj, sikur të kish edhe ndonjë hobi arti, ashtu si edhe Noli dhe, të dinte t’i binte ndonjë vegle, si n’do Zot çiftelisë për shembull. Ehuu, çfarë miti do qe krijuar. S’pati fat dhe sot e kemi midis nesh dhe e shajmë sabah-aksham.

Mos harroni të dashur miq edhe një tjetër gjë. Kam vënë re se, sa herë që krerët tanë duan t’i bëjnë vënd vetes në zemrat tona, apo përgatiten t’i futen udhës së autoritarizmës, i kthehen Nolit dhe zënë e citojnë.

Zogu më ‘43-në arriti gjer aty sa, për të bërë për vete zemrat e ftohura të shqiptarëve, i propozoi Nolit që të bëhej kryeministër në mërgim. Komandanti në vitet e para, e citonte Nolin pa prerë e madje i bëri edhe dy ftesa publike që të kthehej në mëmëdhe (që të hante dhé). Po Saliun, atë Saliun e ‘91-‘92-shit, kur rrinte akoma me pardesy të bardhë, a e kujtoni dot se sa herë i është referuar në ato ditë Nolit dhe demokracisë së tij. Për të mos përmëndur Partinë Republikane, që e filloi udhën e saj me portretin e Nolit dhe një citat të tijin dhe e mbaroi me Gërdecin. Madje edhe Kreu i Kishës Orthodokse, për të na mbushur mëndjen se do ngrinte kishë shqiptare, vitet e para e përdori Nolin si simbol, ndërsa tani as që e zënë më n’goje. Dritëroi, si doktor shpirtrash, e ka përmbledhur këtë sindromë për një tjetër virus me shprehjen: “Patriotizma është streha e fundit e maskarenjve”.

Arsyet pse e citojnë Nolin ua thashë më sipër, ndaj t’u them tani se pse zgjedhin pikërisht Imzotin për të cituar. Sepse Noli është i vetmi politikan shqiptar, i cili nuk ja doli të provohej. Për fat të keq, të gjithë politikanët tanë janë karizmatikë, sa s’janë vënë në provë, se kur janë provuar pastaj, kanë dështuar duke dalë nga skena të urryer. Noli ish i vetmi që kish sqimë, sharm e karizmë sa një det dhe s’u provua. Për këtë e zgjedhin.

Janë bela e madhe thirrjet nga historia se, në më të shumtën e radhës, ata që i bëjnë u shohin vetëm një anë, atë që u pëlqen. Se ja, edhe ne, edhe Kryetari që na e lexoi, harrojmë që Noli vërtet demaskonte zgjedhjet e manipuluara të ‘23-së, por kur erdhi vetë në pushtet pastaj më ‘24-ën, as që bëri më fare zgjedhje.

Historia jo vetëm që nuk fillon me ne, po as mbaron me ne, ndaj mbani mënt nga unë që, edhe ata që do vijnë pas nesh, edhe pas shumë e shumë vitesh, një ditë do zënë të citojnë Nolin. Dhe ajo s’do jetë ditë e mirë.

Artan Lame, G. Shqip

Mihal Trivoli

Mihal Artioti siç është quajtur në vendlindje, apo Mihal Trivoli siç e quajnë në studime të ndryshme - cilido të jetë mbiemri i saktë i tij - ka lindur në një familje shqiptare të kulturuar, rreth vitit 1475, (në një botim gjerman "Legende vom Heiligen Maxim Grek" konsiderohet i ditëlindjes 1480, edhe në botimet ruse konsiderohet i njëjti vit) në qytetin shqiptar Artë (sot Greqi) që ishte pushtuar nga osmanët në vitin 1449.

Prinderit e tij, Emanuel dhe Irena Trivoli, që konsideroheshin njerëz të ditur për kohën e që kishin lidhje me personalitete të kulturës në Itali, u kujdesën që i biri të mësonte në shkollat humaniste evropiane. Kështu Mihalin e ri, në vitin 1492 (sipas botimi te Wolfang Heller 1993) e dërguan me studime në Itali e më pas në Paris, Francë dhe sipas hamendjeve të studiuesve edhe në Spanjë.

Në Itali qëndroi për shume vjet ku studioi artet si dhe ndoqi studime ne fushen e moralit, drejtësise, filozofisë dhe dijeve të tjera. Mori mësime humaniste në Firence nga Angiolo Poliziano (1454-1494), Marsilio Ficino ( 1433-1499), Giovanni Pico della Mirandola (1463-1494), studjoi ne Bolonja, Milano, ndërsa ne Universitetin e qytetit Padova, ku ai ndiqte studimet, jepte mësime bashkëkombasi i tij, filozofi, historiani e astronomi i madh me prejardhje shqiptare Leonik Tomeu ( 1456-1531, mësues gjithashtu i Kopernikut).

Mihal Trivoli-Artioti qëndroi edhe në Venecia ku zhvillonin veprimtarinë e tyre figura të njohura me origjinë shqiptare si shkrimtari Marin Barleti, humanisti Marin Beçikemi dhe piktori i famshëm i Rilindjes Viktor Karpaci. Në këtë qytet, ai bashkëpunoi me tipografin klasik venecian Aldo Manuzio.

Gjatë kohës që ishte në Itali, Mihal Trivoli - Artioti bie nën ndikimin e ideve te Savonaroles.
Krahas marrjes se mësimeve humaniste ngulmoi për kalitjen e karakterit te tij, duke bere nje jetë stoike. Ne vitin 1502, ne Firence u fut nen urdhërin katolik dominikan. Ndersa ne vitin 1506 futet ne urdhrin e murgjeve orthodoks te manastirit të famshëm Vatoped në malin Athos, i njohur për jeten e mundimshme e te shkëputur nga bota, prej te cilit kane dale 43 shenjtorë të orthodoksise, dhe sipas botimit të vetë këtij manastiri, "Manastiri i madh i Vatopedit" Mali Athos, 1998, në dy volume, 744 faqe, ndër figurat më kryesore historike ka qenë Mihal Trivoli.

Rreth vitit 1516 ai u kthye në Arte, por në qytetin e tij ishte e pamundur të zhvillonte veprimtari për shkak të kushteve të rënda të pushtimit. Kur Knjazi i Moskes, Vasili i III Ivanoviç kërkoi një letrar të shquar e njeri të ditur për përkthimin e shkrimeve të shenjta që kishte marre nga Bizanti, Mihali e pranoi ftesën dhe pas nje qëndrimi në Krim për te mesuar rusishten, me 4 mars 1518 arriti ne Moske ku u prit me nderime dhe iu vu në dispozicion biblioteka e pasur e këtij qyteti. Që ne fillim ai u mor me perkthimet fetare te psallmeve si dhe rishikimet e teksteve fetare te përkthyera më pare prej të tjereve nga latinishtja, por tashme duke patur për baze origjinalet në greqisht.

Në Rusi mori nje emër te ri, Maksim Greku, mbase për shkakun se ai ishte nje interpretues, njohes e përkthyes i kultures antike dhe bizantine, dhe me këtë emer do te njihet si ne studimet e shumta te tij por edhe ne studimet e botimet e autoreve të ndryshëm mbi të.

Veprimtaria e pare humaniste që bëri në Moskë qe hapja e një shkolle nën shembullin e shkollave ku kishte studiuar ne Itali. Ai deshironte te sillte ne kete vend te prapambetur frymen e ideve te Rilindjes Evropiane, duke u bere boterisht humanisti i pare ne Rusi. Ne kohen e Ivanit te Tmerrshem hapi te paren shtypshkronje te rregullt dhe me shkrimet e tij publicistike ai i dha popullaritet zbulimeve te reja gjeografike te epokes duke afruar dukshem Rusine me zhvillimet europiane, cfare nuk u pa me sy te mire nga ato forca qe perfaqesonin mentalitete te vjetra.

Në ate kohe, në Rusi kishte dy grupime që ishin në kundershtim me njeri-tjetrin, grupimi aristokrat konservator dhe ai liberal. I bashkuar me këtë të fundit për shkak të karakterit humanist të ideve të tij, ai do të behej objekt sulmesh e ndjekjesh madje publike. Duke qene me i fuqishem, grupimi konservator arriti edhe ta arrestoje në 1525 dhe e mbyllin në keshtjellen manastir të Volokolamskut. Në vitin 1531 do ti benin serisht një gjyq me padinë si heretik dhe se kishte keqinterpretuar përkthimet biblike nga greqishtja në rusisht. Nga viti 1531 deri në vitin 1551 e izolojnë në manastirin Otrou në Tain. Por internimet nuk do t'i ndahen. Fundin e jetes do ta kalonte në manastirin Trini Sergiev dhe mjaft kohe i ndaluar të lexonte e shkruante.

Kërkesën këmbëngulëse te Maksim Grekut që në pleqerine e tij te thelle ta lejonin qe te kthehej ne atdheun e tij, në Shqiperi, Knjazi i Moskes ia refuzoi me pretekstin se duke qene njeri i ditur e i zgjuar, që di aq shume për Rusine, ai do të perhapte te verteten në të gjithe boten. Eshtë për të vene në dukje se ai shkroi vec të tjerash edhe për vendlindjen e vet Shqiperine dhe për kohen e bemat e Gjergj Kastriotit-Skenderbeut.

Keshtu Mihal Trivoli-Artioti (Maksim Greku), njeriu me i ditur dhe humanisti me i madh i Rusise, qe përçoi idete e mëdha te Rilindjes Evropiane në ate vend, ne perpjekje te jashtakoneshme për ta bere ate pjese e asaj kulture, u denua ta kaloje jeten ne internime te pafundme, por me nje krenari e dinjitet te palëkundur e te admirueshem sepse nuk hoqi dore deri ne fryme te fundit prej ideve te ndritura te kultures e te dijeve qe kishin përfshirë kontinentin dhe hapnin nje epoke te re për njerezimin.

Ne faqen perfaqesuse ne Internet te Ambasades Amerikane ne Moske "US - Rusian Relations-timeline", qe ne krye thuhet se, "I pari qe e ka bere te njohur publikisht zbulimin e Amerikes tek ruset ka qene Maksim Greku ne vitin 1540. www.moscow.usembasy.gov/links/history.php.

Edhe pse rreth 80 vjeçar, i lodhur e i dërrmuar nga jeta e vështirë, vdiq i paperkulur ne idete e veta te ndritura, i vetmuar e ne internim ne Trinita Sergiev, me 21 Janar te vitin 1556. Duhej te kalonin afro pese shekuj qe shqiptari i Artes, Mihal Trivoli - Artioti, nen emrin e rusifikuar Maksim (Greku), te shpallej ne menyre triumfuese prej Sinodit te Shejte, si Shenjtori i Orthodoksise Ruse ne vitin 1988.

Por gjithësesi, sido qe te mbiquhet, te gjithe studiuesit serioze, shqiptare dhe te huaj nepër epoka (madje edhe vete studiuesit rusë, ne nje Fjalor enciklopedik, botuar nga "Ruskoje sllovo" të vitit 1996) e kanë konsideruar dhe e konsiderojne Mihal Trivolin - shenjtorin e orthodoksise Maksim Greku - si shqiptarin nga Arta.

Mihail Artioti, ishte humanist i madh qe dha një kontribut të jashtezakonshem në mendimin intelektual humanist të Rusisë. E mund te konsiderohet ne menyre te padyshimte me i shquari ne Rusine e kohes, sepse ai zhvilloi nje veprimtari te gjere filozofike, pedagogjike, etike, publicistike si dhe ne fushen e përkthimeve, duke qenë autor i me shumë se 150 veprave e studimeve ne fushe te teologjise, filozofise, pedagogjise e shkencave humane.

Edhe sot e kësaj dite konsiderohet ndër përkthyesit më të mëdhenj të botës, sipas Proel (Promotora Espanjola de Linguistika në www.proel.org./traductores/maksim/htm

Burimi i të dhënave
Autor i shkrimit: Kolec Traboini, nga libri "E verteta perveluese e Aristidh Kolias" esè, faqe 151-155, Tirane, Albania 2005 http://www.traboini.com/al/public_40.html

Pyetjet që shtrojmë ne janë këto:

Kur dhe si u morrën ato libra nga Bizanti?
Përse u desh të binte Bizanti, që të merreshin ato libra?
Kush e mundi Bizantin, dhe si ranë librat e Bizantit në duart e gjithë Monarkëve të Evropës, kur ato duhet t'i kishte në dorë vetëm Turqia?
Po qe se Monarkët e tjerë duhet t'i kishin patur në dorë me kohë, shekuj përpara, përse pritën atëhere të binte Bizanti që ato të përktheheshin e mësoheshin në të gjitha hapësirat e mender Evropës?

Ç'ishin këto libra, në ç'gjuhë ishin shkruar ato?

Çfarë librash ka patur deri më atëhere Rusia?

Përse për këto libra u desh të pritej Mihal Artioti që t'i përkthente ato?
Si nuk u gjet një rus që ta bënte këtë punë, pasi dihet që të përkthehesh një kryevepër në një gjuhë, përkthyesi duhet ta ketë gjuhën në të cilën përkthehet vepra gjuhë amtare!

Si një shqiptar, që e quajnë dhe grek, ta njihte rusishten në pak vjet më mirë se një rus i vërtetë?
Dhe s'është fjala për përkthimin e një vepre të vetme, Mihal Artioti, sipas spanjollëve, njihet si përkthyesi më i madh i botës, njeriu që ka lënë më shumë se kushdo përkthime, dhe të gjitha këto në gjuhën ruse.

Kush ka ndonjë pyetje tjetër për të bërë rreth këtyre çudirave të shekullit të 16-të, tani lidhur me Artiotin dhe Rusët, është i lutur të ma bëjë dhe mua me dije. Ç. Xhunga