“Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë”

Intervistë me profesor Alberto Areddu autor i librit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë”. Interviston Brunilda Tërnova.

Profesor Alberto G. Areddu prej vitesh interesohet në disiplinën e “gjuhësisë Sarde” mbi të cilën ka publikuar: “Studime Etimologjike Logurdeze”, “Shënime dhe Shtesa mbi DES” (1996), “Launeddas dhe studime të tjera greko-italike” (2004). Ka publikuar recensionet e tij në Romance Philology të Berkeley, dhe është recensuar nga H.J. Wolf në “Zeitschrift für Romanische Philologie” (2002).

Në studimin e tij të fundit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” 2007, autori me kërkimet e tij arrin deri tek burimet origjinale te gjuhës Sarde, duke dëshmuar dhe duke nxjerr në pah prespektivën paleoilirike si më bindëse bazuar në elementët e shumtë të toponomastikës dhe të lesemave të pashpjeguara deri më sot.

Brunilda Ternova: Para së gjithash Profesor Areddu ju falenderoj për mundësnë që na ofruat për t’ju bërë këtë intervistë, duke i mundësuar lexuesit shqiptar (në Shqipëri dhe në diasporë) që të njoh Juve dhe veprën tuaj shkencore.

Prof. Alberto G. Areddu: Faleminderit Juve që më mundësuat të flas mbi punën time.


Brunilda Ternova: Meqënëse vepra është e vështirë të konceptohet e shkëputur nga krijuesi i saj, më lejoni t’ju pyes diçka mbi personin tuaj. Kush është Profesor Alberto Areddu, ku ka lindur dhe ku është rritur?

Prof. Alberto G. Areddu: Kam lindur në Xhenova nga prindër sardenjas ku dhe jam diplomuar, e më pas jam transferuar në Sardenjë, ku aktualisht punoj si profesor në një shkollë publike të profilit të mesëm ku dhe jap mësim.

Brunilda Ternova: Libri juaj “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” është publikuar në 2007 dhe është një libër që trajton argumente shumë interesante në fushën gjuhësore, etnografike dhe historike. Mund të na shpjegoni çfarë do të thotë ky libër për ju? Çfarë ju ka shtyrë të ndërmerrni përsipër një studim të tille, si kanë lindur këto studime dhe si janë zhvilluar gjatë kohës?

Prof. Alberto G. Areddu: Ajo që më ka interesuar prej kohësh ka qënë gjetja e shpjegimeve në lidhje me origjinën e sardëve, të cilët duke qënë banorë të një ishulli patjetër që duhet të jenë të ardhur nga diku, por deri më sot hipotezat e ndryshme që janë shfaqur, thjesht kanë eliminuar njëra-tjetrën. Unë prej kohësh jam i interesuar nëpërmjet kërkimit etimologjik në këtë fushë, dhe vështirësia qëndronte në gjetjen e materjaleve të mjaftueshëme për të përforcuar denjësisht dhe në mënyrë shkencore ato që ishin në fillim thjesht parandjenja.

Brunilda Ternova: Cilat janë pikat e forta që sipas jush argumentojnë teornë tuaj mbi origjinën ilire të qytetërimit në Sardenjë? Si shpjegohet që studjuesit e tjerë kanë druajtje, për të mos thëne frikë, ti trajtojnë këto pika takimi historike në antikitet midis popullit Sardenjas dhe atij Ilir?

Prof. Alberto G. Areddu: Kjo është një pyetje e rëndësishme. Duhet të dihet dhe mund ta themi pa frikë fare, se argumenti i antikuareve dhe veçanërisht ai i toponomastikës rindërtuese në Sardenjë është i kontraktuar vetëm për pak studjues, të cilët nuk kanë asnjë interes që një jo-akademik të shprehë opinione në kundërshtim me hipotezat ose punimet e tyre. Kështu ndodhi që i vetmi recension (pozitiv në pjesën më të madhe) që ka dalë deri më sot, i përket ballkanologut Emanuele Banfi të Universitetit të Milanos i cili nuk është sardenjas.
Ka edhe një arësye të përgjithëshme që e bën më pak interesant studimin tim: prej vitesh egziston një rrymë e shtëpive botuese sardenjase, që është e interesuar më shumë të manifestojë (sesa të dëshmojë) se Paleosardët ishin Semitë antikë, rastësisht krijues të një qytetërimi të jashtëzakonshëm të lindur gati abiogjenetikisht¹ ...Gjithashtu edhe baronët universitarë janë të tërhequr nga këto hipoteza dhe shkruajnë libra easy reading (të lehtë për tu lexuar) për publikun e pashkolluar. Për këtë arsye shumë njerëz në Sardenjë mendojnë se sardët rrjedhin nga Lidët imagjinarë (mbi të cilët nuk dimë praktikisht asgjë), dhe se sardenjasit nuk janë gjë tjetër veçse unaza lidhëse me Etruskët.

Pra ështe e thjeshtë të kuptohet, pasi në të vërtet nuk ka asnjë Babilonez ose Lidian të gjallë e në jetë që të mund të replikojë në lidhje me pasaktësitë e këtyre studjuesve.
Kuptohet qartë se ideja është shitja e flakonave të shpresës për njerëz që mendojnë se kanë nevojë, dhe e gjitha kjo bëhet në dëm të kërkimit shkencor. Sardenjasit pa dashur ti akuzoj për lehtësi, dëshirojnë të kalërojnë (dhe të kalërohen) nga hipoteza të Forta që lartësojnë një farë sensi të vjeter infeririteti që kanë (i krijuar nga fakti se nuk janë dhe nuk ndihen italianë), prandaj hipoteza iliro-shqiptare nuk është tërheqëse duke qënë se është bijë e një populli të pakicës.

Megjithatë kohët e fundit duke lexuar artikujt nëpër revistat sardenjase po preket shkarazi – kuptohet duke mos më përmendur si burim fare – një farë lidhje e botës së hershme sardenjase me atë thrake, e parë në të njëjtën formë ashtu si ajo imagjinarja e zonës Lidiane.
Elementët e fortë që argumentojnë tezën time janë: lokalizimi i disa leksemave në zonat më konservuese të Sardenjës, të cilat nuk janë të shpjegueshme me anë të latinishtes por mund të shpjegohen me anë të shqipes, rumanishtes, me anë të disa elementëve arkaik të balto-sllavishtes ose me ato pak që njohim nga thrakishtja dhe ilirishtja shpesh të ruajtura nga glosa dhe fjalët greke.
Egzistojnë të dhëna të burimeve historiografike greke që tentojnë të kualifikojnë ardhjen e elementëve ilirik në Sardenjë, (jo si pushtim popujsh), sëbashku me njerëz të Beotisë (që flisnin gjuhën Eolite) duke shënuar një moment të rëndësishëm të qytetërimit, të ushtruar nga njerëz me një kulturë më të lartë në krahasim me ishullorët sidomos në bujqësi dhe kultivim.


Brunilda Ternova: Ky libër është publikimi juaj i tretë i vet-financuar. Mendoni se është e natyrshme dhe e “drejtë” që studime të tilla shkencore të hasin kaq shumë vështirësi për tu botuar dhe publikuar nga organet paraprake, dhe nga shtëpitë botuese?

Prof. Alberto G. Areddu: Për fat të keq më duhet të them se kjo është një praktikë shumë më e përhapur sesa mendohet. Sot, ose ke përkrahjen e një shtëpie botuese të fuqishme që mendon të botojë tremijë kopje, ose në të kundërt duhet ti apelohesh industrisë së librit on demand e cila maskohet nën petkun e industrisë zyrtare. Prandaj dikush edhe mund të punoj mbi një hipotezë e cila mund të jetë komplet e gabuar, duke investuar kohë dhe kapitale e duke vet rrezikuar.

Ajo që është e papranueshme është fakti se botimin nuk ta lejojnë pikërisht ata që ndajnë të njëjtat interesa me ty, kjo ështe e tmerrëshme dhe jo njerzore. Por nuk ka kuptim të ankohesh duke gjykuar pasojat mbi insistimin e kësaj heshtjeje, pasi akademikët janë të auto-rekomanduar dhe korporativ, dhe nëse i ke lejuar vet-vetes ti kritikosh në studimet e tua atëhere per ty ka marre fund gjithshka.

Brunilda Ternova: Teoritë tuaja janë shumë revolucionare; keni patur pak ndrojtje se mos idetë tuaja kritikoheshin nga qarqet akademike dhe shkencore?

Prof. Alberto G. Areddu: Janë më pak revolucionare sesa mund të merret me mend. Ideja e një elementi paleo-ballkanik në brendësi të gjuhës sarde nuk është nje ide e re. Studjuesi më i madh i gjuhës sarde, gjermani Max Leopold Wagner e kishte shprehur këte ide në studimin e tij më 1933 të publikuar në revistën Revue de Linguistique Romane (të cilën kushdo mund ta shkarkoj nga siti web Gallica). Për fat të keq, kjo ide, më pas ra në atë të shkollës italiane të ashtëquajtur “mediterraneiste”, që shihte një prani të konsiderueshme elementësh pre-indoeuropjan në zonën e mesdheut, me më pak elementë indoeuropjanë.
Megjithatë unë e përsëris, se do më pëlqente që studimet e mia të kritikoheshin pasi do të thotë se “egzistojnë. Prandaj, duke marrë parasysh faktin se prej dy vjetësh në Sardenjë nuk është publikuar asnjë recension nëpër gazetat lokale , televizionet, revistat akademike ose parakademike, për të nxjerr në pah punën time kam krijuar një web sit personal dhe shkruaj në ndonjë blog.
Gazetarët (90% e të cilëve nuk njeh as greqishten dhe as latinishten e jo më të njohin shqipen), degjojnë me veshore ato që u thuhet nga referuesit universitarë, që shpesh janë të ndërlidhur me shtëpitë botuese, me ato shpërndarëse, dhe me ato dy gazeta që publikohen (të cilat nuk është se shkëlqejnë).
Mund të shtohet ndonjë gjë tjetër më tepër se kaq?

Brunilda Ternova: Çfarë përfaqson për Ju Sardenja dhe çfarë do të thotë të jesh sardenjas sot nën dritën e kësaj lidhje Sardo-Ilire (Shqiptare)?

Prof. Alberto G. Areddu: Do të thotë të ravijëzosh një drejtim të largët, i cili në epokën e Bronxit, i ka sjellë elementë qytetërimi atyre popullsive të cilat kishin ngelur në fazat e prapambetura të Neolitit.
Është e mundur që në zonën Nuoreze (hetimet gjenetike janë akoma në fazat fillestare), të zbulohen bërthama të lidhura gjenetikisht me popullsitë e sotëme të ballkanit; është kjo arsyeja për të cilën njërin nga kapitujt e kam titulluar duke parafrazuar Virgjilin: “Mbi kërkimin e babait antik”.

Brunilda Ternova: Prania e diasporës Shqiptare në Itali është ndër më të shumtat dhe më konstantet që njihen historikisht, duke nisur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më sot në ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq antike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis studjuesve e shkencëtarëve?

Prof. Alberto G. Areddu: Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi në një moment që ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout court), që nuk merr parasysh cilësitë personale të individëve, dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe të krizës aktuale ekonomike.
Duke arsyetuar në aspektin antik, egzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim tek “Popujt e detit” midis të cilëve përfshihen Shardanat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve të studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej se ishin njerëz me origjinë ilire, të shtyrë nga nevoja u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta të dhënat që na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pelasgi, etj, etj.

Brunilda Ternova: Mendoni se mund të organizohen edhe sipërmarrje të tjera – jo vetëm publikime studimesh por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur më shumë dritë mbi këto argumente që zbulojnë misteret e të kalurës së popujve tanë?

Prof. Alberto G. Areddu: Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të merren me “Gjërat Sarde” për të parë nëse edhe ata, nga ana e tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta qytetërimi. Gjithashtu, shpresoj që edhe ne nga ana jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, ose eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe të pajisur me dritën e llogjikës - të merremi me “Gjërat Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar dialektet, traditat dhe toponimet shqiptare.

Fatkeqësisht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël në numër dhe nuk e di sesa do të ishim të gatëshëm si në Shqipëri ashtu edhe në Sardenjë të thelloheshim mbi këto lidhje delikate.

Brunilda Ternova: Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar dhe cili do të jetë argumenti i veprës suaj të ardhëshme?

Prof. Alberto G. Areddu: Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi i një rryme edhe jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë antikitetin ilir, ashtu si ka ndodhur për popullsitë e tjera antike indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i sagave kelte.
Dëshira ime shkencore është që në studimin e ardhëshëm të thelloj disa aspekte të rindërtimit historik dhe kulturor të lëna në harresë gjatë studimit “Origjina Shqiptare e qytetërimit në Sardenjë”, pra të sjell jo vetëm fjalë por edhe objekte, tradita, ndërlidhje reciproke dhe simbole.

Më lejoni të ndahem nga ju duke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga latinishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Faleminderit të gjithë juve!

Brunilda Ternova: Faleminderit Juve Professor Areddu për këtë intervistë shumë të këndëshme!

Shënime
1)abiogjenetikisht: Teori që hipotizon krijimin e organizmave të gjalla nga lënda pa jetë.
Për informacione të mëtejshme ju ftojmë të konsultoni blogun e autorit:
http://web.tiscali.it/sardoillirica/sardoillirica/ARCHIVIO%20ILLIRICO.htm
Per të kontaktuar me autorin E-mail: illirica@tiscali.it
Intervistoi dhe përktheu nga italishtja: Brunilda Ternova
Intervista eshte publikuar ne gjuhen shqipe prane portalit Albanianews.it: http://albanianews.it/interviste/240609-interviste-me-autorin-i-librit-origjina-shqiptare-e-qyteterimit-ne-sardenje

Burimi
http://brunildaternova.blogspot.com/2009/06/interviste-me-professor-alberto-areddu.html

Gjithësi Paralele

Jo vetëm nuk dimë nëse jemi të vetëm në Gjithësi por nuk dimë as nëse ka vetëm një Gjithësi apo jo. Në teori, nuk ka vetëm 4 përmasa (dimensione) që kanë të bëjnë me hapesiren dhe kohen dhe që ne i njohim mirë, por ka edhe 6 përmasa të tjera.

Me Shperthimin Zanafilles (Big Bang) mund te jene krijuar plot Gjithesi te pavarura nga Gjithesia jone.

Deri me sot ideja mbi nje "Shumegjithesi" mbetet vetem nje hipoteze. Por ndoshta nje dite do te arrinim me te vertete qe duke udhetuar permes te ashtuquajturave Vrimakrimbash te vizitonim banore te boterave te panjohura - apo te udhetonim ne nje te shkuar ku te takonim dinosauret.

Ne gjysmen e pare te qindvjeçarit te 20-te, linden dy teori themelore te fizikes me ane te se cilave u perpoq te shpjegohej Bota: Teoria e Pergjithshme e Relativitetit e Albert Einstein (Ajnshtajnit) si dhe Mekanika Kuantike .

Ekuacionet e Ajnshtajnit pershkruajne krijimin e Kozmosit ne permasa te medha: p.sh. se si terheqja qe i bejne planetet njeri-tjetrit çon drejt perkuljes se hapesires dhe te kohes. Ndersa Teoria Kuantike ka te beje me Kozmosin e Vockel, boten e atomeve dhe pjesezave me te thjeshta. Qe te dyja teorite jane bindese, por ama kane nje problem thelbesor: nuk bien ne njezeshmeri me njera-tjetren.

Teoria e Fillit

Qe ne fillim te viteve 30-te u perpoqen fizikantet te nderthurnin midis tyre keto formulime - pa rezultat. Ne vitet 60-te doli nje teori e re, qe njihet si Teoria String (e fillit) apo ne nje lloj tjeter me te zhvilluar te saj njihet si Teoria Superstring.

Ajo thote se guri themelor i lendes (materies) nuk eshte i formes se pikes (lemsh, rruzull, atom) por i formes se fillit (pejzes, vargut). Keto fille qe deri me sot gjinden vetem ne teori, jane teper te vegjel per tu perfillur prej nesh.

Por para se gjithash Teoria e Fillit thote se fillet e vegjel nuk jane te lidhur pas 4 permasash te kohes dhe hapesires qe njohim ne por sillen me te shpejte permes gjithsej 10 permasash. Ne nuk mundemi t´i dallojme permasat e tjera pasi keto jane veshur e ngjeshur brenda njeri-tjetrit ne ate menyre saqe nuk munden te maten me asnje mjet mates.

Por çfare te magjeps eshte ajo qe: perpara e se keto permasa shtese te zhdukeshin, mund te kene bere te mundur krijimin e nje numri te madh Gjithesishe Paralele. Per ta shpjeguar tere kete me nje perfytyrim te vetem: se bashku me Shperthimin Zanafilles u krijua nje numer i pafundte botrash posi flluska sapuni te nje lloj shkume prehistorike.

Botrat e tjera dhe rruget per atje

Por si do te dukeshin keto Gjithesi Paralele per te cilat po flasim ?

Ato mund te jene kryekeput ndryshe nga Gjithesi a jone dhe mund te funksjonojne sipas disa ligjesh natyre krejt te tjera. Ndoshta do te kete nga ato ku gravitacioni do te jete kaq i dobet saqe gazrat e koheve zanafillese nuk kane arritur te denden per te krijuar galaksite apo yjet. Ndoshta ne botra te tilla nuk eshte arritur te krijohet as vete lenda dhe ku hapesira do te jete e mbushur vetem me rrezatim.

Ndoshta do te kishte Gjithesi, qe do te ishin kaq te ngjashme me tonen saqe edhe atje te jete krijuar jeta. Ose te tilla qe do te ishin pothuajse kopje e sones por diferenca me tonen te qendronte ne kohen. Mund te ndodhe qe edhe vete ne te gjendemi njekohesisht edhe ne nje Gjithesi Paralele por ne nje forme tjeter. Ose te kishte nje bote tjeter krejt si e jona ku te jetonte nje kopje e jona. Gjithsesi: vete Ajnshtajnit i ka dalur si perfundim te nje ekuacioni te tij qenia e nje Gjithesie

Pasqyre me Gjithesine tone

A do te mundeshim parasegjithash te lidheshim me Gjithesi te tilla te cilat do te egzistonin ne menyre te pavarur nga e jona ? Ne teori, ka rruge per te udhetuar ne keto botra te huaja: keto rruge njihen si Vrimekrimbi.

Vrimekrimbi eshte nje lloj tuneli qe lidh dy Gropa te Zeza me njera-tjetren. Kur kemi Vrimekrimbi, Gropat e Zezat jane te fundme. Keshtu edhe forcat te cilave do t´i nenshtrohej nje anije kozmike do te ishin te llogaritshme.

Keshtu fundi i nje Grope te Zeze do te jete nje Grope tjeter e Zeze e cila do te villte jashte anijen tone kozmike. Por perseri nuk dihet se ku do te na vjelle kjo Grope tjeter e Zeze.

Nje Vrimekrimbi mund te ishte ure per ne Gjithesi te tjera por edhe shkurtim udhe perbrenda vete Gjithesise sone. Ndoshta edhe do te na çonte midis koheve te ndryshme.

Teorikisht nje Vrimekrimbi eshte e ndertueshme.

Një tjetër realitet?

Imagjinoni sikur të jeni në gjendje të jepni një shpjegim, për çdo lloj fenomeni që ndodh në univers. Që nga ngjarjet më të vogla, deri tek më të mëdhatë. Eshtë kjo ëndrra që kanë kultivuar shkencëtarët më brilantë, që nga koha e Ajnshtainit. Dhe sot, ndoshta ky shpjegim është gjetur. Një teori që na lë të shtangur, që do të na ofronte një shpjegim të ri e të jashtëzakonshëm: Universi në të cilin jetojmë, nuk është i vetmi. E gjithë kjo që do të lexoni është e vërtetë, ose të paktën, e tillë është në këtë univers.

Për pothuajse 100 vite, shkenca ka regjistruar ngjarje, të cilave nuk ishte në gjendje t'u jepte përgjigje. Fenomene të pashpjegueshëm, të lidhur me ekzistencën e mundshme të botëve misterioze të fshehura, të paperceptueshme nga shqisat humane. Njerëzit që merreshin me të mistershmen kanë besuar gjithmonë në ekzistencën e vendeve të tillë, që sipas tyre banoheshin nga fantazma dhe shpirtëra. Asosacioni me supersticione të tillë, natyrisht që nuk hynte në ambiciet e shkencës zyrtare. Por që nga viti 1920, shkencëtarëve u është dashur që të bëjnë llogaritë me një zbulim sikletosës. Duke kërkuar pozicionin ekzakt të thërrmijave atomike si elektronet, arritën në përfundimin se ishte absolutisht e pamundur që të grupoheshin. Elektronet thjeshtë nuk kishin një mënyrë të vetme grupimi.

Nëse studion cilësitë e atomeve, zbulohet se realiteti është shumë herë më i çuditshëm se sa çdo lloj shpikjeje fantastike. Thërrmijat kanë aftësinë që në një farë mënyre të jenë në shumë vende në të njëjtën kohë. I vetmi shpjegim i mundshëm, i hedhur si hipotezë nga një pjesë e madhe e fizikantëve është se thërrmijat nuk ekzistojnë vetëm në universin tonë. Ato mendohet që të jenë të pranishme edhe në universe të tjerë. Madje, teoria shkon më tej, për të thënë se ekziston një numër i madh universesh paralelë. Njëri i ndryshëm nga tjetri.

Praktikisht, mund të ketë një univers paralel, në të cilin Napoleoni të ketë fituar betejën e Vaterlosë. Një tjetër në të cilin perandoria britanike ka mundur që të ruajë zotërimin e saj mbi kolonitë amerikane. Dhe një tjetër akoma, në të cilin ne ndoshta nuk jemi lindur asnjëherë.

Shkurt, mendohet se mund të ekzistojë një univers i ndryshëm nga yni, me një realitet të kundërvënë këtij tonit, ku madje do të ishim në gjendje që të gjenim Al Gorin si president dhe Eliv Preslin ende gjallë. Një teori e tillë ishte kaq trazuese, saqë për dekada të tëra ajo u injorua nga shkencëtarët. Por, sidoqoftë ideja e universeve paralelë ishte e destinuar që të rikthehej si protagoniste. Dhe këtë herë, do të ishte ndryshe. Do të kish shkaktuar shumë më tepër tronditje se sa thjeshtë zbulimi që "Elvis Presli nuk ka vdekur".

Një proverb i vjetër anglez thotë: "Kujdes nga ajo që dëshiron. Sepse dëshirat mund të realizohen". Dhe dëshira më e madhe e fizikantëve ka qenë për një kohë të gjatë që të gjenin një teori të vetme dhe elegante që të përmbledhë në vetvete të gjithë kuptimet e universit tonë. Ka qenë pikërisht kjo ëndrra që i ka çuar në mënyrë të pavetëdijshme drejt rizbulimit të universeve paralelë. Endrra që ka udhëhequr punën e pothuajse çdo astrofizikanti. Einstein nuk arriti që të kompletojë Teorinë e tij të Gjithçka-së. Por pas tij, ishin të shumtë fizikanët që u përpoqën shumë të arrinin një objektiv të tillë thelbësor, një objektiv i parealizueshëm deri disa vite më parë.

Në vitet '80-të, ndodhi në fakt një revolucion i vërtetë. Në universitetet e të gjithë botës, shkenca nisi të zhvillojë ide të reja. Më në fund, dukej se çdo gjë në këtë univers kish arritur të bëhej e shpjegueshme. Në Britaninë e Madhe, fizikanti i njohur Stephen Hawking ishte aq shumë i bindur, sa të deklaronte guximshëm se fizika ishte e gatshme tashmë të lexonte deri edhe në mendjen e Zotit. Shumë shpejt, nuk do të kishte probleme të fizikës të pazgjidhur. Por një ide, e cila dukej se ishte më revolucionarja nga të gjitha u duk se do të shërbente për të konkretizuar Teorinë e Gjithçka-së. Dhe ajo ndezi fantazinë e shkencëtarëve, mes të cilëve Bart Ovrut. Ideja kishte të bënte me fijet.

Nga ata që merreshin me fizikë, mendohej se materia ishte e përbërë nga thërrmija. Sot kemi ndryshuar ide në lidhje me këtë dhe mendojmë se ajo është e përbërë nga fije të vogla. Për vite të tërë, ideja, sipas të cilës e gjithë materia e universit ishte e formuar prej thërrmijave të vogla të padukshme, kishte qenë një parim i padiskutueshëm. Pastaj, krejt papritur fizikanët që merreshin me thërrmijat zbuluan se kishin bërë një gabim. Në realitet, materia ishte e formuar nga fijet, shumë të vogla dhe të padukshme. Kjo teori, u quajt Teoria e Fijeve. Dhe, sipas saj, materia emeton pikërisht nëpërmjet këtyre fijeve një lloj melodie, një muzikë të vërtetë. Mund ta imagjinojmë si një kordë violine apo kitare, nëse ajo preket në mënyrë të caktuar dalin prej sasj frekuenca të caktuara, por nëse të njëjtën kordë do ta prekim në mënyrë të ndryshme, do të kemi më shumë frekuenca, por edhe nota të ndryshme. Pra, është sikur natyra të jetë e përbërë nga nota të lëshuara pikërisht nga këto super fije.

Por, për të vënë poshtë Teorinë e Gjithçka-së, të lënë përgjysëm nga Einsteini, Teoria e Fijeve duhej të kapërcente një provë shumë të vështirë. Duhej që të shpjegonte një ngjarje shumë speciale: lindjen e Universit. Shkencëtarët e dinë prej kohësh se Universi e kishte origjinën tek një shpërthim gjigant, ose Big Bangu. Duke ndarë të kaluarën nga e tashmja, kozmologët kanë udhëtuar pas në kohë, që nga ditët tona, deri në momentin e Big Bangut, me një detyrë jashtëzakonisht shumë mirë të përcaktuar.

Nëse universi është i gatshëm për një shpjegim të vetëm, atëherë Teoria e Fijeve dhe ajo e Big Bangut duhej të përputheshin shumë mirë dhe duhej që të plotësonin në mënyrë të përsosur njëra-tjetrën. Në fund të fundit, njëra kishte të bënte me lindjen e universit. Dhe tjetra kishte të bënte me materien në brendësinë e saj. Momenti fillestar i Big Bangut është misteri më i madh i të gjithë kozmologjisë. Ai ka marrë definicionin: Veçantia.

Por pikërisht në momentin kur shkencëtarët dukej se ishin në prag të "dorëzimit", një zbulim i befasishëm ofron impulse të reja për kërkimet e tyre, duke i shtyrë që të rishikonin të gjithë teoritë zyrtare ekzistuese dhe duke i nxitur që të përballeshin tashmë me një ide shumë joshëse: ajo e universeve paralelë. Normalisht, të gjithë jemi mësuar që të jetojmë në një botë me tre dimensione. Në fakt, ne jemi në gjendje që të lëvizim në tre drejtime të ndryshme. Majtas-Djathtas, Lartë-Poshtë, Para-Mbrapa. Por fizika dukej se ishte në kërkim të dimensioneve të tjerë. Einsteini propozoi Kohën si dimension të katërt. Fizikanë të tjerë sugjeronin një dimension të pestë, edhe ai hapësinor dhe më pas edhe një dimension të gjashtë. Numri vazhdonte të rritej.

Ideja ishte që dimensionet e tjerë ishin të përhapur në univers dhe ne nuk jemi në gjendje që t'i perceptojmë. Pjesa më e madhe e tyre mendohet që të jenë mikroskopikë, por shkencëtarët shprehen se janë të sigurtë për ekzistencën e tyre. Sipas Teorisë së Fijeve, dimensionet e universit tonë në total duhet të jenë njëmbëdhjetë.

Ndërkohë që Teoria e Fijeve vazhdonte të fitonte mbështetje gjithnjë e më të madhe, ishin të paktë ata që e merrnin seriozisht në konsideratë dimensionin e njëmbëdhjetë. "Kam qenë gjithmonë i bindur se në fund do të pranohej vlefshmëria e dimensionit të 11, nuk e dija kur dhe si, por isha i sigurtë se herët a vonë dimensioni i njëmbëdhjetë do të shndërrohej në një element shumë të rëndësishëm, thotë shkencëtari Paul Steinhart.

Fijet shumë të vogla dhe të padukshme, që i kishin dhënë emrin teorisë, mendohet që të jenë elementët përbërës themelorë të të gjithë materies së universit. Por tani, me shtimin e dimensionit të njëmbëdhjetë ato nuk ishin më të tilla. Ishin përhapur dhe kombinuar me njëra-tjetrën. Konkluzioni që la të shtangur shumëkënd ishte se e gjithë materia e universit ishte e ndërlidhur në një strukturë të vetme dhe shumë të madhe, një membranë energjie. Praktikisht, i gjithë universi ynë është një membranë.

Krejt papritur, fizikanët e të gjithë botës e shihnin dimensionin e njëmbëdhjetë si një çelës në përpjekjen e tyre për zgjidhjen e problemeve shumë të vjetër. Në çdo rast, dukej se shpjegimi çonte gjithçka drejt një universi tjetër paralel. Domethënë që, kudo që hidhnin sytë, dukej se shihnin universe të tjerë paralelë, që dukej se shfaqeshin pasi dilnin nga cilindri i një prestigjatori.

Disa kishin formën e membranës tredimensionale, ashtu si edhe universi ynë. Të tjerë ishin thjeshtë shtresa energjie. Kishte madje membrana cilindrike dhe në formë unaze. Dukej pra se i gjithë dimensioni i njëmbëdhjetë ishtë një seri membranash. Secila prej këtyre membranave ishte një tjetër univers i mundshëm.

Pra, mund të ketë universe të tjerë paralelë me tanët dhe ndoshta edhe shumë pranë nesh, por ndoshta ne mund të mos e kuptojmë asnjëherë këtë gjë. Mund të jenë krejtësisht të ndryshëm, me ligje të ndryshëm të natyrës. Mund të mos jenë të gjithë të banueshëm, por mund të jetë vetëm një pjesë e tyre, por nga ana tjetër, nëse ekziston një numër i pafundëm i kësi lloj universesh, atëherë me siguri ka një numër të pafundëm universesh me qytetërime të gjallë.

Universet paralelë lëvizin përmes dimensionit të njëmbëdhjetë si valë. Dhe ashtu si çdo valë, edhe këto puthiten diku. Kanë qenë pikërisht takime apo puthitje të tilla që kanë krijuar masat e materies pas Big Bangut. Kozmologët kishin tashmë më në fund në dispozicion shpjegimin e plotë të lindjes së universit tonë. Dhe tashmë, ata mund t'i dedikoheshin diçkaje edhe më të thellë. Mund të transferonin ligjet e fizikës pas në kohë, deri në momentin e Big Bangut e madje edhe pak përpara tij.

Kjo ide është aq e re, saqë sapo ka nisur që të shohë kundërvënie. Por nëse do të vërtetohet nga bota shkencore, kjo do të thotë se teoria e lënë e papërfunduar nga Einsteini, më në fund do të plotësohet. Por, ndoshta për shkencën do të ishte një fitore e hidhur. Sepse, konkluzioni i një kërkimi dhe studimi kaq të gjatë, mund të ishte që universi, kaq i vështirë për t'u deshifruar, në fund të fundit nuk është asgjë kaq e veçantë. Është vetëm njëri, mes një numri të pafundëm membranash, thjeshtë njëri prej shumë universeve që formojnë MULTIVERSIN.

Por ky nuk është ende fundi i kësaj historie. Tani që ndoshta Teoria e Gjithçka-së mund të jetë gjetur më së fundi, shkencëtarët do të donin që ta vinin në provë. Fizika është duke u përgatitur për një fluturim të fundit fantastik. Të krijojë një univers në laborator, pa mistere, apo pikëpyetje pa përgjigje.


Multi universet ose universet paralele

Multiuniverset jane nje hipoteze e mundesise se ekzistences se universeve multiple (perfshire tonin) qe te gjitha permblidhen ne nje realitet fizik, ato jane te quajtura ndryshe dhe universet paralele.

Struktura e universeve,natyra e secilit prej tyre brendaperbrenda dhe lidhja ndermjet universeve te ndryshme konstituente, varet nga hipotezat specifike multiverse te marra ne konsiderate.

Multiuniverset kane qene te hipotizuara ne kozmologji, fizike, filozofi, dhe fiction, gjithashtu jane te quajtur, universet quantum, botet paralele, realitete alternative.

Ne çdo moment krijohen versione alternative te realitetit, te cilat vazhdojne te ekzistojne te pavarura nga njera tjetra, e nga sejcila prej tyre krijohen versione te tjera, ne pafundesi.

Multiverset jane nje koncept i rendesishem dhe i domosdoshem ne avancimin e botekuptimit tone mbi vete krijimin.

Nuk e them kete sepse keshtu thote mekanika kuantike.
Por vete llogjika me shtyn ne kete teori.

Imagjino se si rriten dimensionet nga njeri tjetri.
(shenim: *=shumezim,^=ngritja ne fuqi):
pika 0 dimensionale.
vija 1 dimensionale= pika *infinit
plani 2 dimensional=vija * infinit=pika * infinit^2
hapesira 3 dimensionale=plani * infinit=vija * infinit ^2=pika * infinit^3

Kjo ishte pamja klasike e dimensioneve, dhe siç mund te shohim, nje dimension X eshte zgjatimi ne infinit i dimensionit (X-1).

Pas Ainshtajnit, natyrisht u pa se hapesira me 3 dimensione nuk ka kuptim pa kohen.
Keshtu qe u shtua dhe dimensioni i kohes.

Vetem se, ndersa hapesiren e shohim si te perbere nga 3 dimensione, ku mund te levizim lirisht ne 3 drejtime, me kohen kjo gje nuk ndodh, e shohim si nje dimesion te vetem qe zgjatet drejt infinitit.

Pra koha qe ne shohim eshte si vija ne hapesire.
A nuk duket llogjike qe ne nje dimension me lart se dimensioni ku ndodhemi, koha te kete 2 dimensione.

Shtimi i dimensionit te 2 ne kohe ben te mundur krijimin e multiverseve.
ne çdo moment(ne çdo pike te vijes kohore), lind nje vije tjeter ne planin kohor. Meqe ne vijen kohore kemi infinit momente, do te kemi rrjedhimisht infinit multiverse.

Dhe kjo nuk mbaron me kaq. Instikti me shtyn te mendoj se koha duhet te kete te pakten 3 dimensione te saja ashtu si edhe hapesira.

Koha me dy dimensione mundeson krijimin e universeve paralele ose si mund ti quajme realitete alternative. Me kete mund te heqim qafe edhe paradoksin e gjyshit me udhetimin ne kohe, qe nese ti shkon mbrapa ne kohe dhe vret gjyshin tend, ti nuk do lindesh ne te ardhmen, e nuk do kishe mundesi te vrisje gjyshin tend te te shkuaren. Nje gje e tille ishte.

Me kohen ne dy hapesira ne te vertete duke shkuar mbrapa ne kohe, qe ne momentin e pare qe ne "shkelim" ne ate moment ne te shkuaren, ne kemi krijuar automatikisht nje realitet alternativ, dhe veprimi jone do ndikoje vetem realitetin ku ndodhemi, jo ate nga kemi ardhur.

Problemi me kohen ne 2 dimesione eshte se nese ne do donim te ktheheshim mbrapa ne kohe per ti dhene vetes rezultatet e ndeshjeve te futbollit per te fituar ne totofutboll, ne te vertete ne nuk do behemi kurre te pasur ne kete version te realitetit.

Per tu kthyer mbrapsht ne realitetin tone origjinal na duhet dimensioni i 3 i kohes. nepermjet te cilit mund te kercejme nga nje realitet ne tjetrin.

Natyrisht qe kjo lloj llogjike mund te vazhdoje ne infinit, nuk mund ta dime se sa dimensione ekzistojne ne te vertete.

Ajo qe ve re gjithashtu eshte se ndersa ne hapesire duket sikur jemi ne gjendje te levizim lirisht, ky eshte vetem nje iluzion, perderisa hapesira dhe koha jane te pandara, edhe nese ne nisemi nga pika A ne B, dhe pastaj kthehemi ne piken A , kjo do jete pika A pas T kohe, dhe nuk do jete e NJEJTA pike, perderisa mund te kete te njejtin pozicion ne hapesire por jo ne kohe.

Vetem ne nje realitet (qe duhet te jete i domosdoshem per vete ekzistencen) ku koha me 3 dimensione eshte vazhdimi i hapesires me 3 dimensione, gjithesej 6 dimensione, ne mund te levizim lirisht ne hapesire-kohe.

Realiteti me 6 dimensione do ishte shuma e kombinimeve te mundshme te te gjitha realiteteve.
Ashtu si hapesira (pa kohen) ne 3 dimensione jep shumen e kombinimit e 3 koordinatave nga (0,0,0) ne (infinit,infinit,infinit). Pikrisht nje pike e çfaredoshme ne hapesire eshte nje nga kombinimet e mundshme ne kete dimension.

Ne dimensionin tone real, ku kemi dhe kohen, kemi kombinimet e (x,y,z,t) qe perfshin kombinimet e dimensionit te 3-te, per çdo 0

Burimi http://www.explorerunivers.com/mistere-f9/gjithesi-paralele-t359.htm

“Alienët ekzistojnë"

Astrofizikanti më i njohur në botë Stefen Hoking, deklaroi në mënyrë të prerë dhe të sigurtë se Alienët ekzistojnë.

Ai thotë se ka argumenta për këtë, por shton se “njerëzimi në asnjë mënyrë nuk duhet të krijojë lidhje me ta sepse kjo do ishte shkatërruese për planetin tonë”.

Houking, i konsideruar si numri një i fizikës në botë, prezanton përmes një dokumentari televiziv që do të shfaqet në “Discovery Channel” mendimet e tij për format e jetës jashtëtokësore. Në një univers me qindra galaksi e miliarda yje është e pamundur që toka të jetë i vetmi vend ku ka jetë.

Britaniku 68 vjeçar, i cili jeton prej disa vitesh në një karrige me rrota dhe që komunikon përmes një sintetizatori vokal, njihet si një prej kozmologëve më të mëdhenj.

“Kontakti me Alienët do të ishtë shkatërrues. Ata do të shfrytëzonin tokën për burimet e saj dhe më pas do ta braktisnin”, thotë Houkins.

Shkencëtari i krahason me zbulimin e Amerikës në vitin 1492, sipas tij alienët mund të kolonizojnë planete me anijet e tyre kozmike.

“Ne përballë tyre jemi tërësisht të pambrojtur. Nëse ndeshni një Alien kujdes! Mund të ketë një virus dhe ju nuk keni asnjë antikorp për t’u mbrojtur”, këshillon Hougins.

T. Channel

Mbi origjinën e shqiptarëve

Nuk do të merrja guximin ti shkruaja këto radhë në rast se libri i të nderuarit, historianit Kristo Frashëri “Historia e Qytetërimit Shqiptar”, nuk do të mbante siglën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, kuvendit të shkencëtarëve shqip folës.

Shqetësimi im qytetar është vetëm për paragrafët e parë të librit (2,4,5) ku flitet mbi origjinën e shqiptarëve dhe ilirëve, për pellazgët; dhe për këto dua të shpreh disa mendime.


Për të qenë në akord me tekstin po ndjek renditjen e tij. Nuk më duket fort i qëlluar mendimi i shprehur në tekst,se Akejtë, Trakët, Dorët dhe Ilirët kanë ardhur duar duar, njëri pas tjetrit në gadishullin Ballkanik, dhe për më tepër me këtë renditje. Më duket pasaktësi shkencore që Akejtë identifikohen me të ashtuquajturit grekë, dhe që këta të fundit formuan etnosin Helen.

Nëqoftëse me grekë do të kuptojmë ata që në “Iliadë” konsiderohen si dhunuesit e Trojës, atëherë atje Omeri përmend disa fise,Argejtë, Akejtë dhe Danajtë; ndërkohë që nga pikëpamja historike edhe këta nuk janë grekët e vërtetë. Ata janë GRAITË, të cilët romakët i quajtën GRAECI, dhe që në fakt janë një fis pellazg që banonte në Thesali.
Në vija të trasha, krijuesit e të vetëquajturit etnos helen, janë popullatat e mëdha të Jonianëve, Eolianëve, Danajve dhe Dorianëve; dhe nëqoftëse për dy të parët mendohet se janë autoktonë, për dy të fundit thuhet se janë ardhës; dhe për më tepër nga deti dhe jo nga toka, nga Jugu dhe jo nga Veriu.

Gjithashtu, për hir të saktësisë shkencore, helenët asnjëherë dhe në të gjithë historinë e tyre, nuk kanë përbërë një etnos, ose kombësi.

Helenët historikisht, që nga lashtësia e këndej, kanë qenë një bashkësi kulturore dhe kaq; dhe pas shekullit të XI, edhe një bashkësi fetare e krishterë. KISHA lindore arriti ta sendërtojë helenizmin në popullata dhe territore shtetformuese në shekullin e XIX me ndihmën e shteteve europiane, të cilat krijuan një shtet të krishterë.
Megjithëse (i detyruar nga renditja e librit) shprehjen e këtyre shqetësimeve e nisa nga një problem anësor (për të ashtuquajturit grekë dhe për të vetëquajturit helenë); pasi dua të flas për pellazgët, ose me saktë për të parët e racës tonë.
Por më lë një shije jo të mirë aludimi (siç thuhet në libër), se këta greko-helenë, akejtë dhe dorët qenkërkan ardhësit e parë në Ballkan dhe gjyshërit tanë Ilirët kanë ardhur pas tyre, aty nga fundi dhe zunë trojet që mbetën pa u zënë nga të parët. Për mendimin tim popujt e lashtë të Ballkanit si Trakët, Getët, Dardanët, Dakët, Grekët,Tesprotët,Argasit,Tesalasit,Briget,Mizet,Enetet, Minoanet, Mikenasit etj ishin autoktonë; flisnin një gjuhë, por me dialekte të ndryshme. Ardhacakët e lashtë të Ballkanit, nga Kaukazi, Skthithia (Albanët), Karpatët dhe veriu i Europës kanë qenë të një race dhe të një gjuhe me vendasit. Mendoj se shkencërisht, ndryshimi i emrave të popullatave në lashtësi, nuk do të thotë automatikisht edhe ndryshimi i etnisë dhe racës së tyre; dhe për më tepër nuk do të thotë që një emërtim i ri, automatikisht e bën ardhëse këtë popullatë duke e mbivendosur mbi tjetrën (që është po ajo, por me emrin e vjetër).
Kjo ka ndodhur edhe me Ilirët. Ata ishin vendas dhe duke krijuar etnotipin e tyre, morën këtë emër për tu dalluar nga sivëllezërit e tyre të një race dhe të një gjuhe, por me dialekte të ndryshme. Ilirët u shtrinë deri në Europën Qendrore, jashtë territoreve të Ballkanit të sotëm, dhe nëqoftëse ata bënë lëvizje nga malet Karpate në malet Ballkan (nënkupto nga Europa Qendrore në gadishullin Ballkanik) dhe anasjelltas; kjo nuk do të thotë aspak se ata ishin ardhës në territoret ku vendoseshin rishtas. Kudo që të lëviznin, ata lëviznin si në shtëpinë e tyre. Nëqoftëse ne shqiptarët rrjedhim nga Ilirët e Jugut (ashtu si popujt gjermanikë nga nga Ilirët e Europës Qëndrore dhe Sakset Skithiane), kjo vjen për arsyen e thjeshtë se Ilirët e tjerë u sllavizuan (minimalisht në gjuhë). Në këtë kontekst, mendimi se Ilirët asimiluan popullatat ekzistuese në Ballkanin e Lashtë është i pasaktë, për arsyen e thjeshtë se ata nuk mund të asimilonin vetveten; ose për të qenë më të saktë, një popullsi që kishte të njëjtën gjuhë, të njëjtën kulturë, të njëjtat tradita dhe zakone.

Ilirët janë gjyshërit e shqiptarëve, po kush janë stërgjyshërit tanë?
Mund të themi se janë Pellazgët. Por teksti na kufizon. Ai thotë se në veri Ilirët gjetën popullata të lashta të grupit Ballkano-Danubian, të cilat nuk identifikohen me pellazgët. Në jug (thotë teksti) ata u përzien me Pellazgët. Pra sipas tekstit Ilirët dhe Pellazgët ishin popuj të ndryshëm, të cilët dalloheshin nga njëri tjetri. Kjo del nga fjala “përzierje”, e cila nënkupton bashkimin dhe shkrirjen e dy gjërave të ndryshme nga njëra tjetra. Për analogji, kjo është njësoj si të thuash se ne shqiptarët jemi të ndryshëm nga ilirët, dhe ne jemi “përzier” me ilirët.

Shtrohet pyetja, kush janë pellazgët, ku shtriheshin ata, çfarë gjuhe flisnin?! A është emërtimi “Pellazg” i një natyre me emërtimin “Ilir”? Pra a është ai një mbiemër përcaktor i popullatave që ishin të një race, e të një gjuhe por me emra dhe dialekte të ndryshme? Pellazgët kanë banuar vetëm në gadishullin Ballkanik, apo janë shtrirë edhe në Azi të Vogël, Kaukaz, gadishulli Apenin, gadishulli Iberik, Azinë Qendrore dhe Jugperëndimore, Afrikën Veriore dhe në të gjithë Europën?! Apo “Pellazgët” ishin popujt në jug të gadishullit Ballkanik, të cilët e morën këtë emër nga ata që u vetëquajtën helenë, për tu dalluar nga vendësit; apo (pellazgët) kështu e quanin veten e tyre edhe më parë?!

Mbase prurjet e popullatave me prejardhje semito-egjyptiane (Të cilat prunë me vete në gadishullin Ballkanik dhe ishujt e Egjeut kulturën, zakonet, traditat dhe gjuhën e tyre sëbashku me erën e ngrohtë të shkretëtirës), quajtën pellazgë popullatat që gjetën në territoret ku u vendosën vetë, dhe ato që ishin kufitarë me ta, pa u shtrirë më tej. Kjo është krejt pa rëndësi. Raca prej nga vijmë ne, gjithmonë ka qenë tolerante ndaj emrave që i kanë vendosur të tjerët, apo i ka vendosur vetë vetes. Ashtu si ka qenë tolerante ndaj mbulesave fetare. Ky indiferentizëm shpërfillës lidhet me atë që kjo racë ka qenë e vetëdijshme, se atë asnjëherë nuk mund ta zhbënin emrat e ndryshëm; apo petkat fetare, të cilat i ka veshur dhe i ka çveshur sipas motit, acareve dhe zhegut të historisë në shekuj. Fakti që të ashtuquajturit “Pellazgë” kanë banuar vetëm në jug të gadishullit Ballkanik dhe ishujt e Egjeut e të Mesdheut; apo janë shtrirë në të gjithë Europën, në Afrikën e Veriut dhe Azinë Qëndrore, Jugore, JP e Perëndimore, nuk ndryshon asgjë.
Ndoshta edhe këto popuj janë quajtur Pellazgë, por ky mbiemër ka humbur, ose është lënë në haresë; dhe nëqoftëse ka mbetur vetëm për ata që banonin në jug të Ballkanit, kjo mund të jetë edhe për faktin se ndoshta vetëm për ata mund të jetë shkruar nga të lashtët (historianët helenë të antikitetit), dhe e shkruara mbetet.
Popullatat të cilat kanë banuar në të gjitha këto territore (që u përmendën më sipër), të cilat disa studiues i emërtojnë “Proto Indo-Europiane”, kanë folur të njëjtën gjuhë, dhe duke rrjedhur nga e njëjta racë, kanë pasur edhe zakone, tradita dhe kulturë të përbashkët; dhe ajo që është më e rëndësishmja është se edhe i kanë këmbyer këto me njëra-tjetrën pa asnjë lloj kompleksi.
Kështu nëqoftëse Iberëve do tu vendosnim mbiemrin ose cilësorin “Pellazg”, apo do ti quanim thjesht Iberë, nuk ndryshon asgjë. Kjo është njësoj si Dardanëve tu vendosnim mbiemrin Ilirë, apo ti quanim thjesht me emrin Dardanë.
Një gjë është e rëndësishme dhe që duhet nënvizuar se Atlantidët, Albanët (bëhet fjalë për ata Kaukazianë dhe ishullorë britanikë), Keltët, Iberët, Ligurët, Sardët, Sikanët, Kalabrët,Umbrët, Tirrenët, Oskët, Latinët, Enetët, Venetët, Etruskët, Mesapët, Japigët, Dakët, Getët, Skithët, Baltët, Mizët, Paionët, Dardanët, Tesprotët, Argasit, Tesalasit, Jonianët, Arkadianët, Qipriotët, Minoianët, Mikenasit, Liqjanët, Frigjianët, Lelegët, Karianët, Hititët, Sumerianët, Asirianët, Kananitët (Fenikasit) dhe Hiksosit etj. Të gjithë këta kanë qenë popuj,të cilët deri më sot historia i mban për popuj të ndryshëm; në të vërtetë kanë rrjedhur nga e njëjta racë, kanë folur të njëjtën gjuhë por me dialekte të ndryshme, të cilët ndonjëherë janë dalluar dhe veçuar aq shumë, sa që janë dukur edhe si gjuhë të ndryshme. Për rrjedhojë kjo ka krijuar përshtypjen se kemi të bëjmë me popuj të ndryshëm.
Ashtu siç gjejmë sot mbetjet e kulturës materiale të këtyre popujve në territoret ku ata kanë banuar; po ashtu gjenden sot mbetjet e gjuhës së tyre në të folmen e popujve (të cilët me të drejtë sot identifikohen si kombe të ndryshëm) që i banojnë sot këto territore.

Një çështje tjetër e rëndësishme, ku teksti përhap mjegull, mendoj se është edhe trajtimi që i bëhet kolonive helene në Iliri. Që në fillim, nuk do të isha i mendimit që kolonitë helene janë krijuar në brigjet e Ilirisë (dhe jo të Shqipërisë,siç thuhet në tekst) nëpërmjet pushtimit. Lufta edhe mund të jetë përdorur në ndonjë rast, por e përgjithshmja është; se këta të ashtuquajtur kolonistë helenë duhet të kenë ardhur pa lufte, ata janë pranuar miqësisht nga vendasit si “jabanxhinj”. Këta kolonistë kanë qenë kryesisht tregtarë dhe zejtarë. Edhe nëqoftëse do të pranonim se një grusht kolonistësh i kanë pushtuar këto qytete ose territore; ata nuk do të mund ti mbanin dot ato për një kohë të gjatë, sepse vendësit me ndihmën e vëllezërve të tyre të prapatokës, do ti kishin hedhur në det miqtë e paftuar. Si një argument në këtë drejtim, mund të sillet edhe fakti, se sunduesit e këtyre qyteteve ishin me prirje monarkike; ndërkohë që kolonët duke qenë se bënin pjesë në shtresat e ulëta të shoqërisë (demosi,tregtarë dhe zejtarë), si dhe fakti që vinin nga qytete ku sundonte demokracia; automatikisht do të ishin me prirje demokratike. Mbi bazën e kësaj logjike mbetet që sunduesit e këtyre qyteteve të ishin vendës dhe për Epidamnin kjo është e dokumentuar nga lufta që u zhvillua aty. Në këtë luftë Ilirët autoktonë aristokratë të qytetit, me ndihmën e vëllezërve të tyre Taulantë të prapatokës, rivendosën me dhunë të drejtat e tyre duke shtypur revoltën e kolonëve helenë dhe bashkëpunëtorëve të tyre nga shtresat popullore qytetare autoktone ilire (banuese në këtë qytet). Kjo vërteton më së mirë atë që këto qytete janë drejtuar dhe sunduar dhe banuar nga vendësit Ilirë, ku kolonistët helenë kanë qenë minoritet dhe bënin pjesë në shtresat e dorës së dytë të shoqërisë së tyre. Edhe nëqoftëse do të flitet për shkrime të gjetura në greqisht, apo në latinisht në këto qytete; këto nuk përcaktojnë etninë e këtyre qyteteve; pasi këto ishin gjuhë ndërkombëtare (dhe për më tepër shkruheshin), dhe një qytet metropol dhe kozmopolit në atë kohë do të ishte i vdekur pa këto gjuhë. Kjo nuk ka përjashtuar faktin që në këto qytete ka pasur shkrime në Ilirisht, por me alfabet grek ose latin.
Nuk jam i mendimit se emrin EPIDAMN të qytetit e kanë vendosur kolonët helenë (siç thuhet në tekst). Ai është emri që i kanë vendosur vendësit qytetit të tyre. Ndoshta ky qytet ishte sipër në kodër. Ndoshta nga zhvillimi që mori,tregtia,porti, ai polli nden vetë edhe birin e vet DYRRAHUN. Ndoshta,kjo pjesë e poshtme u quajt nga vendësit DY-RRAH, sepse për çudi ai ndodhet midis dy rraheve (rrëzë kodrat, ku është edhe qyteti i sotëm Durrësi). “Rrah” në shqip quhet një vend në faqe, ose rrëzë kodrave a malit i shpyllëzuar, ose faqe diellit. Meqënëse Dyrrahu ishte qytet-port (kundrejt Epidamnit që ishte qytet-kala), gjetja e gjurmëve të portit nga arkeologët në kohën e sotme do të sqarojë shumë gjëra. Ndërsa, po të bënim një përpjekje për të shpjeguar edhe emrin EPIDAMN me anë të shqipes, trashëgimtarë e drejtpërdrejtë e ilirishtes; atëherë do të zgjidhej edhe enigma e emrit të dyfishtë, që mbart ky qytet.
“Ep” në shqip do të thotë jep, por përdoret edhe në kuptimin epme (më jep mua). “Dhashë” ose “Dhashtë”në shqip përdoret në shumës të kohës së shkuar “Dhamë”, në toskërisht përdoret edhe “Dhamnë”; njësoj si fjalët “bëhet” dhe “bënet” që kanë të njëjtin kuptim. Atëherë një qytet në një pikë strategjike në detin Jon, siç ishte Epidamni në lashtësi; ku lidhej Lindja me Perëndimin (gjë që më vonë e vërtetoi edhe ndërtimi i rrugës Egnatia) detyrimisht do të ishte edhe një qendër tregtie, ku merrej dhe jipej. EP(më) dhe I D(H)AMNË, ku gërma “H” gjatë kohës mund të ketë humbur dhe rezultati del EP-I-DAMNË. Analog mund të jetë arsyetimi si për qytetin tjetër bregdetar dhe tregtar të Mesdheut, koloninë fenikase, Marsile (MARR + SILLE). Por për këto shpjegime fjalën e fundit duhet ta thonë gjuhëtarët. Për mendimin tim, kemi të bëjmë me një qytet por me emërtim të dyfishtë, dhe kjo lidhet me fazat e ndryshme të zhvillimit të tij; ku më i vjetër në moshë është Epidamni pasi lidhet me fazën e parë të tij, kur qyteti ishte në kodër; dhe më pas me shtimin e tij ai doli jashtë mureve dhe u zhvillua poshtë, rrëzë kodrave e pranë portit, dhe kjo pjesë e qytetit mori një emërtim të ri Dyrrah; duke zbehur dhe errësuar shkëlqimin e të parit. Pasojë e kësaj është edhe fakti, që emri i dytë Dyrrah mbeti më vonë edhe si emër qytetit. Ndoshta kjo mund të lidhet edhe me pushtuesit romakë.

Gjithashtu në tekst thuhet që Bylysi dhe Amantia qenkërkan koloni greke bija! Kjo më duket një çudi e madhe. Të paktën deri më sot këtë gjë e dëgjojmë për herë të parë. Historikisht këto dy qytete kanë qenë edhe jashtë Lidhjes Molose, pra nuk kanë bërë pjesë në atë që në lashtësi quhej Epir, dhe jo më të ishin koloni helene bija.
Me që po flitet për kolonitë, me këtë rast mund të bëhet edhe një paralele midis qyteteve ilire të ashtuquajtur koloni helene (vendndodhja e të cilave është në bregdet) dhe vetë qyteteve-shtete helene si Athina, Korinti, Sparta etj, të cilat çuditërisht janë të ngritura në buzë të detit, me përjashtim të Tebës. Këtu, me këtë rast, na lind një e drejtë që të shtrojmë pyetjen:
A mos vallë edhe vetë qytetet-shtete të Greqisë së lashtë kanë qenë koloni të popujve të tjerë? Si shembull po ja fusim kot, të popujve të detit. Apo mos vallë kanë qenë koloni të Egjyptianëve dhe Semito-Fenikasve? Dhe të mos futemi më thellë, pasi të gjitha të ashtuquajturat koloni helene në Italinë e Jugut (Siçili,Sardenja etj) dhe në të gjithë bregun verior të detit Mesdhe; para se të emërtoheshin koloni helene kanë qenë më parë koloni të popujve të detit, Hiksosve dhe Kananiteve (të ashtuquajtur fenikas nga helenet).

Të tilla kanë qenë Marsilja dhe Kartagjena. Dhe dëshiroj t,ju bëj me dije se Hiksosit dhe Kananitet e famshëm janë sivëllezër të Pellazgëve.

Besnik Imeri, G. Ballkan

Sot propaganda antishqiptare ka evoluar dhe flet shqip. (S.I)

Kristo Frashëri

Gjinekologët: Partnerët, jo marrëdhënie me nënat lehona

Gjinekologët pohojnë se shpesh partnerët nuk i respektojnë lehonat, pasi kërkojnë marrëdhënie seksuale. Raste edhe me lehona pas 4 ditë lindje.

Partneri duhet të respektojë nënën lehonë dhe të mos e detyrojë të kryejë marrëdhënie, nëse ajo nuk është e gatshme për këtë.

Mjekët e shërbimit të Nefrologjisë në QSUT janë ndodhur para disa ditësh përballë një ndodhie të pazakontë, pasi një nënë lehonë nga Kukësi me foshnjën 4-ditësh është paraqitur në këtë shërbim. Nëna kishte problem jo vetëm me veshkat, por edhe për faktin se bashkëshorti i saj ka kryer marrëdhënie seksuale vetëm pas katër ditësh që kishte lindur.

Në fakt, nuk është rasti i vetëm, pasi shpesh nënat lehona nuk respektohen nga partneri. Mjekët gjinekologë shpjegojnë për gazetën se nëna lehonë është shumë e brishtë, ndaj dhe kërkon kujdes nga partneri.

Lehonat

Marrëdhëniet seksuale në situate të veçanta, siç është lehonia, duhet të kryhen në radhë të parë duke respektuar njëri-tjetrin, pasi nuk duhen imponuar, por duhet dëshira e përbashkët dhe ky është rregull që duhet respektuar.

Kështu u shpreh mjeku gjinekolog pranë maternitetit "Mbretëresha Geraldinë", Maksim Gjoni, i cili shpjegoi se në përgjithësi meshkujt tentojnë ta shkelin këtë rregull dhe kryejnë marrëdhënie seksuale kur një femër ka dhimbje dhe më pak ndihet e kundërta që një femër të imponojë një mashkull kur ai ka dhimbje apo lodhje.

"Mendoj se lehoni është mirë të lihet pa marrëdhënien seksuale për një periudhë që nuk është e ndarë në kufij, por zgjatja e abstinencës seksuale në lehoni duhet të respektohet nga dëshira e femrës.

Popullsia duhet të dijë që shtatzënia është më shumë e mundur në lehoninë e hershme, pasi fekondimi është shënuar të lindë edhe 33 ditët e pas lindjes, kohë kjo që është e dokumentuar", shpjegon mjeku gjinekolog.

Ndërkohë, ai shpjegon se nëse një nënë ushqen fëmijën me gji, në 80% të rasteve janë të mbrojtura nga shtatzënitë, kur fillon ushqyerja me produkte të tjera bie mundësia për të mos mbetur shtatzënë.

Kohëzgjatja

Nënat lehona duhen të respektohen dhe të mbështeten nga partneri i tyre, sidomos gjatë kohës së lehonisë. Kështu u shpreh drejtoresha e maternitetit "Koço Gliozheni", Rubena Moisiu, e cila shpjegoi se koha e lehonisë është 5 javë pas lindjes dhe gruaja gjatë kësaj kohe është shumë e brishtë dhe çdo veprim që mund të bëhet pa dëshirën e saj mund ta dëmtojë atë, jo vetëm nga ana shëndetësore, por edhe nga ana psikologjike.

"Dua të shpjegoj se nuk ka një kohë të përcaktuar fikse se kur duhet të fillojnë partnerët marrëdhënien seksuale pas lindjes së një fëmije, por mendoj se koha e lehonisë duhet të respektohet.

Duhet të shpjegoj se nëna lehonë pas lindjes së foshnjës ka sekrecione të vazhdueshme, të cilat fillojnë t'i reduktohen me kalimin e javëve", pohon Moisiu, duke shtuar se partnerët janë më të rrezikuar ndaj sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, nëse ata kryejnë marrëdhënie gjatë kohës së lehonisë së nënës.

Planifikimi familjar, program për ndryshimin e sjelljeve

Studentë, farmacistë dhe qytetarë, të gjithë duhet të informohen mbi metodat e planifikimit familjarë dhe të ndryshojnë sjellje ndaj metodave kontraceptive tradicionale.

Ky është misioni i "USAID" në Shqipëri, i cili ka angazhuar program Komunikimi për Ndryshim e Sjelljes në Planifikimin Familjar ose i njohur ndryshe si C-Change FP in Albania, për të ndryshuar sjelljet që pengojnë përdorimin e kontraceptivëve.

"Edukatorët bashkëmoshatarë marrin një paketë me materiale edukative për planifikimin familjar dhe ua shpërndajnë ato bashkëmoshatarëve të tyre, ndërsa ndërveprojnë me ta.

Shekulli

Si po prishet gjuha shqype ?

Gjyshat tonë, eh paçin dritë!
Njerz koktrashë, kurgja s'kanë dijtë:
Jan kenë t'hutuemun!
Ata t'mjerët s'kan dijtë athera,
as buon giorno, as kali spera,
as sabah sherif teheir-ollsun!

Na sot jem për t'u lavdue,
dijmë me folë, me bisedue
nga mendja jem holluemun!
Çojmë n'dhe t'huej djalin m'u msue,
kombin tonë m'e përparue,
dhen tonë m'e nderuemun;
rri n'shkollë djali pesë - gjashtë vjet,
kur vjen n'Shkodër, shqyp nuk flet,
Shqypen ka harruemun!!!!

Kur flet shqyp, asht çud m'e ndi
Gjys-për-gjys tue e përzi
me fjalt t'gjuhve t'hueja!
Thotë: me thanë la verita
ktu në Shkodër sot diçka
j an civilizuemun

La gioventu ka studiue
di me folë, me ragionue
po m'vjen mirë: bravissimo!
Veramente, n'shkolla t'hueja
me kenë me studiue dhe grueja,
kish me u ndritë il popolo,
Se n'dhe t'huej asht rispettata,
grueja asht emancipata,
nuk asht schiava e burrave!

Dhe kah ana e Toskenis
ku janë shkollat e Greqis,
çud asht me i ndigjuemun;
atje Toskat t'thotë gjithehera:
mirëmbrëma, kali mera
si ta kam, kalla mu ise?!

Thuej: ç'po bahet nga Greqija?
T'thotë: atje është elefterija,
bota është e gëzuarë!!!
Nga Jakova e nga Pesrendi,
n'Stara Serbia(?!) ku i kishteni
msohet n'shkolla t'serbëve,
tue folë shqyp t'thotë me pahir:
si ja brate, nadja e mirë,
dobro itro, kakoti?

E kshtu gjuha po shëmtohet,
dhe kshtu kombi po mjerohet
.......... nga shkollat e hueja!
Filip Shiroka ne vitin 1889.

Marrë nga Aulona Çapaj

Përse sot, 121 vjet më pas, thirrjet e rilindasve shqiptarë, janë ende kaq aktuale...? (S.I)

Gjuha shqipe

Gjuha shqipe është gjuha më e vjetër e Europës. Ajo rrjedh nga gjuha ilire dhe ajo thrako-frigjiane (të një trungu me gjuhën etruske) gjuhë trashgimtare e pellazgjishtes së lashtë, nga e cila grekët huazuan një pjesë të gjuhës së tyre, greqishten e lashtë.

Nga ajo rrjedhin drejtpërdrejtë gjuha joniane dhe ajo arkado-qipriote. Gjithsesi gjenden një numër i madh fjalësh të ndryshme si dhe oronime, toponime, antroponime ose teonime pellazge dhe thrako-ilire në gjuhë të ndryshme të vdekura apo të gjalla: hitite, etruske, latine, kelte, baske, armene, gjuhë të Kaukazit, gjuhë balltike, irlandishte e vjetër, anglishte, gjermanishte e hershme etj.

Shqipja përbën një degë krejtësisht më vete të gjuhëve të quajtura indoeuropiane dhe nuk rrjedh nga asnjë gjuhë tjetër e njohur.

Ne nuk zotërojmë gjurmë të ilirishtes së lashtë, përveç disa epigrafeve të rrallë (transkiptime fonetike të gjuhës së tyre me anë të gërmave greke dhe më pas latine) të përbëra nga emrat të përveçëm dhe toponime tipike ilire.
Në të vërtetë prijësit ilirë përdornin greqishten dhe më pas latinishten (gjuhë ndihmëse) në marrëdhëniet e tyre me botën e jashtme, ndërkohë që populli fliste gjuhën e tij. Ky është një monument i madh apo gjurmë e prekshme që pellazgo-ilirët u lanë trazhëgim brezave të ardhshëm: vërtet një fosile e gjallë. Z. Majani në lidhje me këtë pohon:

“Gjithsesi shqipja është një gjuhë mahnitëse ku nganjëherë mjafton të përkulesh përdhe për të kapur një purtekëz ari… filologjike. Është kjo gjuhë ku pa mundin më të vogël, nganjëherë ju bien në dorë zbulime: fjalë arkaike që janë bashkëkohëse me Iliadën dhe Numa Pompilius”.

Siç e pamë në paragrafin e mëparshëm, ilirët ishin një popull autokton, të cilët kanë vazhduar në përjetësi kulturën, gjuhën dhe traditat e trazhëguara nga pellazgët e lashtë. Ata ua përcollën këtë trazhgimi kulturore pasardhësve të tyre të drejtpërdrejtë: shqiptarëve.

Megjithëse nuk gjenden aspak gjurmë të shkruara të gjuhës shqipe përpara shekullit XIV, është i pakundërshtueshëm mendimi që shqiptarët e sotëm flasin të njëjtën gjuhë me stërgjyshërit e tyre, pamvarsisht disa përpunumeve dytësore të pashmangshme që pësoi nga stuhitë e kohëve.

Në të vërtetë gjuhëtarët e parë të shekullit të XIX, ndër të cilët Ksilander, Ramus, Shlaiçer, dhe mbi të gjithë Franc Bop, kanë treguar se gjuha shqipe është dukshëm një gjuhë indoeuropiane, por që nuk ka asnjë degëzim me këdo gjuhë tjetër të njohur.

Gjuhëtarë të shumtë e bashkangjisin gjuhën shqipe me grupin indoeuropian të veriut të Europës për shkak të zhvillimit strukturor. Por këta të fundit janë të prerë: t’i bashkëngjitësh një gjuhë një familjeje ose një grupi gjuhësh nuk do të thotë se bëhet fjalë për një degëzim, por për një zhvillim strukturor.

Kështu në gjuhët indoeuropiane të Veriut, gërma "o" e shkurtër është shndërruar në "a", ndërsa në gjuhët e Jugut është ruajtur gërma "o".
Ja pra për këtë arsye ata e bashëngjitin gjuhën shqipe te gjuhët e Veriut.
Ja një shembull i qartë, fjala natë ; është natë (shqip) nacht (gjermanisht), naktus (lituanisht) për gjuhët e grupit të Veriut si dhe nox, noctis (latinisht), nuktos (greqisht) për gjuhët e grupit të Jugut.

Raportet e gjuhës shqipe me gjuhët e Veriut të Europës kanë qënë studiuar nga gjuhëtarë të shumtë, ndër të cilët Pedersen, Hoger dhe albanologu i shquar Norbert Jokl. A nuk duket e gjithë kjo normale, kur dihet që rajonet e sipërme dhe të mesme të Danubit kanë qënë djepi apo vatra zanafillore e pellazgo-ilirëve, ose të paktën një nga etapat e shtegëtimeve të tyre prej Atlantikut (viset baske) deri në Detin e Zi (Kaukazi)?

Xhon Geipel, midis autorëve të tjetë modernë, ka nxjerrë disa të vërteta të pakundërshtueshme në librin e tij “Antropologjia e Europës” :

“Pamvarësisht sulmeve, shqiptarët…në të vërtetë mbetën të izoluar në malësitë e thella të tyre dhe e ndjenë shumë pak ndikimin e pushtuesve, megjithëse një farë numri fjalësh greqisht, latinisht, sllavisht dhe turqisht kanë kaluar në gjuhën e tyre. Pushtimi sllav në Ballkan gjatë shekujve VI pas Krishtit solli zhdukjen e dialekteve shqip në rajonet e Bosnjës dhe Malit të Zi, por e thënë saktë gjuha sllave nuk arriti kurrë të zinte rrënjë në Shqipëri. Gjuha shqipe trajtohet se ka një strukturë gramatikore dhe një farë fjalori të gjuhës thrako-frigjiane e cila është zhdukur kudo në Ballkan”.

Dhe për të përfunduar ja çfarë thotë Norbert Jokl:

“në çdo aspekt vëmë re se trashëgimia gjuhësore e përcjellë nga gjuhët e lashta të Ballkanit si gjuha ilire dhe ajo thrake, është e lidhur ngushtë me gjuhën shqipe”.

Gjuhëtari Meje në librin e tij “Gjuhët idoeuropiane” duke mos mundur të vendosë zanafillën e vërtetë të pellazgëve dhe as karakterin pararendës të gjuhës së tyre, nuk ka mundur të vendosë lidhjen me gjuhën ilire dhe aq më pak me shqipen, por megjithatë edhe ai ka nxjerrë disa të vërteta befasuese:

“Ilirët kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm, por ende të përcaktuar keq, në qendër të Europës dhe kanë vepruar në tri drejtime:
-drejt botës gjermanike,me të cilën lidhjet dhe shkëmbimet kanë qenë të pareshtura,
-drejt Italisë, ku popuj të shumtë ilirë ishin vendosur ( madje është hamendësuar që populli i Umbria ska qënë një degë ilire)
ata gjithashtu duhet të kenë lumzuar në një periudhë të hershme ne jug të Ballkanit, ku emra të shumtë vendesh shënojnë një kolonizim të lashtë ilir të mbuluar nga pushtimi helen. Duhen trajtuar gjithashtu filistinët me origjinë ilire, të cilët emërtuan Palestinën. Rrënja dhe fjalëformimi janë emra të mirëfilltë ilir.

Gjithsesi mbetet e trubullt çështja e pellazgjishtes së lashtë:

“krahinat që pushtuan grekët, kishin qënë të banuara përpara mbërritjes së tyre nga popullsi të një rrace të panjohur si edhe me një gjuhë të panjohur, për të cilët ne dimë vetëm emrat Pellazgë, Lelegë, Karianë, etj. Sipas mbetjeve toponimie të ngulimeve të tyre, këta popuj flisnin gjuhë jo indoeuropiane. Në bazë të dëshmive të të lashtëve gjuha pellazge (emër i paqartë që duket të ketë qenë përdorur për gjuhë të ndryshme para-helene) ishte ende në përdorim në shekullin e V para Krishtit në bregdetin e Thrakës, në jug të Propontidës dhe në disa ishuj të Imbros, Lemnos, Samothrakë dhe deri në Kretë”.

Për të përfunduar ja dhe ky paragraf, ajo çfarë mendon Z.Majani në studim të tij mbi Etruskët dhe fiset nga i njëjti trung Thrako-Ilirët:

“Heredoti sipas një tradite e trajtonte Anatolinë si pikënisjen e etruskëve për në Itali. Rreth vitit 1300 para Krishtit, këto vende të Anatolisë ishin të populluara pjesërishtë nga ilirët dhe thrakët të ardhur nga Ballkani. Kështu brigët maqedonë u bënë frigjianë në Anatoli. Dardanët ballkanas u vendosën në Troadë. Ata flisnin dialekte ilire : një gjuhë indoeuropiane më vete, as greke, as latine. Nga kjo shpjegohet se përse latinistët dhe helenistët nuk kanë mundur të shpjegojnë etruskishten. Ata kërkojnë çelësin në këto gjuhë klasike. Mirëpo ai gjendet diku tjetër. Vetëm gjuha ilire na lejon të qarkullojmë mjaftueshëm hapësirën e këtij humultimi, në mënyrë që të kapen afritë me gjuhën etruske. Së fundi burimi ynë kryesor, natyrshëm mbetet gjuha shqipe, e vetmja gjuhë ballkanike e gjallë, baza e së cilës ka mbetur gjuha ilire”

Në të vërtetë duhet shënuar që gjuhëtarët e parë të shekullit XIX dhe të fillimit të shekullit XX, i kanë bazuar humultimet e tyre paraprake në veçanti në afrinë sanskritisht – greqisht – latinisht. Ja përse edhe ky problem etno-gjuhësor ka mbetur në udhë pa krye, d.m.th. nuk ka mbajtur parasysh të qënit më e hershme e pellazgjishtes së lashtë kundrejt gjuhës greke, madje edhe asaj sanskrite dhe ndikimi i saj i sigurt mbi disa gjuhë të mëvonëshme. Përveç të tjerave, në këtë pikën e fundit duhet shënuar roli që gjuha ilire ka ushtruar mbi gjuhët ballkanike.

Marrë nga libri i autorit Mathew Aref, Shqipëria, odisea e pabesueshme e një populli parahelen

Burimi: http://eltonvarfishqip.blogspot.com/

"Big Brother Administrata"

Padyshim të gjithë shqiptarët kemi dëgjuar për emisionin televiziv të titulluar "Big Brother", i cili këtë vit ka sezonin e tretë në Shqipëri. Askush nuk mund të shpëtojë pa e parë, pasi marketingu rreth këtij aktiviteti është vërtetë i madh dhe i dhunshëm. E gjen edhe mes lajmeve, nëpër gazeta, biseda të përditshme njerëzish të rastësishëm, fëmijë apo pleq, të gjithë bisedojnë rreth tyre.

E kështu të gjithë pak a shumë e kemi idenë thelbësore sesi funksionon ky spektakël, ku disa banorë përzgjidhen për të hyrë në shtëpinë e përbashkët , të cilët presupozohen se përmes votimeve elektronike (me anën e kompanive telefonike), zgjidhen për të qëndruar apo për të dalë nga shtëpia. Çdo të shtunë vjen zarfi, i cili përjashton një apo dy nga banorët e emëruar (nominuar) për largim, një javë përpara. Ata më pas zëvendësohen me banorë të rinj, derisa i afrohen finales.

Ajo që të bën vërtetë përshtypje, është paralelizmi i logjikës së këtij spektakli me punësimin ose me largimin nga puna, të punonjësve të administratës e zyrave shtetërore shqiptare. Pra këtë format spektali, nuk e kemi të panjohur. Përkundrazi, është një format i vjetër, i cili përsëritet kryesisht çdo katër vjet në këtë periudhën tonë ndërmjetëse, të ndërrimit të sistemit (tranzicioni) që deri sot na ka marrë 20 vjet dhe nuk dihet se kur do të përfundojë.

Vetë përzgjedhja e anëtarëve të spektaklit real "Big Brother Administrata" bëhet me njohje, miqësira, ndere, interesa, blihet anëtarësimi, me premtime votash, me këmbim seksin etj, etj...

Dhe anëtarët e këtij spektakli po ashtu si tek Big Brother merren gjithë ditën me thashetheme, me prapaskena, me lojëra të pista, me shtirje, mashtrime, me kërcënime ndaj njëri-tjetrit. Kohën më të madhe e shtyjnë në kafe, ku alkooli është refreni. Realizojnë provën e javës, por me një afat një mujor, që quhet plani i punës. Aty shkruhen e rishkruhen të njëjtat gjëra ku ndryshon vetëm data. Në Big Brotherin e Administratës nuk punohet, por mashtrohet. Kush mashtron më shumë e luan më bukur shpërblehet më mirë në fund të muajit. Dhe nuk është aspak faji i banorëve. Pesha kryesore e fajit bie mbi vëllain e madh (ministrin përkatës), i cili jo vetëm nuk është i kësaj fushe spektakli, por është edhe më i papërgjeshëm për detyrën e tij. Kështu vertikalisht, heiarkia ia pason papërgjeshmërinë atij të katit të mëposhtëm, duke arritur në fund të ndëshkojë edhe pastrueset e institucioneve.

Gjithashtu tek ky emision real, zarfi i të prejashtuarëve vjen, por jo të shtunën. Kanë menduar ditën e hënë si më të volitshme. Në momentin që vjen zarfi, të gjithë anëtarët i zë mankthi e nuk i mban vendi. Cigaret shkojnë njëra pas tjetrës, lot e qarje me dënesë, telefoni gjatë gjithë kohës në vesh duke kërkuar nga njerëzit e tyre me përgjërim që ti votojnë, ti votojnë papushim.

Arsyet e përjashtimit janë nga më të ndryshmet. Mungesë aktivizimi në fushatë, mungesë servilizmi ndaj vëllait të madh, mungesë hipokrizie ndaj anëtarëve me imunitet, mungesë "votash" telefonike...
Kur ky spektakël i afrohet finales, qeveria këtë periudhë e quan reformë.

Dhe në çastin kur hapen zarfat e fatkeqëve që nuk mblodhën mjaftueshëm vota, një familje ka një rrogë më pak, një fëmijë më pak ushqim, veshmbathje, libra...

Shkroi dhe përgatiti: Stop Injorancës http://www.facebook.com/NdalPaditurise2

Të Drejtat e Autorit-©Copyright

Shumëzimi ilegal - kanosja e rrezikut nga informatat e pa kontrolluara.

Është shumë e rëndësishme dhe e arsyeshme për shoqërinë, që të ketë qasje të lehtë mbi literaturën dhe dorëshkrimet apo punimet shkencore. Por nëse ndokush nuk merret me ndalimin e shumëzimit ilegal në një shtet, atëhere edhe nuk do të ketë as dëshirë për të krijuar vepra.

Nga e gjithë kjo, më së shumti do të ketë pasoja në aspektin kreativ të jetes dhe intelektit kulturor, posaqërisht në vendet e vogla dhe në zhvillim. Kreativiteti intelektual është me rëndësi vitale për zhvillimin dhe progresin e një kombi, dhe shumëzimi legal (të drejtat autoriale) mundëson bazat financiare per procesin e kreativitetit. Respekti ndaj të drejtave autoriale e inkurajon vete kreativitetin.

Është me rëndësi thelbësore që të mos keqkuptohet domethënija e informatave të pakontrolluara , gjë që ka pëkrahje nga autorët dhe shtëpitë e produkcionit; dhe "keqpërdorimi i informatave të pakontrolluara". Librat, lajmet dhe gazetat u ndihmojnë krijuesve që të krijojnë të ardhura. Krijuesit kanë të drejtë autoriale që të kërkojnë gjoba per kopjimin e punimeve të tyre.


Fotokopijimi dhe shumëzimi digjital

Hulumtimet në Norvegji tregojnë se 288 tituj të kopjuar mirren për çdo vit nga nxënësit e shkollave, për ti mbrojtur të drejtat autoriale. Në shkollat dhe kolegjet ai numër sillet rreth 991 titull të kopjuar për secilin student. 351 tituj të mbrojtur janë shumëzuar nga administrata e qeverisë norvegjeze me përafërsisht 117.000 të punësuar. Makinat fotokopjuese të zakonshme janë zavendësuar nga Makinat fotokopjuese digjitale më efektive. Fotokopijimet e pa autorizuara po rriten në ç'do hap në çdo shoqëri.

Në të njejtën kohë pajisjet digjitale e bëjnë ketë edhe më të lehtë duke u frymëzuar nga metodat e reja të skanimit, projektimit, sistemit të arkivimit dhe të gjitha llojeve të shpërndarjes së punimeve nëpër rrjetë të krijuara nga njerëzit e punësuar në arsim, administratë publike, biznes dhe ndërmarrje afariste. Në të vërtetë, të gjitha shumëzimet digjitale instiucionalisht janë nën mbrojtjen autoriale dhe për to, nevojiten leje të posaqme.


Kopinor - metodë e ruajtjes të të drejtave

Organizata Kopinor është formuar më 30 prill 1980. Antarësimi është i hapur ndaj ç'do shoqërie që prezenton mbrojtjen e të drejtave autoriale. Sot Kopinori ka 21 organizata anëtare - 5 shoqata të botuesve dhe 16 për mbrojtjen e të drejtave autoriale. Ky numër i përfaqësive është shtylla kryesore e Kopinorit, gjë që i mundëson Kopinorit që t'ju ofron leje për fotokopijimin legal të veprave të botuara, duke u bazuar në dokumentacionin e të drejtave të veprave të të gjitha llojeve. Nëpërmjet marrëveshjeve bilaterale me Organizatat për të Drejtat e Reprodukimit në vendet tjera, Kopinori gjithashtu i mbron interesat edhe jashtë vendit të vet. Sot Kopinori përfshin perafërsisht 80 përqind të të drejtave për fotokopijim të materialeve në Norvegji.

Kopinori ka përkrahje nga organizatat anëtare të veta për negociata dhe shuarje të marrëveshjeve kolektive mbi fotokopijimet dhe mbrojtjen e të drejtave autoriale në të gjitha vendet. Qëllimi kryesor dhe më i rëndësishëm është që të arrihet marrëveshja mbi reproduktimin (shumëzimin) e punimeve norvegjeze në biblioteka, institucione edukative si dhe në organizata private apo shoqërore.

Që nga 1980 Kopinori ka mbledhur më tepër se NOK 1.297 bilion apo US$ 167.8 milion/ EURO 155.7 milion nga shumëzimet ilegale.

(shkëmbimi në banka më 20.10.1999: US$ 1 = NOK 7.73, 1 EURO = NOK 8.33)

shih: www.kopinor.org apo në: http://sq.wikipedia.org/wiki/Copyright
Shih Ligjin Nr.9380, datë 28.04.2005 "PËR TË DREJTËN E AUTORIT DHE TË DREJTAT E TJERA TË LIDHURA ME TË" të RSh:kërko në: www.qpz.gov.al

juridiksi.e-monsite.com

23 prilli – Dita Botërore e Librit

23 prilli është një datë simbolike për literaturën botërore pasi në këtë datë në vitin 1616, vdiqën Servantes, Shekspiri dhe Garcilaso de la Vega, i mbiquajtur Inca. 23 prilli shënon edhe lindjen ose vdekjen e shkrimtarëve të tjerë, si Maurice Druon, K.Laxness, Vladimir Nabokov, Joseph Pla dhe Manuel Mejia Vallejo.

Ideja e përkujtimit të Ditës Botërore të librit e ka origjinën e vet në Spanjë, në zonën e Katalonjës, ku atij që blinte një libër i dhurohej edhe një trëndafil.

23 prilli është shpallur si Dita Botërore e Librit më 15 nëntor të 1995, me një rezolutë të UNESCO-s, pasi u morën në konsideratë faktet se libri ka qenë, historikisht, instrumenti më i fuqishëm i shpërndarjes së njohurive dhe mjeti më efikas për të siguruar ruajtjen e këtyre njohurive, se çdo nismë për promovimin e librave të rinj është një faktor i pasurimit kulturor, etj.

Kjo është arsyeja, për të cilën kjo datë domethënëse për letërsinë universale është caktuar nga Konferenca e Përgjithshme e UNESCO-s për t’i bërë homazh botëror librit dhe autorëve të tij dhe për të inkurajuar të rinjtë, që të zbulojnë kënaqësinë e të lexuarit, si edhe për të respektuar kontributin e pazëvendësueshëm, që kanë dhënë krijuesit për progresin social dhe atë kulturor njerëzor.

Edhe në Shqipëri dhe trevat shqiptare, letërsia shqipe po lëvrohet gjithnjë e më shumë falë përhapjes së madhe të shtëpive botuese si dhe mundësive për tregtimin e tij. Por puna për inkurajimin dhe nxitjen e gjeneratës së re duhet të përforcohet pasi kultura e të lexuarit sot sfidohet më shumë se kurrë nga kultura e informacionit të shpejtë dhe të përmbledhur që ofrohet nëpërmjet internetit.

Përpjekjet për nxjerrjen në pah të vlerave të mirëfillta të librit janë një sfidë për të cilën duhet të ndërgjegjësohen jo vetëm ata që e kanë për pasion apo që thjesht përpiqen ta tregtojnë atë, por e gjithë shoqëria, duke filluar nga familja. Veçanërisht, prindërit mund dhe duhet t’ia ushqejnë këtë dëshirë fëmijëve të tyre.

Ndërkohë, qeveria dhe ministria e arsimit si dhe organizatat e tjera që merren me kulturën, duhet të punojnë vazhdimisht në hartimin dhe implementimin e politikave të qarta dhe afatgjata në këtë drejtim.

Shtëpia e Librit