Jo vetëm nuk dimë nëse jemi të vetëm në Gjithësi por nuk dimë as nëse ka vetëm një Gjithësi apo jo. Në teori, nuk ka vetëm 4 përmasa (dimensione) që kanë të bëjnë me hapesiren dhe kohen dhe që ne i njohim mirë, por ka edhe 6 përmasa të tjera.
Me Shperthimin Zanafilles (Big Bang) mund te jene krijuar plot Gjithesi te pavarura nga Gjithesia jone.
Deri me sot ideja mbi nje "Shumegjithesi" mbetet vetem nje hipoteze. Por ndoshta nje dite do te arrinim me te vertete qe duke udhetuar permes te ashtuquajturave Vrimakrimbash te vizitonim banore te boterave te panjohura - apo te udhetonim ne nje te shkuar ku te takonim dinosauret.
Ne gjysmen e pare te qindvjeçarit te 20-te, linden dy teori themelore te fizikes me ane te se cilave u perpoq te shpjegohej Bota: Teoria e Pergjithshme e Relativitetit e Albert Einstein (Ajnshtajnit) si dhe Mekanika Kuantike .
Ekuacionet e Ajnshtajnit pershkruajne krijimin e Kozmosit ne permasa te medha: p.sh. se si terheqja qe i bejne planetet njeri-tjetrit çon drejt perkuljes se hapesires dhe te kohes. Ndersa Teoria Kuantike ka te beje me Kozmosin e Vockel, boten e atomeve dhe pjesezave me te thjeshta. Qe te dyja teorite jane bindese, por ama kane nje problem thelbesor: nuk bien ne njezeshmeri me njera-tjetren.
Teoria e Fillit
Qe ne fillim te viteve 30-te u perpoqen fizikantet te nderthurnin midis tyre keto formulime - pa rezultat. Ne vitet 60-te doli nje teori e re, qe njihet si Teoria String (e fillit) apo ne nje lloj tjeter me te zhvilluar te saj njihet si Teoria Superstring.
Ajo thote se guri themelor i lendes (materies) nuk eshte i formes se pikes (lemsh, rruzull, atom) por i formes se fillit (pejzes, vargut). Keto fille qe deri me sot gjinden vetem ne teori, jane teper te vegjel per tu perfillur prej nesh.
Por para se gjithash Teoria e Fillit thote se fillet e vegjel nuk jane te lidhur pas 4 permasash te kohes dhe hapesires qe njohim ne por sillen me te shpejte permes gjithsej 10 permasash. Ne nuk mundemi t´i dallojme permasat e tjera pasi keto jane veshur e ngjeshur brenda njeri-tjetrit ne ate menyre saqe nuk munden te maten me asnje mjet mates.
Por çfare te magjeps eshte ajo qe: perpara e se keto permasa shtese te zhdukeshin, mund te kene bere te mundur krijimin e nje numri te madh Gjithesishe Paralele. Per ta shpjeguar tere kete me nje perfytyrim te vetem: se bashku me Shperthimin Zanafilles u krijua nje numer i pafundte botrash posi flluska sapuni te nje lloj shkume prehistorike.
Botrat e tjera dhe rruget per atje
Por si do te dukeshin keto Gjithesi Paralele per te cilat po flasim ?
Ato mund te jene kryekeput ndryshe nga Gjithesi a jone dhe mund te funksjonojne sipas disa ligjesh natyre krejt te tjera. Ndoshta do te kete nga ato ku gravitacioni do te jete kaq i dobet saqe gazrat e koheve zanafillese nuk kane arritur te denden per te krijuar galaksite apo yjet. Ndoshta ne botra te tilla nuk eshte arritur te krijohet as vete lenda dhe ku hapesira do te jete e mbushur vetem me rrezatim.
Ndoshta do te kishte Gjithesi, qe do te ishin kaq te ngjashme me tonen saqe edhe atje te jete krijuar jeta. Ose te tilla qe do te ishin pothuajse kopje e sones por diferenca me tonen te qendronte ne kohen. Mund te ndodhe qe edhe vete ne te gjendemi njekohesisht edhe ne nje Gjithesi Paralele por ne nje forme tjeter. Ose te kishte nje bote tjeter krejt si e jona ku te jetonte nje kopje e jona. Gjithsesi: vete Ajnshtajnit i ka dalur si perfundim te nje ekuacioni te tij qenia e nje Gjithesie
Pasqyre me Gjithesine tone
A do te mundeshim parasegjithash te lidheshim me Gjithesi te tilla te cilat do te egzistonin ne menyre te pavarur nga e jona ? Ne teori, ka rruge per te udhetuar ne keto botra te huaja: keto rruge njihen si Vrimekrimbi.
Vrimekrimbi eshte nje lloj tuneli qe lidh dy Gropa te Zeza me njera-tjetren. Kur kemi Vrimekrimbi, Gropat e Zezat jane te fundme. Keshtu edhe forcat te cilave do t´i nenshtrohej nje anije kozmike do te ishin te llogaritshme.
Keshtu fundi i nje Grope te Zeze do te jete nje Grope tjeter e Zeze e cila do te villte jashte anijen tone kozmike. Por perseri nuk dihet se ku do te na vjelle kjo Grope tjeter e Zeze.
Nje Vrimekrimbi mund te ishte ure per ne Gjithesi te tjera por edhe shkurtim udhe perbrenda vete Gjithesise sone. Ndoshta edhe do te na çonte midis koheve te ndryshme.
Teorikisht nje Vrimekrimbi eshte e ndertueshme.
Një tjetër realitet?
Imagjinoni sikur të jeni në gjendje të jepni një shpjegim, për çdo lloj fenomeni që ndodh në univers. Që nga ngjarjet më të vogla, deri tek më të mëdhatë. Eshtë kjo ëndrra që kanë kultivuar shkencëtarët më brilantë, që nga koha e Ajnshtainit. Dhe sot, ndoshta ky shpjegim është gjetur. Një teori që na lë të shtangur, që do të na ofronte një shpjegim të ri e të jashtëzakonshëm: Universi në të cilin jetojmë, nuk është i vetmi. E gjithë kjo që do të lexoni është e vërtetë, ose të paktën, e tillë është në këtë univers.
Për pothuajse 100 vite, shkenca ka regjistruar ngjarje, të cilave nuk ishte në gjendje t'u jepte përgjigje. Fenomene të pashpjegueshëm, të lidhur me ekzistencën e mundshme të botëve misterioze të fshehura, të paperceptueshme nga shqisat humane. Njerëzit që merreshin me të mistershmen kanë besuar gjithmonë në ekzistencën e vendeve të tillë, që sipas tyre banoheshin nga fantazma dhe shpirtëra. Asosacioni me supersticione të tillë, natyrisht që nuk hynte në ambiciet e shkencës zyrtare. Por që nga viti 1920, shkencëtarëve u është dashur që të bëjnë llogaritë me një zbulim sikletosës. Duke kërkuar pozicionin ekzakt të thërrmijave atomike si elektronet, arritën në përfundimin se ishte absolutisht e pamundur që të grupoheshin. Elektronet thjeshtë nuk kishin një mënyrë të vetme grupimi.
Nëse studion cilësitë e atomeve, zbulohet se realiteti është shumë herë më i çuditshëm se sa çdo lloj shpikjeje fantastike. Thërrmijat kanë aftësinë që në një farë mënyre të jenë në shumë vende në të njëjtën kohë. I vetmi shpjegim i mundshëm, i hedhur si hipotezë nga një pjesë e madhe e fizikantëve është se thërrmijat nuk ekzistojnë vetëm në universin tonë. Ato mendohet që të jenë të pranishme edhe në universe të tjerë. Madje, teoria shkon më tej, për të thënë se ekziston një numër i madh universesh paralelë. Njëri i ndryshëm nga tjetri.
Praktikisht, mund të ketë një univers paralel, në të cilin Napoleoni të ketë fituar betejën e Vaterlosë. Një tjetër në të cilin perandoria britanike ka mundur që të ruajë zotërimin e saj mbi kolonitë amerikane. Dhe një tjetër akoma, në të cilin ne ndoshta nuk jemi lindur asnjëherë.
Shkurt, mendohet se mund të ekzistojë një univers i ndryshëm nga yni, me një realitet të kundërvënë këtij tonit, ku madje do të ishim në gjendje që të gjenim Al Gorin si president dhe Eliv Preslin ende gjallë. Një teori e tillë ishte kaq trazuese, saqë për dekada të tëra ajo u injorua nga shkencëtarët. Por, sidoqoftë ideja e universeve paralelë ishte e destinuar që të rikthehej si protagoniste. Dhe këtë herë, do të ishte ndryshe. Do të kish shkaktuar shumë më tepër tronditje se sa thjeshtë zbulimi që "Elvis Presli nuk ka vdekur".
Një proverb i vjetër anglez thotë: "Kujdes nga ajo që dëshiron. Sepse dëshirat mund të realizohen". Dhe dëshira më e madhe e fizikantëve ka qenë për një kohë të gjatë që të gjenin një teori të vetme dhe elegante që të përmbledhë në vetvete të gjithë kuptimet e universit tonë. Ka qenë pikërisht kjo ëndrra që i ka çuar në mënyrë të pavetëdijshme drejt rizbulimit të universeve paralelë. Endrra që ka udhëhequr punën e pothuajse çdo astrofizikanti. Einstein nuk arriti që të kompletojë Teorinë e tij të Gjithçka-së. Por pas tij, ishin të shumtë fizikanët që u përpoqën shumë të arrinin një objektiv të tillë thelbësor, një objektiv i parealizueshëm deri disa vite më parë.
Në vitet '80-të, ndodhi në fakt një revolucion i vërtetë. Në universitetet e të gjithë botës, shkenca nisi të zhvillojë ide të reja. Më në fund, dukej se çdo gjë në këtë univers kish arritur të bëhej e shpjegueshme. Në Britaninë e Madhe, fizikanti i njohur Stephen Hawking ishte aq shumë i bindur, sa të deklaronte guximshëm se fizika ishte e gatshme tashmë të lexonte deri edhe në mendjen e Zotit. Shumë shpejt, nuk do të kishte probleme të fizikës të pazgjidhur. Por një ide, e cila dukej se ishte më revolucionarja nga të gjitha u duk se do të shërbente për të konkretizuar Teorinë e Gjithçka-së. Dhe ajo ndezi fantazinë e shkencëtarëve, mes të cilëve Bart Ovrut. Ideja kishte të bënte me fijet.
Nga ata që merreshin me fizikë, mendohej se materia ishte e përbërë nga thërrmija. Sot kemi ndryshuar ide në lidhje me këtë dhe mendojmë se ajo është e përbërë nga fije të vogla. Për vite të tërë, ideja, sipas të cilës e gjithë materia e universit ishte e formuar prej thërrmijave të vogla të padukshme, kishte qenë një parim i padiskutueshëm. Pastaj, krejt papritur fizikanët që merreshin me thërrmijat zbuluan se kishin bërë një gabim. Në realitet, materia ishte e formuar nga fijet, shumë të vogla dhe të padukshme. Kjo teori, u quajt Teoria e Fijeve. Dhe, sipas saj, materia emeton pikërisht nëpërmjet këtyre fijeve një lloj melodie, një muzikë të vërtetë. Mund ta imagjinojmë si një kordë violine apo kitare, nëse ajo preket në mënyrë të caktuar dalin prej sasj frekuenca të caktuara, por nëse të njëjtën kordë do ta prekim në mënyrë të ndryshme, do të kemi më shumë frekuenca, por edhe nota të ndryshme. Pra, është sikur natyra të jetë e përbërë nga nota të lëshuara pikërisht nga këto super fije.
Por, për të vënë poshtë Teorinë e Gjithçka-së, të lënë përgjysëm nga Einsteini, Teoria e Fijeve duhej të kapërcente një provë shumë të vështirë. Duhej që të shpjegonte një ngjarje shumë speciale: lindjen e Universit. Shkencëtarët e dinë prej kohësh se Universi e kishte origjinën tek një shpërthim gjigant, ose Big Bangu. Duke ndarë të kaluarën nga e tashmja, kozmologët kanë udhëtuar pas në kohë, që nga ditët tona, deri në momentin e Big Bangut, me një detyrë jashtëzakonisht shumë mirë të përcaktuar.
Nëse universi është i gatshëm për një shpjegim të vetëm, atëherë Teoria e Fijeve dhe ajo e Big Bangut duhej të përputheshin shumë mirë dhe duhej që të plotësonin në mënyrë të përsosur njëra-tjetrën. Në fund të fundit, njëra kishte të bënte me lindjen e universit. Dhe tjetra kishte të bënte me materien në brendësinë e saj. Momenti fillestar i Big Bangut është misteri më i madh i të gjithë kozmologjisë. Ai ka marrë definicionin: Veçantia.
Por pikërisht në momentin kur shkencëtarët dukej se ishin në prag të "dorëzimit", një zbulim i befasishëm ofron impulse të reja për kërkimet e tyre, duke i shtyrë që të rishikonin të gjithë teoritë zyrtare ekzistuese dhe duke i nxitur që të përballeshin tashmë me një ide shumë joshëse: ajo e universeve paralelë. Normalisht, të gjithë jemi mësuar që të jetojmë në një botë me tre dimensione. Në fakt, ne jemi në gjendje që të lëvizim në tre drejtime të ndryshme. Majtas-Djathtas, Lartë-Poshtë, Para-Mbrapa. Por fizika dukej se ishte në kërkim të dimensioneve të tjerë. Einsteini propozoi Kohën si dimension të katërt. Fizikanë të tjerë sugjeronin një dimension të pestë, edhe ai hapësinor dhe më pas edhe një dimension të gjashtë. Numri vazhdonte të rritej.
Ideja ishte që dimensionet e tjerë ishin të përhapur në univers dhe ne nuk jemi në gjendje që t'i perceptojmë. Pjesa më e madhe e tyre mendohet që të jenë mikroskopikë, por shkencëtarët shprehen se janë të sigurtë për ekzistencën e tyre. Sipas Teorisë së Fijeve, dimensionet e universit tonë në total duhet të jenë njëmbëdhjetë.
Ndërkohë që Teoria e Fijeve vazhdonte të fitonte mbështetje gjithnjë e më të madhe, ishin të paktë ata që e merrnin seriozisht në konsideratë dimensionin e njëmbëdhjetë. "Kam qenë gjithmonë i bindur se në fund do të pranohej vlefshmëria e dimensionit të 11, nuk e dija kur dhe si, por isha i sigurtë se herët a vonë dimensioni i njëmbëdhjetë do të shndërrohej në një element shumë të rëndësishëm, thotë shkencëtari Paul Steinhart.
Fijet shumë të vogla dhe të padukshme, që i kishin dhënë emrin teorisë, mendohet që të jenë elementët përbërës themelorë të të gjithë materies së universit. Por tani, me shtimin e dimensionit të njëmbëdhjetë ato nuk ishin më të tilla. Ishin përhapur dhe kombinuar me njëra-tjetrën. Konkluzioni që la të shtangur shumëkënd ishte se e gjithë materia e universit ishte e ndërlidhur në një strukturë të vetme dhe shumë të madhe, një membranë energjie. Praktikisht, i gjithë universi ynë është një membranë.
Krejt papritur, fizikanët e të gjithë botës e shihnin dimensionin e njëmbëdhjetë si një çelës në përpjekjen e tyre për zgjidhjen e problemeve shumë të vjetër. Në çdo rast, dukej se shpjegimi çonte gjithçka drejt një universi tjetër paralel. Domethënë që, kudo që hidhnin sytë, dukej se shihnin universe të tjerë paralelë, që dukej se shfaqeshin pasi dilnin nga cilindri i një prestigjatori.
Disa kishin formën e membranës tredimensionale, ashtu si edhe universi ynë. Të tjerë ishin thjeshtë shtresa energjie. Kishte madje membrana cilindrike dhe në formë unaze. Dukej pra se i gjithë dimensioni i njëmbëdhjetë ishtë një seri membranash. Secila prej këtyre membranave ishte një tjetër univers i mundshëm.
Pra, mund të ketë universe të tjerë paralelë me tanët dhe ndoshta edhe shumë pranë nesh, por ndoshta ne mund të mos e kuptojmë asnjëherë këtë gjë. Mund të jenë krejtësisht të ndryshëm, me ligje të ndryshëm të natyrës. Mund të mos jenë të gjithë të banueshëm, por mund të jetë vetëm një pjesë e tyre, por nga ana tjetër, nëse ekziston një numër i pafundëm i kësi lloj universesh, atëherë me siguri ka një numër të pafundëm universesh me qytetërime të gjallë.
Universet paralelë lëvizin përmes dimensionit të njëmbëdhjetë si valë. Dhe ashtu si çdo valë, edhe këto puthiten diku. Kanë qenë pikërisht takime apo puthitje të tilla që kanë krijuar masat e materies pas Big Bangut. Kozmologët kishin tashmë më në fund në dispozicion shpjegimin e plotë të lindjes së universit tonë. Dhe tashmë, ata mund t'i dedikoheshin diçkaje edhe më të thellë. Mund të transferonin ligjet e fizikës pas në kohë, deri në momentin e Big Bangut e madje edhe pak përpara tij.
Kjo ide është aq e re, saqë sapo ka nisur që të shohë kundërvënie. Por nëse do të vërtetohet nga bota shkencore, kjo do të thotë se teoria e lënë e papërfunduar nga Einsteini, më në fund do të plotësohet. Por, ndoshta për shkencën do të ishte një fitore e hidhur. Sepse, konkluzioni i një kërkimi dhe studimi kaq të gjatë, mund të ishte që universi, kaq i vështirë për t'u deshifruar, në fund të fundit nuk është asgjë kaq e veçantë. Është vetëm njëri, mes një numri të pafundëm membranash, thjeshtë njëri prej shumë universeve që formojnë MULTIVERSIN.
Por ky nuk është ende fundi i kësaj historie. Tani që ndoshta Teoria e Gjithçka-së mund të jetë gjetur më së fundi, shkencëtarët do të donin që ta vinin në provë. Fizika është duke u përgatitur për një fluturim të fundit fantastik. Të krijojë një univers në laborator, pa mistere, apo pikëpyetje pa përgjigje.
Multi universet ose universet paralele
Multiuniverset jane nje hipoteze e mundesise se ekzistences se universeve multiple (perfshire tonin) qe te gjitha permblidhen ne nje realitet fizik, ato jane te quajtura ndryshe dhe universet paralele.
Struktura e universeve,natyra e secilit prej tyre brendaperbrenda dhe lidhja ndermjet universeve te ndryshme konstituente, varet nga hipotezat specifike multiverse te marra ne konsiderate.
Multiuniverset kane qene te hipotizuara ne kozmologji, fizike, filozofi, dhe fiction, gjithashtu jane te quajtur, universet quantum, botet paralele, realitete alternative.
Ne çdo moment krijohen versione alternative te realitetit, te cilat vazhdojne te ekzistojne te pavarura nga njera tjetra, e nga sejcila prej tyre krijohen versione te tjera, ne pafundesi.
Multiverset jane nje koncept i rendesishem dhe i domosdoshem ne avancimin e botekuptimit tone mbi vete krijimin.
Nuk e them kete sepse keshtu thote mekanika kuantike.
Por vete llogjika me shtyn ne kete teori.
Imagjino se si rriten dimensionet nga njeri tjetri.
(shenim: *=shumezim,^=ngritja ne fuqi):
pika 0 dimensionale.
vija 1 dimensionale= pika *infinit
plani 2 dimensional=vija * infinit=pika * infinit^2
hapesira 3 dimensionale=plani * infinit=vija * infinit ^2=pika * infinit^3
Kjo ishte pamja klasike e dimensioneve, dhe siç mund te shohim, nje dimension X eshte zgjatimi ne infinit i dimensionit (X-1).
Pas Ainshtajnit, natyrisht u pa se hapesira me 3 dimensione nuk ka kuptim pa kohen.
Keshtu qe u shtua dhe dimensioni i kohes.
Vetem se, ndersa hapesiren e shohim si te perbere nga 3 dimensione, ku mund te levizim lirisht ne 3 drejtime, me kohen kjo gje nuk ndodh, e shohim si nje dimesion te vetem qe zgjatet drejt infinitit.
Pra koha qe ne shohim eshte si vija ne hapesire.
A nuk duket llogjike qe ne nje dimension me lart se dimensioni ku ndodhemi, koha te kete 2 dimensione.
Shtimi i dimensionit te 2 ne kohe ben te mundur krijimin e multiverseve.
ne çdo moment(ne çdo pike te vijes kohore), lind nje vije tjeter ne planin kohor. Meqe ne vijen kohore kemi infinit momente, do te kemi rrjedhimisht infinit multiverse.
Dhe kjo nuk mbaron me kaq. Instikti me shtyn te mendoj se koha duhet te kete te pakten 3 dimensione te saja ashtu si edhe hapesira.
Koha me dy dimensione mundeson krijimin e universeve paralele ose si mund ti quajme realitete alternative. Me kete mund te heqim qafe edhe paradoksin e gjyshit me udhetimin ne kohe, qe nese ti shkon mbrapa ne kohe dhe vret gjyshin tend, ti nuk do lindesh ne te ardhmen, e nuk do kishe mundesi te vrisje gjyshin tend te te shkuaren. Nje gje e tille ishte.
Me kohen ne dy hapesira ne te vertete duke shkuar mbrapa ne kohe, qe ne momentin e pare qe ne "shkelim" ne ate moment ne te shkuaren, ne kemi krijuar automatikisht nje realitet alternativ, dhe veprimi jone do ndikoje vetem realitetin ku ndodhemi, jo ate nga kemi ardhur.
Problemi me kohen ne 2 dimesione eshte se nese ne do donim te ktheheshim mbrapa ne kohe per ti dhene vetes rezultatet e ndeshjeve te futbollit per te fituar ne totofutboll, ne te vertete ne nuk do behemi kurre te pasur ne kete version te realitetit.
Per tu kthyer mbrapsht ne realitetin tone origjinal na duhet dimensioni i 3 i kohes. nepermjet te cilit mund te kercejme nga nje realitet ne tjetrin.
Natyrisht qe kjo lloj llogjike mund te vazhdoje ne infinit, nuk mund ta dime se sa dimensione ekzistojne ne te vertete.
Ajo qe ve re gjithashtu eshte se ndersa ne hapesire duket sikur jemi ne gjendje te levizim lirisht, ky eshte vetem nje iluzion, perderisa hapesira dhe koha jane te pandara, edhe nese ne nisemi nga pika A ne B, dhe pastaj kthehemi ne piken A , kjo do jete pika A pas T kohe, dhe nuk do jete e NJEJTA pike, perderisa mund te kete te njejtin pozicion ne hapesire por jo ne kohe.
Vetem ne nje realitet (qe duhet te jete i domosdoshem per vete ekzistencen) ku koha me 3 dimensione eshte vazhdimi i hapesires me 3 dimensione, gjithesej 6 dimensione, ne mund te levizim lirisht ne hapesire-kohe.
Realiteti me 6 dimensione do ishte shuma e kombinimeve te mundshme te te gjitha realiteteve.
Ashtu si hapesira (pa kohen) ne 3 dimensione jep shumen e kombinimit e 3 koordinatave nga (0,0,0) ne (infinit,infinit,infinit).
Ne dimensionin tone real, ku kemi dhe kohen, kemi kombinimet e (x,y,z,t) qe perfshin kombinimet e dimensionit te 3-te, per çdo 0
Burimi http://www.explorerunivers
Me Shperthimin Zanafilles (Big Bang) mund te jene krijuar plot Gjithesi te pavarura nga Gjithesia jone.
Deri me sot ideja mbi nje "Shumegjithesi" mbetet vetem nje hipoteze. Por ndoshta nje dite do te arrinim me te vertete qe duke udhetuar permes te ashtuquajturave Vrimakrimbash te vizitonim banore te boterave te panjohura - apo te udhetonim ne nje te shkuar ku te takonim dinosauret.
Ne gjysmen e pare te qindvjeçarit te 20-te, linden dy teori themelore te fizikes me ane te se cilave u perpoq te shpjegohej Bota: Teoria e Pergjithshme e Relativitetit e Albert Einstein (Ajnshtajnit) si dhe Mekanika Kuantike .
Ekuacionet e Ajnshtajnit pershkruajne krijimin e Kozmosit ne permasa te medha: p.sh. se si terheqja qe i bejne planetet njeri-tjetrit çon drejt perkuljes se hapesires dhe te kohes. Ndersa Teoria Kuantike ka te beje me Kozmosin e Vockel, boten e atomeve dhe pjesezave me te thjeshta. Qe te dyja teorite jane bindese, por ama kane nje problem thelbesor: nuk bien ne njezeshmeri me njera-tjetren.
Teoria e Fillit
Qe ne fillim te viteve 30-te u perpoqen fizikantet te nderthurnin midis tyre keto formulime - pa rezultat. Ne vitet 60-te doli nje teori e re, qe njihet si Teoria String (e fillit) apo ne nje lloj tjeter me te zhvilluar te saj njihet si Teoria Superstring.
Ajo thote se guri themelor i lendes (materies) nuk eshte i formes se pikes (lemsh, rruzull, atom) por i formes se fillit (pejzes, vargut). Keto fille qe deri me sot gjinden vetem ne teori, jane teper te vegjel per tu perfillur prej nesh.
Por para se gjithash Teoria e Fillit thote se fillet e vegjel nuk jane te lidhur pas 4 permasash te kohes dhe hapesires qe njohim ne por sillen me te shpejte permes gjithsej 10 permasash. Ne nuk mundemi t´i dallojme permasat e tjera pasi keto jane veshur e ngjeshur brenda njeri-tjetrit ne ate menyre saqe nuk munden te maten me asnje mjet mates.
Por çfare te magjeps eshte ajo qe: perpara e se keto permasa shtese te zhdukeshin, mund te kene bere te mundur krijimin e nje numri te madh Gjithesishe Paralele. Per ta shpjeguar tere kete me nje perfytyrim te vetem: se bashku me Shperthimin Zanafilles u krijua nje numer i pafundte botrash posi flluska sapuni te nje lloj shkume prehistorike.
Botrat e tjera dhe rruget per atje
Por si do te dukeshin keto Gjithesi Paralele per te cilat po flasim ?
Ato mund te jene kryekeput ndryshe nga Gjithesi a jone dhe mund te funksjonojne sipas disa ligjesh natyre krejt te tjera. Ndoshta do te kete nga ato ku gravitacioni do te jete kaq i dobet saqe gazrat e koheve zanafillese nuk kane arritur te denden per te krijuar galaksite apo yjet. Ndoshta ne botra te tilla nuk eshte arritur te krijohet as vete lenda dhe ku hapesira do te jete e mbushur vetem me rrezatim.
Ndoshta do te kishte Gjithesi, qe do te ishin kaq te ngjashme me tonen saqe edhe atje te jete krijuar jeta. Ose te tilla qe do te ishin pothuajse kopje e sones por diferenca me tonen te qendronte ne kohen. Mund te ndodhe qe edhe vete ne te gjendemi njekohesisht edhe ne nje Gjithesi Paralele por ne nje forme tjeter. Ose te kishte nje bote tjeter krejt si e jona ku te jetonte nje kopje e jona. Gjithsesi: vete Ajnshtajnit i ka dalur si perfundim te nje ekuacioni te tij qenia e nje Gjithesie
Pasqyre me Gjithesine tone
A do te mundeshim parasegjithash te lidheshim me Gjithesi te tilla te cilat do te egzistonin ne menyre te pavarur nga e jona ? Ne teori, ka rruge per te udhetuar ne keto botra te huaja: keto rruge njihen si Vrimekrimbi.
Vrimekrimbi eshte nje lloj tuneli qe lidh dy Gropa te Zeza me njera-tjetren. Kur kemi Vrimekrimbi, Gropat e Zezat jane te fundme. Keshtu edhe forcat te cilave do t´i nenshtrohej nje anije kozmike do te ishin te llogaritshme.
Keshtu fundi i nje Grope te Zeze do te jete nje Grope tjeter e Zeze e cila do te villte jashte anijen tone kozmike. Por perseri nuk dihet se ku do te na vjelle kjo Grope tjeter e Zeze.
Nje Vrimekrimbi mund te ishte ure per ne Gjithesi te tjera por edhe shkurtim udhe perbrenda vete Gjithesise sone. Ndoshta edhe do te na çonte midis koheve te ndryshme.
Teorikisht nje Vrimekrimbi eshte e ndertueshme.
Një tjetër realitet?
Imagjinoni sikur të jeni në gjendje të jepni një shpjegim, për çdo lloj fenomeni që ndodh në univers. Që nga ngjarjet më të vogla, deri tek më të mëdhatë. Eshtë kjo ëndrra që kanë kultivuar shkencëtarët më brilantë, që nga koha e Ajnshtainit. Dhe sot, ndoshta ky shpjegim është gjetur. Një teori që na lë të shtangur, që do të na ofronte një shpjegim të ri e të jashtëzakonshëm: Universi në të cilin jetojmë, nuk është i vetmi. E gjithë kjo që do të lexoni është e vërtetë, ose të paktën, e tillë është në këtë univers.
Për pothuajse 100 vite, shkenca ka regjistruar ngjarje, të cilave nuk ishte në gjendje t'u jepte përgjigje. Fenomene të pashpjegueshëm, të lidhur me ekzistencën e mundshme të botëve misterioze të fshehura, të paperceptueshme nga shqisat humane. Njerëzit që merreshin me të mistershmen kanë besuar gjithmonë në ekzistencën e vendeve të tillë, që sipas tyre banoheshin nga fantazma dhe shpirtëra. Asosacioni me supersticione të tillë, natyrisht që nuk hynte në ambiciet e shkencës zyrtare. Por që nga viti 1920, shkencëtarëve u është dashur që të bëjnë llogaritë me një zbulim sikletosës. Duke kërkuar pozicionin ekzakt të thërrmijave atomike si elektronet, arritën në përfundimin se ishte absolutisht e pamundur që të grupoheshin. Elektronet thjeshtë nuk kishin një mënyrë të vetme grupimi.
Nëse studion cilësitë e atomeve, zbulohet se realiteti është shumë herë më i çuditshëm se sa çdo lloj shpikjeje fantastike. Thërrmijat kanë aftësinë që në një farë mënyre të jenë në shumë vende në të njëjtën kohë. I vetmi shpjegim i mundshëm, i hedhur si hipotezë nga një pjesë e madhe e fizikantëve është se thërrmijat nuk ekzistojnë vetëm në universin tonë. Ato mendohet që të jenë të pranishme edhe në universe të tjerë. Madje, teoria shkon më tej, për të thënë se ekziston një numër i madh universesh paralelë. Njëri i ndryshëm nga tjetri.
Praktikisht, mund të ketë një univers paralel, në të cilin Napoleoni të ketë fituar betejën e Vaterlosë. Një tjetër në të cilin perandoria britanike ka mundur që të ruajë zotërimin e saj mbi kolonitë amerikane. Dhe një tjetër akoma, në të cilin ne ndoshta nuk jemi lindur asnjëherë.
Shkurt, mendohet se mund të ekzistojë një univers i ndryshëm nga yni, me një realitet të kundërvënë këtij tonit, ku madje do të ishim në gjendje që të gjenim Al Gorin si president dhe Eliv Preslin ende gjallë. Një teori e tillë ishte kaq trazuese, saqë për dekada të tëra ajo u injorua nga shkencëtarët. Por, sidoqoftë ideja e universeve paralelë ishte e destinuar që të rikthehej si protagoniste. Dhe këtë herë, do të ishte ndryshe. Do të kish shkaktuar shumë më tepër tronditje se sa thjeshtë zbulimi që "Elvis Presli nuk ka vdekur".
Një proverb i vjetër anglez thotë: "Kujdes nga ajo që dëshiron. Sepse dëshirat mund të realizohen". Dhe dëshira më e madhe e fizikantëve ka qenë për një kohë të gjatë që të gjenin një teori të vetme dhe elegante që të përmbledhë në vetvete të gjithë kuptimet e universit tonë. Ka qenë pikërisht kjo ëndrra që i ka çuar në mënyrë të pavetëdijshme drejt rizbulimit të universeve paralelë. Endrra që ka udhëhequr punën e pothuajse çdo astrofizikanti. Einstein nuk arriti që të kompletojë Teorinë e tij të Gjithçka-së. Por pas tij, ishin të shumtë fizikanët që u përpoqën shumë të arrinin një objektiv të tillë thelbësor, një objektiv i parealizueshëm deri disa vite më parë.
Në vitet '80-të, ndodhi në fakt një revolucion i vërtetë. Në universitetet e të gjithë botës, shkenca nisi të zhvillojë ide të reja. Më në fund, dukej se çdo gjë në këtë univers kish arritur të bëhej e shpjegueshme. Në Britaninë e Madhe, fizikanti i njohur Stephen Hawking ishte aq shumë i bindur, sa të deklaronte guximshëm se fizika ishte e gatshme tashmë të lexonte deri edhe në mendjen e Zotit. Shumë shpejt, nuk do të kishte probleme të fizikës të pazgjidhur. Por një ide, e cila dukej se ishte më revolucionarja nga të gjitha u duk se do të shërbente për të konkretizuar Teorinë e Gjithçka-së. Dhe ajo ndezi fantazinë e shkencëtarëve, mes të cilëve Bart Ovrut. Ideja kishte të bënte me fijet.
Nga ata që merreshin me fizikë, mendohej se materia ishte e përbërë nga thërrmija. Sot kemi ndryshuar ide në lidhje me këtë dhe mendojmë se ajo është e përbërë nga fije të vogla. Për vite të tërë, ideja, sipas të cilës e gjithë materia e universit ishte e formuar prej thërrmijave të vogla të padukshme, kishte qenë një parim i padiskutueshëm. Pastaj, krejt papritur fizikanët që merreshin me thërrmijat zbuluan se kishin bërë një gabim. Në realitet, materia ishte e formuar nga fijet, shumë të vogla dhe të padukshme. Kjo teori, u quajt Teoria e Fijeve. Dhe, sipas saj, materia emeton pikërisht nëpërmjet këtyre fijeve një lloj melodie, një muzikë të vërtetë. Mund ta imagjinojmë si një kordë violine apo kitare, nëse ajo preket në mënyrë të caktuar dalin prej sasj frekuenca të caktuara, por nëse të njëjtën kordë do ta prekim në mënyrë të ndryshme, do të kemi më shumë frekuenca, por edhe nota të ndryshme. Pra, është sikur natyra të jetë e përbërë nga nota të lëshuara pikërisht nga këto super fije.
Por, për të vënë poshtë Teorinë e Gjithçka-së, të lënë përgjysëm nga Einsteini, Teoria e Fijeve duhej të kapërcente një provë shumë të vështirë. Duhej që të shpjegonte një ngjarje shumë speciale: lindjen e Universit. Shkencëtarët e dinë prej kohësh se Universi e kishte origjinën tek një shpërthim gjigant, ose Big Bangu. Duke ndarë të kaluarën nga e tashmja, kozmologët kanë udhëtuar pas në kohë, që nga ditët tona, deri në momentin e Big Bangut, me një detyrë jashtëzakonisht shumë mirë të përcaktuar.
Nëse universi është i gatshëm për një shpjegim të vetëm, atëherë Teoria e Fijeve dhe ajo e Big Bangut duhej të përputheshin shumë mirë dhe duhej që të plotësonin në mënyrë të përsosur njëra-tjetrën. Në fund të fundit, njëra kishte të bënte me lindjen e universit. Dhe tjetra kishte të bënte me materien në brendësinë e saj. Momenti fillestar i Big Bangut është misteri më i madh i të gjithë kozmologjisë. Ai ka marrë definicionin: Veçantia.
Por pikërisht në momentin kur shkencëtarët dukej se ishin në prag të "dorëzimit", një zbulim i befasishëm ofron impulse të reja për kërkimet e tyre, duke i shtyrë që të rishikonin të gjithë teoritë zyrtare ekzistuese dhe duke i nxitur që të përballeshin tashmë me një ide shumë joshëse: ajo e universeve paralelë. Normalisht, të gjithë jemi mësuar që të jetojmë në një botë me tre dimensione. Në fakt, ne jemi në gjendje që të lëvizim në tre drejtime të ndryshme. Majtas-Djathtas, Lartë-Poshtë, Para-Mbrapa. Por fizika dukej se ishte në kërkim të dimensioneve të tjerë. Einsteini propozoi Kohën si dimension të katërt. Fizikanë të tjerë sugjeronin një dimension të pestë, edhe ai hapësinor dhe më pas edhe një dimension të gjashtë. Numri vazhdonte të rritej.
Ideja ishte që dimensionet e tjerë ishin të përhapur në univers dhe ne nuk jemi në gjendje që t'i perceptojmë. Pjesa më e madhe e tyre mendohet që të jenë mikroskopikë, por shkencëtarët shprehen se janë të sigurtë për ekzistencën e tyre. Sipas Teorisë së Fijeve, dimensionet e universit tonë në total duhet të jenë njëmbëdhjetë.
Ndërkohë që Teoria e Fijeve vazhdonte të fitonte mbështetje gjithnjë e më të madhe, ishin të paktë ata që e merrnin seriozisht në konsideratë dimensionin e njëmbëdhjetë. "Kam qenë gjithmonë i bindur se në fund do të pranohej vlefshmëria e dimensionit të 11, nuk e dija kur dhe si, por isha i sigurtë se herët a vonë dimensioni i njëmbëdhjetë do të shndërrohej në një element shumë të rëndësishëm, thotë shkencëtari Paul Steinhart.
Fijet shumë të vogla dhe të padukshme, që i kishin dhënë emrin teorisë, mendohet që të jenë elementët përbërës themelorë të të gjithë materies së universit. Por tani, me shtimin e dimensionit të njëmbëdhjetë ato nuk ishin më të tilla. Ishin përhapur dhe kombinuar me njëra-tjetrën. Konkluzioni që la të shtangur shumëkënd ishte se e gjithë materia e universit ishte e ndërlidhur në një strukturë të vetme dhe shumë të madhe, një membranë energjie. Praktikisht, i gjithë universi ynë është një membranë.
Krejt papritur, fizikanët e të gjithë botës e shihnin dimensionin e njëmbëdhjetë si një çelës në përpjekjen e tyre për zgjidhjen e problemeve shumë të vjetër. Në çdo rast, dukej se shpjegimi çonte gjithçka drejt një universi tjetër paralel. Domethënë që, kudo që hidhnin sytë, dukej se shihnin universe të tjerë paralelë, që dukej se shfaqeshin pasi dilnin nga cilindri i një prestigjatori.
Disa kishin formën e membranës tredimensionale, ashtu si edhe universi ynë. Të tjerë ishin thjeshtë shtresa energjie. Kishte madje membrana cilindrike dhe në formë unaze. Dukej pra se i gjithë dimensioni i njëmbëdhjetë ishtë një seri membranash. Secila prej këtyre membranave ishte një tjetër univers i mundshëm.
Pra, mund të ketë universe të tjerë paralelë me tanët dhe ndoshta edhe shumë pranë nesh, por ndoshta ne mund të mos e kuptojmë asnjëherë këtë gjë. Mund të jenë krejtësisht të ndryshëm, me ligje të ndryshëm të natyrës. Mund të mos jenë të gjithë të banueshëm, por mund të jetë vetëm një pjesë e tyre, por nga ana tjetër, nëse ekziston një numër i pafundëm i kësi lloj universesh, atëherë me siguri ka një numër të pafundëm universesh me qytetërime të gjallë.
Universet paralelë lëvizin përmes dimensionit të njëmbëdhjetë si valë. Dhe ashtu si çdo valë, edhe këto puthiten diku. Kanë qenë pikërisht takime apo puthitje të tilla që kanë krijuar masat e materies pas Big Bangut. Kozmologët kishin tashmë më në fund në dispozicion shpjegimin e plotë të lindjes së universit tonë. Dhe tashmë, ata mund t'i dedikoheshin diçkaje edhe më të thellë. Mund të transferonin ligjet e fizikës pas në kohë, deri në momentin e Big Bangut e madje edhe pak përpara tij.
Kjo ide është aq e re, saqë sapo ka nisur që të shohë kundërvënie. Por nëse do të vërtetohet nga bota shkencore, kjo do të thotë se teoria e lënë e papërfunduar nga Einsteini, më në fund do të plotësohet. Por, ndoshta për shkencën do të ishte një fitore e hidhur. Sepse, konkluzioni i një kërkimi dhe studimi kaq të gjatë, mund të ishte që universi, kaq i vështirë për t'u deshifruar, në fund të fundit nuk është asgjë kaq e veçantë. Është vetëm njëri, mes një numri të pafundëm membranash, thjeshtë njëri prej shumë universeve që formojnë MULTIVERSIN.
Por ky nuk është ende fundi i kësaj historie. Tani që ndoshta Teoria e Gjithçka-së mund të jetë gjetur më së fundi, shkencëtarët do të donin që ta vinin në provë. Fizika është duke u përgatitur për një fluturim të fundit fantastik. Të krijojë një univers në laborator, pa mistere, apo pikëpyetje pa përgjigje.
Multi universet ose universet paralele
Multiuniverset jane nje hipoteze e mundesise se ekzistences se universeve multiple (perfshire tonin) qe te gjitha permblidhen ne nje realitet fizik, ato jane te quajtura ndryshe dhe universet paralele.
Struktura e universeve,natyra e secilit prej tyre brendaperbrenda dhe lidhja ndermjet universeve te ndryshme konstituente, varet nga hipotezat specifike multiverse te marra ne konsiderate.
Multiuniverset kane qene te hipotizuara ne kozmologji, fizike, filozofi, dhe fiction, gjithashtu jane te quajtur, universet quantum, botet paralele, realitete alternative.
Ne çdo moment krijohen versione alternative te realitetit, te cilat vazhdojne te ekzistojne te pavarura nga njera tjetra, e nga sejcila prej tyre krijohen versione te tjera, ne pafundesi.
Multiverset jane nje koncept i rendesishem dhe i domosdoshem ne avancimin e botekuptimit tone mbi vete krijimin.
Nuk e them kete sepse keshtu thote mekanika kuantike.
Por vete llogjika me shtyn ne kete teori.
Imagjino se si rriten dimensionet nga njeri tjetri.
(shenim: *=shumezim,^=ngritja ne fuqi):
pika 0 dimensionale.
vija 1 dimensionale= pika *infinit
plani 2 dimensional=vija * infinit=pika * infinit^2
hapesira 3 dimensionale=plani * infinit=vija * infinit ^2=pika * infinit^3
Kjo ishte pamja klasike e dimensioneve, dhe siç mund te shohim, nje dimension X eshte zgjatimi ne infinit i dimensionit (X-1).
Pas Ainshtajnit, natyrisht u pa se hapesira me 3 dimensione nuk ka kuptim pa kohen.
Keshtu qe u shtua dhe dimensioni i kohes.
Vetem se, ndersa hapesiren e shohim si te perbere nga 3 dimensione, ku mund te levizim lirisht ne 3 drejtime, me kohen kjo gje nuk ndodh, e shohim si nje dimesion te vetem qe zgjatet drejt infinitit.
Pra koha qe ne shohim eshte si vija ne hapesire.
A nuk duket llogjike qe ne nje dimension me lart se dimensioni ku ndodhemi, koha te kete 2 dimensione.
Shtimi i dimensionit te 2 ne kohe ben te mundur krijimin e multiverseve.
ne çdo moment(ne çdo pike te vijes kohore), lind nje vije tjeter ne planin kohor. Meqe ne vijen kohore kemi infinit momente, do te kemi rrjedhimisht infinit multiverse.
Dhe kjo nuk mbaron me kaq. Instikti me shtyn te mendoj se koha duhet te kete te pakten 3 dimensione te saja ashtu si edhe hapesira.
Koha me dy dimensione mundeson krijimin e universeve paralele ose si mund ti quajme realitete alternative. Me kete mund te heqim qafe edhe paradoksin e gjyshit me udhetimin ne kohe, qe nese ti shkon mbrapa ne kohe dhe vret gjyshin tend, ti nuk do lindesh ne te ardhmen, e nuk do kishe mundesi te vrisje gjyshin tend te te shkuaren. Nje gje e tille ishte.
Me kohen ne dy hapesira ne te vertete duke shkuar mbrapa ne kohe, qe ne momentin e pare qe ne "shkelim" ne ate moment ne te shkuaren, ne kemi krijuar automatikisht nje realitet alternativ, dhe veprimi jone do ndikoje vetem realitetin ku ndodhemi, jo ate nga kemi ardhur.
Problemi me kohen ne 2 dimesione eshte se nese ne do donim te ktheheshim mbrapa ne kohe per ti dhene vetes rezultatet e ndeshjeve te futbollit per te fituar ne totofutboll, ne te vertete ne nuk do behemi kurre te pasur ne kete version te realitetit.
Per tu kthyer mbrapsht ne realitetin tone origjinal na duhet dimensioni i 3 i kohes. nepermjet te cilit mund te kercejme nga nje realitet ne tjetrin.
Natyrisht qe kjo lloj llogjike mund te vazhdoje ne infinit, nuk mund ta dime se sa dimensione ekzistojne ne te vertete.
Ajo qe ve re gjithashtu eshte se ndersa ne hapesire duket sikur jemi ne gjendje te levizim lirisht, ky eshte vetem nje iluzion, perderisa hapesira dhe koha jane te pandara, edhe nese ne nisemi nga pika A ne B, dhe pastaj kthehemi ne piken A , kjo do jete pika A pas T kohe, dhe nuk do jete e NJEJTA pike, perderisa mund te kete te njejtin pozicion ne hapesire por jo ne kohe.
Vetem ne nje realitet (qe duhet te jete i domosdoshem per vete ekzistencen) ku koha me 3 dimensione eshte vazhdimi i hapesires me 3 dimensione, gjithesej 6 dimensione, ne mund te levizim lirisht ne hapesire-kohe.
Realiteti me 6 dimensione do ishte shuma e kombinimeve te mundshme te te gjitha realiteteve.
Ashtu si hapesira (pa kohen) ne 3 dimensione jep shumen e kombinimit e 3 koordinatave nga (0,0,0) ne (infinit,infinit,infinit).
Ne dimensionin tone real, ku kemi dhe kohen, kemi kombinimet e (x,y,z,t) qe perfshin kombinimet e dimensionit te 3-te, per çdo 0
Burimi http://www.explorerunivers
No comments:
Post a Comment