Shqiptarët që banojnë në Greqi që nga koha e lashtë dhe janë shtetas të shtetit grek, ndahen në dy grupe: ata që thirren nga grekët arvanitas dhe ata që i thërrasin allvanos.
Qëllimisht strukturat greke i kanë ndarë në dy grupe shqiptarët shtetas të Greqisë për të treguar se nuk kanë lidhje me njëri-tjetrin.
Shqiptarët me emrin Arvanitasit banojnë në zonat e qyteteve të Greqisë që janë banuar në kohën antike nga Pellazgët dhe kur themi pellazgët kuptojmë stërqyshërit e shqiptarëve. Ndërsa ata që njihen me emrin Allvani, allvanos banojnë në krahinën e Çamërisë: Janinë. Gumenic, Korfuz, Artë, Prevezë etj., në kufirin e sotëm shqiptaro-grek, Bilisht-Follorinë, ku edhe atje ka disa fshatra nga Follorina e deri në qytetin e Edesa.
Janë rreth 39 fshatra që dikur banoheshin dhe banohen nga Allvanosët. Ndër ta përmendim Amudhara, Argos Orestiko, Hjilliodhendron, Hjirillovon, Dhrosopigji, Fllamburon, Idhrusa, Kotori Ano, Lehovo, Niki, Tripotamos, Tropeuhos, etj. Më tej këta Allvani i kemi në kufirin greko-turk në zonën e quajtur Thraqi-Evros. Në të gjitha këto zona që përmendëm shqiptarët thirren Allvani sepse sipas dokumentave historike që njohim kanë ardhur në këto zona pas shek.XV, atëhere kur përmendet për herë të parë emërtimi SHQIPTAR.
Mendoj për ndarjen e emërtimeve të shqiptarëve të Greqisë në grupe Arvanitas dhe Allvani duhet të jetë se Greqia, kur e shpalli Pavarësinë pas vitit 1821 jashtë Greqisë së sotme mbetën shumë ishuj dhe territore të tjera ndër to krahina e Çamërisë që banohej me shumicë dërrmuese nga shqiptarët ortodoksë dhe mysliman, nga qytetit i Follorinës, Edesa, Selaniku e deri në Thraqi-Evros tëcilët edhe këta qytete mbetën jashtë Greqisë për dhjetra vjeçarë. Këto qytete dhe zonat rreth tyre njiheshin si vende që ishin nën drejtimin e Turqisë.
Me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë më nëntor 1912 shqiptarët e Greqisë që jetonin në zonat e sotme të shteti Grek dhe në ato vite ishin ende nënpushtimin turk u quajtën Allvani, Allvanos (shqiptar) dhe jo Arvanitas (arbër).
Kjo besoj se duhet të jetë ndarja e emërtimeve Arvanitas dhe Allvani nga ana e grekëve, por edhe nga vetë këta arvanitas dhe allvanos. Historianë të ndryshëm grekë dhe shqiptarë shpeshherë në librat e tyre i quajnë këta allvanos të Thraqi-Evros Arvanitas dhe shpeshherë allvanos. Pra, qëllimi ynë është që të njohim të vërtetën e shqiptarëve të Greqisë, ku ata jetojnë që në kohën antike, ku kanë varret e të parëve të tyre.
Allvanosët e Thraqi-Evros greke.
Për disa kohë kemi folur për kontributin e Arvanitasve në themelimin e shtetit modern grek, ndërsa sot do të shkruajmë për Allvanosët e Thraqi-Evros greke, për grupin e njohur nga marrëveshja e Lozanës më 1923 si minoritet shqiptar me të drejtat të plota në mësimin në shkolla fillore në gjuhën e mëmës së tyre shqipe. Por për dhjetëra vjeçar shteti shqiptar nuk u interesua asnjëherë për të drejtat e tyre të njohura me ligj nga marrëveshja e Lozanës. Shteti grek tregoi një racizëm të egër duke i izoluar dhe duke shtypur të drejtat e tyre të parashikuar në marrëveshjen në fjalë. Duke jetuar për disa vite në Greqi dhe duke u marrë më çështjen e shqiptarëve të Greqisë pata rastin të njoh Allvanosët e Thraqi-Evros, të bëhemi miq dhe bashkë me disa prej tyre në shtator të vitit 2004 të vizitojmë Kosovën. Në zonën e Thraqi-Evros janë rreth 26 fshatra që banohen me shumicë nga grekët me origjinë shqiptare që mund t’i kalojë 40.000 mijë banorë. Emrat e fshatrave të sotëm janë: Altintas, Erasmjo, Feresi, Ifestos, Ipsante, Jemisti, Kavilli, Kipseli, Madrica, Marasja, Mavroklisi, Mega Kranovunion, Megalo Zaloufi, Mellisa, Mesokorion, Mikro Kranovunion, Nea Bisha, Neon Hieimonion, Paradhimi, Pepllos, Poron, Qipi, Sakos, Tiqero.Me vëllezërit shqiptar nga Tiqeroja më ka njohur miku im i ndieri Aristidh Kola, i cili më dha numrin e tel. të një allvanosi nga Tiqero z.Kosta Kazaqit dhe kështu u ngrit një urë e re lidhje midis nesh. Kosta Kazaqi është njëri nga mbledhësit e dokumentave për shqiptarët e Tiqeros dhe prefekturës së Evros. Tiqeroja deri në vitin 1922 përbëhej nga banorë turq që fshatin e tyre e quanin Bintikli. Me përfundimin e luftës greko-turke të 1920-1922, u nënshkrua marrëveshja e Lozanës dhe u bë shkëmbimi i popullsive midis Turqisë dhe Greqisë, por ky shkëmbim nuk u bë në aspektin kombëtar, por në aspektin fetar. Pra shkëmbim midis qytetarëve të fesë myslimane dhe të krishterë. Nga këto shkëmbime u dëmtua shumë popullsia shqiptare që jetonte në Turqi dhe Greqi. Është fakt që mijëra shqiptarë mysliman u larguan me forcë nga Çamëria dhe u dërguan në Turqi, po ashtu mijëra shqiptarë që banonin në territorin e sotëm të Greqisë nga Edesa e deri në Evro lanë varret e të parëve dhe shtëpitë e tyre për tu depërtuar edhe ata në Turqi. Kështu qeveria greke pastroi disa zona nga shqiptarët mysliman. Ndërsa Turqia përzuri si popullsi shkëmbyese greke edhe shqiptarë ortodoksë që banonin nga Stambolli e deri në kufirin e sotëm të Evros. Shqiptarët ortodoksë të Turqisë kur erdhën në Greqi nuk u njohën nga shteti grek si shqiptar, por si grekë. Pra kësaj kategorie i përkasin grekët me origjinë shqiptare ose Allvanosët e Thraqi-Evros.
Duhet të përmendim se pikërisht edhe Fan Noli ishte nga një fshat që banohej nga ortodoks shqiptar, por që i përkiste deri në vitin 1922 Turqisë dhe më vonë këta banorë braktisën fshatin e tyre Ibrik-Tepe që e quanin QYTEZA edhe u ngulën përfundimisht në Tiqero.
Në Ibrik-Tepe sipas burimeve historike ka patur më 1876, 3.550 banorë, më 1905 2.320, ndërsa sot banorët e Ibrik-Tepe që u ngulën në Tiqero janë rreth 2.500 banorë, ku 90% janë grek me origjinë shqiptare. Sipas mikut tim Kosta Kazaqit në vitin 1954 fshati e mori emrin Tiqero. Gojëdhënat thonë se më 1924 ish-Kryeministri grek Elefterios Venizelos bëri një ndalesë në fshat edhe që atëherë ka sjellë mbarësi. Kështu në vitin 1954 fshati u quajt Tiqero që në shqip do të thotë: Fatmirë, Fatmbarë. Në fillim të viteve 1980 Tiqeroja bashkë me fshatin tjetër Filaktu themeluan Bashkinë me emrin Tiqero që i përket
Prefekturës së Evros.
Me të moshuarit në Tiqero.
Në Tiqero po të shkosh për vizitë do të dëgjosh të moshuarit të bisedojnë midis tyre në gjuhën shqipe. Ata thonë se rrënjët e para i kanë nga Kolonja, Vithkuqi, Qafzezi, Qyteza, Voskopoja, Gostivishti etj., të ardhur rreth shek.XVI-XVIII në zonën e Thraqi-Evros që atëhere ishte në perandorinë Osmane. Mendimet e disa studiuesve si Aristidh Kola, Kosta Kazaqi dhe Evangjeliso Gr. Avdhikos shkruajnë se këta allvanos kanë ardhur në Thraqi të ftuar nga Sulltan Selimi, kur donte të ndërtonte një xhami më të madhe se ajo e Mekës e cila kishte 1000 dritare. Ato vite vezir i Sulltanit ishte shqiptari Mehmet Sokoli që ia besoi arkitekturën shqiptarit tjetër Sinanit i cili në ndërtimin e xhamisë morri mjeshtërit shqiptarë nga Kolonja, Korça Devolli etj. Xhamia u ndërtuar në Ederne me 999 dritare. Sulltani i mahnitur nga bukuria e saj pyeti vezirin se çfarë dëshire kanë ndërtuesit. Mjeshtërit kërkuan që të mbeteshin me familjet e tyre në Thrakë. Por i këtij mendimi nuk është Fan Noli i cili shkruan se shqiptarët në Thrakë njihen që nga koha e Bizantit të cilët kishin mbetur aty bashkë me familjet e tyre. Për shqiptarët (allvanosët) e Thrakës kanë shkruajtur Thimi Mitko, De Rada, Sami Frashëri. Më 1910 këto fshatra i ka vizituar Mit’hat Frashëri. Si do që të jetë e vërteta për ardhjen e shqiptarëve në zonën e Thraqi-Evros, ne kemi të bëjmë me një fakt të vërtetë historik që sot kjo zonë banohet nga grek me origjinë shqiptare që ende falsin gjuhën shqipe dhe kërkojnë që gjuha e të parëve të tyre të mos humbasë, të mos jetë një atdhe i humbur nga kanë ardhur. Ata janë shprehur disa herë nëpërmjet shtypit dhe televizioneve shqiptare për kujdesen që duhet të tregojë shteti grek që i përkasin sot, por edhe nga shteti mëmë Shqipëri për hapjen e shkollave në gjuhën amtare shqipe në Bashkinë e Tiqeros ashtu si të drejtat e shkollimit që gëzon në Shqipëri minoriteti grek dhe të tjerët.
Në Thraqi-Evro mes të afërmve të Nolit
Në 28 nëntor të vitit 1999 në festën e ditës së pavarësisë organizuar nga Konsullata e Përgjithshme Shqiptare në qytetin e Selanikut miku im Foto Malo më njohu me një greke që ishte nga Tiqeroja dhe e fliste gjuhën shqipe shumë pastër. Ajo më tha që ishte kushërira e Fan Nolit, quhej Maria Kutulidhi dhe mëma e saj ishte kushërirë e parë e Nolit. Që atëherë midis familjes time dhe familjes Kutulidhi lidhëm një miqësi qe vazhdojmë ta ruajmë edhe sot. Maria më tregoi kujtimet e saja për fshatin Tiqero, për shqiptarët se si u shpërngulën nga Ibrik-Tepe dhe erdhën në Tiqero. Më foli për historitë e Fan Nolit që i kishte treguar mëma e saj. Një herë kur Fan Noli nuk dëshironte të shkonte në shkollë gjyshja e tij e futi në thes duke e mbajtur në krah dhe e dërgoi në shkollë. Më tregoi për zënkën e Nolit me të atin e tij dhe që nuk folëm më me njëri-tjetrin. Më 19 mars 2000 në Selanik u përkujtua 35 vjetori i vdekjes së Fan Nolit, shoqata “Shqiptarët e Selanikut”, ku isha sekretar i përgjithshëm i saj organizoi një aktivitet kulturor për të kujtuar jetën dhe veprën e këtij atdhetari të madh. Në këtë aktivitet midis shumë të ftuarve ishte edhe zonja Maria Kutulidhi bashkë me bashkëshortin e saj z.Joani të cilët me lot në sy, nga çastet prekëse, falënderuan të pranishmit dhe organizatorët e këtij aktivitetit për nder të dajës së saj, urat Fan Nolit. Në këtë aktivitet midis shumë gjërave që u kujtuan për Fan Nolin doli qartë se në Greqi ka ende grek me origjinë shqiptare dhe e pohojnë origjinën e tyre kur u jepet mundësia. Me Kosta Kazaqin kam shumë kujtime, ai është një mbledhës i dokumentave për Allvanosët e Evros. Kosta më ka afruar materiale për jetën dhe kulturën e Allvanosëve ndër to përmend një dorëshkrim i kishës së Tiqeros prej 85 faqesh ku flitet për historinë e Fan Nolit dhe familjes së tij. Kosta Kazaqi gjithnjë më shprehte dëshirën për të vizituar Kosovën edhe për të gjetur një nuse që ta sjellë në Tiqero.
Në shtator të vitit 2004 me ftesë së Ministrisë së Kulturë së Kosovës një grup prej rreth 25 vetash grek me origjinë shqiptare si arvanitas dhe allvanos për një javë qëndruan për vizitë në Kosovë. Midis të ftuarve ishte edhe miku im Kosta Kazaqi i cili mbeti shumë i kënaqur nga pritja që ju bë në Kosovë, nga vizitat që bëmë në Prishtinë, Prizren, Skenderaj etj.
Dhimbje për ruajtjen e gjuhës amtare shqipe
Kur u vendosën në fshatrat e rinj në tokën greke pas vitit 1922 Allvanosët apo Arvanitasit siç i quajnë shpeshherë grekët shqiptarët që u shpërngulën nga Turqia për në Greqi nuk kishin marrëdhënie të mira me fshatrat fqinjë që banoheshin nga grekët. Ata nuk merrnin dhe as jepnin nuse për njeri-tjetrin. Të moshuarit kujtojnë që kur thirreshin në shkollë nga mësuesit për ecurinë e fëmijëve të tyre ata këshilloheshin që mos të flisnin përpara fëmijëve në gjuhën shqipe, por të bisedonin vetëm greqisht. Sipas mësuesve grek kjo bëhej për të mirën dhe të ardhmen e fëmijëve të tyre që vinin nga familjet shqiptare. Shpeshherë fëmijët shqiptar ziheshin me grushta e dru me fëmijët grekë kur këta të fundit e quanin gjuhën shqipe gjuhë evgjite apo gjuhë turke. Disa të dhëna rreth problemeve midis allvanosëve dhe grekëve që janë nga fshatrat fqinjë me njëri-tjetrin na sjellë historiani grek Evagjelos Gr. Avdhikos i cili në vitin 1998 ka botuar një libër me titull “Áðï ôç Ìáñéôóá óôïí ‘Åâñï”(Nga Marica në Evro), ai na sjellë të dhëna historike dhe kulturore mbi popullsinë Allvanose, që i quan arvanitas (në vazhdim edhe ne do të përdorim emërtimin arvanitas për allvanosët e Tiqeros për të ruajtur mendimin e tij, shën. A.Llalla) dhe banojnë në fshatin Tiqero edhe grekët që banojnë në fshatin Filaktu. Tiqeroja banohet 90% nga allvanosët të ardhur nga Ibrik-Tepe dhe Sulltanqoi, por ka edhe një pakicë popullsi greke. Ndërsa Filaktu banohet nga grekë të ardhur nga Turqia ose Thraqi Lindor. Këto dy fshatra kanë themeluar në vitin 1986 Bashkinë e Tiqeros.
Ende sot në Tiqero midis allvanosëve ekzistojnë dy mendime, njëri është mendimi i të vjetërve që duan të ruajnë prejardhjen e tyre shqiptare dhe e dyta janë të rinjtë që duan të jenë qytetarë të denjë të kombit grek. Arvanitasit dhe allvanosët pavarësisht se si i thërrasin grekët apo i emërtojnë nëpër librat e tyre të historisë kanë të përbashkët gjuhën, kulturën, i përkasin një fisi që njihen sot me emrin shqiptar. Kanë ruajtur në kujtesën e tyre dashurinë për historinë tyre, krenohen me trimëritë e Skënderbeut.
Prandaj duhet të kujdesemi dhe të regjistrojmë të dhënat e tyre historike-kulturore sepse janë vlera të ruajtura me fanatizëm edhe pse në kushtet e shtypjes së politikës keqdashëse shtetërore greke.
Burimi: http://www.zeqaj.com/shqip
Qëllimisht strukturat greke i kanë ndarë në dy grupe shqiptarët shtetas të Greqisë për të treguar se nuk kanë lidhje me njëri-tjetrin.
Shqiptarët me emrin Arvanitasit banojnë në zonat e qyteteve të Greqisë që janë banuar në kohën antike nga Pellazgët dhe kur themi pellazgët kuptojmë stërqyshërit e shqiptarëve. Ndërsa ata që njihen me emrin Allvani, allvanos banojnë në krahinën e Çamërisë: Janinë. Gumenic, Korfuz, Artë, Prevezë etj., në kufirin e sotëm shqiptaro-grek, Bilisht-Follorinë, ku edhe atje ka disa fshatra nga Follorina e deri në qytetin e Edesa.
Janë rreth 39 fshatra që dikur banoheshin dhe banohen nga Allvanosët. Ndër ta përmendim Amudhara, Argos Orestiko, Hjilliodhendron, Hjirillovon, Dhrosopigji, Fllamburon, Idhrusa, Kotori Ano, Lehovo, Niki, Tripotamos, Tropeuhos, etj. Më tej këta Allvani i kemi në kufirin greko-turk në zonën e quajtur Thraqi-Evros. Në të gjitha këto zona që përmendëm shqiptarët thirren Allvani sepse sipas dokumentave historike që njohim kanë ardhur në këto zona pas shek.XV, atëhere kur përmendet për herë të parë emërtimi SHQIPTAR.
Mendoj për ndarjen e emërtimeve të shqiptarëve të Greqisë në grupe Arvanitas dhe Allvani duhet të jetë se Greqia, kur e shpalli Pavarësinë pas vitit 1821 jashtë Greqisë së sotme mbetën shumë ishuj dhe territore të tjera ndër to krahina e Çamërisë që banohej me shumicë dërrmuese nga shqiptarët ortodoksë dhe mysliman, nga qytetit i Follorinës, Edesa, Selaniku e deri në Thraqi-Evros tëcilët edhe këta qytete mbetën jashtë Greqisë për dhjetra vjeçarë. Këto qytete dhe zonat rreth tyre njiheshin si vende që ishin nën drejtimin e Turqisë.
Me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë më nëntor 1912 shqiptarët e Greqisë që jetonin në zonat e sotme të shteti Grek dhe në ato vite ishin ende nënpushtimin turk u quajtën Allvani, Allvanos (shqiptar) dhe jo Arvanitas (arbër).
Kjo besoj se duhet të jetë ndarja e emërtimeve Arvanitas dhe Allvani nga ana e grekëve, por edhe nga vetë këta arvanitas dhe allvanos. Historianë të ndryshëm grekë dhe shqiptarë shpeshherë në librat e tyre i quajnë këta allvanos të Thraqi-Evros Arvanitas dhe shpeshherë allvanos. Pra, qëllimi ynë është që të njohim të vërtetën e shqiptarëve të Greqisë, ku ata jetojnë që në kohën antike, ku kanë varret e të parëve të tyre.
Allvanosët e Thraqi-Evros greke.
Për disa kohë kemi folur për kontributin e Arvanitasve në themelimin e shtetit modern grek, ndërsa sot do të shkruajmë për Allvanosët e Thraqi-Evros greke, për grupin e njohur nga marrëveshja e Lozanës më 1923 si minoritet shqiptar me të drejtat të plota në mësimin në shkolla fillore në gjuhën e mëmës së tyre shqipe. Por për dhjetëra vjeçar shteti shqiptar nuk u interesua asnjëherë për të drejtat e tyre të njohura me ligj nga marrëveshja e Lozanës. Shteti grek tregoi një racizëm të egër duke i izoluar dhe duke shtypur të drejtat e tyre të parashikuar në marrëveshjen në fjalë. Duke jetuar për disa vite në Greqi dhe duke u marrë më çështjen e shqiptarëve të Greqisë pata rastin të njoh Allvanosët e Thraqi-Evros, të bëhemi miq dhe bashkë me disa prej tyre në shtator të vitit 2004 të vizitojmë Kosovën. Në zonën e Thraqi-Evros janë rreth 26 fshatra që banohen me shumicë nga grekët me origjinë shqiptare që mund t’i kalojë 40.000 mijë banorë. Emrat e fshatrave të sotëm janë: Altintas, Erasmjo, Feresi, Ifestos, Ipsante, Jemisti, Kavilli, Kipseli, Madrica, Marasja, Mavroklisi, Mega Kranovunion, Megalo Zaloufi, Mellisa, Mesokorion, Mikro Kranovunion, Nea Bisha, Neon Hieimonion, Paradhimi, Pepllos, Poron, Qipi, Sakos, Tiqero.Me vëllezërit shqiptar nga Tiqeroja më ka njohur miku im i ndieri Aristidh Kola, i cili më dha numrin e tel. të një allvanosi nga Tiqero z.Kosta Kazaqit dhe kështu u ngrit një urë e re lidhje midis nesh. Kosta Kazaqi është njëri nga mbledhësit e dokumentave për shqiptarët e Tiqeros dhe prefekturës së Evros. Tiqeroja deri në vitin 1922 përbëhej nga banorë turq që fshatin e tyre e quanin Bintikli. Me përfundimin e luftës greko-turke të 1920-1922, u nënshkrua marrëveshja e Lozanës dhe u bë shkëmbimi i popullsive midis Turqisë dhe Greqisë, por ky shkëmbim nuk u bë në aspektin kombëtar, por në aspektin fetar. Pra shkëmbim midis qytetarëve të fesë myslimane dhe të krishterë. Nga këto shkëmbime u dëmtua shumë popullsia shqiptare që jetonte në Turqi dhe Greqi. Është fakt që mijëra shqiptarë mysliman u larguan me forcë nga Çamëria dhe u dërguan në Turqi, po ashtu mijëra shqiptarë që banonin në territorin e sotëm të Greqisë nga Edesa e deri në Evro lanë varret e të parëve dhe shtëpitë e tyre për tu depërtuar edhe ata në Turqi. Kështu qeveria greke pastroi disa zona nga shqiptarët mysliman. Ndërsa Turqia përzuri si popullsi shkëmbyese greke edhe shqiptarë ortodoksë që banonin nga Stambolli e deri në kufirin e sotëm të Evros. Shqiptarët ortodoksë të Turqisë kur erdhën në Greqi nuk u njohën nga shteti grek si shqiptar, por si grekë. Pra kësaj kategorie i përkasin grekët me origjinë shqiptare ose Allvanosët e Thraqi-Evros.
Duhet të përmendim se pikërisht edhe Fan Noli ishte nga një fshat që banohej nga ortodoks shqiptar, por që i përkiste deri në vitin 1922 Turqisë dhe më vonë këta banorë braktisën fshatin e tyre Ibrik-Tepe që e quanin QYTEZA edhe u ngulën përfundimisht në Tiqero.
Në Ibrik-Tepe sipas burimeve historike ka patur më 1876, 3.550 banorë, më 1905 2.320, ndërsa sot banorët e Ibrik-Tepe që u ngulën në Tiqero janë rreth 2.500 banorë, ku 90% janë grek me origjinë shqiptare. Sipas mikut tim Kosta Kazaqit në vitin 1954 fshati e mori emrin Tiqero. Gojëdhënat thonë se më 1924 ish-Kryeministri grek Elefterios Venizelos bëri një ndalesë në fshat edhe që atëherë ka sjellë mbarësi. Kështu në vitin 1954 fshati u quajt Tiqero që në shqip do të thotë: Fatmirë, Fatmbarë. Në fillim të viteve 1980 Tiqeroja bashkë me fshatin tjetër Filaktu themeluan Bashkinë me emrin Tiqero që i përket
Prefekturës së Evros.
Me të moshuarit në Tiqero.
Në Tiqero po të shkosh për vizitë do të dëgjosh të moshuarit të bisedojnë midis tyre në gjuhën shqipe. Ata thonë se rrënjët e para i kanë nga Kolonja, Vithkuqi, Qafzezi, Qyteza, Voskopoja, Gostivishti etj., të ardhur rreth shek.XVI-XVIII në zonën e Thraqi-Evros që atëhere ishte në perandorinë Osmane. Mendimet e disa studiuesve si Aristidh Kola, Kosta Kazaqi dhe Evangjeliso Gr. Avdhikos shkruajnë se këta allvanos kanë ardhur në Thraqi të ftuar nga Sulltan Selimi, kur donte të ndërtonte një xhami më të madhe se ajo e Mekës e cila kishte 1000 dritare. Ato vite vezir i Sulltanit ishte shqiptari Mehmet Sokoli që ia besoi arkitekturën shqiptarit tjetër Sinanit i cili në ndërtimin e xhamisë morri mjeshtërit shqiptarë nga Kolonja, Korça Devolli etj. Xhamia u ndërtuar në Ederne me 999 dritare. Sulltani i mahnitur nga bukuria e saj pyeti vezirin se çfarë dëshire kanë ndërtuesit. Mjeshtërit kërkuan që të mbeteshin me familjet e tyre në Thrakë. Por i këtij mendimi nuk është Fan Noli i cili shkruan se shqiptarët në Thrakë njihen që nga koha e Bizantit të cilët kishin mbetur aty bashkë me familjet e tyre. Për shqiptarët (allvanosët) e Thrakës kanë shkruajtur Thimi Mitko, De Rada, Sami Frashëri. Më 1910 këto fshatra i ka vizituar Mit’hat Frashëri. Si do që të jetë e vërteta për ardhjen e shqiptarëve në zonën e Thraqi-Evros, ne kemi të bëjmë me një fakt të vërtetë historik që sot kjo zonë banohet nga grek me origjinë shqiptare që ende falsin gjuhën shqipe dhe kërkojnë që gjuha e të parëve të tyre të mos humbasë, të mos jetë një atdhe i humbur nga kanë ardhur. Ata janë shprehur disa herë nëpërmjet shtypit dhe televizioneve shqiptare për kujdesen që duhet të tregojë shteti grek që i përkasin sot, por edhe nga shteti mëmë Shqipëri për hapjen e shkollave në gjuhën amtare shqipe në Bashkinë e Tiqeros ashtu si të drejtat e shkollimit që gëzon në Shqipëri minoriteti grek dhe të tjerët.
Në Thraqi-Evro mes të afërmve të Nolit
Në 28 nëntor të vitit 1999 në festën e ditës së pavarësisë organizuar nga Konsullata e Përgjithshme Shqiptare në qytetin e Selanikut miku im Foto Malo më njohu me një greke që ishte nga Tiqeroja dhe e fliste gjuhën shqipe shumë pastër. Ajo më tha që ishte kushërira e Fan Nolit, quhej Maria Kutulidhi dhe mëma e saj ishte kushërirë e parë e Nolit. Që atëherë midis familjes time dhe familjes Kutulidhi lidhëm një miqësi qe vazhdojmë ta ruajmë edhe sot. Maria më tregoi kujtimet e saja për fshatin Tiqero, për shqiptarët se si u shpërngulën nga Ibrik-Tepe dhe erdhën në Tiqero. Më foli për historitë e Fan Nolit që i kishte treguar mëma e saj. Një herë kur Fan Noli nuk dëshironte të shkonte në shkollë gjyshja e tij e futi në thes duke e mbajtur në krah dhe e dërgoi në shkollë. Më tregoi për zënkën e Nolit me të atin e tij dhe që nuk folëm më me njëri-tjetrin. Më 19 mars 2000 në Selanik u përkujtua 35 vjetori i vdekjes së Fan Nolit, shoqata “Shqiptarët e Selanikut”, ku isha sekretar i përgjithshëm i saj organizoi një aktivitet kulturor për të kujtuar jetën dhe veprën e këtij atdhetari të madh. Në këtë aktivitet midis shumë të ftuarve ishte edhe zonja Maria Kutulidhi bashkë me bashkëshortin e saj z.Joani të cilët me lot në sy, nga çastet prekëse, falënderuan të pranishmit dhe organizatorët e këtij aktivitetit për nder të dajës së saj, urat Fan Nolit. Në këtë aktivitet midis shumë gjërave që u kujtuan për Fan Nolin doli qartë se në Greqi ka ende grek me origjinë shqiptare dhe e pohojnë origjinën e tyre kur u jepet mundësia. Me Kosta Kazaqin kam shumë kujtime, ai është një mbledhës i dokumentave për Allvanosët e Evros. Kosta më ka afruar materiale për jetën dhe kulturën e Allvanosëve ndër to përmend një dorëshkrim i kishës së Tiqeros prej 85 faqesh ku flitet për historinë e Fan Nolit dhe familjes së tij. Kosta Kazaqi gjithnjë më shprehte dëshirën për të vizituar Kosovën edhe për të gjetur një nuse që ta sjellë në Tiqero.
Në shtator të vitit 2004 me ftesë së Ministrisë së Kulturë së Kosovës një grup prej rreth 25 vetash grek me origjinë shqiptare si arvanitas dhe allvanos për një javë qëndruan për vizitë në Kosovë. Midis të ftuarve ishte edhe miku im Kosta Kazaqi i cili mbeti shumë i kënaqur nga pritja që ju bë në Kosovë, nga vizitat që bëmë në Prishtinë, Prizren, Skenderaj etj.
Dhimbje për ruajtjen e gjuhës amtare shqipe
Kur u vendosën në fshatrat e rinj në tokën greke pas vitit 1922 Allvanosët apo Arvanitasit siç i quajnë shpeshherë grekët shqiptarët që u shpërngulën nga Turqia për në Greqi nuk kishin marrëdhënie të mira me fshatrat fqinjë që banoheshin nga grekët. Ata nuk merrnin dhe as jepnin nuse për njeri-tjetrin. Të moshuarit kujtojnë që kur thirreshin në shkollë nga mësuesit për ecurinë e fëmijëve të tyre ata këshilloheshin që mos të flisnin përpara fëmijëve në gjuhën shqipe, por të bisedonin vetëm greqisht. Sipas mësuesve grek kjo bëhej për të mirën dhe të ardhmen e fëmijëve të tyre që vinin nga familjet shqiptare. Shpeshherë fëmijët shqiptar ziheshin me grushta e dru me fëmijët grekë kur këta të fundit e quanin gjuhën shqipe gjuhë evgjite apo gjuhë turke. Disa të dhëna rreth problemeve midis allvanosëve dhe grekëve që janë nga fshatrat fqinjë me njëri-tjetrin na sjellë historiani grek Evagjelos Gr. Avdhikos i cili në vitin 1998 ka botuar një libër me titull “Áðï ôç Ìáñéôóá óôïí ‘Åâñï”(Nga Marica në Evro), ai na sjellë të dhëna historike dhe kulturore mbi popullsinë Allvanose, që i quan arvanitas (në vazhdim edhe ne do të përdorim emërtimin arvanitas për allvanosët e Tiqeros për të ruajtur mendimin e tij, shën. A.Llalla) dhe banojnë në fshatin Tiqero edhe grekët që banojnë në fshatin Filaktu. Tiqeroja banohet 90% nga allvanosët të ardhur nga Ibrik-Tepe dhe Sulltanqoi, por ka edhe një pakicë popullsi greke. Ndërsa Filaktu banohet nga grekë të ardhur nga Turqia ose Thraqi Lindor. Këto dy fshatra kanë themeluar në vitin 1986 Bashkinë e Tiqeros.
Ende sot në Tiqero midis allvanosëve ekzistojnë dy mendime, njëri është mendimi i të vjetërve që duan të ruajnë prejardhjen e tyre shqiptare dhe e dyta janë të rinjtë që duan të jenë qytetarë të denjë të kombit grek. Arvanitasit dhe allvanosët pavarësisht se si i thërrasin grekët apo i emërtojnë nëpër librat e tyre të historisë kanë të përbashkët gjuhën, kulturën, i përkasin një fisi që njihen sot me emrin shqiptar. Kanë ruajtur në kujtesën e tyre dashurinë për historinë tyre, krenohen me trimëritë e Skënderbeut.
Prandaj duhet të kujdesemi dhe të regjistrojmë të dhënat e tyre historike-kulturore sepse janë vlera të ruajtura me fanatizëm edhe pse në kushtet e shtypjes së politikës keqdashëse shtetërore greke.
Burimi: http://www.zeqaj.com/shqip
No comments:
Post a Comment