Thesare shqiptare në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit

Biblioteka Apostolike e Vatikanit është një ndër bibliotekat më të pasura në botë për historinë e krishterimit, dhe ndoshta më e pasura në botë për sa i përket historisë së trojeve shqiptare brenda dhe jashtë kufijve të sotëm politik-administrativë.

Në të gjenden të gjitha veprat monumentale që ndihmojnë për të shkruar një histori të plotë të trojeve shqiptare, dhe pothuajse të gjitha librat e shkruar për krishterimin e këtyre trojeve. Nuk e teprojmë aspak po të themi që nuk ka vend tjetër në botë, ku të gjitha veprat monumentale të shkruara që nga shek. XV-të e deri më sot, të gjenden të gjitha në një vend dhe në rafte të hapura për përdorim të lirshëm për studiuesin, dhe nuk ka kënaqësi më të madhe për një studiues që të punojë i papenguar nga burokracitë institucionale me një material të tillë burimor dhe sekondar, pa llogaritur pastaj kënaqësinë që mbart me vete zbulimi i një dorëshkrimi apo inkunabule të shfrytëzuar pjesërisht ose të pashfrytëzuar që mund të dhurojë puna me dorëshkrimet që ruhen në këtë bibliotekë. Deri më 1 janar të vitit 1996, Biblioteka Apostolike e Vatikanit zotëronte 1, 600.000 libra të botuar, 8.300 inkunabula (nga të cilat 65 janë të shtypur në vellum, pergamen), 150.000 vëllime dorëshkrimesh, 100.000 shtypshkrime dhe gravura, 300.000 monedha dhe medalje, dhe rreth 20.000 objekte arti.

Si u grumbullua kjo pasuri e paçmuar në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit?

Koleksione librash në Romë ose Vatikan kanë ekzistuar që prej antikitetit, por ato përdoreshin ekskluzivisht nga papët dhe nga Kuria, dhe ishin të mbyllura për publikun e gjerë. Në përgjithësi, ekzistenca e këtyre koleksioneve është bërë e njohur nga referenca të gjendura aty-këtu. Megjithatë, biblioteka e papës Bonifaci VIII (Benedetto Caetani, 1294-1303), katalogu i të cilit u hartua në vitin 1295, është mjaft e famshme, ashtu siç është edhe biblioteka e Avinjonit, e cila pjesërisht u transferua në Romë nga Gregori XI (Pietro Roger de Beaufort, 1370-1378) në vitin 1377.
Papa Nikolla V (Tommaso Parentucelli, 1447-1455), humanist dhe pronar i një koleksioni jashtëzakonisht të madh, ishte i pari që duke përdorur edhe koleksionin e tij privat vendosi të hapte një bibliotekë publike në Vatikan. Biblioteka filloi me 350 dorëshkrime latine, që deri në atë kohë ishin përdorur kryesisht për nevojat e Kurisë Papnore, të cilave iu shtua dhe biblioteka personale e papës, në të cilën përfshiheshin shumë vëllime që ai kishte blerë, kopjuar apo dhuruar. Madhështia e kësaj sipërmarrjeje mund të shihet nga inventari i përpiluar me rastin e vdekjes së këtij pape, ku janë regjistruar rreth 1.500 kodikë.
Iniciativa e Nikollës V, u përkrah nga pasardhësit e tij, dhe veçanërisht nga papa Siksti IV (Francesco della Rovere, 1471-1484), i cili i dha bibliotekës formën juridike me bulën Ad decorem militantis ecclesiae të 15 qershorit 1475. Ai gjithashtu bëri një zgjerim të bibliotekës dhe caktoi një fond të ardhurash fikse për të. Në të njëjtën bulë, ai emëroi edhe bibliotekarin e parë, i cili ishte Bartolomeo Patina, gjithashtu edhe prefekt i bibliotekës. Si ndihmës iu dhanë tre asistentë dhe një libralidhës. Vendi i tyre i punës i kishte dritaret mbi oborrin e Belvederes, dhe përbëhej nga katër dhoma të zbukuruara me afreske të pasur. Këtu ruheshin edhe dorëshkrimet greke, latine dhe shumë nga kodikët më të çmuar. Në atë kohë ishte e mundur që librat të huazoheshin dhe për këtë dëshmojnë regjistrat e ruajtura nga vitet 1475-1547. Brenda një kohe shumë të shkurtër, nga viti 1475-1481, numri i dorëshkrimeve u rrit aq shumë (nga 2.527 në 3.500) saqë lindi nevoja për hapësira të reja për to, dhe këto hapësira u dhuruan nga papa Gjulio II (Giulianno della Rovere, 1503-1513). Megjithatë shpejt pas kësaj ndodhi fatkeqësia e madhe e plaçkitjes së Romës (1527) dhe koleksionet e Vatikanit u dëmtuan shumë nga kjo plaçkitje, ndërsa duhet theksuarkëtu se një pjesë tepër e madhe dorëshkrimesh dhe librash qoftë në gjuhën shqipe, qoftë që kishin të bënin me Shqipërinë dhe shqiptarët u zhdukën përgjithmonë.

Midis viteve 1587-1589, papa Siksti V (1585-1590) porositi Domenik Fontanën të ndërtonte Sallonin Sistina, ku vëllimet e ruajtura në kabinete posaçërisht të ndërtuar për to, ndenjën deri në kohën e papa Leonit XIII (1878-1903). Salloni Sistina është një sallë e madhe 70 m e gjatë e 15 m e gjerë, e zbukuruar me afreske te shumta dhe me dy nishe. Kabinetet e mbështetura në mur dhe rreth e rrotull shtyllave, në të cilat ruheshin dorëshkrimet, mund të shihen edhe sot e kësaj dite, megjithëse kjo sallë tani i përket muzeut të Vatikanit.
Në kohën e Palit V (Camillo Borghese, 1605-1621), u vendos që dokumentet arkivore të bibliotekës të ruheshin në një vend të veçantë, por fqinj. Në këtë mënyrë u krijua edhe Arkivi Sekret i Vatikanit. Duhet theksuar që sot Arkivi i Vatikanit (Arkivi Sekret) është një institucion i ndarë dhe i pavarur nga biblioteka, me prefektin dhe stafin e tij.
Në shek. XVI, Biblioteka e Vatikanit, e cila në atë kohë ishte më e madhja bibliotekë e botës perëndimore, vazhdoi të rriste koleksionin e saj të dorëshkrimeve, falë shumë blerjeve dhe dhurimeve. Rreth fundit të shekullit, kardinali Guiglielmo Sirleto, i dhuroi koleksionin personal bibliotekës, dhe gjesti i tij u ndoq nga kardinali Antonio Carafa në vitin 1591. Pas kësaj, karakteri humanist i bibliotekës, u pasurua me kalimin e shekujve nga shumë dhurime të rëndësishme si p.sh. Biblioteka Palatine e Heidelbergut (1623), dorëshkrimet e dukës së Urbinit (1657), dorëshkrimet e mbretëreshës Kristina të Suedisë (1690). Papa shqiptar Klementi XI (Giovanni Francesco Albani, 1700-1721) iu drejtua kryesisht lindjes për të pasuruar bibliotekën në fjalë, dhe themeloi një koleksion të pasur oriental, kryesisht me vëllime të sjella nga Siria dhe Palestina, por edhe Shqipëria.

Ai u përpoq që të mblidhte edhe dorëshkrimet shqiptare dhe t’i ruante në këtë bibliotekë, por për fat të keq kjo iniciativë e tij u shoqërua me një fatkeqësi të madhe për ato dorëshkrime, të cilat nuk arritën kurrë të shkonin në Itali, ngase në forma të ndryshme ato u penguan për të arritur në destinacionin e duhur. Psh. një pjesë e mirë e tyre u shit, një pjesë tjetër humbi pa gjurmë, siç ishte rasti me një qerre të mbushur plot me dokumenta dhe dorëshkrime origjinale që u mbyt në lumin Drin, etj. etj.

Në shek. XVIII, koleksionet e Markezit Alessandro Giorgio Capponi (1746) dhe papa Aleksandri VIII (Pietro Ottoboni, 1689-1691) shtuan koleksionit me emrin e familjes Ottoboni (1748). Gjatë kësaj periudhe, filloi edhe një projekt për të publikuar një katalog të plotë të koleksioneve të dorëshkrimeve. Nuk ishte mbaruar akoma, kur një zjarr në vitin 1768 shkatërroi variantin e punës së vëllimit të katërt dhe kopjet e tre vëllimeve të parë, ku ndër të tjera, pothuajse ishin indeksuar të gjitha dorëshkrimet që kishin të bënin me Shqipërinë ngase katalogu kishte renditje alfabetike.
Në vitin 1797 dhe 1809, trupat e Republikës Franceze, dhe më vonë ato të Napoleonit, e transferuan një pjesë të madhe të dorëshkrimeve dhe pasurive të tjera të bibliotekës në Paris, të cilat u kthyen pas Kongresit të Vjenës (1815), por me shumë dëme dhe humbje. Koleksionet e librave të botuar u pasuruan në vitin 1855 nga koleksionet Cicognara, që kryesisht përfshinte libra mbi artin dhe antikitetin. Nga viti 1891 e tutje, duke filluar me dorëshkrimet Borghese, bibliotekës iu shtuan shumë koleksione të tjera kryesisht dorëshkrimesh si fondi Barberini (1902), Chigi (1923), Ferrajoli (1926), arkivat Rospigliosi (1926) dhe Caetani (1935), si dhe arkivat e Kapitullit të Shën Pjetrit (1940) dhe koleksioni Patetta (1945). Vitet e fundit janë shtuar edhe koleksionet persiane dhe etiopiane të Cerulli-t, dhe koleksioni etiopian Raineri.
Në kohën e Leonit XIII (Gioacchino Pecci, 1878-1903), filloi një proces modernizimi. I filluar tashmë nga Kardinali Jean-Batist Pitra, i udhërit të Benediktinëve, puna u udhëhoq nga prefekti (më vonë Kardinali bibliotekar) Franc Ehrle S. J., i cili hapi sallën e sotme të leximit, për librat e shtypur (Sala Leonina) dhe luajti një rol vendimtar për adaptimin e rregullave të detajuara për katalogizimin e botuar të dorëshkrimeve, që akoma është në përdorim sot. Janë rreth 400 vëllime vetem me katalogë librash.
Katalogu i librave të botuar u kodifikua shpejt pas luftës me titullin “Norme per il catalogo degli stampati” i cili është ribotuar disa herë dhe është përkthyer edhe në gjuhë të ndryshme.

Sot Biblioteka e Vatikanit është një bibliotekë kërkimesh shkencore, me koleksione të mëdha të famshme në të gjithë botën, veçanërisht përsa i përket fushës së shkencave humane dhe shoqërore, por edhe të tjerave. Të gjithë librat, duke filluar që nga ato të shek. XVI-të janë në rafte të hapura për përdorim të lirshëm nga ana e studiuesve, dhe janë të organizuara kryesisht sipas emrave të shteteve, dmth. rendit alfabetik dhe brenda për brenda tyre edhe sipas provincave apo sipas subjekteve më të rëndësishme. Përveç këtyre janë edhe ndarjet e mëdha sipas fushës, ndër të cilat më të rëndësishmet janë seksionet e paleografisë dhe papirologjisë, heraldikës e epigrafisë, artit e arkitekturës, hagjeografisë e vjetarëve pontifikë, biografive e bibliografive, e së drejtës kanonike dhe e së drejtës civile, seksionet e koncileve, urdhërave fetarë, patrologjisë e shkrimeve të shenjta, historisë kishtare, por edhe historisë së përgjithshme, teogjisë e filozofisë, studimeve të ipeshkvive, manastireve, papëve e kardinalëve, orientit e bizantit, letërsisë greke e latine, mesjetare e paramoderne etj. etj.
Sigurisht që nuk mungojnë as leksikonet, enciklopeditë, dhe fjalorët më me emër të të gjitha kohërave, në të gjithë vëllimet e tyre seriale, si Fjalori historiko-eklesiastik i Moronit (nga vitet 1840-1861), Enciclopedie d’Islam, Enciclopedia Dantesca, Lexicon des Mittelalters, etj. etj. dhe deri tek botimi i vitit 2003 i The Neë Catholic Encyclopedia. Ndër fjalorët e të gjitha vendeve dhe kohërave, një vend mjaft të rëndësishëm zënë edhe ato të gjuhëve orientale.
Brenda përbrenda këtyre gjenden koleksione që rrallë mund të gjenden në ndonjë vend tjetër në formë kaq të plotë. Kështu seri të tilla monumentale si: Acta Praedicatorum, Acta Salmanticensia, Acta Sanctorum, Annales de Literature, Annales Ecclesiastici, Annales Ecclesiastique, Basilicon, Bullarium Franciscanorum, Bullarium Praedicatorum, Bullarium Romanorum, Codex Diplomaticus, Codex Theodosianus, Codicem Juris Canonici Orientalis.Corpus Juris Canonici, Du Cange, Fontes Pontificia Commissio ad redigendum,Illiricum Sacrum, Lequin, Monumenta Germaniae, Monumenta Ragusina, Monumenta Slavorum, Muratori, Patrologia Latina dhe Patrologia Graeca, Tabula Peuntigeriana,Theiner, etj. etj. të gjitha janë të plota dhe në rafte të hapura, për përdorim të lirë, ku ndër të tjera, pjesa dërmuese ka të dhëna për shqiptarët dhe Shqipërinë.
Ndër librat që janë ekskluzivisht për historinë e Shqipërisë, janë veprat e Barletit; 25 vëllimet e Valentinit (Acta Albaniae Veneta), përveç Acta Albaniae Juridica, dhe Saggio di un Regesto Storico dell’Albania, të punuar bashkë me Fulvio Cordignano, veprat e Thalloczy-t, Jirecek-ut, Theineri-t, Ughello-s dhe Šufflay-t: Acta e Diplomata Res Albaniae illustrantis, si dhe studimet e tyre në Illyrisch-albanische Forshungen, Studimet e Borgia-s, të Hahn-it, të Petrott-ës, të Almagia-s, të Fulvio-s, të Tacchella-s, etj. etj.
Në serinë Studi e Testi që sponsorizohet dhe botohet nga vetë Biblioteka Apostolike e Vatikanit, botohen herë pas here edhe studime që kanë lidhje me Shqipërinë si psh. studimi i Matteo Sciambrës për doktrinën e krishterë të përkthyer nga Lukë Matranga, apo ribotimi dhe transkriptimi i Mesharit të Buzukut nga Namik Resuli. Po ashtu është edhe përmbledhja me dokumente latine Acta Albaniae Vaticana i Igantius Parrinos, etj.
Salla e periodikëve përfshin të gjithë periodikët më me zë në botë, duke filluar që nga periodikët e vjetër të École Française de Rome si: Acta orientalia, Analecta Bollandiana, Archivio storico della Calabria, Archivio Storico per la Dalmazia, Ars islamica, Beihefte zur mittelateinischen Jahrbuch, Biblioteca orientalis, Bibliotheque de l’ecole de Chartes, Oriens Christianus, Rivista degli studi orientali, Bolletino di studi latini, Bulletin du Cange, Revue du Moyen age latin, Byzantinische Archiv, Byzantinische Forschungen, Byzantinische Zeitschrift, Civilta Cattolica Archiv für literatur und Kirchengeschichte des Mittelalters,Civilta classica e Cristiana, Classica et mediaevalia, Croatica Christiana periodica, Medieval and renaissance studies, Mélanges d’archéologie et d’histoire, Melanges de l’ecole francaise, Mitteilungen zur geschichte der Medizin, Oientalia Christiana analecta, Orientalia christiana periodica, Revue d’Histoire ecclesiastique, Rivista di studi bizantini e slavi, Rivista Storica Calabrese, Studien und mitteilungen aus dem Benedictiner und dem Cisterciensen Orden,The journal of medieval latin, Zeitschrift für slavische Philologie, e shumë e shumë të tjerë, ku ka me mijëra studime e artikuj që kanë lidhje të drejtpërdrejtë ose indirekte me Shqipërinë.

Ndër perlat e vërteta të kulturës shqiptare në sallën e periodikëve mund të konsiderohen pa frikë: Lajmtari i Zemers s’Jezu Krishtit, që filloi të botohet në vitin 1891, në Shkodër; Shejzat po ashtu janë të ruajtura kompletë në dy seri, në këtë bibliotekë; Shpirti Shqiptar që ka filluar të botohet që nga viti 1954; Rivista d’Albania, e drejtuar nga Francesco Ercole dhe e botuar në Milano që nga viti 1940 deri në vitin 1943 dhe shumë revsita të tjera.

Katalogu i librave të botuar mund të kontrollohet edhe online që nga viti 1985, kurse katalogët e botuar dhe ribotuar, indekset e shtypur dhe inventarët me shkrim dore mund të kontrollohen vetëm duke qenë prezent në bibliotekë dhe në dhomat përkatëse të saj.

Dr. Musa Ahmeti/ Dr. Etleva Lala, G. Shqiptare

Louis Benloew: Shqiptarët, kombi më i vjetër i kontinentit

Në vitin 1877 filologu i shquar francez Louis Benloew shkruajti një vepër që tronditi rangjet shkencore e historike. Ky libër i titulluar “Greqia përpara grekëve” sapo është sjellë në shqip përmes botimeve “Plejad”.

Benloew, na intrigon që në krye të librit, ndërsa shkruan: “Duke filluar punën time, kam besuar se trajtoj thjesht një çështje gjuhësore dhe etnografike, gjithashtu më duket se kam prekur edhe një çështje të qenësishme, madje drithëruese, një çështje kombësie. Dhe çfarë kombësie! Kombësia më e vjetër e kontinentit tonë, së bashku me atë të Baskëve”. Benloew flet për kombin shqiptar.
“Greqia përpara grekëve” është një studim linguistik dhe etnografik i shkruar përpara një shekulli. Autorë të shumtë të huaj e kanë trajtuar çështjen pellazge dhe shqiptare dhe njëkohësisht kanë komunikuar midis tyre, por edhe me intelektualët shqiptarë të kohës, kudo që ata ndodheshin nëpër botë si andej edhe këtej Adriatikut.

Benloew shkruan: “prej shumë vitesh kam besuar se në një numër emrash gjeografikë dhe historikë apo parahistorikë të Greqisë së lashtë, kam hasur tregues të një popullsie zanafillore më të hershme se Helenët. Një ditë, ndërsa shihja fjalorin e shqipes të Xylanderit hamendësimet e mia, sipas mendimit tim, arritën një farë shkalle gjase, për të mos thënë edhe më shumë. Gjuha shqipe dukej se i jepte kuptim disa emrave të përveçëm, të cilët nëpërmjet rrugësh të tjera ishin të pashpjegueshëm, të tillë si Male, Pilos, Andani, Olimpi”.

Sipas tij pista që mendonte se kishte zbuluar, kishte qenë ndjekur edhe nga të tjerë dhe se një ndihmë të madhe i dha Dora d`Istria, duke e njoftuar për punimet e bashkatdhetarëve të saj, me vendbanim në Itali, të shoqërurar me këshillat, të dhënat, botimet filologjike dhe historike si dhe broshurat e të gjitha llojeve. Gjithashtu arriti të njihej edhe me gramatologjinë shqipe të Demetrio Camardas, të gramatikës së De Radës dhe të shkrimeve të Vincenzo Dorsa.

Mendimi i autorit është se tashmë kishte ardhur momenti për të sakatosurit e historisë, për të harruarit e familjes së madhe europiane, për t‘i bërë të ditura ankesat e tyre, për të vlerësuar meritat e tyre në interes dhe madje për mirënjohje nga popujt e qytetëruar, se duhej admiruar forca e gjakut të fisit që triumfon edhe mbi urrejtjet fetare dhe jep mësime tolerance për të gjithë anëtarët e të njëjtës racë.

Idenë qendrore të këtij libri apo boshtin i tij, autori e paraqit qartë dhe me prova nëpërmjet thënies: “Sot ka dalë sheshit se në një epokë që nuk mbahet mend, Greqia nuk ka qenë e banuar nga grekët; kur këta të fundit depërtuan në vendin, të cilin ata duhej ta paraqisnin me emrin e tyre, ky vend nuk ka qenë shkretinë. Në tokën e Greqisë ka gjurmë të shumta të një qytetërimi më të hershëm në kohë sesa qytetërimi i grekëve. Stralli, veglat dhe sëpatat e një formë krejt zanafillore, të cilat gjenden aty me shumicë e provojnë këtë, ndërkohë që Grekët nuk kanë pasur asnjë kujtim të zanafillës së tyre dhe se në periudhën më të bukur të historisë së tyre ata nuk ngurruan që ta shpallin veten autoktonë.

Autori shprehet se grekët ishin të tretët në rradhë, të mbërritën në këtë tokë dhe se emrat e vendeve, maleve, lumenjve, personazheve legjendarë, të cilët nuk shpjegohen nëpërmjet mitologjisë greke dhe që duket se bëjnë pjesë në fjalorin e një idiome të huaj. Shumë nga këto qytete u përkisnin Pellazgëve, Lelegëve, Kaukonëve dhe Dardanëve.
Deri më sot një gjuhë e vetme duket se arrin të na i bëjë të kuptueshëm emrat e këtyre viseve: kjo është gjuha shqipe.

Prandaj autori i veprës është i prirur të mbështesë tezën se shqiptarët e ditëve të sotme janë pasardhësit e popullsive, të cilat përpara mbërritjes së grekëve, zinin viset që shtrihen nga deti Adriatik deri në Halis.

Admirina Peçi, G.Shqiptare

Grupi serb vjedh këngën "E para" të Arta Bajramit

Vjedhjen e kësaj kënge e ka bërë të ditur vetë Arta Bajrami për mediat kosovare. Ajo ka thënë se para disa javësh ka mësuar se një grup serb, i quajtur "Funky G", ka vjedhur një këngë nga albumi i saj i fundit.

Qe muzika shqiptare ka vlera te mirefillta, kete e deshmon edhe rasti i fundit i vjedhjes se kenges "E para" te Arta Bajramit nga nje grup muzikor serb. Kjo deshmon po ashtu se jo vetem kengetaret tane kopjojne kenget e kengetareve te huaj, por edhe e anasjella. "Behet fjale per kengen "E para", e cila eshte vjedhur nga ky grup serb. Do te doja qe mediat t'i kushtonin pak me shume rendesi ketij fakti, pasi ky eshte nje grup mjaft i popullarizuar ne gjithe Ballkanin", ka thene vete Arta, e pyetur me kete precedent.

Sipas saj, vjedhja e kesaj kenge eshte dicka pozitive per muziken shqiptare, pasi kjo deshmon se muzika jone pelqehet edhe jashte trevave shqiptare. "Vjedhja e kenges sime nga ky grup tregon se muzika e kultivuar ne "ArbaSound Studio" pelqehet edhe ne shtetet fqinje, fakt qe na ben te ndihemi krenare dhe te kemi ambicie per te vazhduar me punen tone cilesore, e pse jo edhe te pushtojme tregun ballkanik", eshte shprehur Arta Bajrami ne fund te fjales se saj.

Kengetarja, e cila vitin e kaluar kurorezoi ne martese lidhjen e saj me Xhimin, ka thene se fundmi se deshiron me ngulm te behet nene.

Koha Jonë

Ndiqni videon e këngës, të përpunuar nga grupi serb :
http://www.youtube.com/watch?v=Udf3RflT-6Y

Vllazëri e sëmurë

*Jashtë bie shi i verbër, ndërsa mjegulla u përvidhet ngeshëm dritareve dykanatëshe, por s’ka ujqër; ata gjenden brenda.

Nen trullosjen e kendshme mbasi ka kthyer kater gota Chantreuve, zoterise ne krye te tryezes fillon t’i lexohet nje tis perversiteti melankolik ne fytyre. Eshte cinike t’ia mohosh elegancen dhe pjekurine e te arsyetuarit ne castin e duhur ndonese hunden e kruan shpesh. Nje zot e di c’siklet fshehin bulezat e ftohta te djerseve ne djerrinen e majte te hundes se tij; pasojat, kushedi se kujt demoni i faturohen.
Asnjera prej bisedave te ketyre masoneve me ideale te humbura s’ka per synim arritjen e ndonje kompromisi abstrakt, apo zgjidhjeje ne kuptimin klasik te fjales, eshte, si te thuash, nje loje me letra te hapura ku theksi vihet dhe shtjellohet vetem mbi tarotet qe mungojne.
Te folmen e kane lakonike, te njelmet dhe qe zakonisht, per garniture, shoqerohet me nje heshtje metafizike.
Ai qe sapo u zhburgos nga kravata njengjyreshe jep argumenta se perse ka ardhur koha qe ne krye te botes se lire te zgjidhet nje udheheqes zezak. Tjeter mendim por jo te kundert ka zoteria qe vegjeton mejtueshem ne qoshe te dhomes, madje, ai, as mendim nuk ka, thjesht kapet pas nje te dhene: Duke iu referuar nje interpretimi mbi Testamentin e Vjeter, ai shprehet me gjestikulacione te c'rregullta se, mbas debimit nga parajsa, Satani, na paskesh rene mu aty ku sot shtrihet territori i Republikes se Kenias.
''Dallimin mes njeriut te mire dhe te lig e ben aftesia natyrore per te goditur ne piken me te dobet…Nderkohe qe i ligu e sulmon tjetrin, pra, ne piken me te dobet, i miri e kerkon ate fillimisht tek vetja, qofte edhe ne menyre te pavetedijshme''. Kujdes: kur zoteria elegant citon aksioma, parakupton ose mbylljen e bisedes per te situr ceshtje me thelbesore, ose ato me praktike, qe shpesh, ne kete dhome, jane e njejta gje.
Tash, heshtjen metafizike e carmatos orgazma shurdhuese dhe e tejzgjatur e cajnikut ne zjarr.
Zoteria i mejtueshem ngrihet, ngul veshtrimin vagullt, diku, ne thellesi te boshllekut dhe mbasi gjen edhe aty qoshen e radhes, me zhdervjelltesi prostitute e heq cajnikun nga soba. Virrma ndalet; atmosfera i perngjet duhmes se nje armepushimi te padeshiruar.
''Demokracia na e ka blere prej kohesh cilesine e te qenet ndryshe'',- degjohet nje ze basi i ngjirur.
Behet fjale per moden. Me c'kuptoj, jane te shqetesuar ndaj permasave shkaramendese qe ka marre zhvillimi i sotem ekonomik, per rrjedhoje edhe ai kulturor. Flitet per tjetersim dhe tehuajesim te ''intimes'' dhe ''individuales''. Fakti qe ata, sot, veshin rroba qe mbajne te stampuara emrin e prodhuesit, perfshire edhe mbathjet, eshte i padurueshem, gati-gati i neveritshem.
Gjithekeshtu trajtohet perciptazi edhe karakteri masiv i perdorimit te tyre por ne krahasim me shqetesimin e pare mbetet e rreh ne caqet e perligjjes njerezore.
Caji sherbehet me perkujdesjen më viktoriane te mundshme por vetem llumi perfund shisheve te veres percakton volumin e ngarkeses emocionale te kesaj nate. Tri ore e gjysme kaluan.
Zoterise se vetem qe sonte ka veshur kravate flutur iu bene pothuajse dhjete minuta qyshkur nxorri portofolin dhe akoma vazhdon te cmallet me fotografine e familjes.
‘Parajsa eshte per shpirtrat e bukur, jo per ata te mire’,- kaq thote zoteria duke mbyllur portofolin dhe me nje pistolete te vogel mulliri ngjeshur per temth ia kercet vetes.
Te gjithe tremben, askush nuk cuditet. Menjehere ia beh Paskali, sherbetori gjashtedhjeteetrevjecar i shtepise, i cili, i familjarizuar tashme me traditen e shtremberuar te vellazerise, sjell me vete edhe nje mushamà te erret. Teksa ai e rras brenda te vdekurin, dikush aty prane nuk ngurron ta pyese rreth shendetit. Paskali i pergjigjet me nje miresjellje qe zakonisht e gjejme tek sekseret e purgatorit se po ndjek kuren e Tibetit per shqetesimin e zemres dhe pa e cuar fjalen gjer ne fund e terheq zharg mushamane e rende.
Dera mbyllet. Biseda vazhdon ne rrjedhen e vet, ne fund te fundit s’ka ndodhur gje; edhe nese ka ndodhur, eshte ne perputhje fatalisht te parashikuar me normalitetin e rivendosur.
Njeri sish, i cili me ka pare venger nja dy-tri here me c'mbaj mend, duke perfituar nga klima e re ''nje me pak'', merr pluhur engjelli nepermjet kartmonedhes cilindrike te Abraham Linkolnit. Efekti justifikon formen, kuptohet. Dhe ja ku u poqen kushtet per te hedhur poshte edhe teorite shkencore me ne mode.
''Ç'është relative është edhe absolute njëherësh...dhe anasjelltas''.
Mua, te pakten mua, s'do me shkonte mendja kurre, se dikush, te cilit pak me pare sa s'po i cahej hunda per kokaine, do shfaqej dishepull i te vertetes shkencore. Situate paradoksale; po aq sa fjalet e tij.
''Perderisa absolutja si koncept, nocion apo dimension eshte e lidhur pazgjidhshmerisht dhe vetem me Krijuesin, nderkohe qe vete Krijuesi eshte ne gjithcka dhe kurdohere - Ai eshte gjithcka ne kohe-, (send, dukuri e ide), te cilat, edhe ne gjykimin me te kulluar njerezor perceptohen si relative; atehere me thoni te dashur vellezer, a kam te drejte?!''
Logjika e argumentit te tij eshte e thjeshte dhe bindese, megjithekete, ka nga ata qe e kundershtojme me gjysmezeri dhe qe e shkepusin shpesh veshtrimin nga ai. Une mendoj se keta, me teper kane ndonje mëri te lene pezull ne kohe, a smire ndaj tij si individ sesa ligeshti per te shijuar frutin e mencurise.
Fisnikeria e zoterise elegant ne krye te tryezes i paraprin konfliktit te mundshem: ai e zhvendos vemendjen duke rrefyer se c'ngjau me Syrin e Kalter para disa vjetesh kur nje kompani italiane donte ta privatizonte ate.
Edhe kesaj radhe parimi ''virtyti mbi mencurine'' e zgjidhi paq brishtesine e situates.
Une, historine e Syrit te Kalter e di, megjithate e degjoj me kureshtje, mu sikur ta kem per here te pare. S'ka c'bej, flitet per vendin tim. Perbrenda ndjehem i ngazellyer, fort i ngazellyer, po, edhe krenar, por nuk e shfaq kete dobesi. Jam i ... jo, nuk eshte kjo arsyeja; ne fakt e kam te pamundur te cmpleksem nga ndrydhjet e mija. Sa i pafuqishem... Faj per kete, besoj, ka edhe toka ku me ka rene koka, e cila na paskesh edhe nje Sy te Kalter qe zoteria i huaj po e vlereson si oazin me mistik ne bote.

Po te kesaj natyre jane edhe bisedat qe pasojne: argetuese, gjithe laryshi dhe te barasvlershme ne thelb persa i perket domosdoshmerise intelektuale per t'u trajtuar. Ja disa: ushqimi i shendetshem; Tabula Smaragdina; dinamika e nenkulturave perendimore; marredhenia e kimerave te shekullit XX me sfinksat e mijevjecarit te ri; kibernetika; lindjet cezariane; zbulimi i menyres se pashoq se si u ndertuan piramidat e Egjyptit; recitim poezish te pabotuara; neomarksizmi; shiu acid; mbrapshtnumerimi i fiseve Maya.., puna shkon deri aty sa permenden edhe shtatembedhjete shenja te ''Fundit te Diteve'' - edhe pse per njeren nga to une nuk pajtohem kurrsesi-.
Keshtu kalojne edhe tri ore e gjysme te tjera...




Prej qilarit vijne perzishem kuisja e thate e ndonje zagari me eren e sheqerit te perzhitur. Te dyja thyhen ne nje spirale mendimi jashtekohor dhe platiten ne syprinen e cajit.
Elipset thellohen. Shiu ka pushuar. Mjegulla eshte sprapsur; me thene te drejten, sonte s'ka pat fare mjegull. Ujqerit dalin jashte. Nje e nga nje edhe Paskali shuan shandanet.
Çajit, askush nuk ia provoi shijen.

Shkroi: Arti A. Lushi

Xhepistët, ankthi i pensionistëve dhe grave

Të martën e shkuar Razia, një pensioniste nga “Ali Demi” mbeti pa para për të paguar biletën e autobusit, pasi pikërisht në momentin që ajo e nxori kuletën nga çanta, një i ri rreth 20 vjeç ja rrëmbeu nga duart.

“Kishte mjaft kohë që një djalë rreth 20-25 vjeç, rreth 1.80 m, flokë kafe po më shikonte dhe nuk po m’i ndante sytë. Sapo nxora portofolin, personi që po më shikonte në mënyrë të befasishme më rrëmbeu portofolin dhe zbriti me vrap nga dera e autobusit e hapur që të zbrisnin pasagjerët e tjerë”, - rrëfen gruaja e moshuar. Në pak sekonda njeriu që i vodhi çantë ku kishte librezën e pensionit dhe pak të holla u zhduk në rrugë, ndërsa dera kryesore e autobusit u mbyll dhe gruaja nuk mundi të kërkonte as ndihmë.

Raste të tilla në autobusët urbanë të kryeqytetit që vuajnë nga tejmbushja, ndodhin mjaft dhe fatkeqësisht të dëmtuar janë kryesisht pensionistë apo persona në moshë të thyer që humbasin aty edhe ato pak para që kanë. Një grua që banon te “Medreseja” tregoi se një rast vjedhjeje që i kishte ndodhur edhe asaj. Selvija rreth të 60-tave tha se një vit më parë ndërsa udhëtonte me linjën e unazës deri tek tregu i Medresesë e kishin grabitur. “Isha në këmbë afër shoferit, kur pas një kohe të shkurtër pashë se më kishin hapur çantën dhe më kishin vjedhur kuletën me 20 mijë lekë që kisha brenda. Nuk e pashë se kush më vodhi pasi kishte shumë njerëz në urban”, - tregoi ajo. Policia, edhe pse pranon që raste të tilla ndodhin, thotë se ato nuk janë masive, ndërsa vetëm një javë më parë 4 të rinj u arrestuan për vjedhje të kësaj natyre, që përfshinin kryesisht çanta grash të rrëmbyera me dhunë në vende të mbipopulluara.

Drejtuesit e mjeteve të transportit urban dhe faturinot që shërbejnë në të pranojnë se vjedhjet në autobusët ku ata shërbejnë janë masive, por shoferët thonë se ata nuk mund të kontrollojnë një gjë të tillë, ndërsa faturinot ua faturojnë fajin pasagjerëve që shpesh nuk janë të kujdesshëm. Policia prej kohësh ka publikuar një listë me këshilla, ku kryesorja është të mos mbajnë gjëra me vlerë në xhepat e pasmë, por kjo duket se nuk mjafton për të ndryshuar situatën.

Një faturino autobusi i linjës Qendër-Sharrë me targa TR 6846, thotë se raste ka pothuajse çdo ditë. “Njerëzit që vidhen më shumë janë persona të moshave nga 50 deri 65 vjeç, vajzat dhe gratë e të gjitha moshave si dhe pensionistët”, - tregon ai.
Sipas tij, njerëzit që humbin më shpesh paratë apo gjërat me vlerë janë ata që vijnë nga rrethet. “Ne i paralajmërojmë njerëzit që të mos rrinë afër dyerve, dhe të kenë vëmendjen pasi xhepistët e kanë më të lehtë që të kryejnë vjedhjen kur janë dyert e hapura që ta kenë më të lehtë për t’u larguar. Por disa njerëz si jabanxhinjtë nuk e dinë problemin dhe neglizhojnë, duke u bërë pre e xhepistëve”, - thotë ai.

Grabitësit që ai i etiketon, si narkomanë dhe parazitë, përdorin mënyra të ndryshme për të vjedhur. “Ata veprojnë në grupe ku materiali i vjedhur (lekë, varëse, mjete personale identifikimi) kalohen dorë mbas dore që nga ai që i grabit deri tek personi i fundit”, - tregon ai skemat që ka parë të realizohen edhe në autobusin e tij. Viktimat e vjedhjeve dhe punonjësit e urbanëve thonë se vendet e preferuara për xhepistët janë pikat e ndalimit të urbanëve, ku vjedhësit grabisin portofolet dhe zbresin me vrap për t’u larguar nga vendi grabitjes. Por në mjaft raste ata që vidhen as arrijnë ta kuptojnë që i kanë vjedhur. “Para disa kohësh më vodhën kuletën me lekë bashkë me dokumentet që kisha me vete”, - rrëfehet Xhevahire Meta. “Në urban nuk kishte vend ku të rrije dhe kur arrita në shtëpi hapa çantën për të parë lekët, pashë që kuletën nuk e kisha”. Rastet janë të shumta në të gjitha linjat e urbanëve në kryeqytet, por policia identifikon si më problematike linjat Uzinë-Qendër, Qendër-Sauk, Kombinat-Kinostudio. Loja e preferuar e xhepistëve është ajo e shtyrjes. Por policia paralajmëron se nuk është ai që po ju shtyn që do të kryejë vjedhjen. Në listën e këshillave për udhëtarët, policia thotë se ndërsa ortaku ju shtyn, një person tjetër do t’iu nxjerrë kuletën nga çanta apo xhepi.

Një banorë i Saukut tha për gazetën se i kishin vjedhur portofolin më lekë dhe pasaportën brenda. “Disa djem po shtyheshin në urban dhe njëri prej tyre u përplas me mua. Më kërkoi falje dhe vazhduam rrugën. Pas një farë rruge futa dorën në xhep për të parë për portofolin po nuk e kisha më. Atë djalin nuk e pashë më pas kësaj”, - thotë ai.

As Razia nuk do të ketë mundësi të shohë djalin që i rrëmbeu çantën, por këtë herë ajo duhet të kthehet në shtëpi, pa mundur të paguajë faturat dhe me disa para minus në bilancin e saj prej pensionisteje.

Si të mos vidhesh, këshilla nga Drejtoria e Policisë së Qarkut Tiranë


1. Në mjetet e mbushura plot me njerëz, përgjithësisht, nuk e kryen vjedhjen ai që shtyn, por shoku i tij, sidoqoftë malli i vjedhur kalon dorë më dorë.

2. Mos e mbani kurrë portofolin në xhepat e pasmë.

3. Keqbërësit përdorin teknika të ndryshme të bazuara gjithmonë tek shkathtësia: që nga aksioni me dorën e lirë, në përdorimin e mbështetëseve si bastunë, çadra, çanta, përdorimi i brisqeve për të prerë xhepat: kujdes nga përplasjet me këto objekte.

4. Nevojitet të bëhet kujdes në stacionet ku ndalojnë këto mjete; me mbërritjen e mjetit shtyrjet dhe presioni i krijuar mund t’ju duken natyrale, por ato mbulojnë veprimet e vjedhësit.

5. Është mirë që lekët dhe dokumentet të mbahen të ndara në xhepat e brendshëm.

6. Është mirë që të shikoni përreth për të identifikuar njerëzit dhe në qoftë se është e mundur ndonjë hajdut.

7. Në rast nevoje drejtojuni personelit të shërbimit. Kujdes, ndonjëherë ai që mund t’iu ofrojë ndihmë mund të jetë pjesëmarrës në vjedhje.

LIGOR TOLA, G.Standart