Jam autori i librit te ri
''E verteta/kush ini ju grek...?(Margarit K.Nilo)
Qu’em Margarit K. Nilo, lindur ne Bishan të Fierit në 1952. Mbarova shkollën e larte ushtarake për elektronik ndërlidhie në1976 dhe u emërova oficer. Pas ni viti e gjysëm me nxierin në lirim për shkak të karakterit tim dhe mos puqies sëmendimeve të mia politike me ko’en kur un shërbeva.Pas shumë përpiekiesh futem ne telekomunikacion në Fier.
Pas (h)apies së kufive, për arsye te rrogave të ulta dhe çmimeve gjithmon në rritie, jeta qe e pa përballushme dhe u detyrova si shume shqiptar të tier të mar rrugën e mërgimit për Greqi ku punova si elektriçist.
Gjat punës studiova edhe gju’en e historin greke.
Shume fiale greke më dukeshin me kuptim shqip, kio më bëri ti futem seriozisht punës të cilën e përqëndrova në studimin dhe zbërthimin e fialëve të fialorëve të gju'es së lashte greke, pas kti studimi arrita në përfundimet që spiego'en në librin që unë kam botu'(ku be'et i gjith zbërthimi i fialve te lashta greke, dhe të gjitha (j)ane të ndërtu prei shqipes).
Fialët e lashta greke po të zbërthe'en dalin se kan qënë të nita me shqipen e sotme, por në momentin e lindies së shkrimit u bën bashkime fialësh, foliesh e niesh në ni fiale të vetme ku u bë edhe shtimi i mbaresave, gjë që bëri të dallo’ei nga shqipia(ilirishtia) si ni gju’e e ri formulu'me.
Më von, me pushtimet romake, sllave dhe turke, u ndërpre aktiviteti i shtetit të lashte grek, greqishtia e formulu' me bashkim fialësh nuk mëso'ei më në shkolla, ata që e mësun dhe e trashgun te femiet, ata e ruiten deri në ditët tona(sidomos popullsia e qyteteve të atershme). Ata që e flisnin akoma shqipen(ilirishten) dhe popullsia fshatare që nuk e kish mësu mire bën rikthim në shqipe. Kio bëri që Greqia të ngeli e përzi me te dy gjuet. Duke bë që në fundë të l. dytë botrore shumica e Greqisë të fliste shqip, ku edhe Athina e re në 1800 u themelua nga shqiptarët(sipas vet vikipedhias greke).
Gjithe fialët e lashta greke jan të përbëra nga fialza, folie, nie(nyje) e mbaresa shqipe dhe me ni radhe vendosie te tyre brenda fialës që nxierin kuptim të paster vetëm në shqip dhe aspak në gju'en e greqishtes së sotme. Kio ndodhi për arsye se grekët e lashtë emigru'n ne lindien e mesme që në 1100-900 para Krishtit, dhe tani që u ndoqën prei andei(pas 3000 vitesh largim ku jetun me rraca të ndryshme në lindien e mesme) u kthyn me gju'e disi të ndryshume, jo me gju'en orgjinale që ikën, kio spiegon edhe faktin përse greqishtia e sotme nuk përkthen dot greq. e lashte, gjë që e bën shume mirë shqipia.
Më 1923-1924 vetëm nga Turqia u ndoq ni popullsi që zinte 54% të popullsise së atershme greke, dmth që zinte mbi gjysmën e popullsis së atershme greke. Por 3000 viet kio popullsi jetoi andei me rraca të ndryshme, gjë që solli edhe ndryshim të gju'es së mëvonëshme greke, duke bë që greqishtia e sotme të mos e zbërthei dot greq. e lashtë, gjë qe e ben ne menyre te persosur shqipia.
Baza në krii'min e gju'es që në lashtësi kan ken foliet shqipe
''hyj; hy = i' '', dhe ''ryj; ry = ri' '' të ndërtu' kto folie me të gjith lloiet e zanoreve për të rrit diversitetin midis fialëve, që fialët të jen të dallushme nga nira-tietra.
Kto folie kan të nitin kuptim pavarsishtë se janë zanore të ndryshme(i, a, e, o, u; in, an, en, on, un = hy; hyn; -dhe: ri, ra, re, ro, ru, rin, ran, ren, ron, run = ri, rin = ry, ryn) etj. Për çudi folien bazë ''ryj; ry = ri' '' e sho të zhduk nga fialori i shqipes, kur vetëm fialës ''bythë'' i kan dhënë ni faqe në fialor.
Si ka mundësi të jet zhduk nga fialori i shkipes kio folie, kur folia ''ryi'' është në përdorim më se të zakonshëm në gjithe Shqiperin dhe eshte baza per krii’min e fialorit gjuesor. Me thone eshte krainore !, e kuit kraine eshte ?, ne e dim shume mire se kio folie(ry, ryj = ri) perdoret ne gjith trevat ku ka shiptare.
Keshtu kan bë edhe me shume fiale të tiera të rëndësishme fialformuse në greqishten e lashte, që jane të Shqiperis së Veriut dhe që janë aktualisht në përdorim të përditshëm, por të zhdukura nga fialori i shqipes ???!!!.
Në shume fiale kan fut germa shtes kot-me kot, kan fut ''b, h, j, ë, y'' vend e pa vend duke i deformu fialët e tiera te shqipes te mbetura ne fialor.
Është zvendësu' gabimisht(në mënyrë kreit absurde) zanoria ''i'' me bashketinglloren ''j'', qindra fiale Europiane që jan të nita me shqipen, Europa i ka me ''i'', ne i kemi kthy me ''j''
(Copi = kopje; familia = familja, -shqip) e shume të tiera, përse është bë kio futie e ''j'' në vende të ''i'' ndryshe nga gjithë Euro'pa, që jo vetëm i çrregullon kuptimin fialve, por i bën të pa zbërthyshme etimologjikisht, apo për të na nxier sikur s'iemi Europian por sikur jemi të ardhur nga ...Honolulu'ia, dhe se du'et të shporremi që ktu e vendin ta zen serbët etj, kur e vërteta është kreit ndryshe, -ne jemi vendasit e lasht dhe greket e lashte.
Gjith foliet jan dublu me -''ar'', (munu', mundu' = mund-u'-ar = mund-hy-hyr, -duke e bë dy here në fund të folies ''-hy - hyr'').
Kto probleme i ngrita edhe në ni debat ne Institutin e lart gjueso'r, por më than se ata kishin të dreitë e jo une ???.
Gjith mbaresat e fialeve të greq. së lashte jan të pastra vetem në shqip. Me greqishten e sotme formulimi i mbaresave të fialve të lashta greke del kreit ndrishe(siç do ta shikoni edhe në shembuit e më poshtëm).
Mbaresat e përdor në fialët e greq. së lashte jan:
1- mbaresa me folien jam (në formën ''është''), si: a, e, o, i(ish); as, es, os, is, us; aste, este, iste, oste; -ad; -at; -ath = a, ash, ashte; e, es, eshte; ishte, -ne shqipen e sotme = ine, -me greq. e sotme. (vetëm ''ë''(është) nuk ka patur ne lashtesi, se nuk ka pas ekzistu' ''ë'', por ne tani futëm ''ë'' dhe zhdukëm shume zanore të tiera(sidomos ''e; a'').
Zhdukia e shume zanoreve dhe zvendesimi i tyre me ''ë'' dhe me bashketingelloren ''j'' ka çu ne ni fare mase dhe ne humbien e muzikalitetit te gjues, se muzikaliteti i gjues epet nga zanoret.
2- mbaresat: ma; pa; fa = ba, be = ka'ni, -me greq. e sotme. ‘’Kani’’ e greqishtes i pergjigjet formave te shqipes se veriut ‘’ber ka, ngren ka, pir ka(be)’’
3- mbaresat: -t-is(t-ish); -k-is(q-ish); -k-a(q-a); -k-t-is(q-t-ish), etj = greqisht: ''-na-ine; -pu-ine; -pu-ine; -pu-na-ine'', -siç e shikoni me greqishten e sotme nuk kan asni perputhie, kurse me shqipen janë identike.
Më poshte po (j)apim disa shembui, ku trego'en edhe mbaresat e fialëve të nënvizu' në fund të fialëve, (per arsie te programit te shkurter qe me eshte caktu' nga gazeta, nuk jam hap ne detaime(se ky eshte ni shkrim per gazeten)).
Shembui:
Presvi'a(= ambasa'da, trup diplomati'k, -kuptimi i sotem) = pres(pris, prijs) - ve - a; -me greq. e sotme do qe: ''dhiefthinti's, proedhros - va'lo - i'ne'', asni përputhie, përputhia eshte vetem me shqipen.
Euro'pi(= Euro'pa, -qe shqip e shkruin gabim ''Evro'pa'', -kur gjithe bota e shkrun ''Europe'') = E - ur - opi(pamia) = eshte - hyr - pamia = perëndimi(e kundërta e ''orient = ori(dielli; pamia) - en - it(eshte)''; -dhe ''Asia = a - si(shikim) - i(hy) - a'') = lindia.
Me greq. e sotme do qe: ''ine - bi - opi'', përputhia eshte vetëm me shkipen.
Kali'ma(= mbule'së) = ka - l - i(hy) - ma = qe - l - hy - ba = hyn, mbulon; mbulese. Me greq. e sotme: ''pu - afini - bi - kani'', përputhia eshte vetëm me shkipen.
Αpoka'lips = ap, hap + kali'ps(mbulesen) = zbuloi; zbulim; -ku: ''kalips = ka - l - i(hy) - b - is(ish) = qe - l - hy - b - ish = hyn, mbulon; mbulese''.
Dramatopi'os = drama - to - pi(be) - os = drama - te - b - ish = ai qe ben drama per teater. Me greq. e sotme do qe: ''drama - na - kani - ine'', asni perputhie, perputhia eshte vetem me shkipen.
Ama'rantos = [a(jo) - maro'n - t - os(ish) = jo - maron - t - ish] - ajo qe nuk maro'n; qe nuk thaet, qe nuk vyshket; qe nuk shter/ lulia e pavdeksise qe mbillet ne vorre.
Presviti's, presvi's(= ambasado'r) = pres(pris, prijs) - vi - t - is = pris - ve - t - ish = prijes ve, udhëheqes(dreitus) ve. Me greq. e sotme do qe: ''dhiefthinti's - valo - na - ine'', asni përputhie, përputhia është vetëm me shkipen.
Mesi'tis(= ndermie'tes, atij qe hyn ne mes per te zgjith nji problem) = mes - i(hy) - t - is = mes - hy - t - ish. Me greq. e sotme: ''mes-bi-na-ine'' asni perputhie, perputhia është vetëm me shki'pen.
Komiko's(= komi'k, i humo'rit) = ko - m - i(hy) - k - os = q - b - hy - q - ish = hyn, shpon, ngacmon. Me greq. e sotme: ''pu - kani - bi - pu - ine'', asni perputhie, perputhia është vetëm me shkipen.
Katara'ktis(= katara'kt, ui që bie nga ni lartesi në vendet malore; çdo gjë që bie(që rrëzohet) poshtë) = kato(poshte) - ra(ry) - k - t - is = poshte - ra(ry) - q - t - ish. Me greq. e sotme do qe: ''kato - e pese - pu - na - ine'', perputhia është vetëm me shkipen; -etj, etj.
Librin e çova per botim qe ne fillim Tetorit 2011, ku me than se per 15 dite e kasha gati(se doia ta nxiria ne periudhen e censusit(regjistrimit te popullates)), kalun 6 mui dhe libri nuk doli, duke u justifiku me 100 pretekse, por e shikoia, edhe kur skish fare pune dhe rrinte kote me dite te tera, librin tim nuk e zinte me dore(diku qe konsultu dhe kish mare udhezime qe te mos e botonte), por mua me mbante me shpresa te kota ‘’jo sot-po neser’’. Pas shume perpiekiesh i humba shpresat, i thashe se po shkoi ne shpi tieter botimi, pavaresishte se aty kisha pagu e kisha len leket.
Tietri me tha se per ni jave e kisha gati, dhe vertet per tre dite kish be mbi gjysmen e librit, por pa pritur e nderpret per 1,5 mui duke dhe me kercenu ‘’sikur most ta bei as ai e as une (me tha) ç’do besh ti’’. Me perpiekiet e forta te ndermietesit time dhe pas shume debatesh libri del.
E kam shpernda librin gjithandei (jan shpernda rreth 200 kopie) ne gjith institucionet e gju’es brenda e (j)ashte vendit deri ne Akademin e Shqiperise, ne Fakultetin e gju’es e letersise, ne qendren e studimeve Albanologjike(QSA), ne Institutin e larte gju’esor, ne fakultet(ne klasen qe studion greqishten), ne Tv Klan etj, etj, pres me mui dhe asni s’me kthen pergjigje, i kap ni e nga ni dhe me thone te gjithe te niten gje: ‘’je lodh kot, ske asgje te dreite ne ato qe ke be’’, por une mar shume fiale te greq. lashte dhe i zberthei me shqipen, u them atyre te bein te niten gje duke i zberthy fialet me greqishten, por ata nuk pranoin te futen ne ni ndeshie te ktille. Puna jote me thone ‘’nuk eshte shkencore dhe se orgjina e fialve del nga krahasimi i tyre me fialet qe njihen si fiale baze dhe qe mendohen si me te vietrat’’. Une nuk (j)am kunder ksai metode deri ne ni fare mase, por kur kio metode nuk nxier kuptimin e fiales dhe nuk tregon perse kio fiale eshte e ndertu ne kete menyre dhe per me teper, kur arriet te fiala ‘’baze’’ nga mendo’et se kane dale edhe disa fiale te tiera, thone: ‘’e pa n(j)our(nuk i diet orgjina)’’, kurse une u (j)ap kuptim gjith fialeve. Si baze te ndertimit te fialeve kryesore (j)ane jan gjithni foliet shqipe ‘’hy, hyj = i’’ dhe ‘’ry; ryj = ri’’, kto (j)ane folie mbi te cilat eshte mbeshtet i gjith kuptimi i fialorit gjuesor.
Nuk mund te quet shkencore e plote metoda qe studioet, per deri sa thote se ‘’x’’ mendoet se vien nga ‘’z’’ e zeta mendoet se vien nga ‘’y’’. Vetem shkenca nuk pranon te flase me gju’en ‘’mendo’et’’, shkenca ka llogaritie precise.
Une (j)am i bind se kam shume te dreite, por me shume me binden vet ata kur u bera vreitiet mbi fialorin e shqipes(ku mungoin fialet kriesore te shqipes se veriut, qe jane fiale formuse qe ne greqishten e lashte dhe qe jane aktualishte ne perdorim me se te zakonshem, ku mungon edhe folia kyçe ‘’ry; ryi = ri’’, dhe ata me thane perseri se edhe ktu e kisha gabim: ‘’ska pse duet folia ‘’ry = ri’’ se aio gjoia eshte krainore dhe se kuptimin e sai e ep edhe folia ‘’hy = i’’, prandai e kemi zhduk me thane’’ me kte mendie duet te zhdukim gjithe fialet sinonime me qe ato thuhen ne niren form, por arsyia e vertete nuk eshte aio, mendoi se ç’do gje eshte be e studiu, se ‘’ry = ri’’ eshte folia kyç ne krii’min e fialorit gjuesor) dhe me than se edhe aty e kasha gabim, kio me bindi se eshte e kunderta, çdo shqiptar i she me sy, qe kto fiale jan zhduk nga fialori i shqipes.
U kerkoi pergjigje zyrtare edhe me shkrim nepermiet postes, por nuk me apin pergjigje.
Nuk e kuptoi, a fungsionon sipas rregullave ky shtet, a duet qe ni institucion i kti’ specialiteti te api pergjigje zyrtare?
Ni punoiese ne ni shkolle me tha: ‘’Ata mblidhen, por vetem per te aprovu punet e niri – tietrit dhe per ti dhene titull doktoratash niri – tietrit, por jo per ata qe s’iane dora e tyre’’. Kur do shpetoi ky shtet e ky popull nga kta nieres.
Fialori i sotem i shqipes u hartu' nen dreitimin e prof. Androkli Kostallari dhe i ripunu' e redaktu' nga redaktoret kriesore, prof. as. dr. Jani Thomai e prof. as. dr. Miço Samara's e te tiere, qe jan si ndimes te tire.
Zoti Androkli Kostallari eshte dhe perpunusi teresore dhe redaktusi perfundimtare i gjithe fialorit(sipas parathenies se vet fialorit).
Me vien keq por, asni nga kta mbiemra nuk me duket shqiptar(as Androkli', e as Samara's), pavarsisht nga respekti qe kam per ngritien e zotesin e tyre profesionale.
Kte e them se fialori i shqipes se sotme eshte i shkru' me shume gabime, gjithashtu (j)an lene (j)ashte fialorit-fialet kriesore fialformuse ne greq. e lashte qe i perkasin shqipes se veriut qe jan aktualisht ne perdorim ne gjith Shqiperine. Si mund te (h)iken nga fialori fial aq te rendesishme duke qene aktualisht ne perdorim?!
Ne fialorin e sotem te shqipes sho se eshte zhduk edhe folia baze e kri'imit te fialve te greq. se lashte dhe qe aktualisht eshte ne perdorim te perditshem ne gjithe Shqiperine, folia ''ryj(ry) = ri' '' qe eshte simotra e folies tieter ''hyj(hy) = i' ''.
Eshte zvendesu' gabimisht ''i'' me ''j''; -jan ber kot dublime mbaresash: ''munduar = mund - u(hy) - ar(hyr)''. Ne shumicen e fialve jan fut germa
shtese vend e pa vend(sidomos: h, y, j, b, ë, etj), te cilat dalloen gjat zberthimit te fialeve.
''Europe'', ndryshe nga gjithe Europa, ne e shkruime ''Evrope'' ???.
E – ur – ope = e(eshte) – hyr – ope(pamia) = perendimi; -e kunderta e Asia dhe Orient = lindia.
‘’Ni’’ = in(hyn) = hyria, fillimi, nisia, qe gabimisht e shkruim ‘’nji, një’’; - ‘’j’’ eshte e fut gabimisht ne shqipen e sotme me ndikim nga sllavishtia.
Edhe fiala ‘’nji’’ shkruet gabim, duet ‘’ni’’ = in = hyn, hyria, fillimi, nisia. Po keshtu edhe shume fiale te tiera qe vend e pa vend u jan be futie te teperta germash si ‘’h, j, ë’’ etj.
Me duket sikur jan ber te gjitha punet, per ta largu sa me shume shqipen nga greq. e lashte dhe per te mbulu te verteten.
Po (j)apim me poshte zgjedhimin e folies ''ryj(ry) = ri' '' ne format si do zgjedhohei sot, ne menirat baze (Defto're, Lidho're e Urdhero're) siç kemi dhene me larte folien ''hyj'', dhe ne format si e kam gjet une ne ndertimin e fialeve te greq. se lashte.
Ni studim mbi greqishten e lashte dhe lidhiet e sai me shqipen, ne librin ‘’E verteta/kush ini ju grek…?’’ Ε Margarit K. Nilo (Albania)
Shenim:
Shkrimi eshte be disi ndrishe nga ai normali pasi eshte be ni perpiekie per ta shkru shqipen afersishte si ne greqishten e lashte, pa disa germa e zanore shtese te fut pas pushtimit turk dhe pas kongresit te Manastirit, sidomos pa zanoret ‘’y, ë’’ dhe bashketingelloret ‘’h, j’’. Ndrishimi nuk eshte be ne gjith rastet pasi shqiptaret tashme jan ambientu me ato germa dhe do i lexonin me veshtiresi fialet.
Fialet e mara per analize (j)an te fialorve te arqeas(lashtesise) te be nga vete autoret greke.
Fialet ne liber jan me te (h)apura dhe me ngjyra atie ku be’en krahasimet midis greqishtes se lashte, shqipes dhe greqishtes se sotme dhe jane let te lexushme.
Per kte liber eshte bere ni pune shume serioze disa vieçare dit e nate ku jan studiu fialoret dhe historia e lashtesis greke dhe u arrit ne konkluzionet qe thu’en ne liber.
Ne shitie eshte vetem volumi i 2 i greqishtes se lashte me 600 faqe dhe Fialori special etimologjik i shqipes(volume pare), i cili u fut ne botim ne fillim te Tetorit 2011 qe te qe ne shitie per periudhen e censusit (regjistrimit te popullates), pasi botusi me tha se do e kish gati per 15 dite, por kalun 6 muai dhe akoma edhe sot nuk e ka botu, gje qe me detyroi te shkoi e ta botoi ne tieter shtypshkroi, ku edhe atie nga dy jave qe me thane e çun dy mui dhe me shume probleme. Volumin e pare te greq. lashte me gjith perpiekiet e bera, nuk ma botun.
Shitia be’et vetem ne rrugen e Elbasanit perball fakultetit te gju’es, pran ‘’Lion Park’’ ne telefon: 048855180; cellular: 0696421918 dhe ne e-mail: margarit.nilo@gmail.com .Çdo shitie ne vend tieter eshte kopim i librit dhe shitie e jashteligjeshme, prandai u lutem te n(j)oftoni ne telefonat perkates.
Ne kte liber eshte paraqit ni studim i be mbi greqishten e lashte dhe lidhiet e greqishtes se lashte me shqipen.
Nga zberthimi i çdo fiale verteto’et se greqishtia e lashte eshte e kriu prei shqipes(ilirishtes) ne ko’en e lindies se shkrimit dhe formulimit te gju’es se shkrume. Greqishtia e lashte eshte bashkim i fialve shqipe(ilirishte) ku u jan shtu edhe mbaresat, sikurse: ‘’is, a, etj = ish, a, ashte; ma = ba; -t-is = -te-ish; -k-is = -qe–ish; -k-t-is = -q-t-ish’’; - te cilat me greqishten e sotme do qene perkatesisht: ‘’ine; kani; -na-ine; -pu-ine; -pu-na-ine’’; -siç shifet lidhiet e gjith mbaresave jane vetem me shqipen, pasi greqishtia nuk ka ‘’k, g = qe’’ por ka ‘’pu’’, nuk ka ‘’t = te’’ por ka ‘’na’’, nuk ka ‘’is, a = eshte, a, ashte’’ por ka ‘’ine’’, nuk ka ‘’pa, ma = ba’’ por ka ‘’ka’ni’’, ne ni ko’e kur greqishtia e lashte eshte e gjitha e ndertu me format qe ekzistoin vetem ne shqip. Po keshtu gjithe fialet kan si baze te ndertimit te tyre foliet shqipe ‘’i = hy’’ dhe ‘’ri = ry’’ ne format ‘’i, in, ir, ish; ri, rin, ris(rysh)’’ te ndertu kto me te gjitha zanoret (a, e, o, u, etj) per te rrit diversitetin e fialeve qe fialet te be’en te dallushme nga nira-tietra, folie qe ekzistoin vetem ne shqip dhe ne asni gju’e tieter(te transformum nga ko’a e futies se Turqise dhe nga beria e alfabeteit te ri te Shqipes ne ‘’hy, hyn, yr, hysh; ry, ryn, rysh’’), se greket e lashte jan bashkim i dy fiseve ilire ‘’jonikeve’’ te jugut, dhe ‘’dorikeve’’ te zbrit ne jug rreth shek. 12-9 para krishtit sipas dy historianeve te lashte greke Irodoti e Thukidhidhi, te shenu edhe ne historin greke(shif historin e kl. pare likio te vitit 2007-2008 faqe 77-78), ku thon se ‘’elinet’’ linden nga fisi i doreve te Lakonise qe kishin zbrit ne Peloponez (qe kishin zbrit ne jug) dhe qe une e vertetoi nepermiet zberthimit te gju’es se lashte greke e cila zberthe’et e gjitha me shqipen dhe kriesisht me shqipen veriore(dorike).
Gjith fialet jan te tipit: ‘’i, in, ir, rin; k-rin; l-rin; t-in; b-in; b-rin; b-ish(hysh) etj’’ ku eshte be edhe shtimi i mbaresave perkatese, te ndertu kto sikurse tham me te gjitha lloiet e zanoreve, dmth se gjith lloiet e zanoreve kan kuptimin ‘’i = hy’’ me gjith lloiet e zanoreve ‘’i, a, e, o, u’ etj = i = hy’’, ‘’an, en, on, un = in(hyn)’’ etj, por jan ndertu me zanore te ndrishme sikurse thame per te rrit diversitetin e fialeve. Kio qe edhe arsia perse greket e lashte ndertun 5 lloie ‘’i = ι, η, υ, ει, οι’’ dhe kur e pan se me ‘’i’’ e kriume nuk mund te kriohei ni gam e gjere fialesh, atere perdoren me te nitin kuptim te gjitha zanoret, bile per te rrit gamen e fiave perdoren edhe germat dyshe me po ate kuptim per te kriu foliet ‘’in’’, sikurse ‘’igg = ing’’, ‘’igk = ink’’ etj, qe ktu gjutareve duet tiu kish shku menia ‘’perse greket e lashte perdoren kaq shume ‘’i’’ ’’, se kyçi ne ndertimin e fialve jane pikerisht foliet ‘’i, in, ir, ish; ri, rin, rish(rysh)’’ te ndertu me gjith lloiet e zanoreve, qe dalin nga foliet baze te shqipes ‘’i = hy’’ dhe ‘’ri = ry’’.
Mbi te nitin parim eshte be edhe zberthimi i fialve te fialorit te shqipes, ku jan shpre’ur dhe mendimet mbi gabimet e bera mbi shkrimet e shum fialve shqipe.
Ne historin greke thu’et se greket e lashte thirrnin me ‘’o’’ perpara ‘’ooo – Perikli’’ etj , tradite kio edhe sote vetem e shqiptarve dhe e asni kombi tieter ne Europe, qe gjutaret tane e kan (h)ek nga gramatika dhe nga fialori i shqipes ashtu sikurse kan be edhe me shume fiale te rendesishme qe jane akoma ne perdorim ne gjithe Shqiperine dhe aq me keq qe jane shume fial formuse te gju’es se greqishtes se lashte, etj gjera qe thu’en me gjere ne liber.
Ne lashtesi nuk ka pas ‘’b = bë, ba’’, eshte fut me vone dhe ka zvendesu gjithe format e tiera te kti’ lloi ‘’fa, pa, ma’’ dhe disa here edhe ‘’v, vë, va = b, bë, ba’’; -po keshtu nuk ka pas ‘’q’’ por ka pas ‘’g, k , kh(X) = q, qe’’, veriu i Shqiperise edhe sot ne gju’en popullore nuk e perdor ‘’q’’ por perdor ‘’k = q, qe’’, te cilat ne greq. e sotme (j)ane ‘’pu’’.
Germat ‘’t, th, d(dh)’’ te greq. se lashte, gjat zberthimit te fialve, per letesi kuptimi zakonisht jan kthy ne ‘’t’’ = na, -greqishtia e sotme.
Rol ne dallimin e shqipes se sotme nga greq. e lashte ka luait edhe futia e dy zanoreve shtese ‘’y, ë’’ qe nuk kan qene ne ate periudhe por jan fut ne shqipe pas sundimit turk dhe nga kongresi i Mnastirit (1908), qe u be per shkrimin e gju’es shqipe por pa ndoni studim per te pare lidhiet e shqipes me greq. e lashte. E gabu ne shkrimin e shqipes se sotme eshte edhe zvendesimi i ‘’i’’ ne ‘’j’’ ne shume fiale, se ‘’j’’ eshte ni bashketingllore qe ka zvendesu ni zanore duke prish kuptimin e zberthimit etimologjik te fialeve, etj ndryshime te shkrimit te shqipes te shkaktu nga sundimet sllave e turke dhe te fiksume ne shqipe me rastin e krii’mit te alfabetit me 36 germa (nga 24 qe kish ne ko’en e greqishtes se lashte).
Librin e kam shpernda ne gjithe institucionet e larta shkencore te gjues shqipe deri ne Akademi, por disa me thone se s’emi kopetent te (j)apim ni pergjigje te prere, disa me thone se nuk e njef shkenca botrore gju’esore (formen e zberthimit te fialve te be nga une). Shkenca e sotme etimologjike e gju’es eshte e bazu vetem ne metoden e krahasimit te fialve me fiale te tiera te peraferta te shqipes apo me fiale te peraferta te gju’eve te fqinjeve, qe ‘’x’’ mendo’et se vien ‘’y’’, e ‘’y’’ mendo’et se vien nga ‘’z’’ etj, por nuk ep formen se si jan kriu kto fial dhe perse e kan ate kuptim, nuk ep arsyen se nga u del kuptimi.
Une nuk periashtoi formen krahasore midis fialeve dhe afrimitetin midis fialve me fqinjet(fqit, fqinet) se (j)emi i niti trung, por kur kto fial ven deri tek fiala baze nga ku mendoin se kan dale disa fiale te tiera, aty ngecin, nuk i di’et orgjina thone, per me teper ne asni rast nuk del dhe arsia perse fiala eshte e ndertu ne ate menire. Per mua orgjina eshte gjithmon zberthimi i fialeve kyçe nga foliet shqipe (ilire) te seris ‘’i, in, ir, ish; ri, rin, ris‘’ te lind nga foliet baze ‘’i = hy’’ dhe ‘’ri = ry’’, te ndertu kto me te gjitha zanoret, gje qe ep edhe kuptimin e çdo fiale, se greket e lashte te vertete jan shqiptaret(iliret). Kio gju’e e formulu nga bashkimi i fialve te thieshta te shqipes ku u be edhe shtimi i mbaresave, nuk u pera’p ne gjithe Ilirine se ndodhen pushtimet romake, sllave e turke, u nderpre aktiviteti e shkollat e shtetit te lashte greke dhe kush e mesoi ate gju’e e trashegoi(sidomos piesa e popullsise qytetare te qyteteve te atereshme), duke arritur(arrit) ne funde te luftes se dyte botrore qe shumica e Greqise te fliste shqip (sipas vet vikipedhias greke) me gjith ardhiet e shumta nga Turqia, Lindia e Mesme, Egjipti, Ukraina, Rusia etj, ku vetem me 1923-1924 erdhen vetem nga Turqia 54 perqint e popullsis se atershme, gje qe spiegon edhe faktin perse greqishtia e sotme nuk e perkthen dote greqishten e lashte. Se te kthyerit ietun andei 3000 viet, duke u perzi me rraca te ndrishme te Lindies se Mesme dhe u kthyn qe andei pas 3000 vietesh me ni gju’e disi te ndryshu, gju’e qe nuk e perkthen dote greqishten e lashte, gje qe e bene shume mire shqipia. Me poshte po japim disa shembui sa per te hy ne brendesi te librit.
Natyrish jo gjith fialet e greq. se lashte i pergjigjen fialeve te sotme shqipe, por ‘’zberthimi dhe kuptimi i tyre’’ del vetem me shqipen.
Gjith fialet e greqishtes se lashte zberthe’en dhe u del kuptimi vetem ne shqip, gjith perendit e lashta greke si dhe termat e rendesishme te greq. lashte qe perdor sot bota kan kuptim vetem me zberthimin shqip, aty dhe emri ‘’akropoli = a – kre – poli = a(ashte) – kre – i polit (qytetit)’’.
[Shkrimet me te ‘’zeze te çelur’’ jan kuptimet e fialve te mara nga fialoret e lashtesis greke dhe fialet e dhena ne greqisht me kllapa katrore [] (j)an fialet e mendume si fialet e orgjines te dhena nga gjuhtaret greke. Fialet fillimisht epen ne greqisht dhe pas sai epet leximi ne shqip(shkip).
Fiala zberthe’et (ne dukie te ep pershtipien si ni fiale e vetme), por po ta ndash e kupton se eshte perberie e disa nyieve e folieve. Shpesh eshte perdor (+) per te tregu ndarie midis dy fialeve qe perbein ate fiale, dhe viz(-) per te tregu ndarie midis se nites fial].
Marim disa shembui sa per te kuptu meniren se si jan ndertu fialet:
Thame se gjith zanoret ‘’a, e, o, u’’ dhe pese(5) ‘’i’’ greke = i = hy’’, po keshtu gjith format ‘’an, en, on, un etj = in = hyn’’, i niti
rregull eshte per gjitha foliet e tiera qe shprein kuptimet ‘’i, in, ir, ri, rin, ish, rish’’, sikurse: ‘’ar, er, or, ur etj = ir = hyr’’, por tham se jan te ndertu me zanore te ndrishme per te rrit diversitetin midis fialve , qe fialet te en te dallushme nga nira-tietra.
Zanoret kur (j)an ne fund te fialve kan kuptimin ‘’a, ash, ashte’’, sikurse: ‘’e = es, est, esti = eshte’’, ‘’a = a, ash, ashte’’, ‘’i = ish, ishte’’, ‘’o = a, ashte’’, kuptime qe ne shume raste perdoren edhe kur kto zanore jane ne krie te fialve(kuptim qe ne fakt ka perseri kuptimin kriesor ‘’hy, hysh’’).
Shpesh ne krie te fialve, zanoret marin edhe kuptim negative, sikurse ‘’a = jo’’ sikurse: ‘’α’βατος = a–vat-os = a(jo) – vate – is = jo – vete – ish = i pa vaitshem; i pa kalushem/ i pa perzier; i pa shkelur; i paster, i virgjer etj’’.
Me qen se e morem kte fiale, vazhdoim zberthimin: ‘’βα’τος = va’tos = vete, shkon, futesh(diku)/ gjem(b), gje’m(b)i = v – a(hy) – t – os(ish)’’, qe sot eshte me let te thu’et: ‘’b – hy – t – ish = qe hyn, shkon; futet’’, pasi siç tham edhe ne parathenie ‘’b, bë, ba’’ nuk ka qene ne lashtesi por tani ka zvendesu gjith format e kti’ lloi: ‘’va, fa, ma, pa = bë, ba’’.
Orgjina e ksai fiale eshte nga: ‘’βαι’ν(ω) = ven(vain) = vete, shkon; futet; ben para (in, hin, ba-in(hyn)) = hyn, shkon para/ hyn; shpon’’.
Gjutaret e tier (te gjith botes qe jan marre me greqishten e lashte) thon vetem kuptimet, por nuk (j)apin spiegimet se nga dalin kto kuptime, se nuk kan mendu deri me sot qe kto fial te greq. lashte (j)ane te kriu prei shqipes(ilirishtes) dhe nuk u ka vait menia qe si baze e krii’mit te fialve (j)an foliet baze te shqipes ‘’i = hy’’ dhe ‘’ri = ry’’ ne format ‘’i, in, ir,ish; ri, rin, rish, etj, te ndertume kto nga gjith zanoret’’, si dhe foliet e tiera ndimese te shqipes ‘’a, ash, ashte, etj;’’ –foliet: ‘’la, le; ka; ma, pa, fa = ba’’ dhe mbaresat e tipit shqip .
Me ni fiale mendoim se kemi hy ne gjenezen e gju’es dhe se kio gjeneze eshte e gjues shqipe(Ilire), pasi gjith fialezat (foliet, niet, e mbaresat e gju’es) qe perbein fialet qe ne lashtesi, ekzistoin vetem ne shqip, se shqiptaret(dy fiset Ioniket dhe Doriket(e zbritur ne iug)) (j)an greket e lashte orgjinal. Kte e thon dy istorianet e lashte greke Irodoti e Thukidhidhi (te shek. 5 para krishtit) faqe 77-78 e istoris se vitit pare Likio, botim i 2007-2008, kio gje vertetoet edhe nga une gjat zberthimit te ç’do fiale.
Albanologu arvanitas Aristidh Kola, me te dreit u dreito’ei grekeve:
‘’ini shqiptare pa ini grek’’ .
Me shume te dreite, organizata patriotike shqiptare ‘’Bi’t e Shqipes’’ ne Filadelfia(USA) e quain shkollen e tyre per mesimin e shqipes ‘’Gju’a e ziarrte’’, te ciles une tani i shtoi termin ‘’Mema e gjithe gju’eve’’.
Me poshte po (j)apim disa fiale te fialorit te greqishtes se lashte te mara nga çdo germe e alfabetit, per te kuptu me sakte ato qe une them.
Piesa e pare
Germa: Αα
‘’a’’ ne krye te fialve ka kuptimet: 1- a = i = hy, kuptim qe e marin te gjitha zanoret; 2- a = ashte, ne kuptimet qe perdor veriu shqiptar ‘’a ba, a piek, a dieg etj’’ dhe 3- a= jo; -kto (j)an kuptimet qe ka ‘’a’’ kur ndodhet ne krie te ni fiale, kuptime qe ne fakt i mer ç’do zanore.
-αγει'ρω - a-gji'ro [a + gji - ir = a(ashte) + qe - hyr = hyn, fut; mbleth, grumbullon; -me gr. e sotme do qe: ''ine - pu - bi'', perputhia esht vetem me shqipen], thon [αβε'βαιη - jo e sigurt orgjina, e pa vertetuar] = kuptimet e dhena ne fialoret greke jane: mbleth, bashkoi, grumbulloi.
-αγορα' - a-gora' [a + go - ra = a + q - ra(ry) = ryn, grumbullohet; turm/ ryn; blen; kemben; -me gr. e sotme do qe: ''ine + pu - beni'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], thon nga [αγει'ρω] = kuptimet e fiales te dhena ne fialoret grek jane: vend i grumbullimit te popullit; pazar; grumbulli i nierezve ne pazar/ bleria, maria e ni malli; shitia.
Gjat zberthimit kemi ber edhe kthimet ne ‘’y’’ dhe ‘’h’’ te cilat nuk kan qene ne ate periudhe, pra ‘’i, a, e, o, u = hy/ ish, eshte; in=hyn; ra, ri etj = ry; is = hysh; etj’’.
-αγοραστη'ς - agoras-ti's [agoras + t - is = bleres + te – ish; -me greq. e sotme do qe: ‘’agoras – na – ine’’], nga [αγορα'ζω] = kuptimi i dhen nga greket: ai qe vete per blerie.
-αι'μα - e'ma [e(hy) - ma = hy - ba = qe hyn - ba], thon [αβε'βαιη - jo e sigurt orgj. e fiales], -me gr. e sotme do qe: ''bi - kani'', perputhia esht vetem me shqipen] = kuptimet e dhena nga greket: gjaku, gjaku i ni gjallese/ vrasie, therie/ lidhie gjaku, fis; origjin.
E kemi thene ne parathenie se jo gjith fialet e greq. se lashte perputhen me fialet e sotme te shqipes, por zberthimi i tyre be’et vetem me shqipen dhe aspak me greqishten e sotme.
-αιω'ν - e-o'n [e-on = eshte - hyn = q - hyn = hyn; iken, kalon; -me greq. e sotme do qe: ‘’ine - bi‘’, perputhia si kudo eshte vetem me shkipen] = kuptimet e dhena nga gjutaret greke jane: periudhe, periudhe e vitit/ stine; kohe/ periudhe iete; ieta e niriut/ moshe/ brez i ni moshe nierzish te ietuar ne ni periudhe te caktuar/ periudhe shume vieçare; shekull// periudhe kohe e pa mbarim.
-αιω'νιος – eo’nios [eo'n – i - os = koh - i(hy) – ish; -me greq. e sotme do qe: ‘’eon – bi - ine’’, perputhia eshte vetem me shkipen, se edhe ‘’eo’n’’ zberthehet vetem me shkipen], nga [αι'ων] = kuptimet e dhena nga gjutaret grek jane: periudhe kohe e gjate.
-α'κανθα(= αγκα'θι = aga'thi = gjemb; etj) = a'-kan-thi [1- a(asht) + k - an(hyn) - t - ish = qe hyn; 2- a(jo) + k - an(hyn) - t - ish = i veshtir, jo hyn; jo ben; -me gr. e sotme spiegimi ''1'' do qe: ''ine + pu - beni - na - ine'', si kudo perputhia ne zberthim eshte vetem me shkipen] = kuptimet nga gjutaret greke jane: hosten, bodec, thumb; gjemb, çdo bim me gjemba; halat(gjembat e peshkut); çpimi, thumbimi/ veshtiresia.
-ακη'ν - a-ki'n [a(jo) + k - in = jo + q - hyn = jo hyn, jo levis; -me gr. e sotme do qe: ''a - pu - beni'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen], nga [ακη'] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: ngadal, me qetsi.
-ακμη' - akmi' [a(hy) – k – mi = hy-q-be; -dhe: a-k-m-i(hy) = asht - qe - m(be) - i(hi, hy) = asht qe ben hy = hyn, futet/ mai; kre; teh, pres; kulm; -me gr. e sotme do qe: ''ine - pu - kani - bi'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen], thon nga [α-κα'μνω] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: maia, teha e preses se çfardo arme qe çpon apo pret; piesa me e lart e ni peme(mali etj)/ zeniti(kur dielli eshte pingul); kulmi i ni stine; kulmi i shperthimit te luleve/ kulmi, momenti me i mir i çdo gjei/ çdo gje me mai/ piekuri maksimale; piekuri seksuale, arritie ne kulm.
-α'κρα - a'kra [a-k-ra = ashte - qe - ra(ry) = fillimi, maia, kreu, ajo qe ryn e para ; -me greq. e sotme do qe: ‘’ine – pu - bi’’, si kudo perputhia eshte vetem me shkipen] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: fundet, ekstremet, fillimi dhe fundi i ni diçkaie, skaiet; piesa me e siperme e ni trupi(kre = kok, mai)/(koka) qendra kryesore, qendra dreituse per çdo gje/ piesa me e rendesishme e fortifikuar(rrethuar), kalaia, forte'sa kryesore(akro'poli).
-α'κρος - a'kro-s [a(ashte) - k - ro(ry) - ish = akri, kre, kok, mai; (= q-ry) - ish; -me gr. e sotme do qe: ''ine + pu - beni - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: mai, kre, kok, fillimi, fillimi i ni trupi te zgjatur, piesa e siperme e ni trupi, kreu; i fillimit; fillimi, hyria/ ekstremet e zgjatura te ni trupi, kembet, duart/ kreu(paria) i ni shoqerie/ i skaishem, ekstremist, i dhunshem, nevrik i pa permbaitur/ maia e ni peme apo mali, piesa me e lart e ni trupi; siperfaqe e ni trupi/ gje e zmadhuar me shume se sa duhet, hiperbolike.
-ακρωτη'ριον - akro-ti'-rion [akri(= kre, an, buz, mai , kok) + te rin(te ryn); -ku: ‘’akri = a(ashte) – k – ri(ry) = ashte – q – ry = hyria, kreu, koka, maia, aio qe ryn e para’’; -me gr. e sotme do qe: ''akri - na - beni'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: çdo ane, breg, buze, skai, pies ansore(e tokes, detit, anies, e ni rrobe); buzet e takimit, futia e aneve te 2 sendeve apo vendeve tek niri-tietri, buzet ansore te takimit te 2 gjerave/ ekstremet(kemb,duar,kok) te ni trupi/ buzet e çatise se shtepise/ vendet e ngritura ku fiksohen skulpturat.
-ακτη' - akti' [a-k-t-i(hy) = a-qe-te-i(hy) = hyria, ana, buza, bregu/ qe hyn, e imet, etj; -afersisht si: ''akros''/ -dhe: çdo gje qe i(hy); -me gr. e sotme do qe: ''ine - pu - na - bi'', perputhia si kudo eshte vetem me shqipen], nga [ακτο'ς] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: bregdet; gadishull; shkemb i fut ne det/ lartesi/ çdo gje qe rrihet e coptohet, bluhet, behet i imet si pluhur qe futet(gruri i rrahur, mielli, buka)/ çdo gje e imet apo me mai qe ka vetin e futies diku tieter, apo qe i(= hy = ndan); çdo gje e futur; çdo gje ku mund te futet diçka(arkivol, varr; themelet e ni ndertese)/ futia, fitimi nga ni biznes; pasuria; -dhe çdo gje tieter qe i(= hy, futet, ryn).
-ακτι'ς - akti's [a + k-t-i-s = a(asht) + qe-te-i(hy) - ish = qe hyn, qe futet, qe deperton; -ose: ‘’a(hy) – k – t – is = hy-q-t-ish’’; -me gr. e sotme do qe: ''ine + pu - na - bi - ine'', perputhia si kudo esht vetem me shqipen], (ne Sanskrite, ''aktu'' = a - k - t - i(hy) = a(asht) - q - t - hy'' = rreze, rrezatim/ nate) = rreze, ndriçim/ çdo gje qe del dhe largohet nga ni qender; rrezet e ni rrote qerre; rrezet e diellit; rrufe/ dita/ fama, lavdia/ çdo gje qe hyn(deperton).
-αμαδρυα'ς - ama-dru-a's [a'-ma + dru - is = hy ba(krimb) + dru + as(asht) = hy - ba + dru + asht = krimb druri asht; -me gr. e sotme do qe: ''bi - kani + ksillo - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen], nga [α'μα + δρυ'ς = krimb+dru] = kuptimi i dhene nga gjutaret greke eshte: larva, krimbi i druve.
-αντι'φασις - anti'-fas-is [anti - fash(thash) - ish], nga [αντι'φημι- anti-fi'mi = anti - fem(them); -fial qe nuk perdoret fare ne greqisht por qe esht ne perdorim ne gjith Shqiperin e mesme dhe te veriut dhe qe eshte zhdukur nga fialori i shqipes, duke qen ne perdorim ne gjysmen e Shqiperis(ne veri)] = kuptimet e dhena nga gjutaret greke jane: kontradikte me fial(fash, thash)/ propozim i kundert/ pergjigje/ debat/ anti thenie/ anti fem.
-αντι'φημι - anti'-fimi [anti - fem(them)], nga [αντι'+φημι] = flas kunder dikuit/ kundershtoi, anti fem(them).
-αντλι'α - antli'a [1- anti + l - i(hy) - a = anti + le - hy - asht = e nxier; -dhe: 2- an - t - li - a = hyn - t - le - a = qe hyn; -rasti ''1'' me greq. e sotme do qe: ''anti + afini - bi - ine'' asni perputhie, perputhia ne zberthim si kudo esht vetem me shqipen], nga [α'ντλος] = kuptimi i dhene nga vet gjutaret grek eshte: vendi ne te cilin grumbullohet ui/ mieti me te cilin pompohet(nxiret) ui/ hambari i anies/ ui i barkut te anies.
-αποι'ητος - a-pi'i-t-os [a(jo) + be - t - ish/ -ose: jo + bë - i(hy) - t - ish; -me gr. e sotme do qe: ''a + kani - bi - na - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen], nga [α+ποιε'ω-ω] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret grek jane: jo be, e pa be, qe nuk u be/ qe nuk mund te behet/ e pa dreitushme, e pa rregullushme/ e pa be, e pa mbaru/ e pa pershtatshme/ e thiesht.
E kemi thene edhe ne parathenie se ne lashtesi nuk ka pas ‘’b = bë, ba’’, eshte fut me vone dhe ka zvendesuar format ‘’fa, pa, ma’’ dhe disa here ‘’vë, va’’.
-αποκαλυ'πτω - apo-kali'pto [ap, hap + mbulesen(= kalimen) = zbuloi; -‘’kali’ma = mbulese = ka – l – i(hy) – ma = qe – le – hy – ba = qe hyn, qe vesh, qe mbulon’’], nga [απο' + καλυ'πτω] = zbuloi, (h)ek mbulesen(kalimen)/ zbuloi, bei te dukshme// zbulohem, be’em i dukshem.
-αποκα'λυψις - apo-ka'lips-is [ap(hap) + mbules - ish = zbuloi] = hap mbulesen(kalimen), zbulim.
-α'τρητος - a'-tritos [a(jo) + t - ri(ry) - t - is = jo ryn/ jo çpon; -me gr. e sotme do qe: ''a + na - bi - na - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shkipen] = e pa çpushme/ ai qe nuk çpon(qe nuk ryn).
-α'τρυτος - a'-tritos [a(jo) + t - ri(ry) - t - ish = jo - ryn], nga [α-(jo) + τρυ'ω] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: jo perulet(ryn), jo nenshtrohet/ i pa lodhur; qe nuk nderpritet// i ngathet, qe nuk levis(ryn) shpeit/ (rruga) e keqe, e veshtir; e pa kalushme, qe smund te rysh.
-αυλη' - auli'(avlli’) [a - u - li = a(asht) - u(hy) - le] = vend i rrethuar pran shpis/ vend i rrethuar per bagtit(stall/ vath)/ shpi banimi.
-αυλοποιο'ς - aulo-pi-os [auli(avlli’) - be - ish], nga [αυλο'ς + ποιε'ω] = ai qe ben auli(avlli). (rastet ''pi, fi, mi, vi'' tashme jan zvendesuar me ''bi = be, bei'').
Δδ
-δαι''κτη'ρ - dai-kti'r [dai + k-t-ir = ndai + q-t-hyr = e dan, e ndan; -me gr. e sotme do qe: ''kovi; horizi + pu - na - bi'', perputhia eshte vetem me shqipen], nga [δαι'ζω] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: ai qe dan, qe pret, qe copton/ qe ther, qe vret, vra'ses; diktator. Sinoni'me: daikti's, dai'ktor(diktator).
-δατε'ομαι - dhate'ome [date'ome = da - te - o(hy) - me(be) = nda-te-hy-be; -nga: ''da' = d - a(hy) = te - hy = hyn, da, nda''] = dai/ dai me dysh/ dai diçka me dike tie'ter. (me gr. e sotme do te qe: ''mirazo + na - bi - kani'', -kur me shqipen perputhia eshte e plote ).
-δατη'ριος - dhati'rios [da + t-iri-os = da(nda) + t-hyri(ben)-eshte] = ai qe ndan diçka; -me gr. e sotme eshte: ''mira'zi(hori'zi) + na - bi - ine'', -asni perputhie(as ne rrez e as ne mbares) perputhia me shqipen eshte e plot dhe kio eshte per gjith fialet e greq. se lasht.
-δατητη'ς - dhatiti's [da' + t-i(hy)-t-is = da', nda' + t-hy-t-ish = nda te hysh, da te besh] = ai qe dan. (me gr. e sotme do te qe: ''mirazo + na - beni - na - ine'' kur me shqipen perputhia eshte e plote).
-δε'κομαι - dhe'kome [de + ko-me = do + qe - be; -nga: ''de', de'o = du, dua = d - e(hy) = te hyi, te afroi, te mar = de, do, dua''], nga [δε'ω = de, do; dua, kam nevo'i] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greket jane: de, do, dua, prano'i, kam nevoi/ ma'rr, etj. Sikurse [δε'χομαι].
-δρα'μα - dhra'ma [d - ra(ry) - ma = te - ry - ba = ryn; ndoth; ndodhi/ te ryn, te ngarkohet, detyre; -me greq. e sotme do qe: ‘’na – bi - kani’’, si kudo perputhia eshte vetem me shkipen], nga [δρα'ω] = dram, vepri'm/ ndodhi, ngja'rie/ veper teatra'le/ tragjedi'/ detyrim; detyre.
-δραματοποιε'ω - dhrama-to-pie'o [drama + te - pieo(bei); -me greq. e sotme do qe: ''drama + na - ka'no'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], nga [δραματοποιο'ς] = bei dra'ma/ dramatizo'i diçka.
-δραματοποιο'ς - dhrama-to-pio's [drama + te - pi - os = drama + te - be - eshte], nga [δρα'μα + ποιε'ω] = ai qe ben dra'ma per tea'ter. (fiala eshte shqip, me gr. e sotme do te qe: ''drama + na - kani - ine'').
-δριμυ'ς - dhrimi's [d - ri - mi - is = te - ry - be - ish = qe ryn, qe deperton, qe hyn, qe ryn, qe futet; -me gr. e sotme do qe: ''na - bi – kani - ine'', asni perputhie, perputhia si kudo eshte vetem me shqipen], thon [α'γνωστη - pa niour orgj.] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: depertu's, i mpret, i holl, çierres/ die'ges/ i hidhur/ i mprehte; me mai, me teh te mpre'hte; i eger, i ashper, i rrembyer, depertus/ ietsor, i gjall/ i nxet, dieges; nevrik/ i afte, i zo'ti.
-δρο'μος - dhro'mos [d - ro(ry) - mo - is = te - ry - bo - ish = ryn, ecen para, udheton; vrapon/ ryn, sulmon, futet; -me gr. e sotme do qe: ''na - bi - kani - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], thon nga [δραμει'ν(nga: θε'ω – te’-o, ose: τρε'χω – tre’ko)] = vrapi'm/ vend per vrapim/ she'sh/ ndeshie, gare; luftim/ ndeshie ne rruge/ udhetim/ stadiu'm/ rruge, u'dhe/ rruge(piste) ne stadiu'm.
Εε
-ει'ρων - i'-ron [i(ish) + ryn = ryn, çpon; ngacmon; pyet], thon [αβε'βαιη - jo e vertetu] = ai qe ironizon, qe te tiera mendon dhe te tiera thot, ai qe tall/ talles; mashtrus/ ngacmus.
-ειρωνει'α - ironi'-a(ashte) [tallie; çpim(ryn), ngacmim - a] = tallie/ ben sikur s’di gje per diçka.
-ειρωνευτη'ς - irone-uti's [ironi + u(hy) - t - ish; -me gr. e sotme do qe: ''ironi + bi - na - ine'', perputhia si kudo eshte vetem me shqipen] = ai qe ironizon(tall, shpon, ngacmon)/ ai qe ben sikur s'kupton.
-ε'ρχομαι - e'r-kho-me [hyr - qe - me(be) = hyi, shkoi para/ hyi, futem; -me gr. e sotme do qe: ''bi - pu - kano'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], thon [αβε'βαιη - e pa sigurt, -thon ndoshta nga *hε'ρ-χο-μαι] = kuptimet e dhena nga gjutaret grek jane: udhetoi; vi'; shkoi diku/ vi' per ndim/ fus ne men diçka/ udhetoi me anie/ jam, ndodhem/ ndoth/ dal; lind; kriohem/ bashkbisedoi me dike/ perplasem me dike/ hyi ne diçka te pa niofur/ ndeshem(luftoi) me dike/ rritem, zmadhohem/ dua, dashuroi/ provoi diçka/ perqendrohem ne diçka.
-εσχατι'α - es-khati'a [1- es + ka - t - i(hy) - a = eshte + qe - te - hy - a = qe hyn = mai, kre/ kufiri; -2- es(hysh) + ka - te - a = hysh + qe - te - ish = qe hyn = mai, kre/ kufiri; -ne se do e zberthenim spiegimin ''1'' me
greqishten e sotme do qe: ''ine + pu - na - bi - ine'' asni perputhie, perputhia si kudo eshte vetem me shqipen], nga [ε'σχατος] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret greke jane: mai; kre; fillim, hyrie/ kufiri i ni vendi/ piesa me e lart, maia e ni mali.
Ζζ
- ζαπληθη'ς - za-plithi's [za + plot - is = plot za(zë)], nga [ζα + πλη'θος(= pli'tos = plit, plot, shum)] = kuptimet e dhena nga vet gjutaret grek jane: shum popull(turm; plot)/ i zeshem, ze lart, za plot(plit), i zhurmeshem, zhurm plot. [ktu (j)epet ne perkthim ni kuptim i paster shqip te dy fialve ''za'' dhe ''plit = plot'', fial qe sot i ka ne perdorim vetem shqipia].
-ζηλοτυπι'α - zilo-ti-pi'-a [zili + ti - pi - i(hy) - a(ashte) = zili + te - be - hy - a; -me gr. e sotme do qe: ''zili + na - kani - bi - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], nga [ζηλο'τυπος] = kuptimet e dhena nga gjutaret grek jane: zili, hyrie e zilis.
E kemi then qe ne hyrie, se shkrimet me te zeze te çelur jane perkthimet e dhena nga vet gjutaret greke.
-ζηλωτη'ς - zilo-ti's [zili-t-ish = i zilis-te-ish] = ziliqar, qe te hyn zilia, ai qe nuk e do ta shikoi tietrin me mir se veten.(me gr. e sotme do te qe: ''Zili + na - ine'’, si kudo perputhia eshte vetem me shqipen).
Ηη
- ηγεμω'ν - igjemo'n [i-gje-mon = hy-qe-bon = hyn, shkon para, udheheq rrugen; eshte kreu, eshte maia (qe hyn i pari, qe udheheq); -me greq. e sotme do qe: ''bi - pu - kani'', perputhia si kudo eshte vetem me shqipen], nga [ηγε'ομαι] = ai qe udheheq/ ai qe tregon rrugen duke shkuar vet perpara/ udheheqes, komandant ushtarak/ kreu.
- ηγε'της - igje'tis [i - gje - t - is = i(hy) - qe - te - is = hyn, shkon para, udheheq; eshte kreu(maia) qe hyn i pari; -me gr. e sotme do qe: ''bi - pu - na - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], nga [ηγε'ομαι] = udheheqes/ komandant; igje'ti; pri's(prijs).
Θθ
-θεατρικο'ς - theatr-i-ko's [theatr - i(hy) - k - os = theater - hy - q - ish; -me gr. e sotme do qe: ''theater - bi - pu - ine'', si kudo perputhia eshte vetem me shqipen], nga [θε'ατρον] = aio qe lo'zet ne tea'ter, aio qe imito'het.
- θρυ'μμα - thri'mma [thri'ma = theri'me, theri'me buke, etj (eshte edhe ne fialorin e sotem grek, por ne perdorim eshte vetem ne shqip); -nga: ''the - rin - ma = te - ryn - ba = e imet; qe hyn/ e ry, e ndar''], nga [θρυ'πτω] = copa, therime; mbetie te ni thyerie apo shkatrrimi.
Ιι
-ιατρο'ς - iatro's [iat - ro - os = iet - ry - eshte = te ryn ne iet, te siell ne iet, te sheron, te kuron; -ku: ''iat = iet = i - at = hy - asht = hyn, levis; (j)eton''], nga [ια'ομαι = ia’ome = ie(t) – o – me = iet – hy – be = te hyn ne iet, te sheron] = doktori, mieku; qe sheron, qe lehteson dhimbien; qe te ri ne iet(qe te ry ne iet).
-ι'πταμαι - i'ptame [ip + t - a(hy) - me = ip(= hip, lart) + te - hy - be = lart - hyi(= shkoi) = fluturoi; -nga: ''ip = i - p = i(hy) - be = hyn; ngrihesh lart''; -me gr. e sotme do qe: ''pano + na - bi - kani'', asni perputhie, perputhia si kudo esht vetem me shqipen] = fluturoi.
Konkluzioni: Siç e pate nga gjith fialet qe zberthe’en ne fialorin e bere, zberthimi i greq. lashte be’et vetem me shqipen dhe aspak me greqishten e sotme qe eshte e perzi me te adhurit nga Lindia e Mesme dhe se parimi i ndertimit te fialeve eshte i bazu mbi foliet shqipe ‘’i, in, ir; ri etj’’ te ndertu kto me gjith lloiet e zanoreve per te rrit ndryshimin midis fialeve, qe fialet te (j)en te dallushme nga nira-tietra, gje kio e pa zbulu nga gjutaret deri me sot. Sigurisht jo gjith fialet e greq. lashte perputhen me shqipen e sotme, por se zberthimi i tyre be’et vetem me shqipen dhe aspak me greqishten e sotme.
Ne librin ‘’E verteta/ kush ini ju grek...?’’ do gjeni zberthimin e shume fialeve interasante qe i perdor gjith bota dhe qe kan kuptim vetem ne shqip
