Çamët, gjenocidi nën dritën e dokumenteve

Përkujtimi i viktimave çame

Për përkujtimin e viktimave çame nga gjenocidi grek për gati një javë radhazi u zhvilluan aktivitete nga më të ndryshmet, të cilat si fjalë bazë kishin “Çamërinë”.
Përkujtimi u hap me një koncert me këngë dhe valle çame në qytetin e Sarandës, duke u pasuar më pas nga përurimi i varrezave të Kllogjerit ditën e diel, dhe në po të njëjtën ditë u bë dhe një rikujtim i kalvarit të “masakruar” ndodhur 63 vjet më parë në pikën kufitare të Qafë-Botës, nga të përndjekurit e komunitetit çam, kalvar përkujtimor ky, që përveç mesazhit të vuajtjeve dhe dhimbjeve përçonte sikur të kishte kthyer rrotën e historisë pas, më qartë se kurrë dhe lidhjen jetësore, fizike dhe shpirtërore të këtij komuniteti me gjysmën tjetër përbërëse të tij, tokat e Çamërisë.
Vazhda vijoi me bërjen e një lutje ndërfetare në nder të viktimave të pafajshme çame, i pasuar më pas me hapjen e një pavijoni për këtë krahinë të Shqipërisë në Muzeun Kombëtar, me fotografi, publikime, punime artizanale, veshje çame etj., të cilat më vonë do të ekspozohen në shumë qytete të tjera të Shqipërisë.
Këto përkujtime që u bënë për hir të atyre që u vranë dhe u dëbuan nga trojet e tyre padrejtësisht nuk janë as gojëdhëna e as hiperbolizma historike, por me një efekt shëmbëllimi të njëjtë do të pasqyrojmë të vërtetën e gdhendur në dokumentacione të vitit 1948, për shërbim të shtypit, të marra nga arkivat e Ministrisë së Jashtme.

Persekutimi i çamëve në Greqi

Më 3 dhjetor 1946, zoti Kostandin Caldaris, atëherë (Ministër i parë) i Greqisë, i paraqiti Këshillit të Sigurisë, një memorandum, nëpërmjet të cilit akuzohej Jugosllavia, Bullgaria dhe Shqipëria, me pretendimin se këto vende nxisin luftën civile në Greqi, duke organizuar dhe furnizuar me armë kryengritësit. Komisioni i hetimit, i caktuar më 19 dhjetor 1946 nga Këshilli i Sigurisë, shkoi në Greqi dhe e konstatoi vetë të vërtetën. Përpara këtij komisioni nuk qenë vetëm përfaqësuesit e udhëheqjes jugosllave, bullgare dhe shqiptare që hodhën poshtë një nga një akuzat e rreme të grekëve dhe pohimet e dëshmitarëve të rremë të paraqitur nga kjo udhëheqje, por edhe populli grek, demokratët e persekutuar, të burgosurit të internuarit, të dënuarit me vdekje, familjet e viktimave të tmerreve të Xitos dhe xhandarmërisë, partizanët që luftonin në mal, organizatat sindikale dhe partitë politike demokratike, që u ngritën dhe akuzuan (Caldarisin) dhe regjimin e terrorit të vendosur nga monarko-fashistët dhe trupat britanike të pushtimit, si përgjegjës të situatës së vështirë që kalon Greqia dhe një rrezik për paqen në Ballkan. Akuzat e udhëheqjes greke ndaj Republikave Popullore fqinje e kanë burimin në urrejtjen që regjimi aktual grek ushqen ndaj këtyre regjimeve demokratike dhe mbi të gjitha janë synimet imperialiste të këtij regjimi, i cili ëndërron te pronësojë territore të reja në kurriz të fqinjëve.

Persekutime ndaj komunitetit shqiptar çam në Greqi

Konferenca e Londrës, që në 1913 vendosi kufijtë e shtetit të pavarur shqiptar, i la Greqisë, krahinën e Çamërisë ku banonin 60.000 shqiptarë. Qysh atëherë, gjithë udhëheqjet greke kanë ndjekur kundër këtij komunitetin një politikë të egër, të shkombëtarizimit dhe shfarosjes. Ata nuk i njohën kurrë të drejtën të kishin funksione të përbashkëta. Ju mohua edhe e drejta për të folur gjuhën amtare. Ajo u persekutua tmerrësisht. Në 1923, me gjithë protestat e çamëve dhe ndërhyrjes së Shoqërisë së Kombeve, mijëra çamë myslimanë u dërguan në Turqi dhe u ndërruan me grekë të Anadollisë. Gjatë Luftës së 2 Botërore, çamët morën pjesë në luftë krah për krah me EAM-in. Për këtë arsye, në qershor të 1944 dhe mars 1945, ata u persekutuan dhe u masakruan nga bandat fashiste të gjeneral Zervës, gjithë fshatrat dhe qytetet e Çamërisë u plaçkitën, dhe iu vu zjarri, popullsia u masakrua, gratë dhe fëmijët u përdhunuan dhe u vranë në mënyrë shtazarake, 23000 çamët që i shpëtuan vdekjes, u arratisën dhe emigruan në Shqipëri, ku jetojnë me mundime.

Deklaratat e emigrantëve çamë

Emigrantët çamë të Konispolit deklarojnë çka vijon, mbi masakrat e kryera nga bandat e Zervës. “Në maj të 1944-s bandat zerviste të komanduara nga Kolonel Kranja, Kapiten Lefter Strugari, Vasil Bardhuli, Koço Nikolla etj., në lidhje me komandën e qytetit, hyjnë në Paramithi në ora 10 të mëngjesit, të shoqëruara nga peshkopi i Paramthisë dhe u mblodhën në selinë e Greqisë, ku dhe vendosën masakrën e popullatës. “Me daljen nga mbledhja, në orën 3 të pasdites, ushtarët e Zervës mblodhën burrat e gratë, të parët në shkollën e qytetit, gratë në shtëpinë e Sali Hafuzit”. Këtu filloi tortura e burrave dhe përdhunimi i grave nga oficerët e ushtarët zervistë (emrat e të përdhunuarave nuk bëhen publike për arsye etike të gazetës). Të gjithë njerëzit që u gjendën nëpër shtëpitë e tyre, u masakruan shtazërisht nëpër rrugë. I quajturi Hasan Abdullah Mufiti, pasi u torturua u vra bashkë me gruan dhe dy fëmijët pranë një burimi. Fiq Abazi, dhe dy nga shokët e tij u therën në shtëpinë e këtij të fundit, Shazo Rustemi dhe vjehrra e saj u rrahën dhe u vranë në oborr të shtëpisë së tyre, duke u varur me kokë poshtë.
Thanas Rafti dhe pesë zervistë, pasi përdhunuan A. K. dhe motrën e saj i vranë, duke iu marrë gjithçka që kishin. Gruas Bibeko ia therën fëmijën në krahët e saj kur ajo po i jepte gji. Rreth muzgut, burrat e grumbulluar në shkollë, u nxorën grupe-grupe dhe u vranë në mënyrë çnjerëzore nëpër rrugë. Qazim Rexhepi me gruan, Besime Rexhepi dhe Tehat Nuhu u vranë pas shtëpisë së Halit Meqanit, Abedin Basko, Qani Basko, Omer Murati, Muhamet Kronjo, Jusuf Kronjo, Merushe Mershani, Gani Bolati u therën në vende të ndryshme të qytetit. Sanije Balati u dogj e gjallë me benzinë. Luf Balati dhe djali i tij 13 vjeç u vranë në oborr të shtëpisë. Gratë e mbyllura në shtëpinë e Sali Hafuzit, edhe pse vuanin nga uria, qenë rrahur dhe përdhunuar nga oficerët zervistë, derisa u sollën në Shqipëri një pjesë nga oficerët anglezë, kurse pjesa tjetër u soll në Shqipëri nga ushtarët zervistë. Gjatë rrugës, zervistët vranë dhe rrahën shumë gra, midis tyre Gjulo Brahimin. Para kalimit të kufirit shqiptar, në fshatin e quajtur Koskë, Jorg Konja dhe vëllai i tij, Grigor Koçua, Cel Koçua dhe Ilia Dakuqi, të gjithë nga fshati Pleshavicë, në lidhje me ushtarët, i mbyllën gratë në fermë, ku pasi i dhunuan, ata i morën gjithçka që ato kishin. Abedin Kronjon, 17 vjeç, e vranë dhe e bënë pjesë-pjesë. Një pjesë e kafkës së tij është ende në posedim të mbesës së tij, Fatije, që banon në Delvinë. Në këtë mënyrë janë shfarosur qytete dhe fshatra të tëra.

Në Parga u shfarosën 40 gra dhe fëmijë, midis të cilëve Izet Haxhi Mufiti, Hasan Sejini, Shyqyri Buredini dhe katër fëmijët e tij, Braho Duho dhe tre fëmijët e tij, Omer Bugjini me 9 anëtarët e familjes së tij, Abas Shuajipi dhe 2 djemtë, Xhelo Mulazini dhe dy fëmijët e tij.
Në Dermicë, Musa Çumani, Sulejman Diko, Demir Veizi,
Beshir Rustemi, Danush Hasimi, Izet Hamiti etj.
Në Vrahonë: Asim Abedini, Sali Nuredini dhe të tjerë.
Në Margëllëç: Qamil Abazi dhe Merjen Abazi.
Në Lops: Isuf Faiku, Sahko Braho dhe gruaja e tij Nurene.
Në Smartë: Dervish Vingo, Riza Shabani, Hysen Shabani,
Jakup Shabani, Mustafa Muharremi dhe Njazi Duro.
Në Koskë Shazije Shumani dhe djali i saj 3 vjeç, Abaz Jusufi, Elmas Rafati.
Në Shqefar: Isa Nushi.
Në Skropinë: tre gra dhe tetë burra.
Në Kardhiq, Karbunarë dhe Graboni 160 vetë të masakruar,
Në Skllaf, 12 vetë. Në Dollan, 22 vetë. Në Kallbam, 30 vetë. Në Shulash, tre gra, katër fëmijë dhe tetë burra. Në Riadul një plak 68 vjeç.
Pas masakrave të Paramithisë, në shtator 1944 bandat zerviste të komanduara nga Kolonel Kronjo, Ilia Koço, Aidhon Koço, Kalogjeropulo dhe të tjerë rrethuan Filatin. Natën e 15 shtatorit bandat zerviste hynë në qytet dhe menjëherë filluan dhunimin dhe vjedhjen e familjeve çame.
Pasi shuan instinktet shtazarake dhe vodhën me qetësi të plotë, ato mbyllën burrat në një shtëpi dhe nga ana tjetër dhe përdhunuan po me qetësi të plotë gratë dhe fëmijët. Gjithçka u vodh deri te skutinat e fëmijëve, ata përdhunuan edhe një grua 70 vjeçe të quajtur Xh., që e vranë pas pak. Ushtarët zervistë të armatosur me thika, shqepnin në dru gratë dhe burrat dhe i vrisnin pas i kishin rrahur. Gjatë gjithë natës dëgjoheshin veçse thirrjet dhe qarjet e vuajtjeve të grave dhe fëmijëve. Të nesërmen në mëngjes burrat u grumbulluan dhe u dërguan në Shtëpinë e Koçonit, ku u rrahën dhe u torturuan gjatë tri ditëve në vazhdim. Ditën e katërt 43 çamë u dërguan në Filat, në pronën e Xhelo Metos, ku 20 vetë të armatosur me kazma e bele i varrosën gjysmë të gjallë. Ja disa emra të personave të varrosur në këtë gropë: Maliq Turku, Brahim Loçka, Qazim Puso, Sulo Bere, Refat Karvani, Hilmi Goxhili, Sulo Ruço dhe djali i tij, Rexhep Ceka, Mero Mobili, vëllai i tij dhe i kunati, Hajredin Muharremi dhe djali i tij, Sani Halili, Duro Halimi, Qazo Galimi, Abdyl Sulejmani dhe vëllai i tij 15 vjeç. Ata që mundën t’i shpëtojnë këtij fati, u masakruan rrugëve të qytetit. Mete Ali, Xheko Kile dhe Arif Sorpi kanë qenë vrarë dhe hedhur në pusin e Xhelal Katerit. Malo Muka plak, 70 vjeç, i sëmurë, u vra në oborr të shtëpisë së tij. Fehim Osmani, Jusuf Osmani, Ali Beduli dhe djali i tij, Qazim Zaimi e Xhafer Petrovi, u therën pranë kishës. Tahir Musani që qe i sëmurë u çua nga nëna e tij deri në vendin ku u ekzekutua në prani të saj. Muharrem Shabani u sëmur qysh prej 6 muajsh, pasi i morën 10 lirat që kishte, e vranë në shtratin e tij. Abaz Laçen, pasi e zhveshën dhe e shpuan me goditje thike, e hodhën gjysmë të vdekur në oborrin e Jusuf Danes dhe pak më vonë në kabinet. Haxhi Capuli dhe Hilmi Beqiri, pasi iu hoqën dhëmbët e floririt, u vranë duke u goditur me thikë në oborrin e Hamit Musait. Këtij fati i qenë destinuar gjithashtu shumë fëmijë dhe gra të ardhur nga fshatra të tjerë. Zanë Muhameti, pasi u rrah nga 6 ushtarë zervistë, u vra në Vaner. Në të njëjtën mënyrë u vranë Dine Turku, Refat Çuko, Sami Tare, Riza Gallapi, Tafil Haxhi, Jusuf Lame, Esat Sejko (tuberkuloz), Haxhi Shameti, Adil Kili (i çmendur) Halit Muladini dhe motra e tij, të dy u vranë: i pari nën një fik, ku rrinte shtrirë i sëmurë, ndërsa e dyta para syve të të gjitha grave të Hikotrofios. Dy djemtë e Zenel Haxhiut u varrosën nën rrapet e Çerçizit, dhe të nesërmen kur zervistët mësuan se ata kishin dhëmbë prej floriri i nxorën nga varri dhe ua morën ato. Braho Babura dhe Mustafai u lidhën dhe i shponin me thika dhe gjatë kohës që i çonin te kopshti i Ziko Vetos, Mustafai, edhe pse kishte 12 plagë të shkaktuara nga thikat, mundi të shpëtonte dhe të kalonte kufirin. Në shtëpinë e Selfo Muhametit u gjendën 20 vetë të vrarë. Gratë e mbyllura në Hikotrofia kishin për ushqim veçse disa bizele të vogla të paziera dhe rriheshin dhe përdhunoheshin 45 ditë rresht. Më shumë se gjysma vdiqën nga shkaku i vuajtjeve, ndërsa të tjera që kishin arritur në një gjendje të padurueshme gjysmë të kalbëzuara u hodhën në kopshtin e shkollës ku dhe vdiqën. Gjendeshin më shumë se tre ose katër fëmijë të vdekur çdo ditë në oborr. Ushtarët dhe oficerët zervistë i merrnin me forcë gratë dhe vajzat që ju pëlqenin. Ata përdhunuan dhe një vajzë të vogël 12 vjeçe dhe shumë të tjera të kësaj moshe.

Pas 45 ditësh një komision i formuar nga Jorgji Camo, Panajot Strugari, Kalo Riqoti, Niko Fati dhe të tjerë, të shoqëruar me ushtarë zervistë, u dërguan deri në kufirin shqiptar. Në rrugë, dhe sidomos në fshatin Koskë ata vranë Azis Kapunin, fëmijë 10-vjeçar dhe përdhunuan të gjitha gratë, pasi ua morën të gjitha, ata i lejuan të kalonin kufirin. Një ditë pas arritjes në Filat, zervistët hynë në fshatin Spatar, ku banorët pësuan të njëjtin fat si të fshatrave të tjerë. P.C., pasi i prenë gjiret dhe e përdhunuan, e rrahën dhe e vranë në pronën e saj tek Guri i Muços. Në shtëpinë e Safo Grafës u vra një fëmijë 12 vjeç, si dhe një familje e përbërë nga 12 vetë. S.B. e përdhunuan dhe ia shpuan gjinjtë me thikë, por në sajë të errësirës ajo mundi të shpëtojë, duke u futur në territorin shqiptar. Kaso Telha, Jusuf Faik, Muço Cergani, gruaja e Zeno Meros, Taip Rustemi, Musa Rako, Hoto Musa dhe djali i tij, Servet Lare, Lul Meçe, Shasp Kalesha, Bahire Zeneli, Sulejman Vrimiça dhe gruaja e tij, Kele Nurçe, Sulo Saqe, Skënder Saqe 15 vjeç, Emin Dauti (i çmendur), Hainza Ismaili, Adem Beço dhe tre gra, Aishe Koçoni dhe djali i tij, Hava Rapi, Aishe Harapi, dhe shumë të tjerë u vranë në shtëpitë e tyre, ose nëpër rrugë. Në Voshtinë u gjenden 30 vetë të vrarë në shtëpinë e Mero Brahos 15 vetë, gra, burra e fëmijë, të ardhur nga fshatra të tjerë. Në shtëpinë e Meto Brahos 20 vetë u dogjën. Abdyl Myrçe, plak, 60 vjeç, u vra në Filat dhe u varros gjysmë i gjallë. Shumë të tjerë u sollën në Filat në shtëpinë e Koçanit, në rrugë Madan Arkif, Shaban Qafa, Sherpik Xhelo dhe të tjerë u vranë. Ata që nuk u vranë gjatë rrugës, u ekzekutuan 3 ditë më vonë në rrethinat e Filatit dhe u varrosën gjysmë të gjallë. Ja disa emra: Dine Haxhi Zeneli, Omer Hamiti, Refat Baçi, Hamza Ismaili, Hajro Jaho, Ceta Daqi, Qero Zoto, Liaki Duli, Feim Isufi, Daut Mihori, Saho Banushi dhe dy djemtë e tij, Ismail Telenzhe dhe djali i tij 10 vjeç, Shaban Isufi. Gratë u dërguan në Filat, të përdhunuara, të rrahura, të torturuara gjatë 45 ditëve dhe, më pas u çuan në kufirin shqiptar. Gjatë rrugës, ato pësuan të gjitha mundimet e mëparshme. Në janar po të këtij viti bandat zerviste u kthyen në Filat, ku gjetën popullsinë çame që ishin kthyer nga Shqipëria. Kësaj radhe ata vepruan më keq se më parë. Në Vaner i zunë rrugën popullsisë çame dhe kjo e tmerruar u kthye mbrapsht, duke u rikthyer sërish në Shqipëri. Pasi e kishin lënë popullsinë çame që të hynte, ata e pritën me të shtëna mitralozi duke e vrarë, dhe ushtarët zervistë u hodhën mbi popullsinë, e masakruan si kafshë të egra. Pas këtij sulmi, nuk shihje veçse krahë, koka fëmijësh, grash, burrash, si ajo e Zenel Tahirit dhe djalit të tij, Haki Bena dhe nënës së tij, Adem Lelja, Dalip Hamzali dhe më shumë se 100 vetë të tjerë. Tellalli lajmëronte se asnjë nuk duhet të priste në shtëpi familje çame. Kush mundi të shpëtonte kësaj kasaphane arriti në kufirin Shqiptar. Shumë nëna për të qenë të lira dhe që të ecnin shpejt hodhën fëmijët e tyre nëpër gëmusha. Asnjë grua, vajzë dhe fëmijë 12 vjeç nuk i ka shpëtuar përdhunimit nga ana e zervistëve grekë. Frika dhe ndjenja e vazhdueshme, zervistët që vrisnin ata që gjenin nëpër rrugë, bënë që të mos merrnin asgjë çka kishin në shtëpitë e tyre, që të vinim të zhveshur në Shqipëri.

Deklaruesit

Xhafer Abazi
Sulejman Zeneli
Halil Mahmuti
Servet Hoxha
Abdyl Hasani
Rexhep Gjylyka
Hakse Sulo
Kaho Xhaferri
Vehib Muço
Shahe Jusufi
Xhevde Riza
Skënder Mushi
Hava Riza
Tefik Sulejmani
Gjyslime Muharremi
Fuat Jahja
Isuf Shaqiri
Salo Xhaferi
Dervish Sulo
Muharrem Bejo
Sadik Zeta

Në deklaratat e bëra nga:
1- Rasat Resuli, me origjinë nga fshati Sollopi i nënprefekturës së Filatit.
2- Servet Selimi, nga po i njëjti fshat.
3- Rushit Abedini, me origjinë nga fshati Vallo i nënprefekturës së Gumenicës.
4- Dine Mani, me origjinë nga Filati, deklaruan midis të tjerave: Më 29 shtator 1944 në mëngjes filluan ekzekutimet në Spatar, si në Filat. Në Spatar u vranë personat e poshtëpërmendur:

1-Cafa Shaban Nuhu
2-Medan Arifi
3-Selman Koçomo
4- Halil Dine (i çmendur)
5- Emin Dauti Isa (i çmendur)
6-Aden Besho
7-Skënder Ahmet Isa
8-Hetem Xhelo Sulejmani
9-Hajredin Zenel Haxhi
10-Haxhi Zenel Haxhi
11-Omer Hamit Alushi
12-Refat Fejzo
13-Kaso Telha Seiti
14- Sul Emin Meçi
15-Shefqet Bako Hani
16-Qerim Zote Haruni
17- Shaban Çelo
18- Ferim Isufi
19- Musa Rako
20-Haki Kaso Avduliai
21-Avdul Nurçe
22-Gruaja e Ismail Koçanatit
23-Bahrije Zenel Haxhi
24-Pashe Fetah Çaluni
25-Gruaja e Myrteza Omerit
26-Nazu Mehmet Haruni
27-Kije Avdul Nuredin
28-Jaho Hajro Kroburi

Përveç këtyre, grekët vranë shumë të tjerë të nënprefekturës të Gumenicës, emrat e të cilëve s’i kujtoj dot. P.sh., në shtëpinë e Omer Shuaipit vranë 10 vetë, tek ajo e Mete Brahos vranë 14 vetë dhe i dogjën me benzinë; vranë 10 të tjerë në shtëpinë e Jasim Mehmetit, 36 vetë u vranë mbi vendin Vesht Zulës, 4 u vranë në Muzhaq, si dhe një fëmijë 8 vjeç.

Përveç këtyre ka pasur të tjerë të vrarë, të cilëve nuk u dimë emrat. Këtu më poshtë shënojmë disa vetë, me origjinë nga fshati Skopinë i Nënprefekturës të Gumenicës të vrarë në Filat.

1-Sako Baho
2-Bajram Sako
3-Myrteza Sako
4-Yzeir Selo
5- Refat Mehmet Haxhia
6-Xhemo Malo
7-Beqir Shabani
8-Hamdi Yzeir Selo

Këtu më poshtë po shënojmë emrat e të vrarëve në Filat, me origjinë nga fshati Sklave i Nënprefekturës së Filatit. Pasi i torturuan, atyre iu prenë hundën, veshët, iu nxorën sytë dhe më në fund i vranë.

1-Ali Hamiti
2-Hysnie Ali Hamiti
3-Kadri Ali Hamiti, 2 vjeç
4-Remba Ali Hamiti
5-Zenel Saliko
6-Sejdo Zeneli, 10 vjeç
8-Fetih Zenali, 6 vjeç
9-Bedrije Zejneli, 4 vjeç
10-Merushe Saliko, 18 vjeç
11-Hazbije Tahiri, 30 vjeç
12-Adile Tahiri, 5 vjeç
13- Refat Veii

Përveç këtyre, ka pasur edhe 10 vetë të vrarë në pyllin e Abaz Mero Cimos, të cilëve nuk u dimë emrat. Ne firmosëm gjithçka deklaruam:

1-Servet Zehimi
2-Ismail Halili
3-Reshat Resuli
4-Reshit Abedini
5-Murat Hamiti
6-Ismail Haliti
7-Dine Mani

E nënshkruara Zajo Tafil Haxhiu, nga Filati, ka asistuar në masakrat e shtatorit 1944, të kryera nga bandat e armatosura të qytetit;
“Pasi e sulmuan dhe e pushtuan fshatin e Filatit, bandat e armatosura filluan masakrat, vjedhjet dhe përdhunimet. Atëherë isha 12 vjeç, kur këta kriminelë pa zemër pushtuan vendin tonë. Isha një vajzë e vogël dhe isha e detyruar të ndërroja emrin dhe të quhesha Leni. Duke mbajtur këtë emër, munda të qarkulloja lirisht dhe të asistoja në prapësitë e këtyre bandave. Të premten pashë Abaz Laçon të shoqëruar nga Shuajip Metja, me qëllim që të merrte një hua, por me të dalë nga shtëpia ai u godit me thikë dhe u shfaros nga breshëria e automatikëve. Mua m’u kall tmerri nga thirrjet e tij dhe më shumë, kur dëgjova fjalët e tij të fundit!
Oh nënë! Kur arrita në pazar pranë hanit të fshatit, pashë Abdyl Nuçe, plak 85-vjeçar, që e rrihnin dhe e tërhiqnin si një qen të ngordhur, duke e zhveshur të tërin. Gjatë rrugës takuam shumë vetë të masakruar, fshatarë, fëmijë dhe burra. Në Cimati (Filat) pasi vranë tre burra, fashistët i hodhën në një pus. Dymbëdhjetë vetë gra, burra dhe fëmijë u masakruan në pyllin e Fotobelit. Të dielën babanë tonë e arrestuan, pasi e zhveshën përpara meje dhe vëllait tim Azis, ata e fotografuan dhe e lanë duke na thënë: “Mbajeni këtë për ta kujtuar! Ky qe lajmërimi me vdekje i babait tonë. Por kjo nuk mjaftoi, sepse pasi nuk mundën të hiqnin unazën nga gishti, ata ia prenë gishtat dhe rreth muzgut e ekzekutuan. Më pas ndodhi shpërngulja në masë e grave drejt Shqipërisë, kurse për sa më përket mua ndenja pranë tezes sime. Unë kam qenë e pranishme në skenat e lemerishme gjatë masakrave të shkurtit 1945. Masakrat më të mëdha, në të cilat kam qenë e pranishme, kanë qenë ato të shkurtit 1945. Të martën e shkurtit të 1945-s, Tasho Çifutin dhe shokët e tij na grumbulluan në shesh, dhe kështu morëm rrugën e mërgimit më shumë se 3500 vetë burra, gra dhe fëmijë. Bandat e armatosura na ndaluan në kodrat e Filatit, ata na ndanë, nga një anë gratë dhe nga ana tjetër burrat. Ata vranë burrat, duke i therur me thikë ose me shpatë. Tmerri bëri kërdinë, dëgjoheshin veçse thirrjet e agonisë të të vrarëve, të thirrurat e lemerishme të fëmijëve dhe grave që kërkonin njëri-tjetrin. Një tmerr më kapi kur pashë bandat e komanduara nga Kristo Kaçi, që rrinin si qenë të tërbuar, por më shumë u tmerrova kur pashë kokën e Haki Benes, që u lëkund një moment pastaj u rrokullis përtokë. Kam parë gjithashtu trupin e Dalip Hamzait të Verselës të bërë copa-copa dhe të vendosur në thes. Banditët shoqëroheshin nga gratë dhe fëmijët e tyre që mbanin shënim personat e vrarë. U tmerrova kur pashë tre të rinj të lidhur, të cilëve u kishin prerë veshët, hundën, u kishin nxjerrë sytë dhe rrjepur lëkurën. Gjatë këtyre masakrave gratë kishin për detyrë të merrnin gjithçka që gjenin në trupin e viktimave, deri rrobat dhe këpucët. Për mrekulli arrita të shpëtoja veten edhe vëllanë tim, Azisin. Disa nga ne arritën deri në Koskë. Të vonuarit pësuan një sulm të ri të bandave, ku burrat vriteshin, ndërsa gratë dhe fëmijët përdhunoheshin. Kur arritëm në territorin shqiptar ne gjetëm qetësinë dhe mirëqenien.

Disa dokumente në lidhje me trajtimin ndaj komunitetit çam në Greqi para luftës së fundit

Origjinalja mban firmën dhe shenjën e gishtit, dërguar Zotit Colban.
Telegram i përfaqësuesve të fshatrave
Kordhiqi – Dragoni

Sekretariatit të përgjithshëm
Udhëheqjes së Seksionit të Minoritarëve, Stamboll Gjenevë 12 shkurt 1926

Ne të nënshkruarit në emër të banorëve të fshatrave Kordhiqi e Dragoni protestojmë energjikisht kundër përpjekjeve të syrgjinizimit në Azi, duke qenë se edhe vetë autoritetet greke na njohën si shqiptarë. Ne ju lutemi thellësisht në emër të ndjenjave njerëzore t’i jepet urdhër përfaqësuesit Mandataire Epire për një kthim të shpejtë të pronave tona, me qëllim që të shpëtojmë nga një varfëri e padurueshme, sepse kemi 2 vjet që persekutohemi çdo ditë dhe pasuritë tona janë marrë.

Korfuz Via Quaranta 20.2.26
Filat
Mandataire Cousil S.D.N. Coumnixte “T
Stamboll
Directeur Section Minorites S.D. N.
Gjenevë

Me gjithë deklaratat madhështore të ministrit të parë grek që garantonte se qeveria është e frymëzuar nga qëllimet më të mira ndaj komunitetit çam dhe është e vendosur të dënojë rreptë pa mëshirë ata që i kanë bërë keq këtij komuniteti,
autoritetet ushtarake të Filatit veçanërisht kapiten Flono, komandat i përkohshëm i vendit, terrorizonte banorët myslimanë, shqiptarë, me gjithë mjetet çnjerëzore dhe barbare, i rrihte padrejtësisht dhe pa mëshirë, i kërcënonte me vdekje, duke deklaruar që me gjithë dëshirat e mira të Gjeneral Pangalos dhe premtimeve ndaj komuniteti shqiptar, ata do të dënojnë rreptë deri në shfarosjen e plotë të shqiptarëve myslimanë çamë. Mjaft në emër të ndjenjave njerëzore dhe drejtësisë! Ne ju lutemi të ndërhyni direkt për të shpëtuar popullsinë shqiptare të Filatit, që e terrorizuar nuk guxon as të dalë nëpër rrugë.

Në emër të banorëve të Filatit

Shkëlqesisë, zotit Mihala Kopulos
Presidentit të Këshillit
Athinë

Të nënshkruarit, shtetas helenë, me fe muhamedane dhe me origjinë shqiptare, kemi nderin, në emër të popullatës shqiptare që banon në zonat e Margaritit, Paramithit, Gumenicës dhe Filatit, të parashtrojmë me respekt Shkëlqesisë tuaj çka vijon:
Mirë që s’kemi asgjë të përbashkët nga ana e kombësisë me turqit, por megjithatë ne jemi nënshtruar shumë kohë masave të njëjta si ata, siç e dini ju, masa kufizuese të të drejtave tona të pronësisë dhe lirive individuale nga më elementaret: jeta jonë, nderi ynë, pasuria jonë gjendet qysh prej asaj kohe në mëshirë të të parit që i del përpara: kohët e fundit gjendja jonë ka arritur pikën kulminante: fshatrat tona janë pushtuar nga refugjatët; aktet despotike, të cilat këta të fundit kryejnë kundër nesh dhe pasurive tona janë të papërshkrueshme; sa më tepër, sikur kjo të mos mjaftonte, ne i jemi nënshtruar çdo ditë keqtrajtimeve dhe kërcënimeve nga ana e organeve të ndryshme administrative. Në prani të kësaj gjendjeje pikëlluese, ne kemi nderin t’i bëjmë një thirrje të zjarrtë ndjenjave humane të Shkëlqesisë suaj dhe t’i lutemi me respekt të dëshirojë të japë urdhrat e nevojshme që të vendoset një cak i vuajtjeve që na mundojnë që prej kaq kohësh.

Në emër të shqiptarëve të Epirit.

Grekët ndalojnë çamët të flasin gjuhën shqipe.

Një dokument i rëndësishëm është edhe qarkoja Nr. 59 e Prefekturës të Thesprotisë, në datën 11 tetor 1938, që u adresohet gjithë shefave të zyrave të Shtetit, Komunave të Prefekturës, në juridiksionin e së cilës është përfshirë një pjesë e Çamërisë shqiptare. Ja se ç’shkruan në këtë qarkore Prefekti Andronakis:
“Kam konstatuar që në zyrat e komunave, ashtu si dhe në ato të shtetit dhe në mbledhjet publike nuk flitet gjuha greke. Është gjë që të hidhëron të konstatosh që gjuha e pavdekshme greke është viktimë e moskokëçarjes dhe e qesëndisë, kjo gjuhë që prej shekujsh është mbajtur në nivelin që e meritonte dhe që ka përhapur në botë vlerat e saj intelektuale. Ne u tërheqim vëmendjen të gjithë patriotëve grekë dhe i bëjmë thirrje ndërgjegjes së tyre që të na ndihmojnë për të zhdukur këtë të keqe.
Ne ju urdhërojmë që në mbledhjet publike, në pazar, në kafene, dhe aq më tepër në zyrat e komunave dhe gjithë zyrat e Shtetit të flitet në të ardhmen veçse greqishtja. Nga ana tjetër, është e çuditshme për ne si grekë të mohojmë gjuhën tonë amtare që është një nga më të ëmblat.
Është ofezë dhe fyerje e dinjitetit tonë, të preferojmë një gjuhë tjetër nga tona që është e pavdekshme. Ne urdhërojmë zbatimin e kësaj qarkoreje, dhe shpresojmë të mos jemi të detyruar t’i kthehemi dhe një herë të njëjtit argumentim”. “Qarkorja që kemi në dorë duhet të lexohet edhe në kisha”.

Terrori monarko-fashist i ushtruar mbi popullatën çame, i parë nga shtypi grek.

Janina – Gazeta “Zëri i Epirit”, në numrin 145 shkruan ndërmjet të tjerash: “Nga të gjitha rajonet e Epirit, na vinë lajme mbi gjendjen, që është mjaft shqetësuese”. Nga Xhumerka na njoftojnë vrasjen e shumë mësuesve. Popullata demokratike e Pogonit është e terrorizuar. Nga e gjithë krahina e Epirit, monarko-fashistët dhe bandat e E.D.E.S. që qarkullonin kudo, duke drejtuar revolverët kudo, duke goditur me kamxhik, ata u bënë pasoja e vjedhjeve, e torturave dhe e plaçkitjeve. Kriminelët ballistë shqiptarë, që u kërkuan nga Shqipëria e Re Demokratike, për turp të “grekëve nacionalistë” gjetën strehim në Janinë. Na informojnë nga Filati se popullata e Çamërisë vazhdon të jetë e terrorizuar, terrori është shtuar me rrethimin e fshatrave. Ai që guxon të lexojë gazetat e majta, rrezikohet të zhduket. Popullata është shumë e shqetësuar nga fakti i sjelljes të Peshkopit Athinagora, i cili në vend të shqetësohet për bukën e përditshme të të varfërve, shëtit nëpër fshatra, duke mbajtur fjalime dhe duke u rekomanduar fshatarëve të bëjnë deklarata me anë të të cilave, ata duhet të thonë se çamët janë kriminelë, me qëllim që ata të mos kenë mundësinë të kthehen në shtëpitë e tyre. Incidentet në kufi, të shkaktuara nga një politikë e papërgjegjshme e qeverisë tonë kundër fqinjëve të Ballkanit, do të na çojnë me siguri në një katastrofë më të madhe se ajo e 1922-shit (Pjesë nga gazeta “Embros” datë 15 gusht 1945).
Gazeta “Agnostiçis” në numrin e saj 437, datë 11 korrik 1945, në një reportazh mbi situatën në krahinën e Filatit shkruan ndërmjet të tjerash:
“Në krahinën e Fushës banonin para lufte, dhe deri në çlirim shumë myslimanë çamë. Por gjatë muajve tetor-nëntor të vitit të kaluar, d.m.th., kur bandat e Zervës hynë në këtë krahinë, çamët, ata që shpëtuan nga masakrat – qenë të detyruar të niseshin për në Shqipëri”.

Persekutimet e pakicave shqiptare në Greqi, të përshkruara nga të huajt

Një korrespodente turke e gazetës “T.A.N.”, zonja Behixhe Bynjen, e cila ishte e shoqëruar nga dy gazetarë amerikanë, kur vizitoi Filatin e Çamërisë shkroi: “Ne kemi konstatuar se lajmet e burimeve greke sipas të cilave grupe shqiptarësh kanë sulmuar mbi territoret greke dhe kanë masakruar popullsinë duke djegur fshatrat, s’janë gjë tjetër veçse gënjeshtra. Në Filat, unë vetë dhe korrespondentët amerikanë, kemi parë me sytë tanë, dy gra dhe një burrë me kombësi shqiptare që ishin me duar të lidhura në anë të një kopeje. Më vonë mësuam se kjo kope ishte marrë nga grekërit në territoret shqiptarë, ku në të njëjtën kohë kishin arrestuar dhe marrë me vete personat e sipër përmendur. Ne nuk mundëm të afroheshim dhe të bënim ndonjë pyetje, se grekërit na e rindaluan këtë gjë brutalishtë”. Përsa i përket kërkesave mbi Epirin e Veriut, shkruan zonja Behizhe Burije, janë të njëjtat me atë të 1914.
” E vërteta është se pjesa më e madhe e popullatës. të kësaj krahine është shqiptare, dhe nga ana tjetër pakica mban lidhje të mira miqësore me shqiptarët
Në dhjetor të 1945 gjendej në Shqipëri, zoti.H.L. Hatchinson, M. P. Britanik, i Partisë Laburiste.
Ai foli për çamët,dy herë në vazhdim.
Beograd, e hënë – Zoti H.L.Hutchinson, laburist M.P. për krahinën RUSHOLME Manchester, i cili vizitoi Jugosllavinë dhe Shqipërinë deklaroi se gjatë sesjonit të ardhshëm të Parlamentit ai do të kërkojë krijimin e Komisionit Ndërkombëtar që duhet te merret me kthimin e refugjatëve Shqipëtar në vatrat e tyre, nga të cilat u dëbuan vatrat e tyre, tha ai, gjenden pertej kufirit grek.
Provat për çka ai sapo tha i kishte mbledhur gjatë qëndrimit në Shqipëri. Ai shtoi se 2500 anëtarë të pakicës shqiptare në Greqi janë vrarë dhe 85000 të tjerë kanë braktisur shtëpitë dy vjet përpara d.m.th. në epokën e fillimit të masakrave dhe terrorit, në duart e policisë greke “.
( Pjese e marrë nga News Chroniche, Numri i 11 Dhjetorit 1945).
Bashkimin Soyjetik.’
” Deputeti Britanik Zoti Hutchinson që vizitoi Shqipërinë në dhjetor të vitit 1945 ka bërë deklaratën e mëposhtëme përpara Parlamentit Anglez:
Gjatë qëndrimit në Shqipëri kam patur rastin të flas me shumë refugjatë të ardhur nga Çamëria. Bëhet fjalë për 25000 vetë që u dëbuan nga vatrat e tyre nga bandat terroriste greke nën urdhërin e gjeneral Zervës”.
Ata jetonin në mjerimin më të madh, nën tenda, përjashta, shtëpitë e vjetra të rrënuara dhe gjatë rrugëve. Qeveria shqiptare nuk mund të vijë shumë në ndihmë, sepse asaj i mungon gjithshka. Shumë nga ata tregojnë masakrat e kryera nga ushtarët e E.D.E.S; krimet ishin të tilla sa e ke të vështirë ti besosh në ditët tona. Une i kërkoj mikut tim Zotit Eden që është posaçërisht i ngarkuar me çështjet greke , të ndërhyjë pranë qeverisë greke në mënyrë që kjo të ndërmarrë inisiativën e një hetimi ndërkombëtar, kërkoj krijimin e një komisjoni ndërkombëtar për vendosjen e refugjatëve në vatrat e tyre, duke ju siguruar një jetë të qetë dhe paqësore.

Lorena Kollobani, funkyfish.com

“Shqiptarët e mi” dhe “Mali i Zi – yni”

Pashë një ëndërr. Sikur Mali i Zi dhe Kosova ishin bërë të pavarur. Kori në aulat e senatit të Washingtonit këndon himnin amerikan në gjuhën malazeze dhe shqipe, ndërsa refrenin e këndonin njëkohësisht në të dyja gjuhët.

Me dekret të të dy shteteve, në Sallën e Rrumbullakët, kufijtë janë shpallur si vende ku njerëzit nuk ndahen, por bashkohen, rojat e kufirit po ndërrojnë flamujt shtetërorë, të cilët i ngjajnë njëri-tjetrit. Tani kompozitorët e kompozojnë himnin shqiptar dhe malazez si kontrapunkt, merret vendim (i shqiptuar në anglisht) që fëmijët shqiptarë të mësojnë në shkollat e fshatit pasazhe të painkriminuara nga “Kurora e maleve”, kurse nxënësit e shkollave të mesme malazeze të krahasojnë pjesë nga Kanuni i Lekë Dukagjinit me Enciklikat e Shën Pjetrit. Ligji për multikulturën, i ndërtuar mbi parimet e Deklaratës për të Drejtat e Njeriut, nënkupton përfshirjen e “besës” në matricën e eposit heroik malazez, ndërsa pleqtë e Malit të Zi, në Ditën e Krishtlindjeve dhe në Ditën e Flamurit, të vajtojnë Mark Miljanovin si në ditën e vdekjes së tij...

*
Shoh një ëndërr sikur mua, i sëmurë për vdekje, më mban në duar një nënë plakë nga Prizreni dhe pëshpërit: “Çou, Rexho, çou djalo, se s’ka nana tjetër o!”, ndërkohë përreth meje çikat e Belasicës shtrojnë çarçafë të bardhë në shtegun ku do të kalojë kolona e UÇK-së, që mua, poetit, jo ushtarit, para se të më dalë shpirti, të më vendosin në gjoks, në vendin ku zemra ime rreh gjithnjë e më dobët, unazën e Skënderbeut: një përkrenare mesjetare në miniaturë e heroit kombëtar nga mali i Krujës.
Pastaj dëgjoj klithmën e shqiponjës, e cila zbret thikë mbi qytetin e vjetër tivaras dhe i vërsulet me kthetra kryqit të kupolës së manastirit benediktian.

Ngryset shpejt, sepse është vjeshtë, i ftohti ka filluar dhe mjegulla e Rumjes ka ra, por ajo s’mund ta mbulojë muzikën e dasmave myslimane të Goranës... Daullet e kërcimtarëve të Rugovës hyjnë në vallet çrmikase, ku vajzat u hedhin livandë dhe bisqe vojmësi, ndërkohë princat e Seocës, Godinjës, Limljanës, Draçevicës dhe Krnicës i thërrasin të gjithë Lekiçët, Lekoviçët, Orlandiçët, Pekiçët, Dobreçët, Lukiçët dhe Karanikiçët e tyre në parlamentin malazez për ta miratuar dekretin e kumbarisë së Krajnës me Sanxhakun e Shkodrës...
Dëgjohet nga larg thirrja e Krajlit Nikollë për vëllazërimin e tri feve.

*
Vazhdoj të shikoj ëndërr. Sikur nata është e pafund dhe e sigurt, se si në Durrës miku im, Ariani, më pret në sallën ngjyrë jeshile pastel, kurse unë i lutem të hedhim një valle dervishësh. Nuk pranoj të më shpojnë me gjilpërë majën e gishtit, por marr nga dora e mikut një gjethe borziloku dhe e vë në vesh – thith erën e shpirtit të ortodoksëve të mi.
Në atë kohë, veshi na kap këngën e furrtarit të sokakut të Gjirokastrës, ku gruaja e priftit të këtushëm kishte fshikulluar me thupër Enver Hoxhën fëmijë, kurse unë dhe Ariani filluam të përsërisim “aman-aman...” Pastaj ca shqiponja të fuqishme na marrin në krahët e tyre dhe na çojnë në një anije të linjës Sarandë – Ulqin. Anija është e bardhë, kuverta e saj është plot me pasagjerë të veshur me kanotiere të kuqe me mbishkrimin në cirilik: “Shqiptarët e mi” dhe në latinicë (latin) “Mali i zi – yni”.

*
Jam ende në ëndërr, kështjellë strehimi dëshirash, por tani një mik nga Vasojeviç më ka marrë me vete dhe më shpie në varrezat e tij. Lexoj në kryqet e varreve: Veshi, Bulati, Zogu, Kolashini, Leshi, Peraj, Gjurbaj.
“Të gjithë këta janë partizanë nga anët tona, rënë nga dora tradhtare”, më pëshpërit në vesh miku im.
“Cilët tradhtarë?”, pyes unë.
Ai përgjigjet: “Ata që nuk kanë besuar në komunizëm, nuk kanë besuar në vëllazërimin e popujve të botës, nuk kanë besuar unitetin në diversitet, ata që nuk kanë respektuar të Ndryshmin si veten e tyre.”

*
Kështu, më tej shoh ëndërr për një mision të pamundur, por diçka më thotë se kjo natë është mjaft e gjatë për të duruar galimatiasin fisnik. Një xhuxh plak, që ka hyrë në ëndrrën time pa radhë, kërkon të më mësojë historinë, më deklamon betime për identitetet, po e dëgjoj atë recitim në gjuhë të përziera ballkanike, një deklamim për atë sesi që nga trako-iliro-grekët është komplotuar kundër mirësisë njerëzore dhe naivitetit, por edhe për shpirtligësinë politike, kurse unë po ndiej, megjithëse shpjeguesit e ëndrrave më pëshpëritin se në ëndërr ndjenjat nuk ndihen, sesi në ëndrrën time ngjitet, si bollujcë që zvarritet vjedhurazi drejt folesë plot me zogj, mbresa se pikërisht ngulmimi në identitet ka sjellë humbjen e identitetit të tërë popujve dhe etniteteve tona ballkanike. Në ëndrrën time nuk mund t’i provoj askujt se identiteti nuk provohet por nënkuptohet, sepse, sa fillon me provat, rritet bezdia trako-iliro-greke deri në gjakderdhje, çka nuk e dua në ëndrrën time.

*
Ëndrra që dëshiroj të shoh për Malin e Zi të pavarur dhe të njohur botërisht dhe për Kosovën e pavarur multietnike dhe multifetare, ndoshta me të vërtetë po vjen dhe vendoset tek unë më fort se shpresat, me të cilat po më mbushin udhëtarët që kanë pushtuar krejt hapësirën e ëndrrës sime, pasi kanë dalë nga anija që i solli nga Saranda në portin e Ulqnit. Futem në turmën e udhëtarëve nga ëndrra dhe i kërkoj njërit kanotierën e kuqe. Ai e heq dhe ma zgjat, unë e vesh dhe ua tregoj me krenari të gjithëve.
Bërtas, sikur nuk dihet, sikur secili në ëndrrat e mia s’e ka tashmë të qartë, se slogani i përgjigjet dimensionit të shpresës. Fjalë të bardha në copën e kuqe prej pambuku në gjoksin tim: “Shqiptarët e mi” dhe “Mali i Zi – yni”.
Shoh ëndërr, sepse kam frikë të zgjohem. Sepse në ëndrrën time për të satën herë ndërfuten shqiptarët, të cilët po më ruajnë nga malazezët tanë, kurse shqiptarët tanë po shpëtojnë malazezët e tyre nga shqiptarët e mi, të cilët janë dhe malazezët tanë. Gjithçka sillet në hipnozën e dëshirave të mia, që fati ynë i përbashkët, i përvuajtur në pjesën e mirë të tij, të drejtohet në rrugën e bashkëjetesës, e cila nuk është aq larg, as aq e vështirë, në qoftë se arrihet të shkrihet “imja” dhe “jona” në një të vetme, të madhe, deri në ditën kur të bëhet realisht një jetë e përbashkët.


Atëherë do të vijë çasti kur për një dëshirë, për një shpresë dhe për një mundësi të tillë, nuk do të duhet ëndrra, pasi do të jetoj realitetin e jetës së përbashkët, të fatit dhe të ardhmes së përbashkët.
E deri atëherë... po shoh ëndërr.

Jovan NIKOLAIDIS, G.ALBANIA

Koloneli kundër shtetit :Po fshihni para grekëve historinë e Sarandës!

Më së fundi përfaqësuesit e shtetit folën! Kjo duhet marrë si një shenjë e mirë. Se tanimë, argumentet duhet të ballafaqohen. Se tanimë, nuk mund të ecet me hermetizëm. Se tanimë, palë të tjera ekspertësh duhet të përfshihen në debat. Ajo që është e rëndësishme, marrëveshja tashmë po diskutohet dhe duhet të diskutohet më tej me publikun në hollësi. Dhe, më e rëndësishmja, ratifikimi është shtyrë…


Përpara se të fillojmë të trajtojmë në veçanti njërën pas tjetrën argumentet e parashtruara nga shteti në mbrojtje të marrëveshjes aktuale, mendojmë se është e nevojshme të mbahen parasysh për çdo argument këto pyetje:

Cili është interesi i palës shqiptare në trajtimin e argumentit specifik?
Çfarë lejon dhe ndalon Ligji Ndërkombëtar (Konventa) në gjetjen e konsensusit për marrëveshje?
Dhe, ajo që është e më rëndësishmja – Cilat kanë qenë pretendimet (CLAIMS) e palës shqiptare në negociata? A ka pasur pretendime pala shqiptare apo jo?
Cilin parim ka ndjekur pala shqiptare: parimin a baraslargësisë apo parimin e barazisë? Sepse, ka pasur një debat të gjerë në çështjet e përcaktimit të kufijve detarë midis shteteve, por UNCLOS me Konventën e 1982, qartazi ka kaluar prej termit: thjesht “equidistance” (baraslargësia), në “Equitable principles - Relevant circumstances” pra, në “parimin e barazisë-kushteve specifike. A është marrë parasysh kjo në negociata?


***
Më poshtë ne do të trajtojmë argumente të përdorur nga shteti duke dhënë versionin që sipas mendimit tonë duhet të kishte mbrojtur shteti shqiptar me qëllim mbrojtjen e interesave kombëtare. Nuk do të merremi, ashtu siç merren përfaqësues të shtetit, me skica dhe grafika spekulative, duke mos iu drejtuar parimeve bazë të UNCLOS, prej së cilave Shqipëria më shumë se sa sipërfaqe, ka humbur dinjitetin e saj.
Më poshtë një pjesë e argumenteve që kanë të bëjnë me disa parime bazë të sendërtimit të UNCLOS.


2. A DUHET TË DEBATOJME MBI NJE SKICË?
Dua të them shumë miqësisht, se të gjitha argumentet grafike që janë sjellë, tregojnë shkoqur se kemi një kuptim të skajshëm, midis të dy anëve (në fakt ne jemi një anë… se jemi tanët… e nuk jemi përballë palës fqinjë…), dhe ato në vend të sqarojnë, nuk bëjnë gjë tjetër veçse e shtojnë hermetizmin. Ju keni marrë për bazë një “skemë” me të cilën në media, për efekte të perceptimit pamor dhe kuptimësi prej të gjithëve, është përfytyruar një “futje” në Otranto, ku veç vijave janë dhënë disa shigjeta si punë “synimi” apo “prirje”, gjithnjë në favor të idesë ilustrative. Kaq. Është spekulim të merret një skemë e cila e thotë qartë se është “vetëm për ilustrim/for illustration only” dhe ta keni “konsideruar sikur ajo të jetë, një hartë”, dhe aty kërkoni saktësi në paraqitjen grafike, që mirëfilli nuk e ka këtë qëllim. Studimi ka shumë skema të tjera që ju nuk i keni marrë për bazë. Në to vërehet pozicionimi sado skematik i pikës “150”, ku mund të krijohet ideja që shqyrtohet. Ndërkaq, prej jush pritet që të sillni hartën e fundit, mbasi koordinatat janë tamam “si një kriptogram”. A mund të veprohet në këtë mënyrë, duke mos sjellë hartën e shtetit që ju thoni “se e kemi, por nuk ia japim gjithkujt” (sipas një përgjigjeje në intervistë)?
Pse vallë do të duhet ajo hartë në të ardhmen, kur pikërisht tani do të ishte kaq e nevojshme për ta parë, jo vetëm ligjvënësit dhe studiuesit, por edhe çdo shqiptar?
Ashtu dhe për Sarandën që “ju nuk e gjeni dot…”, keni marrë fotografinë tonë nga gazeta “Standard” për të na e përplasur rëndshëm, “se Gjiri i Sarandës nuk është ai që kemi paraqitur…”
Shteti i bën sqarimet duke përdorur materialet hartografike dhe gjeodezike të marrëveshjes. Ndërkaq, sot e tërë ditën mbi ca skema vendosen vija e llogari, çka nuk është normale. Ky duhet të jetë serioziteti i shtetit?
Apo është pjesë e atij hermetizmi që e thamë atypari? Të gjitha i kam shumë miqësisht.

2. GJIRI I SARANDES
Sipas shtetarëve, Gjiri i Sarandës ashtu siç është paraqitur, nuk plotëson kushtet për t’u trajtuar si ‘Gji’ në marrëveshje, për të ndërtuar vijëdrejtat bazore.
Argumentet e paraqitur janë:
- Nuk plotëson kushtet nga pikëpamja gjeografike.
- Nuk është i pranueshëm përcaktimi i Gjirit të Sarandës nga Kepi i Qefalit deri tek Kepi i Demës (Ksamil). Kjo pjesë e bregdetit përbëhet nga një tërësi gjiresh më të vegjël (Gjiri i Sarandës, Gjiri i Limionit, Gjiri i Kasolles, dhe Gjiri i Baxhos).
- Nuk plotëson kushtet nga pikëpamja gjeometrike.
- Gjiri i Sarandës, siç është paraqitur nga oponenca, nuk plotëson kushtin e një gjiri sipas nenit 10 të Konventës.
- Nuk plotëson kushtet nga pikëpamja historike.
- Nuk ka asnjë ligj, asnjë vendim të Kuvendit, asnjë akt ligjor (VKM) apo qoftë edhe një vendim të Bashkisë së qyteti të Sarandës që të përcaktojë një status të gjirit si “Historik”.
- Nuk ka argumente historike apo arkeologjike.

Oponenca
Çdo shqiptar që mund të dëgjojë apo lexojë argumente të tilla do të habitet se siç e thoni, “ju nuk e gjeni se ku është Gjiri dhe emri i tij”!!
Ju nuk e gjeni dot se ku është emri i Gjirit të Sarandës, as në hartë, as në Regjistrin Lundrimor, as në Gjeografinë Fizike. Të gjithë shqiptarët duhet të ngelen të befasuar, ndaj këtij argumenti që sillni, gjersa thoni: “Gjiri i Sarandës nuk e gjeni kërkundi.” Është i futur atje në fund, por edhe “ai aq i vogël nuk i plotëson kushtet e Ligjit te Detit”.
Për këtë ju jepni argumente, nuk është as gji i mbyllur, dhe as gji historik. Ju përdorni Udhëzuesin e Lundrimit (!!!) dhe nuk na citoni Gjeografinë Fizike të Shqipërisë.
Si vallë nuk mund ta shihni shkoqur se si merr drejtimin Juglindor në një kënd prej 450, prirja e detit, duke na treguar dukshëm gjirin që ka drejtimin për tek qyteti dhe porti? Aty është edhe dhe emri që iu mungon: Saranda. Prej aty, ka një prerje aq të theksuar në drejtim të jugut, saqë në një vijë të drejtë krijon edhe bazën e vogël të trapezit. Pastaj fillon përsëri hapja në drejtin të Jugperëndimit, deri në kepin e Mertesës (Vrojtimit).
Veç kësaj, mos vallë iu duken 5.3 km thellësi një largësi e vogël!? Ndërkohë, fakti se janë disa gjire të vegjël në përbërje te Gjirit më të madh të Sarandës nuk do të thotë asgjë. Edhe Gjiri i Kërkyrës përbëhet nga shumë gjire te vegjël, por trajtimi është si gji i madh. Natyrisht, Gjiri i Kërkyrës plotëson kushtin gjeometrik, por GJIRI JONE I SARANDES plotëson kushtin HISTORIK. Dhe, prej andej duhet të hiqen vijëdrejtat bazore. Kjo është shumë e thjeshtë. Këtu bëhet fjalë për interesa të mëdha kombëtare dhe nuk mund të përjashtojmë pikërisht ato argumente që na japin të drejtën tonë për pretendime.
Po le të kalojmë tek argumentet tuaja, pse Saranda nuk duhet të quhet “Gji historik”.
Që në krye te herës kemi thënë se shteti shqiptar ka vajtur në bisedime i papërgatitur. Vërtet Gjiri i Sarandës nuk plotëson kushtin GJEOMETRIK të Konventës, por shteti ynë duhet të kishte ngritur pretendimin për GJI HISTORIK. Shteti ynë nuk mund të justifikohet me faktin se, “…NUK KA ASNJE LIGJ QE TE PERCAKTOJË KËTE STATUS”. Shteti e bën ligjin. Nuk ja bëjnë të tjerët. Duhej përgatitur baza ligjore dhe të shkonte e përgatitur në PRETENDIMIN (CLAIM), se gjiri i Sarandës është Gji Historik. Kemi bindje të plotë se argumente historike dhe arkeologjike ka me shumicë për ta trajtuar atë si të tillë. Natyrisht që pala greke do të kishte pasur kundërshtitë e saj për këtë gjë, por pala shqiptare duhet të kishte shkuar e përgatitur. Të gjitha argumentet e dhëna nga shteti, në fakt janë argumente që do të mund të përdoreshin nga pala greke. Por, shteti shqiptar do të thoshte: “Ja ku është baza ligjore, ja ku është ligji që e përcakton Gjirin e Sarandës me status gji historik, ja ku janë edhe argumentet”. Është shumë e rëndë që shteti mundohet të justifikohet me argumente që duhet të ishin argumentet e palës tjetër.
Faktorët që vlerësojnë dhe japin peshën e duhur të titullit historik në përcaktim të kufijve detarë janë:
• Ushtrim i autoritetit shtetëror për një periudhë të gjatë në përkim me titullin detar.
• Emri dhe njohja në vijimësi e këtij autoriteti.
• Reagimi, ndikimi, si mosnjohje nga ana e shtetit tjetër.
• Ato mund të jenë të drejta historike, në pasurinë dhe trashëgiminë kulturore, në peshkim, në kalim, ekonomike, gjeostrategjike.
• Një titullim historik do të thotë se, asnjë shtet tjetër nuk mund të ketë forcë për të ushtruar të drejta ndaj kësaj gjeohapësire detare që i referohet këtij titullimi.
• Titujt historikë, shmangin qenësinë e ndonjë titulli tjetër.
• Duke pasur konceptin e gjireve historike dhe rrënjën e tyre, koncepti i titullit historik, “mund të aplikohet në ujërat, jo vetëm të gjireve, por edhe të ngushtesave detare, të arkipelagëve dhe përgjithësisht tek të gjitha ato ujëra që mund të përfshihen nën zotërimin detar të shtetit.
Si është e mundur t’u dalësh e t’u japësh shqiptarëve një argument të tillë? Cili është interesi i palës shqiptare në këtë rast? Po a jeni të gatshëm t’u thoni shqiptarëve se edhe gjiret si ai i Tetranisit dhe Butrinit, të cilët i plotësojnë kushtin gjeometrik, nuk i kanë me ligj koordinatat gjeografike, kur në asnjë vend të botës nuk ndodh një gjë e tillë?!
Pa dashje, siç mendoj unë, ju në një farë mënyre kërkoni që të zhvishni jo vetëm në sy të shqiptarëve, por dhe të fqinjit tonë, Greqisë gjeohistorinë e Gjirit të Sarandës, që siç dihet është shumë e njohur prej palës tjetër, në kulturën dhe historinë tonë shumë të gjatë dhe të mbushur me plot mbijetesë dhe drama.

Kumtesa juaj nuk i bind shqiptarët.
Vetëm trajtesa për Gjirin e Sarandës, dhe “braktisja” që sipas mënyrës suaj i bëni në këtë marrëveshje, do të ishte e mjaftë që shqetësimi ynë i përbashkët t’ua sillte në vend shqiptarëve dinjitetin e tyre kombëtar.
Së fundi i qëndroj plotësisht argumenteve të mia duke thënë se, “është cenuar mëvetësia jonë shtetërore në përcaktimin e kufijve detarë në gjirin e Sarandës”.


3. GREQIA NUK ESHTE SHTET ARKIPELAG
Sipas përfaqësuesve të shtetit, në formë shumë të thatë deklarohet se: “Greqia nuk është shtet arkipelag”. Dhe, me këtë deklarim mbyllet i gjithë debati për çështjen e ishujve skajorë të arkipelagut të Ishujve Jonianë.
Oponenca
Së pari në asnjë moment nuk është thënë që Greqia është një shtet arkipelag. Por, konventa, në nenin 47 trajton në paragrafin (b) edhe nocionin “Arkipelag”. Ky nen duhej të merrej parasysh në negociata, pasi mospërfillja e tij shkakton humbje për Shqipërinë. Dhe, duhej të silleshin në vëmendje të negociatorëve precedentë të ngjashëm, ku efekti i ishujve në bashkësinë e tyre, siç është rasti i Arkipelagut të ujdhesave Joniane, për shkak të specifikes nuk është marrë parasysh.
Një nga “frakturat” që gjejmë tek UNCLOS, lidhet me atë se përveç shpjegimeve që jep për shtete të cilat janë tërësisht arkipelagorë, ka mungesë shpjegimi kur shteti është pjesërisht i tillë. Greqia, në pjesën kontinentale kryesore të saj (main land) është gadishull = siujdhesë. Përqark saj, lindje, jug, perëndim, ajo ka një shumësi ujdhesash, të cilat janë të grupuara në dy arkipelagë:
a. Arkipelagu i Ujdhesave Joniane
b. Arkipelagu i Ujdhesave Egjenane.
Atëherë vijat bazore matëse gjeometrike të ndarjes, paraqesin dy raste:
a. Kur ato mund të përcaktoheshin drejtpërdrejt nga Kontinenti.
b. Kur ato mund të përcaktoheshin, nga Kontinenti dhe nga Arkipelagët.
Midis fqinjëve, sikundër Greqia dhe Shqipëria, kemi një rast të veçantë, se ndarja e kufirit detar është i dyllojshëm:
(i) nga Dheu Kontinental i Republikës së Greqisë (mainland) që përkon me Ngushtesën Veriore të Korfuzit.
(ii)nga Arkipelagu i Ujdhesës së Korfuzit, ku si ujdhesë kryesore është Korfuzi.
Në një situatë të tillë, procesi i ndarjes së kufirit detar është i komplikuar, ndaj ai kërkon kujdes. Do të ketë tri lloje ndarjesh:
(i) Në Kepin e Stillos, Ujdhesa Tonga Shqipëria përfaqësohet në ndarje me Dheun Kontinental të Greqisë (main land), nga njëra anë, dhe nga ana tjetër me Korfuzin (main island), të Arkipelagut me të njëjtin emër.
(ii) Në të gjithë hapësirën që vijon përgjatë Ngushtesës Veriore të Korfuzit në drejtim të veriut dhe veriperëndimit, Republika e Shqipërisë (main land) ka përballë Arkipelagun e Ujdhesave Joniane.
(iii) Në kufizim me Ngushtesën e Otrantos, ka një syprinë ujore të tretë që duhet të ndahet midis të tre shteteve: Itali, Shqipëri dhe Greqi.
Fakti që secila ujdhesë apo secili shkëmb (si Barketa apo Serpa) është konsideruar si të ishte një ujdhesë e veçantë, tregon shkoqur se ka qenë një pretendim në tavolinën e negociatave nga pala greke e cila është pranuar nga pala shqiptare. Pra, ajo që thuhet nga pala jonë se nuk është arkipelag, hidhet poshtë nga realiteti i trajtimit të secilës ujdhesë apo “shkëmb” si të ishin pika të veçuara, si kepe në gjire (siç e pranojnë vetë negociatorët shqiptarë), ku nuk është bërë gjë tjetër veçse, virtualisht janë hequr “vijëdrejta bazore” që mbyllin ujërat e brendshme të shtetit tjetër, pra hamendësojmë se duhet të ketë qenë një pretendim i “heshtur”, “pa bujë”, “pa zhurmë” i palës greke, e cila në fakt e ka pranuar se ka një grup ujdhesash (arkipelag), por e ka fshehur atë me termin “ishull”.
Në marrëveshje është luajtur në nenin e parë të saj, duke u përmendur termi: “Kontinent dhe ishull”
Në fundndarjen tokësore midis Shqipërisë dhe Greqisë nuk ka një DSH standard (12 md), mbasi kemi të bëjmë me një ngushtesë detare në të cilën ndahen vetëm ujërat e saj. Vijuar në ecurinë e arsyetimit tonë, për DSH, në ngushtesë për vet hapësirën e kufizuar, nuk mund të ketë DSH standard, por ekziston një i tillë sa është brezi ujor, i ndarë përgjysmë, në vijën e mesme, të baraslarguar nga vijat bazore. Gjendja nuk ndryshon edhe ne drejtim të veriut dhe veriperëndimit, ku ngushtesa zgjerohet. Largësia nga bregu shqiptar në brigjet e Korfuzit ka një maksimum në drejtëzën 29.900 metër = 16.07 md. 12 md përkon me të drejtën e njërit shtet, kuptohet se secilës palë, në rastin e sipërm, i takon 8.035 md. Kaq do të jetë edhe DSH.
Po nëse vijat bazore do të pranoheshin nga Kontinenti, atëherë në matjen e DSH të Greqisë do të përfshihej jo vetëm gjerësia e ngushtesës, por edhe ujdhesa kryesore, Korfuzi. Ky kufi i parë është edhe fund-ujdhesa, ku përkojnë 12 md. Hapësira e afërt vijimore (Contigous zone) është në drejtim të perëndimit dhe pa ndonjë problem, për ndarje me Shqipërinë.
U cek se, ndarja ujore dhe e shtrat-detit midis të dy shteteve, ka dy pjesë të saj të cilat po i përsërisim:
(i) Midis pjesës kontinentale të të dy shteteve ( main lands) të Republikës së Greqisë dhe Republikës së Shqipërisë, që përkon me kundruallin, në Kepin e Stillos, ku dhe fillon Ngushtesa.
(ii)Midis Arkipelagut ujdhesor të Korfuzit dhe pjesës kontinentale (main land)të Shqipërisë.
Dhe, pyetja tjetër do të shtrohet nëse do të merret për bazë pjesa kontinentale për të dy shtetet, apo sipas veçorisë së mësipërme, ujdhesat e shpërndara rrotull Korfuzit (bashkësi ujdhesash)?
Kjo veçori është realitet që perceptohet, një realitet gjeohistorik, që nga zanafilla. Në kuptimin më të njohur popullor të fqinjërisë, në jug të Shqipërisë dhe bregun në veçanti, sa hedh sytë përtej, duket Korfuzi; aty janë brigjet ujdhesore, fqinje, mike, tradicionale, dhënë-marrëse, që në kohë të kohës. Aty pra, është një njësi gjeografike e Greqisë. S’do mend shumë, se edhe vijat gjeometrike matëse detare aty do të jenë. Mirëpo, sapo të përfytyrosh, pak më tej, në jug e juglindje, ke Dheun Kryesor të Greqisë (main land), atëherë je i detyruar që të veprosh në bazë të veçorive që të sjell vet Arkipelagu. Përqendrohesh në këtë gjeohapësirë matjeje e ndarjeje, për t’iu drejtuar UNCLOS. Ajo jep parime kryesore, duke të cekur “shtetin arkipelagor”, ndërkaq Greqia nuk është e tillë, por që përfshin dy arkipelagë, në vijim të Dheut të saj Kontinental.

Ndërsa në pikën (b) të nenit të cituar thuhet:
• (b) “Arkipelag” do të kuptohet një grup ujdhesash, duke përfshirë dhe pjesë të këtyre ujdhesave, përmidise ujore lidhëse si dhe tipare të tjera natyrore, të cilat janë kaq të afërta e të ndërthurura, që kësillojshëm: ujdhesat, ujorët dhe tiparet natyrore, në tërësi të tyre formojnë një entitet gjeografik, ekonomik dhe politik, ose që historikisht kanë qenë të tilla”.
Pas kësaj do të dilte edhe matja e llogaritja që kemi bërë ne, për të gjithë Arkipelagun e Ujdhesave joniane, dhe Korfuzin në veçanti që nuk e plotëson kushtin 1: 1 dhe 9: 1.
Kjo, automatikisht do të rrëzonte parimin e “ishull”, që citohet në marrëveshje, dhe të gjitha matjet do të kishin si vija bazore normale apo vijëdrejta bazore për gjiret që i plotësojnë kushtet gjeometrike. Ndërkaq, ujdhesa mëmë, Korfuzi do të ishte referimi ku do të merreshin vijat bazore normale dhe vijëdrejtat bazore (për gjiret).
Arritja e një përfundimi të tillë ka shumë rëndësi jo vetëm për ujdhesën skajore Othonoi, që është në drejtim të Otrantos (do të trajtohet në një syth të veçantë), por edhe për shkëmbinjtë në Kanalin e Korfuzit (Barketa, Serpa), të cilat kanë pasur një efekt në humbje të barazisë midis të dy vendeve, në përcaktimin e kufijve detarë.
Trajtesa jonë përqendrohet në parimet bazë të Konventës, midis të cilëve, shqyrtimi me kujdes i bashkësisë së Ujdhesave Joniane (arkipelag) si dhe ujdhesat (shkëmbinjtë) anësorë, prej të cilëve është cenuar rëndshëm barazia.
Është e qartë për të gjithë se ujërat arkipelagorë përbëjnë ujërat e brendshëm të një shteti, ashtu sikundër gjiret, dhe në ndarjen e fundit Republika e Greqisë është superiore kur fqinja e saj Shqipëria, ngelet në humbje të këtyre hapësirave të cilat janë në të njëjtin det dhe njësi gjeografike të tij.
Në praktikën ndarëse të shumë shteteve, ujdhesat e vogla janë injoruar në ndarjet detare. Kështu, në kufijtë Indi-Sri Lanka, ujdhesa Adams Bridge në të dy anët e kufirit nuk u përfillën. Një numër ujdhesash të vogla nuk janë marrë parasysh në kufijtë detare Iran-Katar, Danimarkë-Suedi. Në kufirin Itali-Greqi, ujdhesave greke u është dhënë një efekt pjesor. Përgjatë kufirit detar Jugosllavi-Itali, ujdhesat ish-jugosllave ndodhen shumë afër njëri me tjetrin, apo që për ujdhesat Kajola dhe Pelagruz, të cilat patën një efekt “nul” dhe u zgjidh me bisedime. Nëse të gjitha ujdhesat e ish-Jugosllavisë do të ishin si bazë nistore për vijat ndarëse bazore, mesorja (median line = vija e mesme), do të kishte një avantazh për Jugosllavinë, duke iu afruar më shumë kufirit bregor me Italinë. Në marrëveshjen midis Italisë dhe Tunizisë nuk merren parasysh disa ujdhesa italiane. Efekt pjesor i është dhënë edhe ujdhesës së Gotland (55.000 banorë), Suedi, në marrëveshjen në ish- Bashkimin Sovjetik. Marrëveshja midis Finlandës dhe Suedisë për përcaktimin e kufijve detarë në detin Aland dhe atë Baltik, u jep një efekt “0” ujdhesave Bogskar.
Pranimi nga pala shqiptare i trajtimit të ujdhesave dhe shkëmbinjve apo cektinave ranore detare në po të njëjtin “status” si “kepe...apo fund- vijë e zbaticës astronomike në Dheun mëmë ishullor”, është në fund të fundit dështimi më pikant në bisedime dhe humbja më e madhe për interesat e Shqipërisë, në përcaktimin e kufijve detarë midis të dy vendeve. Ujdhesa Mëmë Korfuzi do të ishte referimi fundor i vijave bazore. Matja dhe llogaritja që kemi bërë nuk është një hamendësim dhe dëshirë e autorit të studimit, por është një realitet ligjor i humbur nga ana e Shqipërisë. Matjet dhe llogaritjet tona kanë sendërtuar UNCLOS edhe në përgjithësi siç e thotë diplomati Hoxha, por edhe në veçanti, për secilin nen, mbështetur tek veçoritë që ajo shpërfaq për të dy vendet në pozicionin e tyre gjeografik.
Në trajtesa të mëtutjeshme do të rishqyrtohen pikat më nevralgjike të mosbarazisë.

“BARKETA”, UJDHESA TRAGJIKE
E vërteta që gjendet në arkivat e OKB-së dhe të të dy shteteve për ndarjen e kufijve tokësore nga Komisioni Ndërkombëtar, ka vetëm të rilevuar dhe përshkruar në harta të shkallës 1: 50. 000, kufirin tokësor. Në fundin e vijës kufitare me Greqinë, përballë ujdhesës Tonga, në krahë të kepit të Stillos, në buzëujin e dhe buzëdheun shqiptar të ndarë, ndodhet piramida e fundit kufitare dhe përshkrimet e kësaj vije, nr.79. Po nuk ka asnjë hartë topografike apo detare që të shënojë se ujdhesa e mësipërme, i përket Shqipërisë.
Përballë Korfuzit, në Gjirin e Tetranisit (Ksamil) ndodhet një bashkësi prej katër ujdhesash të cilat i përkasin Shqipërisë. Ndërkaq, përballë kepit të Mërtesës (Vrojtimit) në vijnë lindje/perëndim drejt Kepit Varvara (Korfuz), ndodhen të dy shkëmbore, Tignosso (Fanari) dhe Barketa (shkëmb), të cilat janë të pasqyruara në të gjitha hartat historike detare. Nëse gjatë ndarjes kufitare të Komisionit Ndërkombëtar është marrë parasysh mesorja që ndan ngushtesën detare në këtë vijë, atëherë del se Shkëmbi Barketa ndodhet rreth 60 metër në drejtimin e tokës shqiptare, çka tregon se për hir të baraslargësisë në Ngushtesë, vetëm Barketa duhet t’i takonte Shqipërisë, ndërsa Ujdhesa Tignosso përfshihet në arkipelagun e ujdhesave të Korfuzit.
Njoftimi që është dhënë në mediume shqiptare se Tignosso dhe Barketa iu është dhënë Shqipërisë nga Komisioni Ndërkombëtar, nuk është i besueshëm, derisa nuk kemi gjetur asnjë dokument, përshkrimor apo hartografik që të vërtetojë atë.
Barketa, qysh prej asaj ndarjeje tokësore të të dy shteteve fqinje duhet t’i përkiste Shqipërisë, për të respektuar parimin e baraslargësisë. Mirëpo, as kjo ujdhesë njoftuese e orientuese, nuk ka qenë në zotërimin shqiptar. Si dëshmitar historik dhe gjeologjik më i afërt me Dheun shqiptar ka ngelur në harrim, derisa kërrkush nuk është kujtuar ta kërkojë atë për menaxhim. Edhe vija kufitare e hartave shqiptare të botuar pas vitit 1913 nuk e përfshin këtë shkëmb në ujërat tona shtetërore. Në ndarjen sipas marrëveshjes së fundit, vijëdrejtat bazore, në mënyrë të padrejtë dhe pambështetje në UNCLOS, e nismojnë ndarjen ujërave prej këtij shkëmbi dëshmitar.


Prof. Asoc. Dr. Myslim PASHA**Kolonel në rezervë i Forcave të Armatosura të Shqipërisë

A duhet të shpallet qytetar nderi ky njeri, që i vetëm po përballet me këtë skandal shtetëror ?

Shqipëria do të hyjë në BE së bashku me romët e saj

Nga ngjarjet me të veçanta të jetës sime, ka qenë në Çekosllovaki, kur u bë Kongresi i pestë i romëve të botës dhe u ngrit flamuri shqiptar. Thosha me vete, “More Guri, ja, edhe ti dhe diçka të veçantë për atdheun tënd, bërë të ngrihet flamuri me shqiponjën me dy krerë mes flamujve të të gjithë botës”.


Sigurisht që nuk është mirë që burrit t’i shikojë njeri lot, por, unë atë ditë... Dhe as që u përpoqa Që t’i fshihja ato. Ma do mëndja që, romë e Shqipërisë dhe autoktonët kanë shkruar gjithmonë mirë,kanë qarë halle me njëri-tjetrin dhe kanë qenë krah njëri-tjetrit, kur na kanë rënë halle kombëtare se p.sh përballimi krizës kosovare. Edhe atëherë më kujtohet që ne bëmë çmos që të strehoheshin sa e sa familje refugjate kosovare dhe romët shqiptarë, u çelën zemër bujarë dhe e ndanë kafshatën e tyre me ta.A do të kishte lezetin e vet shoqëria shqiptare pa këngëtarët rromë, pa këngët e vallet e tyre? pa prezencën e tyre të bukur dhe që jemi mësuar të gjithë. Frederiko Garcia Lorka, py rrom spanjoll i njohur për poezitë dhe trimërinë e tij të pashoqe ka pas shkruar “Një vend pa romë është një vend pa liri”. Mirëpo ne vëmë re diçka të dhimbshme. Sa më shumë që varfërohet populli, se dikush po pasurohet shumë e dikush tjetër po varfërohet, aq më dendur po lindin e rriten ndjenjat raciste që populli shqiptar nuk i ka pasur.
Ne e kuptojmë – fukarallëk, maskarallëk. Mirëpo, shqiptarët dhe Shqipëria vetë, tanimë po kërcasin në dyert e BE-së. Në kuadrin e reformave që kërkohet nga ky gjigand i bashkëjetesës evropiane, si BE-ja, qeveria shqiptare po bën shumë përpjekje. Deri edhe ligji për martesën e të njëjtit seks është miratuar. Sigurisht, kjo për të plotësuar kërkesat që duhen për të hyrë në BE.
Mirëpo...po dale bre, siç themi ne nga Korça, po janë dhe romët. Po kush të pranon në Evropë ore, pa rregulluar e sistemuar problemin e romëve? Secili nga politikanët e të të gjitha krahëve e di fare mirë këtë. Ata e dinin edhe në vitin 2003, kur u miratua e famshmja “Strategji”, e cila mbeti krejtësisht në letër. Vetëm në kuadrin e mbledhjeve dhe çfarë ka bërë ndonjë nga organizatat e shoqatat e romëve, ndihmuar nga ndërkombëtarët.
Kur duhet bërë shumë më tepër. Do të sugjeronim që të ngrihej një ministri për problemin e minoriteteve, apo ndonjë drejtori e veçantë që të merrej edhe me punësimin, strehimin dhe sistemimin e romëve anembanë vendit. Që të gjithë organizmat rrome të vendit tonë, i njohin mirë kërkesat e vjetra që ua kam përsëritur së pari unë, autoriteteve shqiptare dhe miqve të mi të shumtë politikanë të cilët më duan dhe i dua. Çfarë u prish, more motra dhe vëllezër, nëse jepet rregullisht një orë në jave një program vetëm për romët? Në Televizionin Publik Shqiptar; nuk them për televizionet private. E sa është ajo djall kostoje financiare për këtë gjë kaq të ndjeshme?

Na zuri goja lesh për këtë kërkesë – vetëm gurët në trastë. Por romët e Shqipërisë – mbi 130 mijë, nuk kanë as gazetë, as revistë. Bëmë aplikim herën e fundit te një fondacion zviceran në Tiranë që të na ndihmonte të ridilte revista jonë e romëve, dhe prit e prit, më së fundi na thanë se fatura financiare ishte e madhe. U kërkuam së paku pjesërisht që të kontribuonte, së paku për disa muaj, nuk na kthyen më përgjigje. Faleminderit edhe për kaq. Fundja ka kaq fondacione shqiptare, po ka edhe ministri, ka shtet, e përse duhet të sakrifikojë, për sado që kërkuam ne, një fondacion i huaj?
Edhe për sa na kanë ndihmuar më parë për të nxjerrë gazetën dhe revistën, i falënderojmë që të gjithë me gjithë zemër. Ama romët shqiptarë nuk kanë as gazetë, as revistë , as dritare e televizion e as ndonjë radio. Romët janë shtresa më e varfër e popullit dhe ata nuk kanë fonde as të ngrenë TV privat e as të përballojnë fondet për nxjerrjen e revistës së tyre. Kjo gjë dihet; është e qartë për të gjithë. Edhe nëse është i kapur ndonjëri prej romëve, as që bëhet fjalë të investojë në këto pika të kulturës e arsimit.
Ama, kur të përmbushë edhe kërkesat e tjera të BE-së, siç u përmbushën ata për homoseksualët e martesat e tyre, Shqipëria do të vejë në provim. Për të hyrë apo jo. Dhe BE-ja do të pyesë në kor: “Shumë mirë që e paskeni rregulluar problemin e homoseksualëve dhe martesave të tyre. Edhe këto të tjerat, shumë mirë. Por...pa na thoni një herë, si është puna e romëve? Si, more, as revistë, gazetë, televizion e radio nuk paskërkan? Ahaaaaaa".

President i romëve shqiptarë të “Amaro Dives” T.Observer

Klonimi, a është krijuar njeriu i ri ?!

"E enjte, 26 dhjetor 2002, ora 11:55 shënon momentin e lindjes së një njeriu të klonuar. Është një bebe vajzë, e pagëzuar me emrin Evë, lindur nga një grua amerikane 31-vjeçare." Ky është lajmi që Brigitte Boisselier, udhëheqësja shkencore e firmës raeliane CLONAID, komunikon përpara shtypit dhe televizionit në Hollywood, një ditë më pas.

Klonimi i njeriut ka qenë një nga temat më të artikuluara nga mediat gjatë dy viteve të fundit. Kjo, për faktin se tre shkencëtarë të vetëquajtur ekspertë në klonimin e njerëzve, italiani Severino Antinori, qiprioti Panayiotis Zavos dhe Birgitte Boisselier, garën e tyre për të klonuar njeriun e parë e kanë inskenuar në mënyre spektakolare.

Në vitin 2001 raelianët, kështu quhen anëtaret e sektit të UFO-ve, ku bën pjesë edhe Brigitte Boisselier, njoftonte botën se njeriu i parë i klonuar ishte në ardhje e sipër. Por prej këtij kloni, që sot duhet të ishte një fëmijë njëvjeçar, nuk ka asnjë gjurmë. Antinori komunikonte në një konferencë shtypi në majin e kaluar që tre gra ishin tashmë shtatzëna me fëmije të klonuar, njëra prej tyre duhet të lindte në nëntor. Nëntori iku e bashkë me të edhe dhjetori, por për të nuk u fol më. Në dhjetor, në një tjetër konferencë shtypi në Romë, Antinori njofton se në fillim të janarit pritet të lindë një fëmijë i klonuar. Pas një maratone lajmesh bombastike, të paprovuara dhe më pas të harruara, është vështirë të kuptohet se ku mbaron blofi dhe ku fillon realiteti. Kjo gjendje nuk bëhet më e qartë as edhe kur Brigitte Boisselier në 4 janar 2003 njofton lindjen e fëmijës së dytë klon: një bebe vajzë, bijë e një lesbikeje 31-vjeçare holandeze. Faktet përsëri mungojnë.

Metoda e klonimit është etabluar për herë të parë tek kafshët. Klonim quhet procesi i prodhimit të qenieve të gjalla me material gjenetik identik. Dolly, delja më e famshme e botës, është e para kafshë gjitare (kështu quhen kafshët që i ushqejnë të porsalindurit e tyre me qumështin e gjirit) e klonuar. Për të prodhuar Dolly-n, materiali gjenetik i marrë nga një qelizë e diferencuar e trupit programohet sërish duke e kthyer mbrapsht në gjendjen fillestare embrionale. Paralelisht, nga një kafshë tjetër femër merret një qelizë vezë, së cilës i hiqet materiali gjenetik i vet dhe i zëvendësohet me materialin gjenetik të qelizës së trupit, tashmë të riprogramuar. Kjo vezë me materialin e ri gjenetik është embrioni i cili fillon dhe ndahet më tej në qeliza. Kur numri i qelizave bëhet rreth 100, embrioni transplantohet në uterusin e një kafshe femër të tretë për të përfunduar zhvillimin embrional e për të dhënë një kafshë të re. Për Ian Wilmut, shkencëtarin që klonoi Dolly-n, klonimi ishte një mundësi për të prodhuar kopje identike të kafshëve të dobishme. Me kërkimet e tij, ai synon, para së gjithash, të manipulojë delet gjenetikisht në mënyrë të tillë që në përbërje të materialit të tyre gjenetik të kenë gjene që prodhojnë substanca speciale, si p.sh. medikamente. Këto substanca duhet të depozitohen në qumështin e deles nga i cili do të ekstraktohen më pas për t'u fabrikuar në medikamente. Gjatë riprodhimit seksual një pjesë e gjeneve të manipuluara reduktohet. Për të eliminuar këto humbje Wilmut mendoi të përdorte klonimin.

Klonimi i Dolly-t shënoi fillimin e një serie të gjatë klonimi tek kafshët. Grupe të tjera shkencëtarësh kanë arritur të klonojnë lopë, derra, dhi, mace, lepuj dhe minj. E megjithatë, klonimi tek kafshët nuk është bërë akoma një metodë rutine. Suksesi i klonimit është shumë i ulët dhe nuk e kalon shifrën 3%. Wilmut vetë raporton se rruga për tek Dolly kaloi nëpërmjet 276 dështimesh. Një dështim gjatë klonimit do të thotë një lindje me defekt ose vdekje. Por, edhe kafshët tashmë të klonuara nuk paraqesin një pamje shumë idilike. Një nga sindromat më të përhapura ndër to është mbipesha. Kjo mbipeshë është edhe shkaku që shumë lindje bëhen me ndihmën e operacioneve. Përveç mbipeshës shumë klone kanë deformime në embrion, të pakapshme nga aparatet. P.sh., tek delet e klonuara është vënë re prania jonormale e shumë muskujve që pengojnë funksionimin normal të organeve të brendshme. Vetë superstari Dolly vuan nga arthritis, një sëmundje e zakonshme pleqërie. Për shkencëtarët është akoma e paqartë se si klonimi influencon shëndetin e kafshëve dhe gjatësinë e jetës së tyre. Po nëse klonimi është një metodë akoma e pastudiuar mirë, përse ky nxitim për të klonuar njerëzit?

Severino Antinori (56), një nga gjinekologët më të famshëm të botës, si mjek riprodhimi që është, e sheh pamundësinë e lindjes së fëmijëve si një sëmundje që duhet të kurohet, kurse klonimin si terapi. Drejtuesi i një konsortiumi ku punojnë të paktën 40 shkencëtarë nga 18 vende të botës, Antinori ka hyrë në histori si gjinekologu që, në 1994, bëri të lindë një grua 63-vjeçare me anën e metodës së fertilizimit artificial. Antinori deklaron se e drejta për të pasur një fëmijë është një e drejtë themelore e njerëzimit. Ashtu si Antinori, edhe raelianët e konsiderojnë mundësinë e të pasurit fëmijë si një "të drejtë humane". Vetëm se e drejta humane për raelianët nënkuptohet nën prizmin e ideologjisë së tyre. Sipas raelianëve jeta në tokë nuk është krijuar as nga Zoti dhe as nga evolucioni. Jeta në tokë është një krijim i qëllimshëm shkencor, një eksperiment në epruvetë me materialin gjenetik për të materializuar një imazh që njerëz shumë të zhvilluar shkencërisht, Elohims (ata që erdhën nga qielli), kishin për njeriun në kokën e tyre. Bimë, kafshë dhe një njeri të ngjashëm me ta, të aftë që një ditë të krijojnë jetën në planetë të tjerë ishin rezultati final i këtij krijimi shkencor. Edhe vetë profetët, Buda, Moisiu, Jezusi dhe Muhamedi janë krijuar, zgjedhur e edukuar nga Elohims. Rael, një gazetar francez, është ambasadori i përzgjedhur i jashtëtokësorëve, që duhet të mundësojë kthimin e jashtëtokësorëve në tokë. Raelianët janë të obliguar përpara krijuesve të tyre, Elohims, që të klonojnë njerëz. Për këtë qëllim, përpara 5 vjetësh, Claude Vorilhon, 56, gruaja e sektit të UFO-ve, krijon firmën bioteknologjike Clonaid me në krye biologun franceze dhe njëkohësisht anëtare e sektit raelian, Brigitte Boisselier (46).

A është teknikisht e mundur të klonohet njeriu?

Dyshimet janë të mëdha. Para një viti firma amerikane "Advanced Cell Technology" bëri publik faktin që në laboratorin e saj ishte bërë e mundur prodhimi i një embrioni-klon. Megjithatë, ky klon arriti deri në fazën 6-qelizore pa arritur dot stadin prej 100 qelizash që konsiderohet si një stad kritik për një zhvillim të suksesshëm. Shkencëtarët mendojnë se, teorikisht, klonimi i njeriut është i mundshëm. Një farë eksperience dhe përgatitjeje e mjaftueshme shkencore do të mund t'i mjaftonin edhe një shkencëtari mesatar për të realizuar klonimin njerëzor. Është, megjithatë, e paqartë nëse Antinori dhe Clonaid janë në gjendje të klonojnë njeriun. Antinori dhe Clonaid nga ana e tyre nuk kanë paraqitur as edhe një të dhënë për mënyrën se si i kanë zhvilluar eksperimentet e tyre. Po ashtu, nuk kanë paraqitur as edhe një evidencë që të provojë nëse Eve dhe sishoqja e saj janë klonuar. Për të provuar se dy klone njerëzore janë vërtet klone, duhet që materiali gjenetik i fëmijës të jetë identik me atë të njeriut që po klonohet. Komuniteti shkencor i ka kërkuar Clonaid-it që t'i ftojë shkencëtaret për të bërë një verifikim të tillë. Në intervistat e saj, por edhe në faqen zyrtare të Clonaid, Brigitte Boisselier ka premtuar se kjo do të bëhet e mundur. Por shkencëtarit-gazetar Michael A. Guillen, të cilit i ishte premtuar t'i bënte këto verifikime, praktikisht iu mbyll dera. Vetë Guillen komenton se e gjitha nuk është vetëm se një veprim i llogaritur mirë që synon të tërheqë vëmendjen e opinionit publik. Nëse është kështu, qëllimi është arritur. Raportimet për klonimin, duke përfshirë edhe vetë këtë artikull, mbushin sot faqet e gazetave dhe rubrikat e lajmeve të të gjitha kanaleve televizive. Për t'u përmendur: Kanali i njohur i lajmeve CNN raportimet e tij për klonimin e Eve i kishte planifikuar në oraret më të frekuentuara nga teleshikuesit.

Për çdo arritje shkencore diskutohet relevanca, potenciali ekonomik si dhe rreziqet që vijnë prej tij. Mosbashkëpunimi midis klonuesve dhe komunitetit shkencor e ka bërë një diskutim të tillë të pamundur. Një situatë e tillë nuk është vetëm se një ftesë e hapur për pyetje dhe shqetësime. Një ndër shqetësimet më të mëdha të komunitetit të shkencëtarëve, të komiteteve të etistëve dhe qeverive është që klonimi i njerëzve po bëhet nga firma private. Ndershmëria shkencore, shpjegimi i rreziqeve që klonimi sjell me vete, përmendja dhe insistimi në faktin që realizimi praktik i metodës kalon nëpër një kalvar të gjatë mundimesh janë në konflikt të drejtpërdrejtë me qëllimin final të një firme private: Fitimin. Shqetësimi i mësipërm nuk është i ekzagjeruar. Një shëtitje në faqet sibernetike të firmës Clonaid të çon drejt e në zemrën e një kopshti idilik alla "New brave world" mbi të cilin fluturojnë Zeppeline, në bisht të të cilëve varen reklamat shumëngjyrëshe: "Ejani dhe kthehuni në vendin tuaj shtatzëna me fëmijën e ëndërruar!" ose "Jeni një çift steril pa shpresa për të pasur fëmijën e ëndrrave tuaja, jeni homoseksual i dëshiruar për të pasur një fëmijë që të trashëgojë gjenet tuaja, doni thjesht të klonoheni, atëherë drejtojuni Clonaid". Shumë premtime e shpresa dhe asnjë fjalë për vështirësitë e klonimit si metode, asnjë fjalë për faktin që njeriu akoma nuk e ka të qartë se çfarë konsekuencash ka kjo metodë për shëndetin.

Për të pasur një bebe-klon duhet që të manipulohet një numër i madh qelizash vezë. 50 deri 100 qeliza të manipuluara me sukses duhet më pas të implantohen në uterusin e një femre. Konsideruar që suksesi i klonimit është vetëm 3%, i bie që për të pasur një bebe-klon të vetëm duhet të implantohen të paktën 30 deri në 50 gra. Për të bërë të mundur një gjë të tillë duhet që njeriu të ketë në dispozicion një harem të tërë me gra, të gatshme për të eksperimentuar me trupin e tyre. Mbetet ende një puzzle për t'u zgjidhur se ku e ka gjetur një harem të tillë një gjinekolog si Severino Antinori. Kurse për raelianët, një sekt që numëron dhjetëra mijëra anëtarë të shpërndarë në të gjithë botën, këto janë shifra dhe realitete që nuk trembin. Mendohet që Clonaid të ketë implantuar deri tani të paktën rreth 50 gra, të gjitha anëtare të sektit. Identiteti i njerëzve të klonuar, identiteti i grave që marrin pjesë në këtë eksperiment mbahen tepër sekrete.

Klonimi është, përveç të tjerave, edhe një metodë shumë e shtrenjtë. Koston e saj e paguajnë anëtarët e sektit raelian, por edhe klientët e shumtë të Clonaid. Klientë të Clonaid janë çifte sterile apo homoseksuale që dëshirojnë të kenë një fëmijë me çdo çmim, njerëz të moshuar që shpresojnë të ringjallen mbas vdekjes, të pasur që besojnë se me paratë e tyre mund të blejnë përjetësinë, prindër që u kanë vdekur fëmijët dhe kërkojnë të kenë një “dublikatë” të tyre. Një nga grupet me potencial të madh klientele për raelianët janë edhe ushtarët amerikanë. Ndërhyrja ushtarake amerikane në shumë vende të nxehta politikisht shoqërohet edhe me shumë ushtarë të vrarë që lënë pas dhimbjen e shumë prindërve që ndoshta do të dëshironin t'i kthejnë fëmijët e tyre në jetë. Rreth 100 000 deri në 200 000 dollarë amerikanë është kostoja përkundrejt së cilës bëhet i mundur konservimi i qelizave të të vdekurve, pa përfshirë koston e klonimit vetë. Thuhet që Clonaid të ketë tashmë të arkivuara nëpër frigoriferë qeliza të konservuara të rreth 2000 njerëzve që presin të klonohen dikur.

Me gjithë publicitetin e madh kushtuar klonimit njerëzor, ngelet ende e hapur mundësia që eksperimente me klonet njerëzore të jenë bërë apo të jenë duke u bërë në fshehtësi edhe nga protagonistë të tjerë akoma të panjohur. Frika e daljes se një fenomeni të tillë nga kontrolli ka bërë që shumë shtete t'i paraprijnë atij me ligje. Në Zvicër, Gjermani, Francë dhe Angli klonimi është i ndaluar me ligj. Në Amerikë, klonimi nuk është i ndaluar me ligj. Megjithatë, për të klonuar duhet një leje e posaçme nga Food and Drug Administration. Por ka vende në të cilat nuk ka fare ligj që rregullon klonimin. Janë pikërisht këto vende që u kanë hapur dyert Clonaid dhe Antinorit për të kryer klonimin njerëzor. Nuk përjashtohet fare mundësia që, vende të pazhvilluara dhe të pambrojtura me ligj, të lakmohen nga sharlatanë dhe ideologë të çfarëdo lloji si territore për të realizuar projekte të tilla. Kjo është edhe arsyeja që shumë qeveri, shkencëtarë dhe etistë kërkojnë që klonimi të ndalohet në gjithë botën. Deri tani pa shumë sukses. Një iniciativë gjermano-franceze, e cila synon të ndalojë klonimin e njerëzve në rang botëror, dështoi nëntorin e kaluar si rezultat i vetos së amerikanëve.

E ndërsa bota vazhdon të vërtitet perplekse midis realitetit dhe blofit, midis problemeve të së përditshmes dhe së ardhmes së paqartë, partizanët e klonimit vazhdojnë të ëndërrojnë dhe t'i shtyjnë më tej kufijtë e fantazisë. Si raelianët ashtu edhe Antinori (ky prononcohet në mënyrë pak më të vagët se konkurrentët e tij) e shohin klonimin si një mundësi për të përmirësuar racën njerëzore. Clonaid shkon më larg dhe fton në faqen zyrtare të tij çifte që duan të bëhen prindër të zgjedhin fëmijën e ëndrrave të tyre në një katalog. Në katalog janë regjistruar njerëz kandidatë për t'u klonuar, njerëz të vlerësuar si "superiorë gjenetikisht". Jo vetëm kaq. Hapi tjetër për raelianët, do të jetë transferimi i informacionit dhe i personalitetit nëpërmjet klonimit. Sipas raelianëve, transferimi i informacionit dhe personalitetit do të na heqë mundimin e të qenit fëmijë, mundimin e rritjes, mundimin e të shkuarit në shkollë, mundimin e edukimit sepse: "Një qelizë e trupit tonë e konservuar para se në të vdesim do të jetë në gjendje të rikrijojë trupin tonë të plotë, ashtu siç ishte para vdekjes … përfshirë njohuritë tona shkencore dhe personalitetin tonë" ("The true face of god", Rael, Kapitulli i 7). Vetëm njëzet vjet durim, kërkon Rael për këtë komoditet.

Edhe pse në dukje një zgjidhje e nevojshme, ndalimi total i klonimit vë në rrezik studimet dhe kërkimet me qelizat embrionale, studime në të cilat janë projektuar shumë shpresa. Qelizat embrionale kanë aftësinë të diferencohen në qeliza të indeve të ndryshme të cilat formojnë trupin tonë, trurin, zemrën, mëlçinë, muskujt. Vitet e fundit shkencëtaret kane arritur t'i marrin këto qeliza nga embrioni dhe t'i rrisin në mënyrë artificiale në laborator dhe t'i shndërrojnë ato në qeliza zemre apo truri. Kjo arritje i ka hapur dyert një sërë projektesh shpresëdhënëse. Një nga këto projekte, p.sh., është përdorimi i qelizave embrionale për të zhvilluar artificialisht një ind të caktuar, p.sh., mëlçinë, që më vonë do t'i transplantohet pacientit nga i cili janë marrë qelizat embrionale. Një projekt i tillë do të mundësonte se pari organet që do të transplantohen. Sot i vetmi burim organesh për t'u transplantuar janë organet e njerëzve që vdesin. Ka pacientë që presin me vite të tëra mundësinë e transplantimit dhe që, jo rrallë, vdesin përpara se ky moment t'u mundësohet. Së dyti, ky projekt synon të zgjidhë problemin e kompatibilitetit midis organit që do të implantohet dhe individit ku ky organ do të implantohet. Nëse një organ është jo kompatibël me trupin ku ai implantohet, ai nuk pranohet nga ky trup, trupi e flak atë jashtë si një mish të huaj. Nëse organi prodhohet nga qelizat e vetë pacientit, atëherë trupi e njeh atë si një pjesë të tij duke mundësuar transplantim të suksesshëm. Një projekt tjetër që bazohet tek përdorimi i qelizave embrionale është prodhimi i medikamenteve të përshtatura për çdo individ. Procedura e prodhimit të ilaçeve sot është ajo e prodhimit në masë. Ky nënkupton që një X-ilaç ka efekt kurues në një përqindje të lartë njerëzish. Megjithatë ky ilaç nuk ka të njëjtin efekt kurues tek çdo njeri, sepse çdo njeri është ndryshe nga tjetri. Prodhimi i ilaçeve në qelizat tona individuale mundëson një efekt shumë specifik që, si pasojë, e bën procesin e kurimit në vetvete shumë efecient. Është e panevojshme të thuhet se këto projekte do të revolucionarizonin mjekësinë.

Përveçse pasojave në shkencë dhe mjekësi, një ndalim total i klonimit në gjithë botën do të kishte pasoja edhe për ekonominë e shumë vendeve. Singapori, p.sh., me legjislacionin e tij favorizues për studimet më qeliza embrionale, është bërë Meka e shumë firmave bioteknologjike dhe farmaceutike. Po kështu vende si Anglia, ku vetëm klonimi i njerëzve ndalohet me lig, por jo studimi i qelizave embrionale, janë bërë atraktive për firmat bioteknolgjike të vendeve ku këto studime janë të pamundura. Në rast ndalimi total të klonimit një listë e madhe firmash e kompanish do të mbylleshin duke çuar në rritjen e papunësisë së një segmenti shumë të kualifikuar të shoqërisë dhe do të çonte në humbje financiare të mëdha.

Pyetja është klonuar apo s'është klonuar është akoma në ajër. Asnjë njoftim i ri për klonime të reja, as një njoftim mbi klonimet e vjetra. Antinori, në një nga konferencat e tij të shtypit, deklaronte se në një klimë kaq armiqësore ndaj tij, nuk e ndiente të nevojshme të njoftonte nëse i ka apo jo klonuar njerëzit e tij. Në konferencën e tij më të fundit, Antinori akuzoi ministrin italian të Shëndetësisë për një politikë terrori ndaj tij dhe institutit që ai drejton. "Edhe Galileun bota nuk e kuptoi", - ishte koment i tij vetëjustifikues. Në një situatë më të vështirë ndihet drejtuesi i sektit Raelian Claude Vorilhon. Tanimë atij i duhet të dalë para gjyqit në Florida. Institucionet shëndetësore e akuzojnë atë se ka shkelur ligjin amerikan dhe ka klonuar pa autorizimin e organeve kompetente. Claude Vorilhon akuzohet, mbi të gjitha, se ka kryer me njerëzit eksperimente që rrezikojnë jetën e tyre. Akuza aspak të lehta që ndoshta shpjegojnë edhe pse mbas entuziazmit fillestar Claude Vorilhon nxitoi të sqaronte publikisht se nuk kishte të bënte me Clonaid-in, se nuk e dinte ku ishin laboratorët dhe as se cilat gra ishin bërë apo presin të bëhen nëna klonesh. Ideja e një shoqërie më të mirë, më superiore, një "brave world", është një ide që ka obsesuar gjithmonë njeriun. Ishte viti 1932, kur Aldous Huxley botoi romanin e tij të famshëm "Brave new world". Një roman science fiction, ku përshkruhet një botë e re njerëzish, një shoqëri klonesh e diferencuar sipas superioritetit gjenetik. Një shoqëri që të frikëson me sterilitetin e saj, një shoqëri që të frikëson po aq sa edhe një diktaturë. Që prej 1932 e këtej shoqëria njerëzore ka kaluar në një seri fazash duke u profiluar nga një "New brave world" tek tjetra, duke paguar më pas edhe koston e çdo lloj eksperimenti. Sterilizime, spastrime, përzgjedhje janë metoda tashmë të provuara e sprovuara në përmasa të paimagjinueshme. Mjafton një lexim i shpejtë i historisë së largët dhe rikujtimi i historisë së afërme, të jetuar e ndjekur nga të gjithë ne. Leksioni që këto eksperimente njerëzore kanë dhënë është i njëjtë me atë që shoqëria e seleksionuar në laborator e Huxley-it jep: Gjenet nuk janë shkaku i problemeve të pazgjidhura të shoqërisë njerëzore. Përmirësimi i gjeneve nuk i zgjidh problemet e shoqërisë njerëzore.

Marrë nga popbiologji.blogspot.com

Komedia e pronave

Çështja e pronave në Shqipëri është pa dyshim një nga plagët më të rënda në trupin e Shqipërisë, përveç asaj të emigracionit.

Në mënyrë të qëllimshme u godit prona dhe u tjetërsua në mënyrën më harbute dhe të paskrupullt që nuk ka parë bota e jo më Europa. Por ne harrojmë një element shumë të rëndësishëm: popullin tonë të dashur që i erdhi për mbarë toka e grabitur. Në asnjë vend të botës, asnjë popull nuk do kishte pranuar që në mënyrë masive të tjetërsonte pronën e tjetrit duke u ndjerë kaq rehat në të. Është po ai popull që sa herë ia ka lypur nevoja, ka vënë maskën në kokë dhe ka grabitur udhëtarët dhe bashkëkombësit e vet që udhëtonin aty pari.

Eshtë po ky popull që i ka zënë frymën komshiut duke ia ndërtuar shtesën ose pallatin m'u para derës së shtëpisë. Ky popull i trafikoi bijat e veta në mënyrën më të turpshme në mbarë Europën në këmbim të parave të pista. Po ky popull të vret për një llaf goje (gjasme për motive të dobëta), se është me namuz po ia preke nderin. Prandaj ky popull ka kaq probleme, se është harbut e i paskrupullt. Ai as nuk e do bashkëkombësin e vet, as e respekton, por vetëm e urren, e xhelozon e rri në pritje (pritë) t'i bëjë gropën kur i vjen rasti...

E nënshkruar, Arjan, Shekulli

Nuk ka situatë më të turpshme sesi gjatë dasmave shqiptare, i zoti i shtëpisë vihet në siklet sesi do të vendosë njerëzit e tij të gjakut, sepse pjesa më e madhe e tyre nuk flisnin me njëri-tjetrin, për shkak të ndarjes së pronave...

PERSE NUK ZGJIDHET CESHTJA E PRONAVE NE SHQIPERI ???

Arbneshi i Zarës, fshati i shqiptarëve të Kroacisë, ku jetohet si në 1400-ën

Ngado që të futesh në qytetin e Zarës, qoftë në rrugë detare, automobilistike apo hekurudhore, do s’do, duhet të kalosh nëpër Arbnesh. Jo vetëm pastërtia dhe rregulli, por sidomos arkitektura karakteristike e këtij qyteti i tërheqin vëmendjen çdo kalimtari.

Kisha e re me mure guri e me këmbanare të lartë ngrihet lart mbi të gjitha godinat e tjera. Rrugët e ngushta, të shtruara me kalldrëm: Mbretëresha Teuta, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Gjergj Fishta, Josip Rela etj, janë ciceroni më i mirë për këtë vendbanim që nuk dëshiron të largohet nga e kaluara.

Arbneshasit, mikpritës, bujarë dhe dashamirës, të ftojnë brenda sapo marrin vesh se je shqiptar: dikush të fton për kafe, një tjetër për një raki, e një i tretë që të bisedojë e të çmallet me gjakun e tij. Biseda fillon shtruar, ashtu valë-valë, si uji i detit që përplaset në Vaun e Joviqit /Gjonit/ e ashtu pa u ndjerë, mblidhen pleq e të rinj kureshtarë për të dëgjuar fjalën shqipe, gjuhën e gjyshërve të tyre, për të rikujtuar të kaluarën e tyre sa tragjike, aq edhe të mjerë.
“Ne banorët e Arbneshit jena prush i ndezur dhe kena gjak arben”, - thotë Bruno. “Sa herë ndjejmë mirë për Arbninë, zemra na rref më shumë, kurse gjaku na valon në trup”, - ia pret Xhani flokëthinjur. “Brigjet e Dalmacisë nuk kanë qenë të huaja për shqiptarët e Shqipërisë etnike”, - rrëfen Pino Gjergja, dhe vazhdon: “Këto troje janë të fisit të Dalmatëve të Ilirisë, e këtu në Zarë gjithmonë ka pasur shqiptarë. Në vitin 1437 kemi disa familje bujare shqiptare, por edhe në vitet e mëvonshme, e sidomos në vitin 1602 kemi 200 banorë shqiptarë si dhe familje bujare, në krye me guvernatorin shqiptarin, Pal Gjinin. Pra ne këtu, që kur jemi vendosur, kemi vazhduar një traditë të moçme të të parëve tanë”. E zonja e shtëpisë, Ana Peroviqi, me një zë melodik, kumbues dhe tepër të këndshëm, pas bisedës së parë njohëse ia fillon një kënge arbëreshe, e si në kor të gjithë e përcjellin. Ky është nderi më i madh që i bëhet mysafirit. Kënga tregon fatin e arbneshasve:

“Nër mal mi Liqen të Shkodrës,
Në Brisk Shestan ele Livarje,
Të veta shpijat i lishoven,
Po ul u gjetën me familje.
Mendimet t’jona po frutulojn,
Të randa vjeteve të parve ton,
Ata kur kejshin të dëbuom,
Për fen krshten - katolike jon”.
Arbneshi dhe lidhja me atdheun...


Arbneshi ka jetuar gjithmonë me ngjarjet që ka kaluar Shqipëria. Me rastin e shpalljes së pavarësisë, një delegacion i përbërë nga burrat më të njohur të Arbneshit, vizitoi Shqipërinë dhe qeverinë e Ismail Qemalit. Ngjarjet e bujshme që shoqëruan shpalljen e pavarësisë së shtetit shqiptar, si dhe lufta për përkrahje ndërkombëtare të shtetit të ri, që shqiptarët u detyruan të zhvillojnë në muajt e parë të pavarësisë, sollën nevojën e thirrjes së kongresit të shqiptarëve në Trieste, në të cilin morën pjesë jo vetëm shqiptarët e Shqipërisë, por edhe ata të diasporës. Kongresi me pjesëmarrjen e afro 200 delegatëve i zhvilloi punimet prej 1 deri më 4 mars 1913 dhe në të mori pjesë edhe një delegacion nga Arbneshi, i kryesuar nga Pal Gergji. Pali mbajti një referat shumë interesant në gjuhën shqipe me titull: “Ballkani dhe popujt e Ballkanit”, ku nuk harroi të përmendë diasporën shqiptare dhe rolin që ka luajtur dhe që do të luajë në të ardhmen për shtetin amë!
Kontribut të veçantë dhanë arbneshasit edhe gjatë luftës së fundit të kosovarëve, kur këta u detyruan të lëshojnë vatrat e tyre të ndjekur nga okupatori serb. Ndihmat humanitare dhe format e tjera, si dhe pranimi dhe strehimi i disa dhjetëra familjeve refugjate, ishte një kontribut modest, i cili në fakt, siç e pohojnë edhe vetë arbneshasit, u kujtoi atyre fatin e hidhur që kishin pësuar edhe ata vetë para 280 vjetëve. Arbneshin e kanë vizituar personalitete politike dhe kulturore si Fan Noli, Faik Konica, Simon Ferizi, at Gjergj Fishta, Nikollë Ivanaj, at Shtjefën Gjeçovi etj, dhe një pjesë e mirë e intelektualëve tanë, si Fishta, Prendushi, Gjeçovi etj, i kanë botuar veprat e tyre në Zarë.

Shpërngulja e shqiptarëve...
Problemi i diasporës shqiptare, si pjesë përbërëse dhe shumë e dhimbshme kombëtare është gjithnjë e më aktual në rrethet shkencore e politike, si brenda, ashtu edhe jashtë vendit. E kaluara e Arbneshit si koloni shqiptare, jeta shoqërore, politike, ekonomike dhe kulturore, gjatë shekujve XVIII-XX ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve vendës e të huaj, të fushave të ndryshme, të shkencave filologjike dhe shoqërore.
Studimet e shumta dhe të llojllojshme linguistike, etnografike, arkeologjike, sociologjike, ekonomike, politike, në të cilat në mënyrë krahasuese është tentuar të studiohet dhe të paraqitet gjendja e tashme e ruajtjes së elementeve gjuhësore, traditës, etnografisë, zejtarisë, përkatësisë kombëtare, e posaçërisht përshtatja e rrethanave të reja shoqërore, politike dhe kulturore në një ambient të ri me ndryshime të konsiderueshme në karakter dhe mentalitet, nuk na kanë dhënë një sintezë apo studim të kompletuar, duke krijuar kështu një boshllëk, të cilën shpresojmë se së shpejti do ta e tejkalojmë, me një studim të plotë, të mbështetur, në hulumtime dhe kërkime disavjeçare, ku janë përfshirë momentet që nga shpërngulja e parë e deri në fillim të Luftës së Dytë Botërore.
Kolonitë shqiptare në brigjet lindore të Adriatikut janë mjaft karakteristike. Në to pasqyrohen shumë elemente të veçantë dhe mjaft të rrallë, të cilat nuk i hasim në diasporën shqiptare. Numri i këtyre kolonive nuk është i vogël: disa u kanë përballuar rrebesheve të kohës, e disa janë asimiluar dhe për to dihet vetëm se kanë ekzistuar. Arbneshi i Zarës - Borgo Erizzo është njëra nga këto koloni që veçohet më së shumti dhe ka diçka të veçantë. Përveç këtij emri, të themi zyrtar, sipas dokumenteve që ruhen në arkivin historik të Zarës, kjo lagje fillimisht u njoh me emrin Eriçin Varosh /Ericovo selo/ nga popullsia kroate, e më vonë edhe Arbanasi; dhe Arbnesh, nga vetë banorët shqiptarë.
Në vitin 1726 u shpërngulën 32 familje shqiptare me 227 frymë nga fshatrat rreth Liqenit të Shkodrës, Brisk, Shestan Ljajre, dhe u vendosën në paralagjen e Zarës, që u quajt Borgo Erizzo, sipas providurit gjeneral për Dalmacinë e Shqipërinë, Nikola Erizzo. Shkaqet e shpërnguljes duhen parë në prizmin e ngjarjeve të kohës dhe rrethanave politiko-shoqërore. Luftërat e shumta, sëmundjet, plaçkitjet, rekrutimi i të rinjve shqiptarë në ushtrinë turke, kushtet e rënda ekonomike, varfëria e madhe, trysnia e ushtruar nga ana e Perandorisë, për të ndërruar fenë si dhe pazarllëqet e dëmshme në kurriz të shqiptarëve për interesa të caktuara në mes të Venedikut, sllavëve dhe disa personaliteteve kishtare janë shkaqe që studiues të ndryshëm i trajtojnë në mënyrë të ndryshme, shpeshherë edhe kontradiktore, varësisht nga pikëpamjet, orientimet, analizat dhe shqyrtimet e materialit arkivor. Iniciator kryesor për këtë shpërngulje ishte kryeipeshkvi i Zarës, Vinçenc Zmajeviqi. Është mjaft indikative marrëveshja sekrete e vitit 1713 në mes Zmajeviqit dhe përfaqësuesve sllavë e Venedikut, në të cilën vendoset që të shpërngulen shqiptarët e rreth Liqenit të Shkodrës dhe të Shqipërisë Veriore. Tokat e të shpërngulurve do t’u ndaheshin serbëve, ndërsa shqiptarët do të vendoseshin në Zarë, në afërsi të Pulës dhe të qyteteve të tjera bregdetare dalmatinase. Deri diku ky plan u realizua, por për fat të mirë jo në tërësi. Në këtë kuadër duhet parë edhe shpërngulja e kelmendasve në vitin 1737, në Srem. Përveç shpërnguljes së vitit 1726 kemi edhe dy shpërngulje të tjera të rëndësishme të shqiptarëve në Arbnesh, dhe në Zemunik dhe Plloqe në vitet 1727 dhe 1733. Përveç këtyre shpërnguljeve kemi edhe disa të tjera, por që janë më të vogla. Janë me qindra familjet e shpërngulura, dhe me mijëra frymët. Në të gjitha shpërnguljet, të shpërngulurit ishin shqiptarë, edhe pse disa studiues kanë tentuar që disa familje t’i nxjerrin me origjinë sllave, duke u mbështetur në prapashtesat me -iq dhe -viq.

Të shpërngulurit...

Pas vendosjes në Arbnesh, Zemunik dhe Plloqe, arbneshasit u dalluan në bujqësi, blegtori, zejtari, tregti dhe një pjesë e vogël edhe në peshkim. U shquan sidomos për prodhime bujqësore me të cilat furnizonin gjithë qytetin e Zarës. U ruajt e drejta zakonore: kryeplaku ose në arbnishte “shkopi i katundit” kishte fjalën kryesore në mosmarrëveshje të ndryshme dhe konflikte. Ai zëvendësonte institucionin e gjykatës. Në Arbnesh janë ruajtur shumë toponime, mikrotoponime dhe antroponime shqiptare si Karma, Fusha e Vorreve, Fusha e Arbneshit, Bregdeti, Vani i Joviqit, Vilat, Grapa, Shkambat, Kisha, Kulla, etj, si dhe mbiemra krejt shqiptarë si: Kalmeta, Gjergji, Petani, Nikpali, Marshani, Deshpali, Marseni, Çoba, Luka, Vuka, Ndreka, Gjoni, Marku, Gjini, Stani, Nika, Duka etj. Që kur u vendosën në Arbnesh, kryeipeshkvi Zmajeviq, kishte vendosur që çdo vit, një i ri nga Arbneshi, të ndiqte mësimet në Seminarin Ilirik të Glagolicës në Zarë. Kështu kemi edhe një numër të madh priftërinjsh. Duhet cekur se arbneshasit janë besimtarë të mëdhenj. Shkojnë rregullisht në kishë. Shkolla shqipe në Arbnesh është hapur në vitin 1901, dhe ka vazhduar deri në vitin 1918, fillimisht si Shkollë Normale me ushtrimoren e saj, e pastaj edhe si shkolla fillore të femrave. Mësuesit të cilët kanë punuar në Arbnesh janë at Pashk Bardhi dhe at Shtjefën Gjeçovi, dr. Gjergj Koleci, prof. Anton Paluca, prof. Shtjefën Rrota dhe prof. Pal Gjergji. Arbneshi si vatër e kulturës dhe e shkollës ka nxjerrë personalitete që kanë shërbyer në vende të ndryshme duke dhënë mësim në gjuhën shqipe si Josip Vlladoviq - Relja në Vuthaj; Tomë Moroviqi në Plavë; Budimir Peroviqi në Pejë; Zef Duka në Gjakovë, Pal Gjergji në Prizren, etj.

Lidhjet me kolonitë e tjera...

Në fund të shekullit XIX, Arbneshët e Zarës vunë lidhjet e para me kolonitë e tjera shqiptare si në Itali, Rumani, Egjipt, etj. ngaqë ata i bashkonte ideja kombëtare shqiptare dhe dëshira për shtetin e tyre të pavarur. Me arbëreshët e Italisë vunë kontakte përmes revistës “La Nazione albanese” në vitin 1897, e cila botohej në Romë. Nuk është rastësi që po këtë vit, d.m.th, më 1897-ën, kur filloi të botohet edhe e famshmja “Albania” e Faik Konicës, arbëreshët bënë përgatitjet e para për botimin e gazetës së tyre në gjuhën arbneshe me emrin “Zani i Shqyptarit”, e cila duhej të dilte dy herë në muaj, por për shkaqe politike nuk e pa kurrë dritën e botimit. Kompaktësia territoriale, lidhjet e ngushta në mes të gjithë anëtarëve të këtij oazi, në fund të shekullit XIX dhe fillim të atij XX, luajtën një rol vendimtar në zhvillimin kulturor, intelektual, ekonomik dhe politik të arbneshëve në Dalmaci. Ky grusht arbneshësh do të shënonte suksese të jashtëzakonshme në fusha të ndryshme të shkencës, fesë, politikës, ekonomisë, diplomatikës, universiteteve, muzikës e sportit, duke e bërë të njohur atë edhe jashtë kufijve të Kroacisë.

Dr. Musa Ahmeti, G.Shqiptare

8 mijë serbë kërkojnë nuse në Shqipëri

Një kompani private në Shkodër ka lidhur deri tani 86 çifte. Kërkesat vazhdojnë të rriten.

Serbia dhe Shqipëria, dy vende që dikur flisnin me gjuhën e luftës, sot duket se kanë krijuar një marrëdhënie më shumë se miqësore. Prej dy vitesh, 86 vajza shqiptare janë martuar me djem nga Serbia, por fakti që aktualisht ka tetëmijë djem që janë vënë në radhë për t‘u martuar me vajza shqiptare flet qartë se tashmë mes dy vendeve po fryn një erë e re, shumë miqësore.

Në lagjen "Rus", në periferi të qytetit të Shkodrës, ndodhet shoqata "Moraça Rozafa", e cila përfaqëson pakicat serbo-malazeze në Shqipëri. Pranë zyrave të kësaj shoqate ushtron aktivitetin e saj edhe një kompani private "Maruel 2008", e licencuar për konsulencë familjare dhe që në bashkëpunim me kompaninë serbe "Novi Varosh" kanë marrë përsipër të bashkojnë në martesë djemtë serbë me vajzat shqiptare.

Çdo ditë, pranë shoqatës "Moraça Rozafa" të zë syri makina të shumta me targa të Beogradit. Janë të rinj nga Serbia të cilët kanë ardhur në Shkodër vetëm për një arsye: të gjejnë nuse. Kompania serbe është ajo që gjen djemtë, ndërsa kompania shqiptare merr përsipër të gjejë vajza dhe pasi djali me vajzën shihen dhe njihen, vendosin nëse duan të martohen. Kërkesat e djemve serbë për t‘u martuar me vajza shqiptare kanë kaluar çdo parashikim edhe të vetë dy kompanive që kanë marrë përsipër të martojnë djemtë serbë me vajzat shqiptare.

Procedurat nuk janë aspak burokratike dhe tepër praktike, madje ka raste kur fejesat ndodhin dhe brenda një dite, mjafton që djali dhe vajza të pëlqehen dhe nëse vendosin të fejohen duhet të bëjnë dhe një pagesë te kompanitë private që mundësuan njohjen.

Një tjetër anë pozitive është fakti se njerëzit e dy kombësive nuk shohin as përkatësinë fetare, as etnike dhe as të kaluarën, duke treguar një emancipim të brezave.

Një nga kandidatët për t‘u bërë dhëndër në Shqipëri është Vidan Mitroviç nga qyteti i Uzhlicës, 40 kilometra larg Beogradit. Atë e gjetëm duke u interesuar pranë shoqatës "Moraça Rozafa" ku ndodhet edhe kompania "Maurel 2008". Vidan Mitroviç duket me fat, sepse për të kompania propozon një vajzë në fshatin Grudë të Shkodrës. Kandidati për dhëndër së bashku me drejtues të kompanisë niset për në fshatin Grudë, ku e pret familja e Kanto Isufit, për t‘u njohur me vajzën e shtëpisë.

Pasi prezantohen, djali me vajzën pëlqehen dhe siç i takon zakonit të shqiptarit, fjala jepet nga i zoti i shtëpisë. Me lot në sy, Kanto Isufi jep fjalën e burrit se është dakord të krijojë miqësinë e re.

Vidan Mitroviçi është shumë i gëzuar. Në Serbi ka qenë e vështirë të gjejë nuse, sepse siç thotë ai, vajzat serbe po largohen drejt Perëndimit. Vidani thotë se u interesua për nuse nga Shqipëria pasi disa shokë të tij të martuar me vajza shqiptare kishin krijuar familje të lumtura. "Mua nuk më intereson e kaluara, as çështjet etnike, as ato fetare. Më intereson që të gjej një njeri të mirë", thotë Vidani, i cili sqaron më tej se në Beograd, shqiptaret kanë namin për vajza të thjeshta, të ndershme dhe punëtore.

Ndërsa nusja shqiptare që do shkojë në Serbi, Diana Isufi, pas fjalës së dhënë nga babai thotë se është e kënaqur që do të shkojë nuse në Serbi. Ajo pohon se do vazhdojë të ruajë traditat dhe zakonet e familjes dhe vendit, pa harruar më kryesoren, që nesër fëmijët e saj përveç serbishtes do të flasin dhe gjuhën e nënës, shqipen.

Miqësia mes familjes serbe Mitoviç dhe familjes shqiptare Isufi merr formë pas një dasme të vogël familjare të organizuar në një nga zonat turistike të Shkodrës.

ARDI HOTI