Tё gjitha kombet e qytetёruara i nderojnё pёrvjetorёt e kryengritjeve pёr liri dhe pavarёsi. Bile pёrvjetorёt jubilarё i nderojnё edhe mё shumё. Kёtё muaj pikёrisht me 24 Mars ёshtё 100-vjetori i fillimit tё Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe. Kjo ёshtё njё datё e shёnuar nё historinё e popullit shqiptar. Shqipёria ishte bastioni i fundit otoman nё Ballkan.
S’ka dyshim se pёr rёnien e kёsaj Perandorie kontribuan shumё shtetet e mёdha evropiane. Nё atё kohё tё gjitha vendet ballkanike pёrveç Shqipёrisё kishin fituar pavarёsinё. Fuqitё perёndimore kёrkonin mundёsinё e fillimit tё njё lufte pёr pavarёsinё e Shqipёrisё.
Diplomatёt dhe politikanёt e huaj kёrkonin krahinёn rajonet shqiptare mё anti-osmane.
Natyrisht se Malёsia e Madhe i plotёsonte kushtet mё mirё se asnjё krahinё tjetёr e Shqipёrisё. Malёsia e Madhe ishte e lidhur ngushtё me Shkodrёn dhe intelektualёt e saj. Ky qytet iliro-shqiptar kishte traditё tё madhe kulturore dhe revolucionare. Nё Shkodёr dhe nё malёsitё e saj ishin pjekur kushtet pёr kryengritje. Prijёsit malёsorё tё Kryengritjes kishin lidhje me intelektualёt e Shkodrёs dhe qyteteve tё tjera shqiptare deri nё Vlorё, Korçё e Gjirokastёr. Ata kishin bashkёpunuar ngushtё edhe me prijёsit e kryengritjeve tё Kosovёs.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe pёr pavarёsi kishte karakter gjithkombёtar.
Nuk ishte luftё krahinore. Bile Memorandumi i Grecёs ёshtё dokumenti mё i fuqishёm pёr karakterin gjithkombёtar tё kёsaj Kryengritjeje.Pёr prijёsin e Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe Dedё Gjo’Lulin kisha dёgjuar shumё nё vendlindjen time. Atje flitej mё shumё pёr Dedё Gjo’Lulin se pёr asnjё prijёs tjetёr shqiptar.
Rapsodёt, gjamtarёt dhe trimat e shquar tё Mbishkodrёs kёndonin,gjёmonin dhe flisnin me zё tё lartё pёr kryetrimin e Shqipёrisё Dedё Gjo’Lulin. Nё Jugosllavi ishte i ndaluar emri i Dedё Gjo’Lulit,por populli nuk çante kokёn pёr cenzurёn.
Edhe nё Kosovё kёndonin me dashuri e respekt pёr trimin tonё legjendar. Dy bijat e Dedё Gjo’Lulit-Meria dhe Narja—kanё qenё tё martuara nё vendlindjen time. Ato kanё qenё tё martuara nё dy prej familjeve mё fisnike tё vendlindjes sime. Meria ishte e martuar nё shtёpinё bujare tё Mirash Gjokёs,ndёrsa Narja ishte e martuar pёr Gala Smajlin shumё i pёrmendur pёr trimёri dhe urti.Meri Dedёn e kisha afёr me shtёpi. Ajo fliste gjithmonё pёr babain e saj Dedё Gjo’Lulin dhe vёllazёrit Gjergjin e Kolёn. Meri Dedja ishte njё plakё shumё e qetё. E kam dёgjuar shumё herё duke vajtuar babain e saj Dedё Gjo’Lulin dhe vёllazёrit e saj. Ndёrsa motra e saj Nare Dedja ishte gojtare dhe vajtore e pёrmendur. Mirash Gjoka dhe Gala Smajli kanё qenё miqtё mё besnikё tё Dedё Gjo’Lulit dhe atje nё shtёpinё e tyre u strehua me bashkёluftёtarёt e tij. Nё Triesh gjeti mbёshtetje tё madhe.
Nё shkollat tona shqipe nё Mal tё Zi, emri i Dedё Gjo’Lulit ishte i ndaluar.
Pёr jetёn dhe veprimtarinё e tij dёgjonim vetёm Radio-Tiranёn. Ky radiostacion i fuqishёm shqiptar transmetonte kёngё shumё tё bukura dhe melodike pёr heroin tonё kombёtar. Disa tё moshuar recitonin kёngёn “Dedё Gjo’Luli” tё Gjergj Fishtёs botuar nё “Lahutёn e Malёsisё”.
Nё janar tё vitit 1970 u vendosa nё Itali nё rrugё e sipёr pёr Shtetet e Bashkuara. Nё Romё gjeta njё plejadё intelektualёsh shqiptarё qё ishin larguar nga Shqipёria pas Luftёs sё Dytё Botёrore. Nё takimet shqiptare nё Romё, Lin Delia kёndonte pёr Dedё Gjo’Lulin. Ernest Koliqi shkruante e fliste me respekt tё madh,bile shkrimet e tij pёr Dedё Gjo’Lulin janё botuar nё revistёn “Shejzat”. Kёshtu vepronin Karl Gurakuqi e Martin Camaj.
Pas disa muajsh imigruam nё Shtetet e Bashkuara. Kёtu gjetёm Koloninё Shqiptare tё Amerikёs tё Nolit dhe Konicёs. Shumica e mёrgimtarёve shqiptarё tё pas Luftёs sё Dytё Botёrore ishin vendosur nё Amerikё. Midis tyre kishte intelektualё, profesionistё dhe patriotё tё shquar qё kishin bёrё shumё pёr Shqipёrinё. Nё takimet e ndryshme kombёtare ata flisnin me respekt pёr trimat shqiptarё tё Shqipёrisё dhe tё Kosovёs. Para Luftёs sё Dytё Botёrore kishin mёsuar historinё e vёrtetё tё Shqipёrisё. Ishin objektiv.
Nuk e di pse por shqiptarёt e Jugut i nderonin mё shumё Dedё Gjo’Lulin dhe Isa Boletinin. Ata ishin mё objektiv se shqiptarёt e Veriut. Flisnin e kёndonin me pasion pёr Dedё Gjo’Lulin. Kam takuar dhjetra tё tillё. Ata zgjuan edhe mё shumё kurajon time pёr Dedё Gjo’Lulin dhe Kryengritjen e Malёsisё.Ata nuk ishin fisnor. Shumica nga ata kishin mbaruar studimet universitare nё Evropё dhe nё Amerikё.
Kishin lexuar shkrimet e intelektualёve tё Bostonit pёr Kryengritjen e Malёsisё sё Madhe. Kolonia Shqiptare e Amerikёs kishte dhёnё mbёshtetje tё madhe morale dhe materiale pёr Kryengritjen e Malёsisё. Fan Noli dhe shumё patriotё e publiçistё tё tjerё tё Bostonit u angazhuan fuqishёm nё mbёshtje tё kёsaj lufte pёr liri. Ata e bёnё tё njohur kёtё luftё nё Amerikё. Fan Noli nё shkrimet dhe fjalimet e tij e krahasonte Kryengritjen e Malёsisё pёr pavarёsinё e Shqipёrisё me Luftёn e George Washington-it pёr pavarёsinё e Amerikёs. Nё malёsorёt shqiptarё tё Malёsisё sё Madhe gjetёm terrenin e pёrgatitur pёr tё nderuar Kryetrimin tonё shqiptar Dedё Gjo’Lulin.
Malёsorёt shqiptarё tё Amerikёs pёr 40 vjet me radhё e pёrkutojnё 24 Marsin e vitit 1911.
Qysh atёherё e sot janё ftuar personalitete tё shquara nga tokat shqiptare pёr fjalime e ligjёrata. Nё Amerikё janё themeluar fondacione e shoqata me emrin e kryetrimit tё Malёsisё dhe gjithё Shqipёrisё. Kёtu nё Shtetet E Bashkuara kёndojnё pёr kёtё periudhё historike njёsoj siç kёndonin arbёreshёt e Italisё pёr Skёnderbeun dhe Morenё e tyre tё dashur.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe filloi me 24 Mars tё vitit 1911.
Njё ditё mё vonё domethёnё 25 Mars tё vitit 1911 nё Qepurr tё Hotit u vranё 9 hoten nga ushtria turke. U plagosёn rёndё disa tё tjerё. Nё atё betejё u vra prijёsi legjendar Kolё Marash Vata. Atё ditё u vranё djemtё dhe burrat mё nё zё tё Hotit. Rёnia e tyre e tmerroi Malёsinё e Madhe dhe gjithё Shqipёrinё. Pёr Dedё Gjo’Lulin dhe trimat e Malёsisё sё Madhe ka shkruar shtypi mё serioz i botёs. Kjo luftё i vuri nё lёvizje kancelaritё evropiane. U aktivizuan tё gjitha kolonitё shqiptare nё botё. Nё kёtё Luftё u hartua dhe nёnshkrua Memorandumi i Grecёs, qё padyshim ёshtё dokumenti mё i rёndёsishёm pёr çёshtjen shqiptare para Deklaratёs pёr Shpalljen sё Pavarёsisё sё Shqipёrisё nё Vlorё.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe ishte gjithёshqiptare, ishte evropiane dhe amerikane, ashtu siç ishte Kryengritja e Kosovёs e vitit 1998. Kёto dy kryengritje sollёn pavarёsinё e Shqipёrisё dhe pavarёsinё e Kosovёs. Nuk e kuptojmё politikёn shqiptare pse nuk e nderon kёtё datё historike.
Pas rёnies sё diktaturёs ёshtё bёrё edhe mё pak pёr nderin dhe lavdinё e Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe. Pёr mё shumё se 20 vjet nuk kam dёgjuar njё udhёheqёs tё lartё shqiptar qё tё pёrmend emrin e Dedё Gjo’Lulit nё asnjё ceremoni tё pavarёsisё kombёtare. Asnjё president, asnjё kryeministёr dhe asnjё politikan tjetёr nuk i ka thёnё dy fjalё pёr trimin tonё legjendar. Nuk ekziston asnjё portret i Dedё Gjo’Lulit nё zyrat me rёndёsi tё Shqipёrisё.
Asnjё monument dhe asnjё shesh ose bulevard. Vitin e kaluar Kryeministri i Shqipёrisё Sali Berisha paralajmёroi zyrtarisht parapёrgatitjet pёr 100-vjetorin e Pavarёsisё sё Shqipёrisё,por nuk e tha asnjё fjalё pёr.100-vjetorin e Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe.
Bile edhe kryetarja shkodrane e Parlamentit tё Shqipёrisё Josefina Topalli po e injoron kёtё periudhё tё lavdishme historike. Si bijё e kёtij qyteti historik tё njё familjeje tё pёrmendur ajo duhej tё bёnte diçka pёr kёtё çёshtje.
Intelektualёt patriotё tё Shkodrёs qё janё nderi i Shqipёrisё bashkёpunuan sinqerisht me Dedё Gjo’Lulin dhe trimat e tjerё shqiptarё. Pёr Kryetrimin e Malёsisё sё Madhe kanё shkruar poetёt dhe shkrimtarёt mё tё njohur shqiptarё duke filluar nga Gjergj Fishta, Ismail Kadare dhe Rexhep Qosja.
Pasardhёsit e Dedё Gjo’Lulit nё Amerikё kanё bёrё shumё pёr demokratizimin e Shqipёrisё dhe pavarёsinё e Kosovёs. Njё dyzinё malsorёsh shqiptarё tё Amerikёs shkuan nё luftё pёr lirinё e Kosovёs. Tё gjithё politikanёt, intelektualёt dhe klerikёt e Shqipёrisё dhe tё Kosovёs e mё gjerё u pritёn me nderime nё mjediset e malёsorёve nё Amerikё.
Bёhet pyetje, pse politika nё pushtet e qiti nё harresё kёtё periudhё historike?
Nё ceremoninё e rivarrimit tё eshtrave tё Dom Nikollё Kaçorrit Sali Berisha tha se Shqipёrinё e çliruan luftёtarёt e Kosovёs nё krye me Isa Boletinin dhe Hasan Prishtinёn. Kontributi i tyre pёr çlirimin e Shqipёrisё nuk diskutohet, por bёhet pyejte pse injorohet Kryengritja e Malёsisё sё Madhe nё krye me Dedё Gjo’Lulin?
Pёr Epopenё e Malёsisё sё Madhe dhe Dedё Gjo’Lulin kanё shkruar mё shumё se 100 autorё shqiptarё dhe tё huaj. Shqiptarёt malёsorё tё Amerikёs, bёjnё pyetje pse kёshtu?
Winston Churchill-i ka thёnё: “Mё shumё kam frikё ata qё mё injorojnё se ata qё mё kundёrshtojnё”.
Diplomatёt dhe politikanёt e huaj kёrkonin krahinёn rajonet shqiptare mё anti-osmane.
Natyrisht se Malёsia e Madhe i plotёsonte kushtet mё mirё se asnjё krahinё tjetёr e Shqipёrisё. Malёsia e Madhe ishte e lidhur ngushtё me Shkodrёn dhe intelektualёt e saj. Ky qytet iliro-shqiptar kishte traditё tё madhe kulturore dhe revolucionare. Nё Shkodёr dhe nё malёsitё e saj ishin pjekur kushtet pёr kryengritje. Prijёsit malёsorё tё Kryengritjes kishin lidhje me intelektualёt e Shkodrёs dhe qyteteve tё tjera shqiptare deri nё Vlorё, Korçё e Gjirokastёr. Ata kishin bashkёpunuar ngushtё edhe me prijёsit e kryengritjeve tё Kosovёs.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe pёr pavarёsi kishte karakter gjithkombёtar.
Nuk ishte luftё krahinore. Bile Memorandumi i Grecёs ёshtё dokumenti mё i fuqishёm pёr karakterin gjithkombёtar tё kёsaj Kryengritjeje.Pёr prijёsin e Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe Dedё Gjo’Lulin kisha dёgjuar shumё nё vendlindjen time. Atje flitej mё shumё pёr Dedё Gjo’Lulin se pёr asnjё prijёs tjetёr shqiptar.
Edhe nё Kosovё kёndonin me dashuri e respekt pёr trimin tonё legjendar. Dy bijat e Dedё Gjo’Lulit-Meria dhe Narja—kanё qenё tё martuara nё vendlindjen time. Ato kanё qenё tё martuara nё dy prej familjeve mё fisnike tё vendlindjes sime. Meria ishte e martuar nё shtёpinё bujare tё Mirash Gjokёs,ndёrsa Narja ishte e martuar pёr Gala Smajlin shumё i pёrmendur pёr trimёri dhe urti.Meri Dedёn e kisha afёr me shtёpi. Ajo fliste gjithmonё pёr babain e saj Dedё Gjo’Lulin dhe vёllazёrit Gjergjin e Kolёn. Meri Dedja ishte njё plakё shumё e qetё. E kam dёgjuar shumё herё duke vajtuar babain e saj Dedё Gjo’Lulin dhe vёllazёrit e saj. Ndёrsa motra e saj Nare Dedja ishte gojtare dhe vajtore e pёrmendur. Mirash Gjoka dhe Gala Smajli kanё qenё miqtё mё besnikё tё Dedё Gjo’Lulit dhe atje nё shtёpinё e tyre u strehua me bashkёluftёtarёt e tij. Nё Triesh gjeti mbёshtetje tё madhe.
Nё shkollat tona shqipe nё Mal tё Zi, emri i Dedё Gjo’Lulit ishte i ndaluar.
Pёr jetёn dhe veprimtarinё e tij dёgjonim vetёm Radio-Tiranёn. Ky radiostacion i fuqishёm shqiptar transmetonte kёngё shumё tё bukura dhe melodike pёr heroin tonё kombёtar. Disa tё moshuar recitonin kёngёn “Dedё Gjo’Luli” tё Gjergj Fishtёs botuar nё “Lahutёn e Malёsisё”.
Nё janar tё vitit 1970 u vendosa nё Itali nё rrugё e sipёr pёr Shtetet e Bashkuara. Nё Romё gjeta njё plejadё intelektualёsh shqiptarё qё ishin larguar nga Shqipёria pas Luftёs sё Dytё Botёrore. Nё takimet shqiptare nё Romё, Lin Delia kёndonte pёr Dedё Gjo’Lulin. Ernest Koliqi shkruante e fliste me respekt tё madh,bile shkrimet e tij pёr Dedё Gjo’Lulin janё botuar nё revistёn “Shejzat”. Kёshtu vepronin Karl Gurakuqi e Martin Camaj.
Pas disa muajsh imigruam nё Shtetet e Bashkuara. Kёtu gjetёm Koloninё Shqiptare tё Amerikёs tё Nolit dhe Konicёs. Shumica e mёrgimtarёve shqiptarё tё pas Luftёs sё Dytё Botёrore ishin vendosur nё Amerikё. Midis tyre kishte intelektualё, profesionistё dhe patriotё tё shquar qё kishin bёrё shumё pёr Shqipёrinё. Nё takimet e ndryshme kombёtare ata flisnin me respekt pёr trimat shqiptarё tё Shqipёrisё dhe tё Kosovёs. Para Luftёs sё Dytё Botёrore kishin mёsuar historinё e vёrtetё tё Shqipёrisё. Ishin objektiv.
Nuk e di pse por shqiptarёt e Jugut i nderonin mё shumё Dedё Gjo’Lulin dhe Isa Boletinin. Ata ishin mё objektiv se shqiptarёt e Veriut. Flisnin e kёndonin me pasion pёr Dedё Gjo’Lulin. Kam takuar dhjetra tё tillё. Ata zgjuan edhe mё shumё kurajon time pёr Dedё Gjo’Lulin dhe Kryengritjen e Malёsisё.Ata nuk ishin fisnor. Shumica nga ata kishin mbaruar studimet universitare nё Evropё dhe nё Amerikё.
Kishin lexuar shkrimet e intelektualёve tё Bostonit pёr Kryengritjen e Malёsisё sё Madhe. Kolonia Shqiptare e Amerikёs kishte dhёnё mbёshtetje tё madhe morale dhe materiale pёr Kryengritjen e Malёsisё. Fan Noli dhe shumё patriotё e publiçistё tё tjerё tё Bostonit u angazhuan fuqishёm nё mbёshtje tё kёsaj lufte pёr liri. Ata e bёnё tё njohur kёtё luftё nё Amerikё. Fan Noli nё shkrimet dhe fjalimet e tij e krahasonte Kryengritjen e Malёsisё pёr pavarёsinё e Shqipёrisё me Luftёn e George Washington-it pёr pavarёsinё e Amerikёs. Nё malёsorёt shqiptarё tё Malёsisё sё Madhe gjetёm terrenin e pёrgatitur pёr tё nderuar Kryetrimin tonё shqiptar Dedё Gjo’Lulin.
Malёsorёt shqiptarё tё Amerikёs pёr 40 vjet me radhё e pёrkutojnё 24 Marsin e vitit 1911.
Qysh atёherё e sot janё ftuar personalitete tё shquara nga tokat shqiptare pёr fjalime e ligjёrata. Nё Amerikё janё themeluar fondacione e shoqata me emrin e kryetrimit tё Malёsisё dhe gjithё Shqipёrisё. Kёtu nё Shtetet E Bashkuara kёndojnё pёr kёtё periudhё historike njёsoj siç kёndonin arbёreshёt e Italisё pёr Skёnderbeun dhe Morenё e tyre tё dashur.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe filloi me 24 Mars tё vitit 1911.
Njё ditё mё vonё domethёnё 25 Mars tё vitit 1911 nё Qepurr tё Hotit u vranё 9 hoten nga ushtria turke. U plagosёn rёndё disa tё tjerё. Nё atё betejё u vra prijёsi legjendar Kolё Marash Vata. Atё ditё u vranё djemtё dhe burrat mё nё zё tё Hotit. Rёnia e tyre e tmerroi Malёsinё e Madhe dhe gjithё Shqipёrinё. Pёr Dedё Gjo’Lulin dhe trimat e Malёsisё sё Madhe ka shkruar shtypi mё serioz i botёs. Kjo luftё i vuri nё lёvizje kancelaritё evropiane. U aktivizuan tё gjitha kolonitё shqiptare nё botё. Nё kёtё Luftё u hartua dhe nёnshkrua Memorandumi i Grecёs, qё padyshim ёshtё dokumenti mё i rёndёsishёm pёr çёshtjen shqiptare para Deklaratёs pёr Shpalljen sё Pavarёsisё sё Shqipёrisё nё Vlorё.
Kryengritja e Malёsisё sё Madhe ishte gjithёshqiptare, ishte evropiane dhe amerikane, ashtu siç ishte Kryengritja e Kosovёs e vitit 1998. Kёto dy kryengritje sollёn pavarёsinё e Shqipёrisё dhe pavarёsinё e Kosovёs. Nuk e kuptojmё politikёn shqiptare pse nuk e nderon kёtё datё historike.
Pas rёnies sё diktaturёs ёshtё bёrё edhe mё pak pёr nderin dhe lavdinё e Kryengritjes sё Malёsisё sё Madhe. Pёr mё shumё se 20 vjet nuk kam dёgjuar njё udhёheqёs tё lartё shqiptar qё tё pёrmend emrin e Dedё Gjo’Lulit nё asnjё ceremoni tё pavarёsisё kombёtare. Asnjё president, asnjё kryeministёr dhe asnjё politikan tjetёr nuk i ka thёnё dy fjalё pёr trimin tonё legjendar. Nuk ekziston asnjё portret i Dedё Gjo’Lulit nё zyrat me rёndёsi tё Shqipёrisё.
Bile edhe kryetarja shkodrane e Parlamentit tё Shqipёrisё Josefina Topalli po e injoron kёtё periudhё tё lavdishme historike. Si bijё e kёtij qyteti historik tё njё familjeje tё pёrmendur ajo duhej tё bёnte diçka pёr kёtё çёshtje.
Intelektualёt patriotё tё Shkodrёs qё janё nderi i Shqipёrisё bashkёpunuan sinqerisht me Dedё Gjo’Lulin dhe trimat e tjerё shqiptarё. Pёr Kryetrimin e Malёsisё sё Madhe kanё shkruar poetёt dhe shkrimtarёt mё tё njohur shqiptarё duke filluar nga Gjergj Fishta, Ismail Kadare dhe Rexhep Qosja.
Pasardhёsit e Dedё Gjo’Lulit nё Amerikё kanё bёrё shumё pёr demokratizimin e Shqipёrisё dhe pavarёsinё e Kosovёs. Njё dyzinё malsorёsh shqiptarё tё Amerikёs shkuan nё luftё pёr lirinё e Kosovёs. Tё gjithё politikanёt, intelektualёt dhe klerikёt e Shqipёrisё dhe tё Kosovёs e mё gjerё u pritёn me nderime nё mjediset e malёsorёve nё Amerikё.
Bёhet pyetje, pse politika nё pushtet e qiti nё harresё kёtё periudhё historike?
Nё ceremoninё e rivarrimit tё eshtrave tё Dom Nikollё Kaçorrit Sali Berisha tha se Shqipёrinё e çliruan luftёtarёt e Kosovёs nё krye me Isa Boletinin dhe Hasan Prishtinёn. Kontributi i tyre pёr çlirimin e Shqipёrisё nuk diskutohet, por bёhet pyejte pse injorohet Kryengritja e Malёsisё sё Madhe nё krye me Dedё Gjo’Lulin?
Pёr Epopenё e Malёsisё sё Madhe dhe Dedё Gjo’Lulin kanё shkruar mё shumё se 100 autorё shqiptarё dhe tё huaj. Shqiptarёt malёsorё tё Amerikёs, bёjnё pyetje pse kёshtu?
Winston Churchill-i ka thёnё: “Mё shumё kam frikё ata qё mё injorojnё se ata qё mё kundёrshtojnё”.
No comments:
Post a Comment