2011-06-29
Marin Mema (
DOSSIER
Arrestimi i dytë i Vasil Pertalit, agjentit Papastrati, Angjelo dhe Petro Bollano, kërcënimi i Enver Hoxhës, roli i Peshkopit Sebastianos
Tensioni, kërcënimet, përplasjet diplomatike dhe ato me armë, arrestimet e shumta dhe zbardhja e rrjeteve agjenturore ishin kthyer në një shoqërues normal të marrëdhënieve të ndezura Shqipëri – Greqi.Nga agjentët Vasil Shahini e Jani Diamanti të zhdukur nga komunistët, te listat e gjata të pjesëtarëve të silogjeve vorio-epirote, te themelimi i Mavit, te masakra ndaj çamëve, te përplasjet ushtarake të gushtit ‘49 dhe ato diplomatike në Konferencën e Paqes në Paris, nga plani Pippinelis tek ai Dragumis. Vit pas viti asgjë nuk ndryshon në aksin Tiranë – Athinë në një marrëdhënie që gjatë gjithë kohës lëkundet në fije të perit.
Më 16 shtator 1959 nga Sigurimi i Shtetit i rivihen prangat Vasil Pertalit një ndër krerët e agjenturës greke pas vrasjes së Vasil Shahinit. Më 1946, Pertali ishte dënuar me 10 vjet heqje lirie nën akuzën e tradhtisë së lartë ndaj atdheut, propagandë greke dhe organizim të silogjeve vorio-epirote në Leshnicë, Sarandë, Gjirokastër e më tej. Edhe në këtë arrestim të dytë mbi Vasil Pertalin rëndojnë të njëjtat akuza. Gjatë seancave të pyetjeve përballë hetuesve, ai pranon lidhjet e hershme me agjenturën greke që kishin filluar diku rreth viteve 1932, kohë kur nisi të punonte për konsullatën greke në Sarandë. Pertali merrte para në konsullatë dhe duhet t’ua shpërndante mësuesve grekofonë që punonin në zona të ndryshme në jug të vendit. Gjithçka duhet të kryhej në fshehtësi të plotë, pasi mësuesit nuk duhet të diktoheshin nga xhandarmëria e kohës së Zogut. Ai pranon se kryente një rol ndërlidhës mes drejtuesve të konsullatës dhe njerëzve të fshehtë që punonin për të. Pas largimit të konsullatës greke nga Saranda, Pertali pranon takimet në vende të fshehta pranë kufirit grek me diversantin Thoma Mello nga i cili merrte edhe detyrat përkatëse.
Hetuesi: Cilat ishin detyrat që ju ngarkonte agjenti Thoma Mello?
Pertali: Si detyrë mua Thoma Mello më ngarkoi që përsëri të isha si ndërlidhës duke marrë letra dhe udhëzime të ndryshme nga zbulimi grek dhe t’ua shpërndaja personave të ndryshëm që punonin kundër pushtetit siç ishte Sotir Shqevi dhe Nasho Pando. Më pas u arrestova dhe më liruan në 1952.
Hetuesi: Na tregoni i pandehur si quhej konsulli me të cilin mbanit lidhje?
Pertali: Unë kam mbajtur lidhje me shumë konsuj grekë, sepse ka pasur shumë raste që ata janë nderuar. Konsulli i parë që unë mbaja lidhje ka qenë Skarpas, i dyti Kalelis, i treti Hristodhullas dhe i katërti Trandafillakos. Me këta unë vazhdimisht rekomandohesha me anën e sekretarit të konsullatës Jorgo Koçobinja mbasi ai derisa u largua fare konsullata nuk u ndërrua asnjëherë.
Hetuesi: Dëshmitarët ndër të cilët Katina Lango na kanë thënë se familjarë tuajt kanë padur takime me diversantë edhe gjatë kohës kur ju keni qenë në burg. Gruaja juaj, Qirana Pertali, është takuar me diversantin Thoma Diamanati. Si i shpjegoni këto takime?
Pertali: Ka mundësi që diversantët të kenë ardhur dhe të kenë takuar gruan time, por ajo kur dola nga burgu nuk më ka treguar nga frika se mos e shaja.
Hetuesi: Si i shpjegoni deklarimet e Katina Langos?
Pertali: Për sa u përket deklarimeve të Katina Langos, unë mendoj se ato duhet të jenë të vërteta, pasi Katina diversantin Thoma Diamanti e ka kushëri të parë. Kështu që gruaja ime duke e ditur këtë kur është takuar me Thoma Diamantin ia ka treguar Katina Langos, por mua jo, nuk më ka treguar asgjë.
Hetuesi: Me cilët persona keni pasur lidhje pas daljes nga burgu në 1952?
Pertali: Pas vitit 1952 kam pasur këtë rreth shoqëror: Spiro Kashara, Jani Zisi, Ligor Lezo, Sevasti Melo, Varvara Muka, Vasil Melo, Jorgji Mako, Stefan Zisi, Miçi Lito, nga Leshnica. Por kam njohur edhe të arratisurit Vasil Llajo, Thoma Melo etj.
Hetuesi: Kur vinin diversantët ku i bënit takimet?
Pertali: Në kohën kur më erdhën diversantët kisha dy dhoma, takimin me ta e bëra në dhomën e zjarrit. Për t’u dalluar shtoj se tani kam dy shtëpi, por takimet i bëja në shtëpinë e vjetër.
Hetuesi: Na tregoni i pandehur se çfarë konditash duhet të plotësojë për të studiuar në shkollën e Vellasit ose të Voshtinës?
Pertali: Agjentët arsimtarë që ishin në shërbim të fshehtë me konsullatën greke në mes të detyrave të tjera kishin edhe atë të zgjidhnin nxënësit më të mirë që kishin këto karakteristika, të ishin me trup dhe shëndet të mirë, të zgjuar, dhe kryesorja filogrekë. Konsullata greke e Sarandës dhe ajo e Gjirokastrës për çdo vit duhet të dërgonin në shkollën e Voshtinës nga 6 djem secila, të cilët do të mësonin në shkollë, e më vonë do bëheshin kuadro. Të gjithë studentët që zgjidheshin nga ana e mësuesve për të vazhduar mësimet në shkollën e Voshtinës, atje përgatiteshin gjoja për mësues, ndërsa në fakt mësonin se si të punonin për interesat e Greqisë duke u vënë në shërbim të tyre. Këto fakte unë i di mirë, sepse shumica e arsimtarëve që unë kisha ndërlidhje kishin dalë nga shkolla e Voshtinës. Kishte dhe nga shkolla e Vellasit.
Hetuesi: Si është vepruar për rekrutim agjentësh të personave që na keni treguar si të tillë?
Pertali: Me përjashtim të Harallamb Papait, Lezos dhe Aristotel Papait të tjerët ua kam rekomanduar unë konsullatës greke si elementë të përshtatshëm. Për këtë konsulli më kishte ngarkuar detyrë që unë të zgjidhja, të studioja dhe pastaj t’i rekomandoja konsullatës elementë që plotësonin kushtet e kërkuara. Të ishin grekofilë, konspirativë, mundësisht të kishin fëmijë që studionin në shkolla në Greqi në Vellas, Korfuz, e Voshtinë, mbasi po të mos ishin në rregull me punën sekrete grekët do të merrnin masa kundrejt fëmijëve të tyre.
Si pasojë e fakteve të reja të zbuluara gjatë marrjes në pyetje të të pandehurit për periudhën e para vitit 1946, të cilat nuk ishin zbuluar gjatë hetimit të parë, hetuesi i Sigurimit të Shtetit, Vangjel Kote, vendos të shtojë edhe akuza të tjera në dosjen Pertali. Tashmë hetimi përfshin periudhën 1932-1946 dhe 1952-1959.
Hetuesi: I pandehur na tregoni ku e keni takuar ish-konsullin Trandafillakon në Greqi?
Pertali: Trandafillakon e kam takuar në Greqi atje ai më dha një leje qarkullimi, e cila ishte e nënshkruar nga ish-komandanti i Korofillaqisë, Kristo Kotrullo. Trandafillakoja nuk punonte gjëkundi ai rinte në shtëpi, s’di si ma rregulloi autorizimin që më dha.
Hetuesi: Çfarë përmbajtjeje kishte dokumenti?
Pertali: Dokumenti kishte këtë përmbajtje: Vasil Pertali është i lirë të qarkullojë kudo në Greqi e t’i jepet ndihmë nga autoritetet ushtarake e civile
Hetuesi: Ju po gënjeni i pandehur. Si mundet që Trandafillako nuk punonte në asnjë vend, por siguroi një leje të tillë dhe jepte mijëra dhrami për t’ju shpërblyer ju grekofilëve?
Pertali: Këto të holla, siç më ka thënë Trandafillako, vinin nga një silog i Amerikës. Bile mbaj mend se shuma ishte 1 milion dhrami të cilat duhet t’u shpërndaheshin vorio-epirotëve si unë.
Hetuesia për çështjen “Pertali” merr në seanca të gjata pyetjesh një numër të madh personash të cilët pohojnë se i pandehuri ishte agjent grek dhe kishte ngritur një rrjet të gjerë bashkëpunëtorësh në jug të Shqipërisë. Dëshmitarët zbulojnë një sërë aksionesh ilegale që ishin kryer nga njerëzit e lidhur me Pertalin dhe po ashtu pagesat që vinin nga silogjet vorio-epirote për ta. Në seancat e gjata nuk munguan as ballafaqimet mes palëve. Hetimi mbi Vasil Pertalin zgjati më shumë se një vit, por në dosjen e arkivit të Ministrisë së Brendshme mungon vendimi që është marrë mbi të. Në moshën 69-vjeçare supozohet se Vasil Pertali mund të ketë vdekur nga shkaqe natyrore gjatë periudhës së gjatë hetimore ose është ekzekutuar në fshehtësi të plotë nga Shërbimi Sekret Shqiptar.
12 Korriku 1958 shënoi arrestimin e himarjotit Petro Bollano. Ai akuzohej për tentativë të përsëritur për arratisje qoftë nga qyteti i Shkodrës ku ishte ushtar, qoftë nga Saranda më pas. Bollano zhvilloi takime edhe me qytetarët Meno Dhimojani dhe Spiro Skura të cilët nuk pranuan t’i bashkoheshin duke e këshilluar të tërhiqet në tentativën e tij. Gjatë kohës që Petro Bollano u arrestua ai i dërgonte disa letra këtyre dy qytetarëve, duke i porositur që të mos tregojnë asgjë mbi veprimtarinë e tij armiqësore.
Vendim nr. 141
Këshilli gjyqësor i Kolegjit Ushtarak të Gjykatës së Lartë i formuar nën kryesimin e N/Kolonel Mustafa Qilimit, anëtarit Sotir Spiro dhe Hilmi Telegrafit merr vendimin për të lënë në fuqi dënimin e Petro Bollanos me 12 vjet burgim dhe me konfiskim të pasurisë sipas nenit 28 të Kodit Penal, dhe humbjen e të drejtës elektorale për 3 vjet kohë.
Pavarësisht kërkesës së avokatit mbrojtës, Niko Zoto, kjo gjykatë la në fuqi vendimin e mëparshëm të gjykatës ushtarake të qytetit të Gjirokastrës. Gjatë viteve 1958 - 1961 Këshilli Gjyqësor i Kolegjit Ushtarak të Gjykatës së Lartë dënon nën akuzën e agjitacionit dhe propagandës kundër pushtetit popullor me 15 vjet heqje lirie edhe himarjotin Angjelo Bollano
Pikërisht në këtë moment të vështirë për Shqipërinë, shteti italian në maj të 1960-s i dërgon një raport të hollësishëm komandës së NATO-s, i cili nënvizonte faktin së Çamëria ishte një krahinë shqiptare, nënvizonte ligjin e luftës mes dy vendeve dhe pretendimet greke për Vorio Epirin. Qeveria greke reagoi në mënyrë të ashpër, të njëjtin qëndrim pati dhe opozita e majtë, duke e cilësuar raportin italian si vepër të fashistëve. E vënë në qendër të presionit grek, shteti italian tërhoqi dokumentin. Menjëherë në këtë kohë erdhi mbështetja e shtetit turk dhe faktorit shqiptar në emigracion, por udhëheqja komuniste u tregua skeptike dhe e ftohtë duke iu frikësuar një prapavije dhe një aleance turko-amerikane për rrëzimin e regjimit komunist.
Nga krahu tjetër, zëvendëskryeministri dhe ministri i Jashtëm, Venizelos, gjatë një takimi me liderin sovjetik, Nikita Hrushov, në 1960 bën publik një propozim të ri të grekëve për Epirin e Veriut, i cili u hodh në lojë si kusht për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë dhe shfuqizimin e ligjit të luftës. Në projektin e ri kërkohej vetëqeverisja e Vorio Epirit nga minoriteti grek, por brenda kufijve shqiptarë. Siç u bë e ditur më pas, detajet e zbuluara dhanë të kuptohej se Hrushovi të paktën parimisht nuk ishte shprehur kundër kësaj skeme. Ai i pati premtuar Venizelosit ta diskutonte këtë çështje me Enver Hoxhën në një kongres që do të zhvillohej pas pak kohësh në Bukuresht të Rumanisë. Sipas Venizelos, Hrushovi pati shprehur qëndrimin se çdo minoritet duhet të ketë autonominë e tij, për të zhvilluar gjuhën dhe kulturën sipas dëshirave. Kaq mjaftoi për të shpërthyer zemërimin e Partisë Komuniste Shqiptare. Enver Hoxha thërret ambasadorin rus të akredituar në Tiranë, Ivanov, të cilit i shpreh prerazi qëndrimin kundër thelbit të bisedimeve mes Venizelos e Hrushovit. Në librin “Dy Popuj Miq”, Enver Hoxha shprehet se Shqipëria nuk e njeh Sofokli Venizelosin, por babanë e tij, Elefter Venizelos po, i cili ka djegur me dhjetëra fshatra shqiptarë e ka ngritur banda që punonin si agjentë për autonomi të Vorio Epirit. Në përfundim të komentit të tij, Hoxha thekson se Shqipëria nuk do të lejojë askënd të diskutojë për kufijtë e saj, qoftë ky edhe Hrushovi.
Krisja me Bashkimin Sovjetik në mbledhjen e 81 partive dhe më pas prishja e marrëdhënieve rindezi shpresat greke për Vorio Epirin. Tërheqja e nëndetëseve nga baza ushtarake e Pashalimanit në Vlorë rriti presionin grek që mendoi se tashmë Shqipëria ishte thuajse e izoluar dhe pa mbështetje të fuqishme. Në të njëjtën kohë, Partia Komuniste Shqiptare prishi marrëdhëniet edhe me homologen e saj greke. Në Kongresin e Tretë të Partisë së Punës delegati i Partisë Komuniste Greke nuk u lejua të flasë, duke u akuzuar nga udhëheqja shqiptare si spiun i qeverisë së Karamanlisit. Kjo çarje erdhi si pasojë e qëndrimeve jo të qarta që edhe të majtët grekë mbanin për çështjen e Vorio Epirit. Në të njëjtën kohë udhëheqja shqiptare mori informacion se qeveria e Athinës po mblidhte opinione se cili do të ishte reagimi i disa vendeve në rast se Greqia do të sulmonte ushtarakisht Shqipërinë. Nga krahu tjetër, organizatat vorio-epirote intensifikuan punën e tyre duke nisur mbledhjen e vullnetarëve për të kryer sulme të armatosura ndaj Shqipërisë.
Por oreksit të fqinjëve iu tregua shpejt vendi, pasi partnerët e saj të mëdhenj në NATO, veçanërisht Shtetet e Bashkuara u shprehën me forcë kundër një sulmi ushtarak të Greqisë ndaj Shqipërisë. Nga krahu tjetër, shteti grek nisi të frikësohej pas prishjes së Tiranës me Moskën, pasi mendonin se Bashkimi Sovjetik do të ndikonte në rrëzimin e Hoxhës për të vendosur në vend të tij një lider tjetër edhe me të fortë. Kjo situatë e mundshme do ta vendoste Greqinë në një pozicion të rrezikshëm mes satelitëve komunistë në Ballkan.
Shqipëria vijon të izolohet kur nuk merr pjesë edhe në një mbledhje për mirëkuptim ballkanik të organizuar në Athinë. Grekët nuk pajisin me viza delegacionin shqiptar duke e lënë në këtë mënyrë jashtë këtij takimi të rëndësishëm ku merrnin pjesë edhe përfaqësues jugosllavë, rumunë e bullgarë. Kaq mjafton që Enver Hoxha të shpërthejë në akuza ndaj të gjithë vendeve pjesëmarrëse. E megjithatë, politika shqiptare lëkundej në dy qëndrime të kundërta, teksa akuzat ndaj Greqisë vijonin të ishin të forta, Partia Komuniste ndiqte një vijë të kujdesshme me zonat dhe minoritarët brenda vendit, të cilëve Hoxha u dërgonte mesazhe bashkëpunimi, vlerësimi dhe përparimi.
Në vitin 1968 Enver Hoxha në njërën prej mbledhjeve të Frontit Demokratik lëshon një deklaratë të fortë paralajmëruese ndaj fqinjëve greke, duke kërcënuar se nëse ushtria fqinje do të tentojë të sulmojë, atëherë Forcat e Armatosura Shqiptare do t’i shkatërrojnë plotësisht. Një deklaratë sa kërcënuese edhe ironizuese ndaj fqinjëve.
Enver Hoxha
“Shqipëria socialiste është një vend paqedashës, që nuk kërkon të kërcënojë ose të frikësojë njeri me politikën e saj të jashtme të drejtë dhe korrekte. Republika Popullore e Shqipërisë ka synuar kurdoherë që me të tre fqinjët e saj që ka rreth e rrotull të rrojë në fqinjësi normale. Në qoftë se ndonjërës prej tyre nuk i pëlqyeka kjo fqinjësi normale dhe korrekte atëherë aq punë na prish. Monarkofashistët grekë kanë gati 25 vjet që deklarojnë se janë në gjendje lufte më Shqipërinë për arsyen bindëse se Italia fashiste që sulmoi me armë dhe pushtoi Shqipërinë në 1939, sulmoi dhe Greqinë. Duhet një logjikë fashisti grek që të gargariset 25 vjet me radhë me këtë ide gjeniale dhe unikale. Por ne u themi fashistëve grekë, nuk e shikoni, iu prish gjiza Republikës Popullore të Shqipërisë se ju deklaroni se jeni në gjendje lufte.
Por ne e kemi për detyrë t’i paralajmërojmë:- Uleni bishtin, se në rast se do të hyni në aventura do t’ju ndëshkojmë rëndë, në qoftë se ju do të godisni kufijtë tanë ne do t’ju kthejmë në kërma, në qoftë se mendoni se jeni eprorë në njerëz dhe në armatime dhe Shqipërinë Socialiste do ta gëlltisni shpejt e shpejt, provojeni sa ju vlen lëkura. Në qoftë se ju mendoni të sillni zjarrin në kufijtë tanë ne ju themi se zjarri që ju ndizni do të përvëlojë vatrat tuaja dhe atëherë do të qërohen mirë hesapet”.
Gjatë viteve në vijim marrëdhëniet shqiptaro-greke pësonin ulje dhe ngritje të vazhdueshme. Enver Hoxha në ndryshim me vitet e mëparshme, përpiqej të tregohej i kujdesshëm duke përdorur një politikë në qendër të së cilës ishte vendosja e marrëdhënieve diplomatike me vendin fqinj. Pas një kalvari të gjatë, Shqipëria dhe Greqia do të firmosin bashkëpunimin e tyre në 6 maj 1971. Qeveria shqiptare u tregua e kujdesshme që traktati për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike të mos linte asnjë shteg për keqkuptime apo interpretime që ajo kishte bërë ndonjë lëshim kundrejt grekëve për zonën e Jugut të vendit. Të vetmit që tentuan të pengonin këtë proces të rëndësishëm ishin një grup deputetësh të Janinës. Qeveria greke arriti t’i bënte ballë kundërshtimit të qarqeve nacionaliste greke, për më tepër vendosi se Kongresit Vorio-Epirot nuk do t’i jepej më rëndësia e mëparshme dhe asnjë zyrtar grek nuk do ta përshëndeste këtë aktivitet. Ajo premtoi se çështjen e Vorio Epirit tashmë do ta ndiqte vetëm në rrugë diplomatike.
Pak kohë para rivendosjes së marrëdhënieve zyrtare me Greqinë, Sigurimi i Shtetit mundi të zbulonte aktivitetin e agjentit grek, Papastrati. Për shkak të statusit të tij të veçantë ai u mor në pyetje nga drejtuesit më të lartë të hetuesisë shqiptare. Në dosjen e arkivuar në arkivin e Ministrisë së Brendshme dhe të publikuar në librin “Shërbimi i fshehtë” i Bekim Budos zbulohen detaje të plota të mënyrës sesi kishte funksionuar agjentura greke që në fillim shekull. Pohimet e agjentit Papastrati ishin në fakt një konfirmim i raporteve të shumta që Shërbimi Sekret Shqiptar kishte mundur të siguronte që prej viteve 1920 e deri në çlirimin e vendit nga pushtuesit. Roli i veçantë i Vasil Shahinit, por edhe bashkëpunëtorit të tij të ngushtë, Jani Diamanti, zbulohen edhe nga Papastrati në seancat e gjata të pyetjeve në hetuesi.
Hetuesi: Si nisi bashkëpunimi juaj me agjenturën greke?
Papastrati: Kam qenë anëtar bashkë me dy fshatarë në silogun Vorio Epirot të Athinës. Mbaj mend që në një nga mbledhjet që zhvillonim, kryetari Kristaq Zografo na foli për perspektivën tashmë të hapur me pëlqimin e qeverisë greke dhe Patriarkanës së Stambollit do t’i përvisheshim punës për aneksimin e Vorio Epirit që sipas tij ishin toka greke qysh në lashtësi dhe si e kishim amanet prej të parëve që ëndrrën e bashkimit me Greqinë ta bënim realitet. Dora-dorës unë u bëra një nga përkrahësit kryesorë të Zografos. Në këto aktivitete jam njohur edhe me patriotin tim nga Derviçani, Vasil Shahini, i cili me sa duket më kishte studiuar dhe më rekomandoi te gjenerali grek, Vasil Mellaj, i cili kishte qenë komandant divizioni i trupave greke në Gjirokastër dhe që drejtonte dhe një zyrë të shërbimit të fshehtë të zbulimit ushtarak grek, Alfa Dhio. Gjeneralit i pëlqeva qysh nga fillimi për njohuritë e mia për historinë e kulturën helene, ç’ka më vonë i krijoi një besim të madh tek unë duke pyetur edhe në lidhjet e tij të afërta në Shqipëri dhe Greqi, sidomos Pandelimon Kotokon e Orest Anastasjadhin. Kështu, gjenerali i urdhëroi këta të themelonin organizatën Mavi në kryesinë e së cilës isha dhe unë, Vasil Shahini dhe Jani Diamanti. Një ndër detyrat e para të organizatës ishte të pengonim me çdo kusht që minoriteti të merrte pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare, në të njëjtën kohë në strukturat e saj të infiltronim agjentë tanët të cilët duhet të bënin karrierë dhe më pas të na shërbenin në planin tonë për të çliruar njëherë e përgjithmonë Vorio Epirin. Krijuam edhe komitetet vorio-epirote me anëtarë Andon Qirjaqin, Misto Papadhimën, Dhimitër Mestakulin, Lefter Guvelin, Jorgo Zoton, Gligor Labovitin e të tjerë, të cilëve u vumë detyra të qarta të bënin propagandë në tri hallka kryesore kleri, shkolla dhe shtypi. Këto lëvizje do të mbështeteshin fort nga shtypi grek, që kishte për detyrë edhe përçarjen mes myslimanëve dhe ortodoksëve. Dhespoti Spiridhoni duhet të rekrutonte sa më shumë nxënës për të vazhduar shkollën e Vellas, gjë për të cilën kishim marrë nga qeveria fonde të posaçme. Kotoko duhet të punonte me klerikët ortodoksë shqiptarë, pjesa më e madhe e të cilëve ishin rekrutuar nga zbulimi grek, Asfalia.
Hetuesi: Si u riaktivizua agjentura e vjetër dhe si u rekrutuan të tjerët?
Papastrati: Gjenerali Vasil Mellaj na kishte porositur për riaktivizimin e agjenturës së vjetër krahas rekrutimeve të reja që do të bënim sidomos në radhët e studentëve dhe nxënësve shqiptarë që kishin kryer studimet në shkollat greke. Vasil Shahini punonte me disa kategori si tregtarët, mësues grekofonë dhe kryepleq duke riaktivizuar sidomos Gligor Kicatin dhe Jani Foton nga Poliçani, Doktor Ilia Zerin nga Sopiku, Doktor Sokrat Bozhorin nga Terihati, Andon Qirjaqin nga Glina, Tehma Labovitin nga Gjirokastra, Dhimitër Mastakulin nga Kakodhiqi, Jorgo Zerin nga Dhuvjani.
Hetuesi: Cila ishte mbështetja e qeverisë greke për organizatën Mavi dhe për Qevan? Si argumentohej kjo ndihmë?
Papastrati: Në mbledhjet tona ku diskutoheshin probleme të rëndësishme asistonin rregullisht edhe dy deputetë grekë, Trailidhis dhe Villjara, të cilët na përcillnin direktivat kryesore të qeverisë greke për këto probleme. Ata shtronin me forcë nevojën e furnizimit me kontingjente të reja të rinisë greke Metaksa me degë të saj në Shqipërinë e Jugut. Ata insistonin mos të kurseheshin fondet që na ishin vënë në dispozicion, mësuesit e sapoemëruar merrnin 200 franga në muaj dhe organizatorët e rinisë monarkiste Metaksa të shpërbleheshin me honorare. Nga ana tjetër, gjeneral Mellaj porosiste për të kaluar në krijimin e formacioneve ushtarake dhe rolin kryesor do ta luante Qeva e silogjet vorio-epirote duke mënjanuar gabimet e të shkuarës kur si rrjedhojë e kundërsulmit të çetave shqiptare në zonën e Kurveleshit në trevën e Vurgut dhjetëra familje minoritarësh u larguan për në Korfuz dhe gjetkë. Këto detyra ne u përpoqëm t’i realizonim sidomos gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Agjenti Papastrati që prej kohësh punonte edhe në shërbim të shtetit shqiptar zbulon mënyrën e organizimit, funksionimit dhe lidhjet me çetat e armatosura që u ngritën për t’iu kundërvënë partizanëve shqiptarë në jug të vendit. Direktivat që jepeshin nga njerëzit e Napolon Zervës dhe mbështetja e lobit grek në Amerikë. Papastrati pranon se informacionet që u jepte Sigurimit të Shtetit Shqiptar ishin vetëm dizinformacione për të hequr vëmendjen nga lëvizjet e vërteta të silogjeve vorio-epirote.
Hetuesi: Ku qëndronte funksioni juaj si agjent dopio rol?
Papastrati: Jam rekrutuar nga zbulimi shqiptar i cili me sa duket ishte në dijeni të aktivitetit tim të mëparshëm dhe më mbante në lidhje së fundi dhe vetë ish-kryetari i degës së Gjirokastrës nënkoloneli Manol M, gjë që më lehtësoi shumë për kryerjen e detyrave të mia, duke më mundësuar realizimin e takimeve me agjentët kryesorë që kisha në lidhje, që nga Gjirokastra në Vlorë e deri në Durrës. Ishim në periudhën kur aktiviteti ynë po kalonte në fazën e riorganizimit, pra kalimit në rrugë të vogla agjenturore, në çeta dhe formacione luftarake sidomos në qytetet e mëdha në Gjirokastër, Vlorë, Lushnjë e deri në Durrës. Kuadrot kryesore të zbulimit të Zervës na kërkonin me ngulm për të futur në Lëvizjen Nacionalçlirimtare kuadrot tona agjenturore. Nga ana tjetër, drejtuesit kryesorë të partisë greke EDE (Bashkimi Demokrat i oficerëve grekë, kishte filluar të riaktivizonte Partinë arqiomarksiste greke, ku Avjazi, kërkonte me çdo kusht të riafirmonte si forcë kryesore në Epirin e Veriut, i nxitur nga lobi grek në Amerikë, i cili do të krijonte më vonë Konfederatën Panhelenike Greke, e cila sponsorizohej nga milionerët grekë, Patriakana e Stambollit, Kisha Autoqefale Greke e deri tek Onasi miliarderi i flotës tregtare greke. Në këtë vështrim, aktiviteti im ka qenë shumëplanësh dhe dopiorol. Informatat që i raportoja sigurimit shqiptar, në përgjithësi ishin dizinformacione, me qëllim që ata të merreshin me problemet në radhët e tyre dhe të largoheshin sa më shumë nga agjentura jonë, organizimi ynë dhe nga kontingjentet tona. Menjëherë pas Konferencës së Pezës erdhi udhëzimi mbi krijimin e këshillave vorio-epirote, si dhe çetave të armatosura me platformë gjoja për të luftuar pushtuesit italianë dhe më vonë ata gjermanë. Kështu, krijuam çetën e Dhrovjanit me komandant Lefter Guvelin e Jorgo Zoton, çetën e Thimio Lolit e të Kristo Pilos të cilët i hodhëm në luftë kundër batalionit partizan Çamëria, duke bërë një gabim të rëndë, dhe nuk zbatuam porositë e gjeneralit Mellaj. Pas Luftës Nacionalçlirimtare, meqenëse qeveria shqiptare dhe ushtria saj po hynte në punët tona të brendshme ne kishim marrë detyrë të kalonim në veprime më të organizuara grupet e vogla agjenturore do t’i kthenin në rezistenca, duke i dhënë një vend të veçantë kishës ortodokse, e cila do të kishte një rol të rëndësishëm në punën tonë. Këtë veprimtari do ta shtrinim deri në qytetin e Durrësit duke e shoqëruar me propagandë kundër shtetit shqiptar, pamundësinë e tij për të qeverisur vendin, si dhe të dënonim kudo edhe në forumet ndërkombëtare diskriminimin që i bënin ata minoritetit grek dhe në përgjithësi krahinave tona të Vorio Epirit. Detyra kryesore e jona në këtë periudhë ishte që të krijonim një gjendje pasigurie dhe anarshie duke e shoqëruar me provokacione në kufi, me qëllim krijimin e kushteve për një ndërhyrje të armatosur, duke plotësuar kushtet e misionit sekret Front i Hapur i cili do të kombinohej në luftën e grupeve ushtarake që do të futeshin nëpërmjet kufirit, gjë për të cilën ishte marrë edhe pëlqimi i organeve të shërbimeve sekrete italiane, të cilat nga ana e tyre po përgatisnin në Bari të Italisë grupe agjenturore për t’u futur në Shqipëri nëpërmjet kufirit shqiptaro-grek, që drejtoheshin nga koloneli i zbulimit italian De Agostini dhe që quhej Fronti i Mbyllur.
Pas rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike, shteti shqiptar u përpoq ta shfrytëzonte të paktën për të kontrolluar në terren gjendjen e minoritetit shqiptar në Greqi në zonën e Çamërisë pas dëbimeve të dhunshme në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Ambasadori shqiptar gjatë vizitës së tij në Çamëri më 5 deri në 9 qershor 1972 konstatoi se në zona të caktuara si ato të Sulit afër Janinës, Prevezëz, Igumenicës, Pargës, Filatit dhe me pak në atë të Artës kishte mbetur një numër i konsiderueshëm banorësh me origjinë shqiptare, të cilët jetonin kryesisht në këto fshatra. Pavarësisht kontrollit në terren, shteti grek nuk pohonte asgjë zyrtarisht duke fshehur dhe mos pranuar praninë e shqiptarëve në tokat e saj. Kryetari i Bashkisë së Igumenicës i cili kishte origjinë shqiptare dhe fliste shqip pohoi se kishte ende fshatra të tëra që flisnin shqip. Madje, ai tha se mund të gjesh shumë plaka që nuk dinë fare greqisht.
Por përmirësimi i marrëdhënieve nuk kishte frenuar dëshirat ekspansioniste të shtetit grek që vijonte aksionet e fshehta me anë të agjenturave të tij. Si rezultat i dështimeve në përplasjen me Sigurimin e Shtetit, ato ishin bërë thjesht më të sofistikuara e më të mbuluara. Që pas 1973 edhe aktiviteti i silogjeve vorio-epirote nisi rigjallërimin në disa ndër qytetet më të mëdha greke, por edhe në vende të tjera të botës ku synohej shfrytëzimi i shoqatave të shqiptarëve.
QEVA ( Komiteti Qendror i Luftës për Vorio Epirin ) dhe silogjet që e rrethonin ruanin pozicionin e fortë dhe mjaft aktiv në propagandën dhe luftën e gjithanshme ndaj Shqipërisë. Sigurisht, kjo organizatë vepronte në kuadër të një bashkëpunimi të ngushtë me struktura të caktuara shtetërore, të cilat jepnin udhëzime për mënyrën e veprimit. Deri në fillim të viteve 1970, QEVA drejtohej nga Pandelejmon Kotoko, një njohje e vjetër ky e organeve të drejtësisë shqiptare. Kotoko ishte së bashku me Vasil Shahinin e vrarë nga komunistët në Gjirokastër në 1943 dhe Jani Diamantin e zhdukur kohë më vonë një ndër themeluesit e organizatës terroriste Mavi, ndryshe e njohur si Fronti për Çlirimin e Vorio Epirit. Pas vdekjes së Kotokos, më 1972, në krye të QEVA-s erdhi Peshkopi i Janinës Serafinos.
Siç shkruhet edhe në librin e Beqir Metes “Shqipëria dhe Greqia, paqja e vështirë”, në vitin 1974 në Greqi u krijua federatë panepirote me qendër në Athinë e cila zhvillonte një propagandë të hapur dhe të fortë kundër shtetit shqiptar. Krijimi i qeverisë së re në Greqi pas rrëzimit të Juntës së Papadhopullosit forcoi pozitat e qarqeve vorio-epirote, të cilat rifilluan aktivitetin e tyre normalisht dhe me intensitet të plotë. Megjithatë, ashtu si qeveria e mëparshme edhe kabineti i ri të paktën zyrtarisht përpiqej të ruante marrëdhënie të mira e të balancuara.
Nga viti në vit, marrëdhëniet shqiptaro-greke lëkundeshin duke u përmirësuar dhe përkeqësuar herë pas here. Mbajta në fuqi e ligjit të luftës ruante një distancë të fortë mes dy vendeve. Nga krahu tjetër qarqet e silogjeve vorio-epirote ushtronin një presion të fortë kundrejt të gjitha qeverive greke që të ruanin qëndrimin e prerë ndaj Shqipërisë. Gjatë viteve 1976 e në vijim emigracioni grek intensifikoi veprimtarinë, shkak u bë një vendim i qeverisë shqiptare për ndërrimin e të gjithë emrave fetarë. Por nga dekreti u acarua edhe qeveria greke, e cila e quajti këtë një sulm të hapur ndaj të drejtave të minoritetit grek në Shqipëri. Siç thuhet edhe në dokumentet e kohës të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe asaj të Brendshme, në Greqi u organizuan protesta të shumta ku morën pjesë mijëra aktivistë të silogjeve vorio-epirote.
Ardhja në pushtet në Greqi e qeverisë së majtë të Papandreut në vitin 1981 përmirësoi disi marrëdhëniet. Gjatë viteve 1984 e në vijim mes Shqipërisë dhe Greqisë u nënshkruan 5 marrëveshje bashkëpunimi në disa sektorë. Në janar të 1985-s u hap edhe pika kufitare e Kakavijës, ndërkohë që filluan bisedimet edhe për marrëveshje të tjera.
Por ndërkohë, në Greqi krijohet Sfeva, Komiteti Koordinues Studentor i Luftës për Vorio Epirin. Drejtues i kësaj organizate për shumë vite do të ishte pikërisht Peshkopi i Konicës, Sebastianos, i cili më pas do të drejtonte edhe PA-SI-VA (Paneliniu Sindezmu Vorioepiritiko Agonas), Konfederata Panhelenike e Luftës Vorio-Epirote edhe kjo një organizatë radikale e cila punonte për pavarësinë e të ashtuquajturit Vorio Epir. Peshkopi Sebastianos ishte nga ata njerëz që mbronin një tezë edhe më ekstreme për Vorio Epirin, pasi sipas tij, kufijtë që i përkisnin Greqisë shkonin deri në qytetin e Durrësit.
Me një presion në rritje silogjet vorio-epirote, federata panepirote e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Kanadasë, por edhe Kisha Ortodokse sponsorizuan dhe mbështetën një seancë dëgjimore në nënkomitetet e të drejtave të njeriut të Kongresit Amerikan në 1983. Të gjithë dëshmitarët ishin elementë grekofonë, të cilët prej vitesh kishin punuar aktivisht në propagandën e tyre kundër shtetit shqiptar. Mes tyre disa minoritarë grekë që ishin arratisur vite më parë nga Shqipëria, Elias Fani, Thomas Karathanos dhe Elias Lekas. Gjatë seancave ata paraqitën dëshmi të forta dhe të rreme duke pretenduar se në Shqipëri ishin të vendosur më shumë se 450 mijë grekë, të cilët persekutoheshin nga shteti shqiptar. Këto deklarata të rreme ndikuan drejtpërdrejt në raportin e departamentit të shtetit ku shkruhej mbi persekutimin që i bëhej minoritetit grek në Shqipëri.
Në 1987 qeveria greke shpalli qëndrimin se i kishte dhënë fund zyrtarisht gjendjes së luftës me Shqipërinë. Ndërkohë, kundër këtij vendimi u organizuan tubime të mëdha të shoqatave epirote në Greqi. Nën drejtimin e mitropolitit të Konicës, Sevastianos, Ilia Bexios njërit prej drejtuesve të Federatës Panepirore në SHBA, Thoma Karathanos, Foti Galicit të gjithë përfaqësues shoqatash nacionaliste iu bë presion qeverisë greke duke kaluar deri në kërcënime të drejtpërdrejta për veprime të dhunshme. Por pavarësisht deklaratave të qeverisë greke, shpejt u kuptua se nga ana e tyre ishte bërë një lëvizje mashtruese, pasi ky ligj nuk u abrogua nga Parlamenti si institucioni i vetëm kushtetues që kishte të drejtë ta bënte këtë. Ligji i luftës mbetej në fuqi.
Gjatë viteve 1987 – 1990 Organizatat e shumta vorio-epirote dhe silogjet vijuan intensivisht aktivitetin e tyre duke përdorur më së shumti organizmat ndërkombëtare, sidomos amerikane ku multimiliarderët grekë kishin një influencë të madhe. Misioni dhjetëra vjeçar i silogjeve, organizatave vorio-epirote, por edhe i shtetit grek që për 45 vjet më së shumti ishte bërë nga jashtë kufijve shqiptarë do të rifillonte aktivitetin pas ndryshimeve politike në Shqipëri që shënuan rënien e regjimit komunist.
Tashmë për faj edhe të politikës, shpeshherë servile shqiptare dhe varfërisë në masë të gjerë, rruga u rihap përsëri duke u kthyer në një autostradë të vërtetë hyrje-daljesh të elementeve që kërkonin hapur shkëputjen e Jugut të Shqipërisë dhe bashkimin e tij me Greqinë.
70 vitet e agjenturës greke janë vetëm një pjesë e historisë së gjatë e cila vazhdon edhe sot, më e rafinuar, më e fshehtë, më e sofistikuar, por gjithsesi, thjeshtësisht e identifikueshme për këdo që ka ndjekur apo që ndjek reagimet, takimet, deklaratat e lëvizjet e një sërë individësh, të cilët sot gjejnë lirinë të bëjnë gjithçka pa asnjë shqetësim në mes të ditës në çdo cep të Jugut të Shqipërisë. Hyjnë e dalin përmes kufijve zyrtarë shpesh të shoqëruar edhe nga burokratë me kostum të qeverive shqiptare, të cilët me një servilizëm në kufijtë e të neveritshmes pranojnë gjithçka edhe kur nën sy u shkelen simbolet kombëtare.
Ky dossier nxori në sipërfaqe përtej emrave të agjentëve e njerëzve të implikuar me silogjet vorio-epirote, tre elementë kryesorë. Ashtu siç rezulton nga të gjitha dokumentet e kohës, agjentura e vendit fqinj synonte që prej 1920 e më parë përhapjen e shkollave greke, meshimin në kishat ortodokse në gjuhën greke dhe pushtimin ekonomik të Jugut të Shqipërisë.
Cilën nga këto nuk ka arritur sot dhe me këtë ritëm nëse e lejojmë çfarë do mund të arrijë nesër?
No comments:
Post a Comment