Turbo-folku po zhduk traditën shqiptare

Këngëtari i Ansamblit Kombëtar flet mbi dëmtimin e krijimtarisë popullore.

Turbo-folku sot është një fenomen që ka prekur shumë këngëtarë shqiptarë, edhe nga ata që kanë qenë të njohur për skenën, si këngëtarë të muzikës së lehtë, por edhe asaj popullore të tabanit kombëtar. Turbo-folku ka qenë një fenomen i prekur nga vende të tjera shumë më parë sesa të mbërrinte Shqipërinë, por duket se ndikimi i saj tek këngëtarët tanë, kryesisht ata të rinjtë dhe anonimë, është më i fuqishëm dhe i përhapur si fenomen.

Ky problem sot ka shqetësuar shumë këngëtarë popullorë profesionistë, që kanë vite që me zërin e tyre këndojnë krijimtarinë e pastër popullore jo vetëm në skenën shqiptare, por dhe në atë botërore. Një prej tyre është dhe këngëtari i Ansamblit Kombëtar të Këngëve dhe Valleve Popullore Bardhyl Xhafka, i cili ka nisur aktivitetin e tij në ansambël që në vitin 1985. Dekada të tëra me krijimtarinë e pastër popullore shqiptare, sot për këngëtarin Xhafka rryma turbo- folk po zhduk me ndikimin e saj traditën shqiptare. Në një intervistë dhënë për gazetën ai flet mbi tendencat e reja muzikore dhe rrymën turbo-folk, të cilat janë të pranishme në tregun muzikor shqiptar. Sipas tij edhe pse është folur dhe debatuar, në tregun shqiptar vazhdon të jetë po e njëjta situatë, ku asgjë nuk ka ndryshuar.

-Keni vite që jeni më Ansamblin Kombëtar të Këngëve dhe Valleve Popullore që nga viti 1985, ndërkohë si e shikoni sot zhvillimin e krijimtarisë popullore?
Kryesisht AKKVP është marrë me ruajtjen dhe ngritjen në një stad më të lartë të folklorit shqiptar. Në festivalet e Gjirokastrës që janë bërë para viteve ‘90 ne merrnin perlat e këtij folklorit dhe i sillnim në ansambël me një vokal tjetër ose dhe vallet me një temperament më të lartë artistik, duke ruajtur gjithmonë fizionominë e valles së mirëfilltë popullore ose këngës së mirëfilltë. Kënga polifonike është ruajtur identik veç hyrjes së vokalit që ka hyrë nga një vokal amator në një vokal të kultivuar, ashtu si ka këngëtarë ansambli dhe këto të gjitha janë bërë të dashura jo vetëm për zonën, por për të gjithë Shqipërinë. Meqenëse po të flisnim për këngë, që janë me çifteli që janë punuar nga i ndjeri Xhemal Laçi artist i merituar ish pedagogu jonë. Ai i qëndronte strikt melodisë, bënte një harmonizim të thjeshtë dhe herë-herë ne kemi kënduar dhe me çifteli dhe gjithë grupi vokal ka pas kënduar dhe me instrumente të çiftelisë dhe të sharkisë. Rrjedhimisht duke pasur gjithmonë shkurtime, ne arritëm në një grup me pak veta, por që sërish i rrinë besnik traditës. Kishte këngë që mbanin dhe disa përpunime dhe ato ishin të bukura. Në atë kohë ka pasur disa të tilla dhe i pëlqente populli, ato qëndronin. Disa këngë p.sh të Xhemal Laçit që janë perla të krijimtarisë popullore, të përpunuar e kënduar arritën që të pëlqeheshin nga publiku. Një pjesë e mirë e artistëve të Ansamblit në vitet ’90 u larguan dhe ne me dhimbje e mbajtëm këtë ansambël, pasi dhe kompozitorët u larguan. Një kompozitor sot nuk ka leverdi që të kompozojë në Ansambël, pasi ai thotë më mirë shkoj ti bëj një këngëtari këngë, ndoshta dhe të panjohur dhe të fitoj më shumë, se sa të bëj diçka për ansamblin dhe nuk paguhet. Ne jemi ansambël buxhetor dhe jemi njëlloj me folklorin shqiptar, unë p.sh këndoj trevën e veriut, polifoninë, këngë të Vlorës ose të Himarës si:Vajza e valëve, këngë të Tepelenës etj, pra kjo është e veçanta e artistëve të Ansamblit, që këndojnë këngë të disa trevave shqiptare.

-Si një njohës i mirë i rrymës popullore, çfarë mendoni sot për rrymën turbo-folk që ka pushtuar krijimtarinë popullore?
Kënga polifonike nuk ngacmohet, ajo është e virgjër. Kolosët e muzikës shqiptare si Çesk Zadeja, Tisha Daija nuk guxonin që ti preknin këto këngë. Po ti dëgjoje këto këngë polifonike shqeto si i thotë populli ato kanë ndryshim nga njëra-tjetra. Kur i dëgjon këto këngë turbo-folk ato janë një. Është bërë sikur i shkruan një dorë, një lloj ritmi, por dhe nuk dua të paragjykoj dhe këngëtarët që dalin dhe këndojnë këngët të tilla, pasi ata nuk duhet të dalin me këtë lloj muzike. Nëse do të vazhdohet me turbo-folkun kështu si ka nisur, ku del një këngëtar që nuk ka kënduar në skenë, por që bën në studio një rrymë turbo-folk, atëherë nëse do të vijojë kështu do të harrohet dhe do të zhduket tradita shqiptare dhe nuk do të ketë më as këngë polifonike. Kjo rrymë do ta zhduki traditën dhe ne me këtë lloj muzike i bëjmë keq publikut, pasi ai si të edukohet dëgjon. Edhe kjo kënga polifonike që vjen e vjetër, ashtu është edukuar publiku. Ajo mund të përmbajë shumë përpunime të vogla, por jo çdo këngëtar mund të këndojë si Janina, dhe për mua ato e shkatërrojnë mënyrën e të kënduarit. Pavarësisht se atje thotë populli si autor, por edhe kjo këngën e ka një autor që do të jetë ai që ka bërë tekstin, muzikën etj.

-Sipas jush, sa zbatim gjen e drejta e autorit në vendin tonë?
Këtu ka një problem shumë të madh dhe me të drejtën e autorit dhe duhet patjetër që të ndryshojnë gjërat. Kënga duhet të ketë autorësinë e saj. Kjo varet nga studiot muzikore që nuk duhet të pranojnë asnjë lloj këngëtari, asnjë lloj kompozitori pa autorësi. Ne ishim në Sanremo më Ana Oxën në vitin 2006 dhe nuk guxonte njeri të dëgjonte këngën e saj. Na bëri përshtypje kur ne bëmë prova ajo i nxori jashtë të gjithë la vetëm orkestrën dhe ne që e shoqëronim. Kënga do të dëgjohet nesër kur unë ta këndoj live, tha ajo. Ne ndoshta ato rregulla nuk i vëmë dot, por të paktën çerekun e tyre ta vëmë. Pra e drejta e autorit duhet të jetë e zbatuar. Ministria e Kulturës duhet të ketë një drejtori të veçantë për të kontrolluar muzikën shqiptare, jo ta censurojë, por ta kontrollojë. Ne po themi se janë futur dhe rryma që nuk i ka parë ndonjëherë Shqipëria dhe ato po hiqen si shqiptare. Pra vjen nga Turqia një këngë dhe themi që kjo është këngë shqiptare, sepse e kemi dëgjuar diku në Kosovë apo Maqedoni dhe e mendojmë shqiptare. Por kjo nuk është e drejtë, pasi shqiptari ka pasur muzikën e vet, këngën e vet. Ne me një territor kaq të vogël kemi një shpërndarje të jashtëzakonshme të folklorit. Dhe ne këtë duhet ta ruajmë, po më duket se po bëhemi të gjithë njësoj. Edhe në zonën e jugut, ku është kënduar polifoni brez pas brezi të gjithë këngëtarët merren me turbo-folkun dhe është njësoj. Nuk dëgjoj një këngë polifonike. Isha në Korçë në një dasmë dhe atje kishte vetëm muzikë greke, filloi dhe po mbaronte dasma vetëm muzikë greke? Një miku im italian më pyeti se ç’është kjo muzikë, vetëm greqisht këndohet këtu? Në atë kohë shkova tek orkestra dhe fillova të këndoj serenata të qytetit të Korçës, aq sa dhe vetë orkestrantët u kënaqën dhe thanë edhe ne paskemi muzikë të bukur. Ne kemi muzikë dhe folklor të shkëlqyer dhe nëse shteti do të vërë dorë për ta kontrolluar, muzika do të bëjë përpara dhe do të ruhet dhe tradita. Nëse ne kemi një Muze Kombëtar për të ruajtur traditën edhe Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe Valleve Popullore është një ruajtës i traditë shqiptare kombëtare. Është polifonia që ne na bën të njohur në të gjithë botën, sa dëgjojnë këngën polifonike shtangen dhe prej sa vitesh vjen. Mbrojtja që i bën UNECSO polifonisë, tregon që është vlerë. Është një fondacion në Marsejë të Francës (EKYME), ata merren me traditën dhe kanë futur dhe polifoninë tonë. Ne kemi disa vite që bashkëpunojmë me ta dhe na thonë mos mungoni, sidomos kënga “Vajzë e valëve” që është këngë e Bregut të Detit mbetet perlë. Drejtoresha e këtij fondacioni është muzikologe dhe ajo pa ditur asnjë fjalë shqip, kur mbaroi kënga po qante, dhe kur e pyetëm na tha se që nga melodia e kishte ndier këngën. Pra muzika e vjetër e jona është komunikuese, ndërsa turbo-folku vetëm xhamba-xhumba nuk tregon asgjë tjetër.

-Mesazhi juaj për këngëtarët e rinj që këndojnë këtë rrymë?
Neve para pak ditësh bëmë një koncert me kontingjentin e ri që kanë mbaruar Akademinë e Arteve dhe nga këta të rinj ne patëm 10 këngëtarë djem dhe vajza që punuan dhe nxorën një koncert të shkëlqyer, ku aty spikatën 2-3 elementë më mirë se të tjerët. Këngët të gjitha ishin folk të bukura, të traditës dhe tabanit shqiptar. Ne kemi talente të rinj dhe ata duhet ti largohen turbo-folkut, mendoj se fondi për të rinjtë që jep Ministria e Kulturës, duhet ta shumojë më shumë.

-Tregu muzikor sot në vendin tonë?
Unë nuk marr guximin të bëj një disk, sepse ai nuk do më shitet pasi që nga viti ’90 e këtej publiku shqiptar është edukuar me një rrymë shumë të gabuar. Qoftë me këngët e huazuar nga Ballkani apo bota të përkthyera në shqip, qoftë dhe nga rryma turbo-folk, që sot ka marrë përmasa të trembshme. Për mua është e dhimbshme që nesër rrezik ti largohen të gjithë folklorit të pastër. (Bardhyl Xhafka)
Julia Vrapi, G. Sot