Në Egjipt nga Shek.XIX dhe nga mesi i Shek.XX ka ekzistuar një komunitet i madh shqiptarësh, të cilët kanë luajtur një rol të rëndësishëm në lëvizjen e Rilindjes Kombëtare.
Shqiptarët e parë në Egjipt kanë ardhur nëpërmjet Perandorisë Osmane si drejtues ushtrie dhe ushtarë. Kolonia shqiptare u forcua shumë në kohën e sundimit të Mehmet (Aliu) Pash Kavallës në vitet 1805-1848. Shqiptarët në Egjipt kanë qenë shumë aktivë në drejtim të çështjes shqiptare. Në vitin 1903, Fan Noli shkon atje për të punuar si mësues në një shkollë greke dhe u njoh me disa atdhetarë shqiptar që e bindën që të shkonte në Amerikë duke i paguar dhe harxhet e udhëtimit. Mbledhësi i madh i Folklorit shqiptar Thimi Mitko e zhvilloi pjesën më të madhe të veprimtarisë së tij në Egjipt. Po ashtu vepruan edhe shkrimtarë dhe poetë të mëvonshëm si Andon Zako Çajupi, Filip Shiroka, Aleksandër Xhuvani etj.
Atje u themeluan disa shoqata dhe janë botuar gazeta, libra dhe broshura të ndryshme, që luajtën një rol të madh në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe ngritjen e nivelit të vetëdijes kombëtare. Gazetat që u botuan vetëm në Kajro ishin: “Toska”, “Besa”, “Sëpata”, “Shkreptima” etj.
Pra me Egjiptin lidhet shumë figura të shquara shqiptare që kanë vepruar në këtë vend. Por për fat të keq në ditët tona Kolonia shqiptare e dikurshme është zhdukur, ka mbetur vetëm në kujtesën e historisë sonë.
Polemikat e Thimi Mitkos
Në histografinë shqiptare na mungojnë shumë biografi të njerëzve të shquar që kanë dhënë një kontribut të madh në çështjen kombëtare. Ka mungesë të qyteteve ku kanë lindur, familjet nga vinin dhe trashëgimtarët e tyre. Mendoj se ka ardhur koha që studiuesit tanë duhet të punojnë nëpër arkivat e huaja dhe të kërkojnë për të gjetur sa më shumë të dhëna për këta atdhetarë dhe për kombin shqiptar. Vendi fqinji me Shqipërinë, Greqia fsheh shumë dokumenda që kanë lidhje me shqiptarët dhe Shqipërinë. Në arkivat greke mund të gjinden shumë libra, gazeta, broshura që janë botuar në gjuhën shqipe dhe greke në shek.XVIII-XIX, të cilat tregojnë për gjuhën, historinë tonë kombëtare që nga koha e Aleksandrit të madh e deri më sot.
Nga kërkimet e mia nëpër këto arkiva kam ndeshur me qindra libra të autorëve grekë, që shkruajnë për shqiptarët si trashëgimtarë të Pellazgëve, Pirros dhe Aleksandrit të Madh.
Ndoshta ky sinqeritet i shumë shkrimtarëve grekë të shekujve të kaluar, ka bërë që shteti i tyre t’i fshehë ose ti zhdukë këto libra me vlera të mëdha. Por megjithatë ka nëpër bibliotekat private dhe universitare libra të ruajtura me kujdes që lidhen me shqiptarët dhe Shqipërinë e hershme, që u kanë shpëtuar “konservimit të zhdukjes”. Ndër shumë libra, broshura dhe gazeta të shek.XVIII-XX që kam gjetur në arkivat greke, ka edhe materialet që lidhen me aktivitetin e Thimi Mitkos. Janë faqe të gazetës “PANDORA”“(ÐÁÍÄÙÑÁ)ku shkrimtari shqiptar polemizon me historianin grek Panajot Aravantinoi, i cili bënte shtrembërime historike për qytetin e Korçës dhe zonën për rreth saj. Një pjesë e kësaj polemike është botuar në veprën e Thimi Mitkos “Bleta Shqiptare”, 1981, Tiranë. Por për fat të keq përgatitësit e veprës nuk kanë botuar qoftë edhe një faksimile të gazetës greke “Pandora” ku janë botuar shkrimet e Mitkos për ta paraqitur veprën më të pasur dhe të besueshme. Po ashtu në Historinë e letërsisë ku shkruhet për Thimi Mitkon nuk janë faksimilet e gazetës greke në fjalë. Prandaj e pashë të udhës të nxjerr nga arkiva e gazetës greke “Pandora” (në të vërtetë ka qenë revistë jo gazetës si na e kanë paraqitur në veprën e Th.Mitkos) e cila u themelua më 12 dhjetor 1849 dhe doli në qarkullim në prill të 1850, dy herë në muaj. Kjo revistë u botua deri në vitin 1872 dhe e përgatisni Nikolao Dragumi (që ishte arvanitas), Kostandin Paparigopulo, Aleksandro Riyo Ragapi, Kristo A. Duka.
Pra, në faqet e kësaj reviste Thimi Mitko ka dhënë një kontribut të madhe duke botuar shkrimet e tij për të vërtetën e Korçës dhe Maqedonisë së atëhershme. Gjatë kërkimeve nuk munda të gjej pjesën e fundit të vazhdimit të polemikës së Thimi Mitkos me historianin grek Panajot Aravantinoi. Ndoshta ajo pjesë nuk u botua asnjëherë për arsye të ndryshme, por pjesa më e madhe e pa dritën e botimit për të sqaruar më mirë lexuesin grek të atyre viteve që ushqeheshin me keqinformime për fqinjët e tyre, që ende ishin nën pushtimin osman. Titulli i shkrimit të Mitkos është “Shënime mbi Maqedoninë dhe Korçën” (ÐÅÑÉ ÔÇÓ ÅÍ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁ, ÊÏÑÉÔÓÁÓ). Këto shkrime janë botuar në veprën e Mitkos, por pa asnjë shënim mbi revistën “Pandora” dhe faksimile. Interesant është fakti se shkrimet e Thimi Mitkson për Korçën u botuan dy në vitin 1859 dhe dy pas 8 viteve më 1867. Mendoj që në stafin e revistës greke “Pandora” për botimet e shkrimeve të Mitkos duhet të ketë ndikuar ndonjë nga punonjësit e brendshëm sepse shkrimet janë botuar me emrin anonim “Një nga pajtimtarët”. Në ato vite ka qenë e vështirë për të mbrojtur çështjen shqiptare në shtypin grek për arsye se sapo ishte hedhur projekti për realizimin e Greqisë së Madhe (MEGALO IDHEA) më 1850. Në programin e “MEGALO IDHESË” mbretëria e Greqisë donte të përfshinte brenda saj të gjithë ortodoksit e Ballkanit dhe të Azisë së Vogël. Greqia kërkonte kufirin me Shqipërinë deri në Lumin Shkumbin. Një pjesë e këtij projekti u realizuan në vitet 1912-1914 me marrjen e qyteteve të Artës, Janinës, Prevezës dhe Konicës.
Shoqëria “VËLLAZËRIA SHQIPTARE” në Egjipt
Më 22 mars të vitit 1890 vdes Thimi Mitko në qytetin Beni Suef. Ai ishte vendosur në fillim të viteve 1860. Në Beni Suef kanë jetuar dhe punuar në përgjithësi shqiptarët që ishin me origjinë nga zona e Korçës dhe Pogradecit. Gjatë kërkimeve gjeta statutin e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” inicialet e njërit nga atdhetarët shqiptarë që ka vepruar në qytetin ku vdiq Mitkoja. Bëhet fjalë për K. E. Mitko, njërin nga themeluesit e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt. Ndoshta iniciali K., tregon emrin Kosta dhe E., Efthimio. Thimi Mitko në të vërtetë emrin e pagëzimit e kishte Efthimo, por ai ashtu si Fan Noli parapëlqenin të njiheshin me emrat që nuk tregoni kuptimësi greke si Efthimio-Thimi, Theofan Mavromati-Fan Noli. Në këmbimet e letrave me De Radën, Jovan Mitkon, J.U. Jarniku, Fr. Krispi, e Italisë Thimi Mitko emrin e tij e shkruante E. Mitko, ndërsa në letrat që u ka dërguar Kristo Zhapës, Th. Kreit, K. Kristoforidhit, me Th. Mitko. Ka mundësi K. E. Mitko të jetë djali i madh, Kosta Mitko.
Shoqëria “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt në rregulloren e saj mban datën e themelimit 1 maj 1894, në Beni-Suef. Kryetar i kësaj shoqërie ishte zgjedhur I. A. Bakllava, nënkryetar N. Dhuci, arkëtar Marko M. Marku, sekretar K. E. Mitko dhe anëtarë të tjerë të Këshillit drejtues ishin M. Dhimitriu, X. Vito, P. E. Plluska.
Shqiptarët e parë në Egjipt kanë ardhur nëpërmjet Perandorisë Osmane si drejtues ushtrie dhe ushtarë. Kolonia shqiptare u forcua shumë në kohën e sundimit të Mehmet (Aliu) Pash Kavallës në vitet 1805-1848. Shqiptarët në Egjipt kanë qenë shumë aktivë në drejtim të çështjes shqiptare. Në vitin 1903, Fan Noli shkon atje për të punuar si mësues në një shkollë greke dhe u njoh me disa atdhetarë shqiptar që e bindën që të shkonte në Amerikë duke i paguar dhe harxhet e udhëtimit. Mbledhësi i madh i Folklorit shqiptar Thimi Mitko e zhvilloi pjesën më të madhe të veprimtarisë së tij në Egjipt. Po ashtu vepruan edhe shkrimtarë dhe poetë të mëvonshëm si Andon Zako Çajupi, Filip Shiroka, Aleksandër Xhuvani etj.
Atje u themeluan disa shoqata dhe janë botuar gazeta, libra dhe broshura të ndryshme, që luajtën një rol të madh në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe ngritjen e nivelit të vetëdijes kombëtare. Gazetat që u botuan vetëm në Kajro ishin: “Toska”, “Besa”, “Sëpata”, “Shkreptima” etj.
Pra me Egjiptin lidhet shumë figura të shquara shqiptare që kanë vepruar në këtë vend. Por për fat të keq në ditët tona Kolonia shqiptare e dikurshme është zhdukur, ka mbetur vetëm në kujtesën e historisë sonë.
Polemikat e Thimi Mitkos
Në histografinë shqiptare na mungojnë shumë biografi të njerëzve të shquar që kanë dhënë një kontribut të madh në çështjen kombëtare. Ka mungesë të qyteteve ku kanë lindur, familjet nga vinin dhe trashëgimtarët e tyre. Mendoj se ka ardhur koha që studiuesit tanë duhet të punojnë nëpër arkivat e huaja dhe të kërkojnë për të gjetur sa më shumë të dhëna për këta atdhetarë dhe për kombin shqiptar. Vendi fqinji me Shqipërinë, Greqia fsheh shumë dokumenda që kanë lidhje me shqiptarët dhe Shqipërinë. Në arkivat greke mund të gjinden shumë libra, gazeta, broshura që janë botuar në gjuhën shqipe dhe greke në shek.XVIII-XIX, të cilat tregojnë për gjuhën, historinë tonë kombëtare që nga koha e Aleksandrit të madh e deri më sot.
Nga kërkimet e mia nëpër këto arkiva kam ndeshur me qindra libra të autorëve grekë, që shkruajnë për shqiptarët si trashëgimtarë të Pellazgëve, Pirros dhe Aleksandrit të Madh.
Ndoshta ky sinqeritet i shumë shkrimtarëve grekë të shekujve të kaluar, ka bërë që shteti i tyre t’i fshehë ose ti zhdukë këto libra me vlera të mëdha. Por megjithatë ka nëpër bibliotekat private dhe universitare libra të ruajtura me kujdes që lidhen me shqiptarët dhe Shqipërinë e hershme, që u kanë shpëtuar “konservimit të zhdukjes”. Ndër shumë libra, broshura dhe gazeta të shek.XVIII-XX që kam gjetur në arkivat greke, ka edhe materialet që lidhen me aktivitetin e Thimi Mitkos. Janë faqe të gazetës “PANDORA”“(ÐÁÍÄÙÑÁ)ku shkrimtari shqiptar polemizon me historianin grek Panajot Aravantinoi, i cili bënte shtrembërime historike për qytetin e Korçës dhe zonën për rreth saj. Një pjesë e kësaj polemike është botuar në veprën e Thimi Mitkos “Bleta Shqiptare”, 1981, Tiranë. Por për fat të keq përgatitësit e veprës nuk kanë botuar qoftë edhe një faksimile të gazetës greke “Pandora” ku janë botuar shkrimet e Mitkos për ta paraqitur veprën më të pasur dhe të besueshme. Po ashtu në Historinë e letërsisë ku shkruhet për Thimi Mitkon nuk janë faksimilet e gazetës greke në fjalë. Prandaj e pashë të udhës të nxjerr nga arkiva e gazetës greke “Pandora” (në të vërtetë ka qenë revistë jo gazetës si na e kanë paraqitur në veprën e Th.Mitkos) e cila u themelua më 12 dhjetor 1849 dhe doli në qarkullim në prill të 1850, dy herë në muaj. Kjo revistë u botua deri në vitin 1872 dhe e përgatisni Nikolao Dragumi (që ishte arvanitas), Kostandin Paparigopulo, Aleksandro Riyo Ragapi, Kristo A. Duka.
Pra, në faqet e kësaj reviste Thimi Mitko ka dhënë një kontribut të madhe duke botuar shkrimet e tij për të vërtetën e Korçës dhe Maqedonisë së atëhershme. Gjatë kërkimeve nuk munda të gjej pjesën e fundit të vazhdimit të polemikës së Thimi Mitkos me historianin grek Panajot Aravantinoi. Ndoshta ajo pjesë nuk u botua asnjëherë për arsye të ndryshme, por pjesa më e madhe e pa dritën e botimit për të sqaruar më mirë lexuesin grek të atyre viteve që ushqeheshin me keqinformime për fqinjët e tyre, që ende ishin nën pushtimin osman. Titulli i shkrimit të Mitkos është “Shënime mbi Maqedoninë dhe Korçën” (ÐÅÑÉ ÔÇÓ ÅÍ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁ, ÊÏÑÉÔÓÁÓ). Këto shkrime janë botuar në veprën e Mitkos, por pa asnjë shënim mbi revistën “Pandora” dhe faksimile. Interesant është fakti se shkrimet e Thimi Mitkson për Korçën u botuan dy në vitin 1859 dhe dy pas 8 viteve më 1867. Mendoj që në stafin e revistës greke “Pandora” për botimet e shkrimeve të Mitkos duhet të ketë ndikuar ndonjë nga punonjësit e brendshëm sepse shkrimet janë botuar me emrin anonim “Një nga pajtimtarët”. Në ato vite ka qenë e vështirë për të mbrojtur çështjen shqiptare në shtypin grek për arsye se sapo ishte hedhur projekti për realizimin e Greqisë së Madhe (MEGALO IDHEA) më 1850. Në programin e “MEGALO IDHESË” mbretëria e Greqisë donte të përfshinte brenda saj të gjithë ortodoksit e Ballkanit dhe të Azisë së Vogël. Greqia kërkonte kufirin me Shqipërinë deri në Lumin Shkumbin. Një pjesë e këtij projekti u realizuan në vitet 1912-1914 me marrjen e qyteteve të Artës, Janinës, Prevezës dhe Konicës.
Shoqëria “VËLLAZËRIA SHQIPTARE” në Egjipt
Më 22 mars të vitit 1890 vdes Thimi Mitko në qytetin Beni Suef. Ai ishte vendosur në fillim të viteve 1860. Në Beni Suef kanë jetuar dhe punuar në përgjithësi shqiptarët që ishin me origjinë nga zona e Korçës dhe Pogradecit. Gjatë kërkimeve gjeta statutin e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” inicialet e njërit nga atdhetarët shqiptarë që ka vepruar në qytetin ku vdiq Mitkoja. Bëhet fjalë për K. E. Mitko, njërin nga themeluesit e shoqërisë “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt. Ndoshta iniciali K., tregon emrin Kosta dhe E., Efthimio. Thimi Mitko në të vërtetë emrin e pagëzimit e kishte Efthimo, por ai ashtu si Fan Noli parapëlqenin të njiheshin me emrat që nuk tregoni kuptimësi greke si Efthimio-Thimi, Theofan Mavromati-Fan Noli. Në këmbimet e letrave me De Radën, Jovan Mitkon, J.U. Jarniku, Fr. Krispi, e Italisë Thimi Mitko emrin e tij e shkruante E. Mitko, ndërsa në letrat që u ka dërguar Kristo Zhapës, Th. Kreit, K. Kristoforidhit, me Th. Mitko. Ka mundësi K. E. Mitko të jetë djali i madh, Kosta Mitko.
Shoqëria “Vëllazëria Shqiptare” në Egjipt në rregulloren e saj mban datën e themelimit 1 maj 1894, në Beni-Suef. Kryetar i kësaj shoqërie ishte zgjedhur I. A. Bakllava, nënkryetar N. Dhuci, arkëtar Marko M. Marku, sekretar K. E. Mitko dhe anëtarë të tjerë të Këshillit drejtues ishin M. Dhimitriu, X. Vito, P. E. Plluska.
Shqiptarë në Egjipt
Qëllimet kryesore të kësaj shoqate ishin të ndihmonin shqiptarët në Egjipt dhe në Shqipëri, për ruajtjen e traditave kulturore kombëtar dhe gjuhën shqipe. Anëtarë i kësaj shoqate mund të bëhej çdo shqiptar i lindur në Egjipt dhe jashtë tij, pa dallim feje dhe krahine. Duke bërë një kërkesë që ia dorëzonin kryetarit dhe 20 franga me dy këste. Po të refuzohej anëtarësimi kërkuesi nuk kishte të drejtë të kërkonte arsyet e refuzimit të kërkesës. Anëtarët rregullisht duhet të paguanin 10 franga në vit kuotën e anëtarësimit. Shoqëria pranonte dhe dhurata në të holla, të cilat pranoheshin me një kërkesë nga dhuruesi dhe me argumentet se si duhet të përdoreshin këto të holla. Shoqëria ishte jo politike dhe punonte që shqiptarët të kishin vendin që u takonte në Egjipt si një diasporë e madhe që ishin.
Arben Lalla, G.Shqiptare
No comments:
Post a Comment