- Nju Jork, të dielën më 5 nentor, një vend i posaçëm iu dha edhe leksioneve që paraqiten aty edhe Joseph J. DioGuardi - Ish-Kongresist Amerikan dhe Kryetar i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, si dhe Shirley Cloyes DioGuardi - Publiciste dhe Këshilltare për Çështje të Ballkanit në LQSHA Nju Jork, SHBA. Leksioni, i çiftit bashkëshortor DioGuardi, ishte titulluar "100% e Hebrejve në Shqipëri - Shpëtuan gjatë Holocaustit"
Joseph J. DioGuardi - Ish-Kongresist Amerikan dhe Kryetar i Liges Qytetare Shqiptaro-Amerikane, iu beri te ditur hebrejve se: "Ka shume pak njerez qe kane njohuri per historikun e gjate te tolerances fetare shqiptare dhe rezistencen e tyre ndaj shtypjes. Keta njerez nuk kane njohurine me te vogel se gjate Luftes se Dyte Boterore, te gjithe hebrenjte qe jetonin ne Shqiperi, dhe ata qe kishin arritur te shkelnin dhe te kerkonin strehe ne kete toke i shpetuan zhdukjes nga Holokausti. Keto informata u ndrydhen e shtypen nga regjimi komunist - stalinist i Enver Hoxhes, i cili e sundoi Shqiperine per nje gjysme shekulli. Kur hebraiket evropiane filluan te iknin nga vendet e tyre ne drejtim te Shqiperise, me qellim qe t’i shpetonin asaj qe po shpalosej para syve te tyre ne Evropen Perendimore ne fillim te viteve te tridhjeta, ne Shqiperi jetonin rreth 200 hebrenj.
Ne fund te Luftes se Dyte Boterore, ne Shqiperi jetonin afer 2000 hebrenj(shumicen e tyre i fotografoi edhe fotografi hebre Geshner). Me plote bindje mund te thuhet se i vetmi vend qe mund te pohoje me te drejte se brenda kufijve te tij tij i kishin shpetuar Holokaustit te gjithe hebrenjte - eshte Shqiperia dhe jane shqiptaret ne Ballkan, pohoi DioGuardi. Shirley Cloyes DioGuardi - Publiciste dhe Keshilltare per Çeshtje te Ballkanit ne LQSHA Nju Jork, SHBA, u perqendua ne temen e lidhur mes Beses se shqiptarve dhe mbrojtjes se hebrejve gjate Luftes se Dyte Boterore. Ajo tha se:" Besa, e cila nderlidh nderin personal dhe respektin e barazine me te tjeret, ne menyre te pandashme dhe komplekse, eshte themel i Kanunit. Besa ka domethenie te shumefishte, duke filluar nga feja, mirebesimi paqesor, armepushimi dhe fjala e nderit deri te premtimi i shenjte dhe obligimi per ta mbajtur premtimin dhe per te ofruar mikpritje dhe mbrojtje. Ajo parasheh mbrojtjen e mikun ne menyre te palekundur dhe te pakompromis, nese lipset edhe me kusht vetesakrifikimi.
Sipas saj: "Keto vlera dhe kjo etike jane pikerisht ajo qe i beri shqiptaret te merrnin nje rol te papare per shpetimin e hebrenjve nga Holokausti. Kjo ilustron fuqishem nderlidhjen intime midis beses dhe tolerances fetare qe e kane karakterizuar Shqiperine e shqiptaret nder shekuj. Njekohesisht, historia e tyre nuk eshte vetem histori e shtypjes, por ashtu siç na deshmon sjellja e tyre e guximshme gjate Holokaustit, ajo eshte edhe histori e rezistences ndaj shtypjes, histori e tolerances fetare dhe histori e perkushtimit per drejtesine." perfundoj Shirley Cloyes DioGuardi.
“Si shpëtuam hebrenjtë nga Holokausti”
Holokausti mbetet kujtimi më i frikshëm dhe më i dhimbshëm për 38 familje beratase, që strehuan rreth 600 hebrenj të përndjekur nga ushtria gjermane. Dhe po kështu për Kujtimin, që në atë kohë ishte vetëm 11 vjeç, dhe i është dashur t’u rrijë pranë e të mbrojë në shtëpinë e tij dykatëshe 18 mysafirë të rrallë, që ishin edhe kategoria më e persekutuar gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por, viti 1943 do të ishte një ankth i vërtetë për familjen Civeja. Pushtimi i Beratit nga batalioni gjerman solli edhe frikën për masakrën e radhës. “U detyruam të linim qytetin dhe të fshiheshim në një fshat aty pranë, ku gjendeshin të afërmit tanë. Morën edhe mysafirët e largët, ndërsa kemi shpëtuar për mrekulli”, shprehet i moshuari.
Kujtim Civeja, 72 vjec, nje prej djemve te Qani Civese, rrefen momentet kur nje pjese e baneses se tij eshte mbushur me hebrenj te perndjekur nga regjimi nazist. “Ne shtepine tone dykateshe, me tete dhoma, u strehuan 16 persona, te rritur dhe femije”, thote Kujtimi. Ne moshe te vogel, ai nuk e kuptonte perse keta njerez te huaj ishin mirepritur ne banesen e tij. Ndersa sot shprehet se ndihet krenar per vepren qe kreu atehere babai i tij. Sipas 72-vjecarit, hebrenjte erdhen nga fundi i vitit 1943 ne Berat. “Pasi biseduan me babane, Qaniun, u vendosen ne tete dhomat e shtepise dykateshe. Ishin shume te sjellshem dhe korrekt. Me kujtohet qe shpesh e perdornin ne biseda shprehjen, “jemi ne besen e nje myslimani”, tregon Kujtimi.
Strehimi dhe mbrojtja e 16 qytetareve izraelite ka zgjatur per me se shtate muaj. “Por, ne nje cast qe do te bombardohej Berati nga ushtria gjermane, babai se bashku me ne dhe ata u larguam, duke u strehuar ne nje fshat, te njerezit tane, per disa dite, duke shpetuar ne momentet e fundit. Kur kryheshin kontrolle nga ana e gjermaneve neper qytet, babai i udhezonte hebrenjte te visheshin me rroba te vjetra, shqiptarce, pasi ata gjate gjithe kohes visheshin me rroba te mira dhe europiance”, deshmon 72-vjecari per persekutimin vitet e fundit te luftes. Me pas, grupi i hebrenjve, duke ndjere rrezikun e madh, u shperngulen per te ikur ne drejtim te Greqise. “Me pas nuk arritem te mesonim asgje per fatin e tyre, edhe pse na thane qe nuk do ta harrojme kur mikpritjen dhe ndihmen qe na dhate. Kryesori i tyre quhej Jakov, nje tjeter thirrej Isak, kurse nje prej moshatareve tane kishte emrin Sami, sepse ata kishin jetuar per pak kohe edhe ne Kosove dhe mesuan te flisnin shqip”, perfundon Kujtimi rrefimin.
Berati mbledh ambasadoret dhe historianet
Banoret e Beratit kane hapur dyert gjate Holokaustit nazist, duke mirepritur, strehuar dhe ruajtur 600 hebrenj. Kane qene plote 38 familje, te cilat gjate Lufte se Dyte Boterore pranuan te strehonin ne banesat e tyre hebrenjte e persekutuar nga pushtimi nazist. Dje, ne nje konference shkencore me rastin e dites nderkombetare “Berati per shpetimin e hebrenjve”, ky qytet eshte kthyer ne vemendjen e historianeve per rolin qe luajti ne mbrojtje te kesaj shtrese te perndjekur nga regjimi hitlerian. Prezent ne kete jubile edhe ambasadori i SHBA-ve ne Tirane, John L. Withers dhe diplomatja izraelite, Amira Aron.
Ne prag te 27 janarit, dites nderkombetare te njohur ndryshe si perkujtimi per Holokaustin (SHoa), nen kujdesin e Bashkise se Beratit, konsullates se nderit e Izraelit ne Tirane dhe Akademise se Shkencave, ka nisur punimet konferenca qe eshte zhvilluar ne ambientet e Galerise se Arteve “Eduart Lear”. Konferenca eshte organizuar ne qytetin e Beratit, pasi ky qytet eshte i njohur per kontributin dhe mbrojtjen e hebrenjve. Nga 2264 hebrenj te strehuar ne Shqiperi gjate Luftes se Dyte Boterore, 600 prej tyre gjeten strehe dhe mbrojtje ne qytetin e gurte. Ne konference kane marre pjese akademike, studiues te njohur, historiane dhe perfaqesues te disa institucioneve nderkombetare me seli ne Tirane.
Seanca e pare e konferences eshte drejtuar nga akademiku, prof. dr. Jorgo Bulo, ndersa dy te tjerat nga prof. dr. Aleksander Meksi dhe prof. dr. Sostas Gjakoumis. Bulo tha se, “Shqiperia nuk ka probleme me ndergjegjen e vete per sa i takon Holokaustit”. Madje, ai shtoi se ne Shqiperi dhe Berat vihen re elemente te jetes e kultures se hebrenjve. Konferencen e pershendeti dhe kryetari i Bashkise Berat, Fadil Nasufi. Ne vijim kane folur ambasadorja e Izraelit, Amira Aron dhe ambasadori i SHBA-se ne Shqiperi, John L. Withers. Me pas nga ana e Bashkise se Beratit u jane dhene tituj mirenjohjeje per shqiptaret qe shpetuan hebrenjte gjate Luftes se Dyte se Boterore. Konferenca ka vijuar me kumtesat e pergatitura nga studiues dhe historiane, lidhur me aspekte te historise se hebrenjve ne Shqiperi. Ambasadorja Aron falenderoi qytetaret beratas per mikpritjen gjate Holokaustit dhe shprehu mirenjohje per aktin e kryer.
Pakez histori, “Hebrenjte dhe shqiptaret”
Shqiperia dhe populli shqiptar konsiderohen nga opinioni boteror si nje rast unik ne qendrimin qe mbajten ndaj hebrenjve gjate Luftes se Dyte Boterore dhe pushtimit fashist, jo vetem duke mirepritur, ruajtur hebrenjte e shperngulur dhe te ardhur ketu gjate luftes, por edhe duke mos kallezuar prane autoriteteve pushtuese naziste asnje prej tyre. Shqiperia u be vendi i vetem qe kishte me shume hebrenj pas lufte se perpara saj, ndryshe nga fati i miliona hebrenjve te tjere neper Evrope, qe u ekzekutuan apo perfunduan ne kampet famekeqe naziste te frymezuar prej filozofise raciste dhe te pastrimit etnik fashist. Asambleja e Pergjithshme e OKB-se e ka shpallur 27 Janarin si “Diten Nderkombetare te Perkujtimit te Holokaustit” dhe percaktoi detyrimin e vendeve anetare per te nderuar kujtimin e viktimave te Holokaustit, si dhe ndermarrjen e programeve e veprimtarive per te parandaluar akte te tjera te gjenocidit. Dhe ne vitin 2004, edhe Kuvendi i Shqiperise shpalli 27 Janarin si Diten e Kujteses.
Para luftes, Shqiperia kishte vetem 200 hebrenj, qe e kishin deklaruar etnicitetin e tyre. Ne fund te luftes, Shqiperia kishte 2500-3000 hebrenj te ardhur nga Dalmacia, Mali i Zi, Serbia, Kosova, Maqedonia, Bullgaria dhe Greqia. Shqiperia eshte ndoshta vendi i vetem i pushtuar prej nazifashisteve qe nuk miratoi asnje ligj anti-hebraik gjate luftes. Hebrenjte erdhen ne Shqiperi nga vendet e Ballkanit ne forme grupimi kolektiv dhe ne forme individuale. Ndryshe nga sa mendohet, lidhjet historike-kulturore midis shqiptareve dhe hebrenjve ekzistojne qysh prej antikitetit. Gjurmet e ketyre lidhjeve jane ruajtur ne arkeologji, ne etnologji, ne besim e rite, ne histori e kronika dhe ne arkiva.
Sipas studiuesit te njohur shqiptar per kete ceshtje, prof. dr. Shaban Sinani, kater jane ardhjet me te medha te hebrenjve ne hapesiren shqiptare dhe te katra lidhen me periudhat me te njohura te rrezikimit te shpeshte kolektiv te hebrenjve:
Tri grupimet me te medha te hebrenjve te ardhur nga ky rajon per te gjetur shpetim ketu jane:
- 192 hebrenj te Kotorrit (1942, Mali i Zi)
- 350 hebrenj te Dalmacise (Splitit, 1942)
- 500 hebrenj te Serbise, perqendruar ne Kosove (1942)
Lidhje : http://www.kohajone.com/ar
No comments:
Post a Comment