Mirëpo, ndonëse veprimi në Ballkan përputhej me ambiciet e përgjithshme të Duçes, përcaktimi i kohës dhe drejtimi i sulmit të tij mbetej i vagullt. Duket se vetë Musolini e kishte shumë të vështirë të merrte vendime dhe Ciano ka ndikuar së tepërmi që ai të merrte vendime fatkeqe.
Aty nga prilli 1940, duket se Ciano filloi të mendonte seriozisht për një sulm ndaj Greqisë. Nisur nga konsiderata politike, veçanërisht nën trysninë gjermane, Ciano vendosi se Kosova dhe Jugosllavia duhej të prisnin ende. Ngjarjet u zhvilluan në mënyrë të ngjashme si edhe në rastin e pushtimit të Shqipërisë. Pa pritur ndonjë fjalë prej Mussolinit, Ciano nisi të mblidhte informacione, duke hedhur bazat e nevojshme dhe duke krijuar skenarët e ndryshëm të mundshëm. Gjatë vizitës së tij në Tiranë në maj të vitit 1940, Ciano përfitoi nga rasti për të pyetur gjeneralin që komandonte forcat italiane në Shqipëri, gjeneral Carlo Geloso, se sa trupa do të duheshin për të pushtuar Greqinë. Geloso, i cili vlerësonte se kjo gjë do të kërkonte dhjetë ose njëmbëdhjetë divizione dhe shfaqte pak entuziazëm rreth një projekti të tillë, u largua menjëherë nga detyra dhe u zëvendësua me Sebastiano Visconti Prascan, i cili nuk do ta bënte të njëjtin gabim. Visconti Prasca tregoi një emtuziazëm pa kufi për këtë projekt dhe nuk e vrau shumë mendjen për të mbledhur ushtrinë e nevojshme për realizimin e tij.
Besimi i Cianos u shtua edhe më kur Jacomoni i raportoi rreth shpirtit tejet luftarak të milicisë fashiste shqiptare si dhe rreth dëshirës së saj të paduruar për zgjerimin e Shqipërisë dhe të perandorisë italiane.
Por i gjithë ky raport nuk shkoi më tej sesa kaq për momentin, pasi Mussolini ishte natyrisht më i preokupuar prej shpalljes së luftës Aleatëve si dhe lëkundjeve të tij të zakonshme se ku duhej të godiste më parë. Ndërkaq entuziazmi i Cianos u dhjetëfishua kur i ra në dorë një mesazh grek i kapur nga italianët, në të cilin gjenerali Metaxa, njeriu i fortë i Greqisë, bënte fjalë për “sjelljen brutale dhe harbute” të Cianos.
Brenda ditës shtypi italo-shqiptar botoi artikuj të pafund me tituj me shkronja të mëdha, që kritikonin ashpër shtypjen greke mbi popullin e Çamërisë.
Më 12 gusht 1940 Mussolini i deklaroi Cianos, Jacomonit dhe Prascas se kur Korfuzi dhe Çamëria të mos i dorëzoheshin Italisë pa luftim “Italia do të kapërcente pragun”. Lufta u afrua edhe një hap më shumë kur një nëndetëse italiane fundosi kryqëzorin e vjetër grek “Helli” në ujërat greke, në datën 15 gusht. Edhe pse kundërshtimet gjermane e patën bindur përkohësisht Mussolinin të pezullonte planet e pushtimit të Greqisë, aksioni gjerman në Rumani e nxiti atë të hidhej menjëherë në veprim. Kur, më 12 tetor 1940, trupat gjermane hynë në Rumani, Mussolini u bë si i tërbuar dhe i deklaroi Cianos se “Hitleri më vë gjithnjë përpara faktit të kryer. Kësaj radhe kam vendosur ta paguaj me të njëjtën monedhë. Ka për ta marrë vesh prej gazetave se unë kam pushtuar Greqinë.”
Lajmet nga Shqipëria ishin të gjitha pozitive. Jacomoni njoftonte se shqiptarët e Çamërisë i përkrahnin italianët dhe po gatiteshin t’i ndihmonin ata.
Jacomoni shkoi deri aty sa të deklaronte se të gjithë patriotët dhe trupat shqiptare po digjeshin nga dëshira për të çliruar Epirin njëherë e përgjithmonë.
Me gjithë këto raporte të shkëlqyera, të cilave u shtohej edhe zemërimi ndaj gjermanëve, më datën 13 tetor Mussolini caktoi 26 tetorin si datën e fillimit të pushtimit. Ndonëse ky veprim përbënte një gjë të re- në të kaluarën ai kishte vetëm direktiva- më 15 tetor Mussolini mblodhi këshillin e luftës për t’ishpallur vendimin e tij si dhe për të dëgjuar raportet e drejtpërdrejta prej ministrave dhe gjeneralëve. Ishin të pranishëm Ciano, Visconti Prasca, Jacomoni, Badoglio dhe gjeneral Mario Roatta, zëvendësshef i shtatmadhërisë italiane. Binte dukshëm në sy mungesa e përfaqësuesve të forcave detare dhe ajrore. Nga pikëpamja ushtarake Mussolini mori sigurinë se gjithçka ishe gati. Visconti Prasca njoftoi se ai e kishte përgatitur operacionin ushtarak të pushtimit në detajet më të vogla, me një përsosmëri që s’kishte se ku të vinte më, si dhe e njoftoi Mussolinin në konfidencë se grekët nuk mund të mobilizonin një ushtri më të madhe se 30.000 vetë (faktikisht kjo forcë rezultoi të ishte dhjetë herë më e lartë), forcë kjo që do të goditej dhe do të asgjësohej me disa veprime shumë të shpejta luftarake nga italianët.
Më 22 tetor,Ciano përgatiti një ultimatum që do t’i paraqitej Metaxasë. Ultimatumi në fjalë i ngjante ultimatumit që ai i kishte përgatitur edhe Mbretit Zog një vit më parë dhe në të nuk i lihej rrugëdalje tjetër Greqisë, ose pushtim ose luftë.
Greqisë i kërkohej të pranonte menjëherë pushtimin italian të disa bazave strategjike. Por kryeministri grek, Metaxaja, pa u këshilluar aspak me qeverinë e tij, dha menjëherë përgjigjen e tij të famshme “jo”. Në këto kushte mbetej vetëm fillimi i luftës...
Sulmi i ushtrisë italiane për pushtimin e Greqisë
Më 28 tetor, me tetë divizione - rreth 140.000 vetë - nën një shi të furishëm italianët shkelën Greqinë gjatë një fronti të gjatë rreth 200 km. Operacioni i këtij sulmi të parë ushtarak ishte tepër i çorganizuar, pa pika të qarta mbi atë se cilat pika të rëndësishme do të pushtoheshin, pa kurrfarë përpjekjeje për të pushtuar Korfuzin ose për të bombarduar pikat jetike të veprimtarisë ushtarake dhe administrative të Greqisë.
Megjithatë, në veprimet luftarake në bregdet italianët arritën një sukses të konsiderueshëm, duke depërtuar më 9 nëntor deri në 15 km në territorin grek. Por në qendër, përparimi i Visconti Prasca u frenua shumë shpejt. Forcat italiane që morën pjesë në këtë sulm ishin të përgatitura me nxitim, të stërvitura keq dhe të drejtuara prej oficerësh jokompetentë e me mendjen tek hierarkia. Ciano, duke e ndjerë veten keq, mbërriti në Tiranë me avion për t’u dhënë zemër gjeneralëve italianë. Frika e tij u fashit disi përkohësisht si rrjedhojë e optimizmit të vazhdueshëm të Visconti Prascas, i cili raportonte se pavarësisht prej vështirësive, trupat e tij po qëndronin mirë, madje edhe batalionet e milicisë këmishëzezë shqiptare kishin moral të lartë.
Në të vërtetë, gjendja luftarake e trupave italiane u keqësua shumë shpejt. Më 6 nëntor Ciano pranoi se iniciativa kishte kaluar në kampin e grekëve. Grekët kishin kundërsulmuar në frontin e Maqedonisë perëndimore, duke u shkaktuar disfatë pjesës më të mirë të trupave italo-shqiptare, konkretisht batalionit prej një mijë vetësh “Tomori”.
Badoglio dha urdhër që të dërgoheshin përforcime, por më kot. Beteja e Meçovës, e zhvilluar më 11 nëntor, shërbeu si model për të gjitha fitoret e tjera të njëpasnjëshme greke. Një ngjarje e veçantë që e meriton të nënvizohet për pasojat e saj negative që pati mbi popullatën shqiptare të Çamërisë në atë kohë dhe sidomos në vitet e mëvonshme ishte shpallja me dekret mbretëror në dt. 10 nëntor 1940 e ligjit 2636 për gjendjen e luftës me Italinë dhe Shqipërinë.
Ky ligj i sekuestroi pronat rreth 800 familje shqiptare të Çamërisë, duke i mbajtur në sekuestro konservative për 6 dekada me radhë, nën pretekstin qesharak se ata gjoja ishin bashkëpunëtorë të pushtuesve...
Më 14 nëntor, gjenerali Aleksandror Papagos, shef i shtatmadhorisë së ushtrisë greke, nisi kundërofensivën me një numër forcash disi më të mëdha sesa forcat italiane. Trupat e tij, të pajisura më mirë, të furnizuara më mirë si dhe të motivuara më mirë, jo vetëm që i detyruan italianët që të tërhiqeshin nga territori grek, por shumë shpejt vunë nën kontroll një pjesë të mirë të territorit shqiptar.
Korça, qyteti i tretë i Shqipërisë për nga madhësia, ra në duart e grekëve më 22 nëntor, gjë që përbënte një goditje të rëndë për prestigjin italian si dhe një ngritje të rëndësishme të moralit në radhët e ushtrisë greke. Vetëm në këtë betejë italianët patën 2000 robër, 35 topa që ranë në duatë e grekëve si dhe 600 mitraloza. Visconti Prasca, i cili fajësonte gjithkënd me përjashtim të vetes, u zëvendësua në detyrë, ndërsa Badoglio dha dorëheqjen, por pavarësisht prej këtyre lëvizjeve disfatat e italianëve ndoqën njëra-tjetrën.
Në dhjetor grekët morën Gjirokastrën,Pogradecin, Sarandën, si dhe gati 25% të territorit shqiptar. Udhëheqja italiane u kaplua nga paniku. Gjenerali Ubaldo Soddu, i cili pati zëvendësuar Visconti Prascan në detyrë, arriti në përfundimin se ky operacion ushtarak ishte i pamundur dhe se gjendja e krijuar mund të trajtohej përmes një ndërhyrjeje politike. Ciano në ditarin e tij citon Mussolinin, i cili në kulmin e poshtërimit pranoi se: “Nuk mbetet gjë tjetër për të bërë. Është groteske dhe absurde, por është fakt. Duhet të kërkojmë një armëpushim nëpërmjet Hitlerit”.
Duçja i shpëtoi poshtërimit të mëtejshëm vetëm falë motit, i cili e pengoi ofensivën greke duke e paralizuar thuajse krejt. Nga fundi i muajit dhjetor, Soddu u zëvendësua për paaftësi të përgjithshme, dhe më pas Mussolini zbuloi se ai i kalonte orët e mbrëmjes duke kompozuar muzikë filmash. Me qëllim që të rikthente moralin e humbur, në janar 1941 Mussolini u dha urdhër ministrave, zyrtarëve të lartë të Partisë dhe anëtarëve të Dhomës së Fashove dhe Korporatave që të gjithë ata që ishin nën moshën dyzet e pesë vjeç të shkonin në front në Shqipëri.
Elita fashiste, e hutuar dhe e zemëruar nga ky urdhër, u dërgua në këtë mënyrë që të luftonte në baltën, shiun dhe dëborën e maleve të Shqipërisë pa shërbyes dhe pa valixhe.
Më në fund, më 9 mars italianët, në praninë e vetë Mussolinit, nisën një kundërofensivë të fuqishme, me pjesëmarrjen e njëzet e tetë divizioneve me rreth 300.000 ushtarë, gati një e treta e krejt ushtrisë italiane.
Faji për këtë disfatë u shpërnda gjerësisht mbi të gjithë. Zenone Benini dhe Mussolini në bisedat e tij me Hitlerin ua hodhi fajin shqiptarëve.
Në të vërtetë, pavarësisht prej shpresave të mëdha të pabaza që ushqente Ciano, Jacomoni dhe Visconti Prasca, shqiptarët shfaqën një mungesë të theksuar entuziazmi qoftë për italianët qoftë për grekët.
Forcat e armatosura shqiptare luajtën një rol fare të vogël në mbështetje të italianëve.
Mussolini pretendonte në deklaratat e tij se divizioneve italiane që pushtuan Greqinë fillimisht u ishin atashuar secilit nga dy batalione shqiptare. Ndonëse një gjë e tillë është e ekzagjeruar, të paktën dy batalione të milicisë fashiste shqiptare, “Tomori” dhe “Taraboshi”, morën pjesë në operacionet ushtarake që u zhvilluan kundër grekëve në rajonin e Korçës.
Mussolini shënonte më vonë se gjatë marsit 1941 ishin vrarë në luftime pesëdhjetë e nëntë shqiptarë dhe ishin plagosur shtatëdhjetë e tetë. Bashkëpunimi i rastësishëm i shqiptarëve me italianët ishte edhe ky mjaft i kufizuar. Megjithatë shumat e mëdha që Jacomoni shpenzoi për qëllime politike, rezultati ishte larg atij që pritej. Vërtet pati disa sabotime, veçanërisht në ndërprerjen e linjave telefonike dhe shërbimit telegrafik ushtarak grek, të kryera nga agjentë shqiptarë të paguar nga italianët, por kjo veprimtari nuk mundi të shkojë më tepër se kaq .
Gjithashtu pavarësisht prej pretendimeve të historiografisë socialiste shqiptare, e cila e vë theksin tek ndihma e madhe e popullit shqiptar për atë grek gjatë kësaj lufte, e vërteta është se shqiptarët i ndihmuan fare pak grekët gjatë kësaj lufte. Shumica e atyre veprimeve divesioniste në prapavijat e ushtrisë italiane si prerja e kabllove telefonike, rrëmbime municionesh, dhënie informatash për ushtrinë greke, etj u kryen kryesisht prej pakicës greke në jug të vendit, e cila e priti ngrohtësisht mbërritjen e trupave greke ne jug të vendit, mbështetja e pakët që shqiptarët treguan ndaj grekëve mund të kuptohet lehtësisht nga një numër qëndrimesh politike të mbajtura nga ana e qeverisë greke, të cilat ishin në vazhdën e qëndrimeve të njohura konfliktuale me shqiptarët.
Menjëherë sapo grekët kishin filluar t’i zmbrapsnin italianët drejt territorit shqiptar, gjenerali Metaxa shpalli se forcat greke po luftonin për çlirimin e Shqipërisë, por ai nuk tha asgjë për pavarësinë e Shqipërisë.
Ambasadori britanik në Athinë raportonte në Londër se “Ata (qeveria greke) nuk kanë deklaruar kurrë me saktësi se çfarë kanë ndër mend, por unë jam thuajse i bindur se i kanë drejtuar sytë nga Epiri i Veriut. Nuk e di se çfarë vije kufitare kanë ndër mend të përcaktojnë saktësisht...” Gjithashtu BBC, në një transmetim në gjuhën shqipe ditën e pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1940, thoshte se “grekët nuk po kërkojnë ekspansion në kurrizin tonë ose të dikujt tjetër”.
Pearson Dixon, shef i seksionit shqiptar në Departamentin e Evropës Jugore në Foreign Office, i tërbuar nga inati u shpreh se BBC-ja duhej të tregohej vigjilente ndaj propagandës së vendeve të Boshtit. Frika u shtua edhe me tej kur grekët krijuan në Korçë një këshill bashkiak në përbërje të të cilit kishte njëmbëdhjetë grekë dhe katër shqiptarë.
Gjithashtu grekët nuk i pranuan ofertat e ndryshme të shqiptarëve për ndihmë dhe bashkëpunim. Nga ana tjetër italianët, përveç akuzimit të shqiptarëve si fajtorë për humbjet e tyre, ia hidhnin fajin gjithashtu edhe njëri-tjetrit. Mussolini akuzonte si këshilltarët e tij politikë ashtu edhe ata ushtarakë dhe natyrisht kishte të drejtë, por në fund të fundit ai i kishte zgjedhur vetë këshilltarët të paaftë. Për Visconti Prascan, Mussolini arriti në përfundimin e mëposhtëm: “Çdo njeri e bën gabimin e tij fatal në jetë; gabimi im fatal është se dërgova Visconti Prascan... Materiali njerëzor me të cilin unë jam i detyruar të punoj, është i papërdorshëm, i pavlefshëm”.
Nën goditje u vendos gjithashtu edhe Ciano, duke u akuzuar se kishte përhapur dezinformim, aq sa mund të mendohet se Ciano do ta kishte humbur pozitën e tij nëse trupat italiane do të ishin flakur në det.
Një nga shkaqet kryesorë të humbjeve që pësoi ushtria italiane ishte edhe mospërgatitja.
Mund të duket e pabesueshme, por dy javë para pushtimit Mussolini, pa u këshilluar fare me komandantin e shtatmadhorisë, urdhëroi një çmobilizim në shkallë të gjerë, duke dërguar rreth 600 000 ushtarë të stërvitur, ose gjysmën e ushtrisë në shtëpi. Ky proces do të vazhdonte deri në nëntor, kështu që të gjithë ata që morën pjesë në sulm ishin të sapo thirrur nën armë dhe krejtësisht të pastërvitur. Ndërkohë Badoglio i pranoi të metat e ushtrisë dhe vlerësimi që i bëri ai problemit ishte në thelb i drejtë, sido që nuk i doli ballazi Mussolinit. Ciano citon fjalët e tij vetëm pak kohë para dhënies së dorëheqjes: “Nuk ka dyshim se Jacomoni dhe Prasca kanë një pjesë të madhe përgjegjësie në çështjen shqiptare, por faji i vërtetë duhet kërkuar gjetiu. Ai gjendet krejtësisht te komandimi i Duçes”.
Njëkohësisht, gjermanët panë edhe mundësinë e një zgjidhjeje diplomatike në formën e një paqeje të posaçme vetëm mes Italisë dhe Greqisë, ku parashikohej që Greqisë t’i jepeshin disa territore shqiptare. Por pas puçit të organizuar në 27 mars në Jugosllavi dhe rrëzimit të regjentit, princit Pavël nga froni, të gjitha planet e gjermanëve ndryshuan tërësisht.
Petrit Kaziu, G. Standart
No comments:
Post a Comment