"Nëse je turk dhe jeton në Stamboll ndeshesh ngado me kulturën shqiptare". Kështu flet për vehten dhe lidhjen e tij me kulturën tonë, Orhan Pamuk, nobelisti turk, që pak ditë më parë vizitoi për herë të parë Shqipërinë.
Duke biseduar me gazetarin Blendi Fevziu, nobelisti Pamuk, zbulon disa prej lidhjeve të tij me shqiptarët, jep konsiderata për shkrimtarin e shquar shqiptar Ismail Kadare dhe për letërsinë që bëhej gjatë komunizmit në vendet ku mbretëronte stalinizmi.
Z. Pamuk kur keni dëgjuar për herë të parë për këtë vend, për shqiptarët?
Ndoshta për herë të parë nuk kam dëgjuar për Shqipërinë por për shqiptarët. Arnaut Cigarri është diçka që e gatuante nëna ime.
Pra si fillim jam njohur me ushqimin, se ai është shqiptar, arnaut. Edhe emri i fshatit shqiptar, Arnautli, që është pjesë e qytetit. Pra, nisi kështu. Nuk dija shumë, por e dija që ishte një vend në Ballkan, sepse kur isha adoleshent ose me herët kam marrë pjesë në kampionatet e boksit dhe të basketbollit në Ballkan. Aty shihja shqiptarë. Pra, në situata të tilla. Së dyti më ndihmoi identiteti Ballkanik.
Dhe sigurisht gjëja e tretë ka qenë kur kam qenë në moshen 20 vjeçare në universitet ishte në mode maoizmi. Përmes kësaj kam besuar në maoizmin e Enver Hoxhës, të shqiptarëve. Nuk isha shume i interesuar në diçka të tillë.
Ishte rryma e modës e asaj kohe maoizmi i Hoxhës?
Jo, Maoizmi i Maos. Gjithmonë gjendeshin arsye për t'u ndarë nga njëri-tjetri dhe kështu përse të mos zgjidhnim maoizmin e Enver Hoxhës. Regjisori turk që ka fituar çmimin më të mirë në Festivalin e Filmit në Kanë, Ylmaz Gynej ka qenë për një farë kohe një pasues i Enver Hoxhës.
Shpresoj të kenë ndryshuar idetë tuaja.
Të gjithë i ndryshojnë idetë, por këta njerëz kanë diçka të veçante sepse ata nuk kanë vrare kurrë njeri, nuk kanë lënduar njeri veç vetes së tyre. Ata as nuk sundonin një vend, as nuk dëmtonin njeri, por besonin në budallallëqe. Pra është tjetër gjë të jesh në pushtet dhe stalinist dhe të jesh një njeri naiv që beson në budallallëqe dhe nuk lëndon njeri tjetër gjë.
Në libër rrëfeni se e dashura juaj e parë e ka pasur gjyshen shqiptare.
Nëse je turk dhe jeton në Stamboll ndeshesh ngado me kulturën shqiptare. Ka thënie turke që kanë ngjyrim shqiptar, romanticizmi, karakteri i fortë, inati dhe vullneti e të tilla tipare. Por nga ana tjeter është ajo që po më pyesni ju mua, trashëgimia kulturore e perandorisë.
Pas një a dy brezash të gjithë këta njerëz me origjinë shqiptare nuk mund të thoshin se ishin shqiptarë. Pra kjo mund të krahasohet lehtë me italianët në Amerikë. Brezi i parë thoshte me forcë që ishin italianë, ndryshe dhe kjo ndoshta për cështje biznesi, por më vonë këtë gjë e kujtonin njëlloj si një farë zbukurimi sesa një gjë thelbësore.
Po se brezi i parë më shumë se shqiptarë ishin osmanë, pjesë e një kulture e një perandorie.
Po, është e vërtetë. Ata ishin otomanë dhe ky është një mendim shumë ndryshe vështirë për t'u kuptuar. Ata janë një elitë sunduese. Ata ishin otomanë, pra as shqiptarë ose turq. Je një elitë sunduese që i drejton njerëzit si një bari.
Po. Ndonjëherë edhe nga bisedat ne media që kanë të bëjnë me një nga vezirët e fundit të perandorisë Ferit Damat Pasha, ai konsiderohet si shqiptar. Në fakt, ata ishin otomanë, pjese e një kulture, e një perandorie e një identiteti ndryshe.
Po, është e vërtetë. Eshtë njëlloj si me serbët, ukrainasit. Nuk është njelloj si ata që kërkonin identitetin duke ndërtuar xhami dhe hamame, që morën me vete shumë pasuri dhe e çuan në vendin e tyre.
Por në fund asgjë nuk mund të ndryshojë karakterin e një njeriu, sepse nacionalizmi modern nuk u shpik në atë kohë, sidomos modernizimi i tmerrshëm dhe i shpejtë. Racizmi nuk ishte në atë kohë në perandorinë osmane apo në ndonjë vend tjeter në atë kohë.
Z. Pamuk, ç'dini ju për letërsinë shqiptare?
Sigurisht njoh Ismail Kadarenë.
Keni lexuar ndonjë nga librat e tij?
Po, sigurisht një nga librat e tij të hershëm të përkthyer nga maoistët e Turqisë në atë kohë. Pastaj jam njohur me librin e tij të mëvonshëm deri tek të fundit. E respektoj, më pëlqen. Nuk e kam takuar kurrë personalisht. Libri flet për gjakmarrjen. "Prilli i Thyer". Ai ka një imagjinatë të shkëlqyer dhe është një shkrimtar që punon shumë.
Ai po ashtu ka shkruar edhe shumë libra për perandorinë osmane, ose për Shqipërinë e shkuar otomane. Janë shumë interesantë.
Edhe une kam shkruar romane historike dhe jam mbeshtetur tek shkrimtarë të tjerë, tek librat e tij historike, alegoritë e tij historike. Kam parë se e shkuara është përdorur si një alegori e së tashmes dhe kjo është bërë shumë kur ndihesh i shtypur. Në periudhën Staliniste, periudhën sovjetike, shkrimtarët rusë e kanë bërë këtë gjë.
Nuk mund të flisnin për Stalinin, por për Petron. E kane përdorur shumë këtë lloj alegorie. Në Turqi unë mund të shkruaja lirshëm për të tilla tema në fakt. Ishin më liberalë në atë drejtim.
Përse zgjodhët të vizitonit qytetin e Beratit?
Kam një tërheqje të vecantë për karakteristikat otomane, gjërat antike. Eshte edhe një qytet në Turqi që në disa aspekte është i ngjashëm me Beratin. Saframbolo. Do të doja ta shihja si vend. Kam studiuar tre vjet arkitekture dhe më pëlqen arkitektura otomane, më pelqen ai stil dhe zakonisht e pëlqej shumë.
Marrë me shkrurtime nga “Opinion”, Shekulli
No comments:
Post a Comment