Shkruan Albert Muslijaj
Luftërat shqiptaro-turke në shekullin XV sipas burimeve osmane (1)
Kronikat dhe historitë osmane të shekullit XV-XVII si burime të rëndësishme për historinë e vendeve ballkanike, midis tyre edhe të Shqipërisë, nuk janë shfrytëzuar sa duhet deri me tani sa duhet në shkallën e duhur, bile edhe nga ata që janë marrë më historinë e Perandori së Osmane në tërësi. Vetëm këto dyzet vjetët e fundit është vënë re rëndësia e këtyre burimeve. Të dhënat e burimeve tregimtare osmane lidhur më popullin shqiptar gjatë shekullit XIV-XV në veçanti pothuajse nuk janë shfrytëzuar fare. Në një shkallë më të gjerë u shfrytëzuan këto burime nga autorët e Historisë së Shqipërisë. Nga veprat e historiografisë osmane të shekullit XV-XVII, ato që sjellin më shumë njoftime të reja lidhur më popullin shqiptar janë kronikat e Oruçit, Tursunit, Ashik Pashzadesë, Nesheriut dhe historitë e Idriz Bitlisit e të Ibenë Kemalit, Sadedinit, të Aliut, të Sollakzadesë, Minigjimbas paraqitnin interes, sepse jo vetëm që na japin një tablo më të qartë të ngjarjeve, një përmbledhje të shumicës së informatave të kronistëve pararendës të tyre, por disa herë japinë e dhe të dhëna që i plotësojnë njoftimet e sjella nga kronikat, të cilat u kanë shërbyer atyre si burime. Në veprat e historiografisë osmane të shekullit.XV-XVII gjejmë të dhëna të rëndësishme mbi sulmet e para të Turqve Osmanllinj në Shqipëri gjatë viteve1332-1389. Në radhë të parë është Idriz Bitlisi ai që na jep informata për vitet e para të ndeshjeve luftarake Shqiptaro-Tuke, për rënien e Karl Topisë në pozitat e një vasali të Sulltanit dhe për betejën e Savës më 1385. Kronistët e tjerë si Oruçi, Anonimët dhe Ashik Pashzadeja informoi në vetëm më dy fjalë për fushatën e vitit 1385, kurse Neshriu na informon për pozitën e Balshajve më 1387. Ngjarjet lidhur më shqiptarët kanë gjetur një pasqyrim me të gjerë në burimet tregimtare osmane, janë në radhë të parë lufta e Kosovës midis koalicionit të feudalëve ballkanas dhe të Turqve osmanllinj më1389 dhe fushata e Mehmetit të II kundër Shqipërisë në vtinë1478, në radhë të dytë fushata perandorake e Muratit I I e të Mehmetit të I I kundër Skënderbeut, ngjarjet e tjera kanë gjetur një pasqyrim edhe më të paktë. Në burimet dhe kronikat osmane gjatë shek. XIV-XV-XVI I. Janë të përfshira të gjitha fushatat e Perandorisë Osmane kundeër popullit Shqiptar pra prej vitit 1385 deri më 1389 kemi luftën e koalicionit Ballkanik kundër Perandorisë Osmane humbje. Më gjithë rezistencën e popullit Arbëror të bërë prej feudalëve dhe princave të saj,pra prej viteve 1385 dhe gjatë epokës së Skënderbeut ku në këtë periudhë populli Arbëror e mbrojti më sakrifica të mëdha lirinë e ti për një çerek shekulli, kjo ishte një luftë e pabarabartë me Perandorin Osmane si në tekniken luftarake ashtu dhe nga numri i ushtarëve.
Pushtimet e para osmane në Shqipëri
Sulmet e ushtrisë osmane për pushtimin e viseve shqiptare nisen në mesin e viteve 80 të she k.XIV. Të udhëhequra nga bejlerbeu i Rumelisë, Timurtash Pasha në vitin 1385 ushtritë osmane pasi që morën Sofjen, u futen në Shqipëri dhe pushtuan qytetin e Shkupit, të Prilepit, të Manastirit dhe të Kosturit. Në dokumentet perëndimore dhe osmane të shek.XIV-XV. Për qytetet e Shkupit të Manastirit dhe të Kosturit, të Janinës, si dhe për fushë Dardaninë shprehimisht është shënuar se ata ishin në, ,Shqipëri’’,apo në,,tokat shqiptare’’. Në muajin gush t të vitit 1385 Balsha i I I i shkruante Republikës së Venedikut së zotërimet e tij ishin nën sulmet e përditshme të ushtrive osmane dhe se ato kishin shkaktuar një pështjellim të madh të nënshtetasit e tij. Kur Balsha i I I ishte i zënë në konflikt me mbretin eBosnjës, Tverko n(1376-1391, për çështjen e zotërimit të Kotorrit, një ushtri e fuqishme osmane e komanduar nga Tmurtash Pasha në shtator të vitit 1385 u fut më shpejtësi në tokat shqiptare. Balsh a i I I së bashku më një grup fisnikësh të udhëhequr prej tij, mobilizuan më shpejtësi një pjesë të ushtrisë dhe u dolën përpara osmanëve në fushën e Savës ,,pran Lushnjës’’.
Beteja e parë e Kosovës (1389)
Intesifikimi i sulmeve të ushtrive osmane dhe zgjerimi i vrullshëm i pushtimeve të tyre në Ballkan bënë që sundimtarët ballkanas të linin më një anë grindjet e konfliktet ndërmjet tyre dhe të mendonin e të përjektonin aksione të përbashkëta ushtarake për t’i mbrojtur zotërimet e veta. Në vitin 1387 u krijua një koalicion i gjerë ballkanik, ndërkohë që më1388 sulltani përqëndroi forca të shumta në Plovoliv për të vijuar pushtimet në Ballkanin Qendror. Knjazi serb i Rashës, Llazar Hebelanoviqi mori nismën dhe i ftoi sundimtarët e tjerë ballkanas që t’i bashkonin forcat e tyre për të ndaluar marshimin osman.
Thirrjes së tij iu përgjigjen disa prej sundimtarëve Arbëror si; Gjergji i I I Balsha, sundimtari i Shkodrës, Teodori i I I Muzaka, zoti i Beratit dhe i Myzeqesë, Dhimiter Jonina, zot i trevave për gjatë rrugës tregtare Lezhë-Prizeren, Andrea Gropa, zoti i Ohrit dhe i rajoneve për rreth tij, sundimtarët të Arbërisë së Poshtme. Më ata u bashkuan edhe sundimtarët e tjerë ballkanas si vojvoda rumun Mirçea, bani krohat Ivan Horvat, mbreti Tvërko i i Bosnjës, sundimtari i tokave të pushtuara të Kosovës Vuk Mill Adenoviqi, që zakonisht njihej më mbiemri Brangoviçi’’. Zotërimet familjare i kishte në pjesën veriore të Drenicës dhe të Fushë-Dardanisë. Trupat Arbërore kishin një peshë të rëndësishme në forcat e koalicionit ballkanik. Kronikat Osmane që përshkruajnë ketë ngjarje, theksojnë numërin e madh të ushtrisë së Gjergjit të I I Balsha dhe e cilësojnë atë si njëri prej tre sundimtarëve kryesor të koalicionit antiosman, krahas Kjaz Llazarit dhe vojvodë Vllatko Vukoviqit, komandant i ushtrisë së mbreti Tvërko I të Bosnjës. Në qershor të vitit 1389 ushtritë e koalicionit u bashkuan në Fushë-Dardani ,,Fushë-Kosovë’’. Në çastin e fillimit të betejës, Vuk Brangoviçi i largoi trupat e vet a nga koalicioni. Më 15 qershor Ballkanasit zhvilluan një betejë të përgjakshme me forcat osmane të komanduara nga sulltan Murati I. Gjatë zhvillimit të betejës Millosh Kopiliqi vrau sulltan Muratin e I. Për hakmarrje osmanët vranë robërit e luftës, duke përfshirë Kjaz Llazarin e Millosh Kopiliqin. Në ketë mbetej mbeti i vrarë Teodor i Muzaka, si dhe shumë bashkëluftëtar të tij dhe shqiptarë të tjerë. Beteja e Fushë-Dardanisë dhe akti heroik i Millosh Kopiliqit lanë mbresa të fuqishme të shqiptaret e Kosovës, të cilët i përjetësuan ato në kënget popullore. Disfata e koalicionit ballkanik në betejën e Fushë-Dardanisë të vitit 1389 pati rrjedhime të rënda për popujt e Gadishullit Ballkanit. Ajo i dha fund krijimit të koalicioneve të gjëra kundër pushtuesve osman dhe sulltanit pasardhës ,,i Pajazitit të I (1389-1402, të njohur më cilësimin rrufeja ,,Jëlldërëm’’,lehtësoi rrugën për pushtime të reja në Ballkan. Lidhur më numrin e përgjithshëm nuk ka informacione të sigurta. Së pari ushtria e Llazarit ishte jashtëzakonisht e madhe, pastaj shton se ajo i kishte 500.000veta. Ndërsa Oruvi shkruante se ushtria e Moratit i kishte në betejë 600.000 ushtarë. Mëq turqit paraqiten më disa shifra varjanti i tyre ka pasur ndikim të shumë historian të kohës.
Në betejën e Savës që u zhvillua më 18 shtator të vitit 1385, forcat ushtarake Arbërore u thyen dhe vetë Balsha I I gjeti vdekjen. Fitorja e betejës i dha mundësi ushtrisë osmane ta pushtonte Beratin, Krujën etj., të cilat i mbajti përkohësisht deri sa u lëshoi zotëruesve të më parshëm
No comments:
Post a Comment