Nga ana tjeter, duhet permendur qe ketu eshte shfrytezuar vetem gjuha letrare latine, pasi nese do te njihnim dialektet e latinishtes dhe gjuhen e atij populli, mund te themi pa frike qe do te dilnin thesare filologjike.
Per te gjithe leksikun e meposhtem shqipja ka sinonime te tjera per te treguar kuptimin e fjales, pra nuk eshte se shqipja perdor keto fjale sepse nuk ka fjale te tjera per ta shprehur ate kuptim.
Allargare a-largare zgjeruar dhe larguar
Fjala larg ne kuptimin e larget gjendet ne shqip dhe ne spanjisht. Nga ana tjeter ajo ka edhe kuptimin e gjere dhe serish ky kuptim jepet qarte nga fjala larg, pra i gjere, i madh dhe i larguar.
Allentare a-lentare e liruar
Kjo fjale shpjegohet me fjalen shqipe a-lën, pra është lënë, eshte liruar, qe eshte edhe kuptimi i fjales. Dicka lirohet duke e lene te lire te iki. Madje fjala merr edhe formen e shqipes e lene ne kohen e shkuar, e cila perdoret per dike qe eshte lene, qe ne kete forme gjendet aktualisht ne shqip
Amico amiko mik
Fjala mik sigurisht qe eshte ne shqip dhe perdoret keshtu ne te gjitha dialektet e saj. Kjo fjale kaq e rendesishme per shqiptarin ku mikpritjen e ka patur dhe e ka nje nder traditat me te vyera, nuk mund te jete fjale e huazuar. Mund te huazohet nje fjale per te cilen nuk ka perkthim, kur vjen fenomeni perpara fjales, por jo nje virtyt kaq i lashte per shqitparet.Sot huazimi eshte edhe me i lehte, por ne ate kohe te izoluar mes malesh, nuk ka qene mundesia e huazimit prej shqiptareve.
shqip mik
italisht amico
frengjisht ami
spanjisht amigo
Angustia a-ngustia ngushtesia
Rrjedh nga fjala shqipe ngushtë, qe eshte rrenja dhe kuptimi i fjales. Shqipja sot e ruan fjalen e ngushte ne gjuhen e perditshme per te treguar ngushtesine fizike por edhe ate shpirterore.
Aperto aperto hapur (apur)
Edhe shqipja dhe latinishtja ruajne foljen hapur, por shpesh ne latinisht H bie ose nuk lexohet fare duke u bere ne apur.
Apparentea-parente i dukshem
Nje fjale qe shpjegohet nga shqipja me foljen shikoj, qe ne kohen e shkuar behet parë. Folja shikoj, qe ne te shkuaren behet kam parë nuk gjendet ne asnje gjuhe sot pervec shqipes, pasi latinishtja nuk ka folje parë, qe te tregoje pamjen apo dukjen.
Arena arena arena
Tregon nje vend apo nje shesh ku jepet shfaqja e cirkut, vend qe eshte me rërë dhe kjo shpjegohet nga a-rëna, pra e dialektit geg. Nga fjala rëna ka dale edhe fjala arena, qe eshte stadiumi ku zhvillohen lojerat e cirkut. Pra arena eshte nje toke me rërë me te cilen sic dukej ngrihej cirku per te mos pesuar demtime, pasi rera eshte me e bute. Gjithashtu nje tjeter fakt interesant eshte fjala arenario qe tregon nje koder ranore, por edhe kjo eshte ne shqip, pasi sot ne shqip i thuhet rërës rëra, ndersa ne italisht sabbia.
Arrivare arrivare arrij
Ne kete forme pa i levizur asnje germe e ka edhe shqipja sot dhe tregon arritjen e dikujt apo edhe mberritjen. Edhe nje folje qe gjendet ne disa gjuhe te tjera si ne shpanjisht, frengjisht, angilsht etj
Avanti a-vanti përparaDjala avanti eshte formuar nga folja vij e shqipes qe ne te shkuaren ben ata/ato vanë. Pra ata vanë perpara dhe pikerisht ky eshte kuptimi i fjales. Nga keto folje pra vanë, janë formuar disa fjale si avancare, avancato, avancata, avantaggiare, avanttagiatto etj.
Avvenire a-venire e ardhmja
Edhe kjo fjale e ka kuptimin nga fjala vjen, pra ajo qe do te vije ne te ardhmen, pra avvenire. nga kjo fjale jane formuar edhe fjale te tjera. Nese tek fjala avanti fjala tregon se kemi vajtur, apo ata vane, ketu folja i pergjigjet serish zgjedhimit te foljes ne shqip, e cila ne te tashmen veta e trete ben vjen
Barca barka barka
Eshte nje fjale e vjeter ilire qe tregon barkën apo varkën. Ajo e ka origjinen tek fjala bark e shqipes qe tregon se ajo mban dicka, qe ne kete rast mban njerez dhe sende te ndryshme. Fjala bark ne te njejten forme perdoret edhe sot ne gjuhen shqipe
Barrira barriera penges
Fjala ka per rrenje fjalen barrë, qe tregon edhe nje ngarkese, e cila behet pengese per ta cuar perpara. Nga fjala barrëjane formuar disa fjale qe sot gjenden ne gjuhet romano-gjermanike. Shqipja sot barrën e perdor per te treguar ngarkesën dhe rëndesën, qe eshte edhe shkaku i pengeses.
Calare kalare lëshoj
Kjo fjale eshte krijuar nga dy fjale te shqipes, perkatesisht nga ka+larë, pra qe e ka lënë, apo lëshuar, qe eshte kuptimi i sakte i fjales. Pikerisht nga kjo fjale ka dale edhe fjala calata, qe tregon leshimin, uljen apo renien e ujit.
Canotto kanoto bark
Barka ndryshe eshte quajtur edhe kanot, pra qe noton. Italishtja dhe shqipja e kane te dyja fjalen not, por italishtja nuk ka fjalen ka, fjale qe e ruan vetem shqipja. Pra kjo fjale eshte formuar nga dy fjale ka-not dhe tregon se ajo bën not dhe vertete qe barka noton mbi uje dhe kanot tregon qarte dhe bukur barkën.
Ne kete forme pa i levizur asnje germe e ka edhe shqipja sot dhe tregon arritjen e dikujt apo edhe mberritjen. Edhe nje folje qe gjendet ne disa gjuhe te tjera si ne shpanjisht, frengjisht, angilsht etj
Avanti a-vanti përparaDjala avanti eshte formuar nga folja vij e shqipes qe ne te shkuaren ben ata/ato vanë. Pra ata vanë perpara dhe pikerisht ky eshte kuptimi i fjales. Nga keto folje pra vanë, janë formuar disa fjale si avancare, avancato, avancata, avantaggiare, avanttagiatto etj.
Avvenire a-venire e ardhmja
Edhe kjo fjale e ka kuptimin nga fjala vjen, pra ajo qe do te vije ne te ardhmen, pra avvenire. nga kjo fjale jane formuar edhe fjale te tjera. Nese tek fjala avanti fjala tregon se kemi vajtur, apo ata vane, ketu folja i pergjigjet serish zgjedhimit te foljes ne shqip, e cila ne te tashmen veta e trete ben vjen
Barca barka barka
Eshte nje fjale e vjeter ilire qe tregon barkën apo varkën. Ajo e ka origjinen tek fjala bark e shqipes qe tregon se ajo mban dicka, qe ne kete rast mban njerez dhe sende te ndryshme. Fjala bark ne te njejten forme perdoret edhe sot ne gjuhen shqipe
Barrira barriera penges
Fjala ka per rrenje fjalen barrë, qe tregon edhe nje ngarkese, e cila behet pengese per ta cuar perpara. Nga fjala barrëjane formuar disa fjale qe sot gjenden ne gjuhet romano-gjermanike. Shqipja sot barrën e perdor per te treguar ngarkesën dhe rëndesën, qe eshte edhe shkaku i pengeses.
Calare kalare lëshoj
Kjo fjale eshte krijuar nga dy fjale te shqipes, perkatesisht nga ka+larë, pra qe e ka lënë, apo lëshuar, qe eshte kuptimi i sakte i fjales. Pikerisht nga kjo fjale ka dale edhe fjala calata, qe tregon leshimin, uljen apo renien e ujit.
Canotto kanoto bark
Barka ndryshe eshte quajtur edhe kanot, pra qe noton. Italishtja dhe shqipja e kane te dyja fjalen not, por italishtja nuk ka fjalen ka, fjale qe e ruan vetem shqipja. Pra kjo fjale eshte formuar nga dy fjale ka-not dhe tregon se ajo bën not dhe vertete qe barka noton mbi uje dhe kanot tregon qarte dhe bukur barkën.
FOLJA KAP
Me foljen kap te shqipes latinishtja ka dhjetera fjale teper te rendesishme dhe interesante. Folja kap, kaq shkurt dhe ne te gjitha kuptimet e mundshme gjendet aktualisht ne shqip.
Capacita kapacita kapacitet
Eshte aftesia qe ka dikush per te kapur me mendjen e tij. Edhe vete fjala capace, e shqiptuar kapaçe treon nje njeri te zot, te afte, pra të kapshëm.
Caparra kapar kapar
Shqipja me kete fjale tregon se e ka kapur dicka dhe kuptimi i fjales kapar eshte qe nje person ka paguar me perpara per dicka qe ai e ka kapur dhe tregon kaparin. Kur paguhet kapari ai send quhet i kapur dhe do e besh tendin pasi te paguash edhe pjesen qe te ka mbetur. Nese sendi do ishte juaji plotesisht do ishte nje forme tjeter, por ai eshte kap nga ty dhe jo se ti e ke tendin. Pra, ke mundesi ta kesh, sepse e ke kapur mundesine per ta pasur. Serish shqipja mund te japi edhe nje kuptim te dyte te kesaj fjale pra ka-par...e para ka, qe serish ka te njejtin kuptim me te parin, pra treon se sendin e ke kapur.
Capello kapelo flokë
Vjen nga fjala kapele, qe vendoset ne koke. Fjala kapele perseri e ka kuptimin tek fjala kap, pasi kapelja kap flokun dhe si e tille nga fjala kap, ka ardhur fjala kapele dhe nga kapele floku. Eshte shume interesante pasi ne kete rast kapela i ka dhene emrin flokut dhe jo floku kapeles, pasi aty gjendet folja kap. Fjala kap nuk ka asnje kuptim qe te mund te tregoje flokun, ajo tregon kapjen e flokut, qe ne kete rast e ben kapela.
Capestro kapestro kapistër
Serish nga fjala kap, qe tregon kapjen e kafshes me nje litar, rrjedhimisht vijme ne formen kapistër, e cila perdoret ne kete forme edhe ne zonat me te thella fshatare ne Shqiperi.
Capire kapire kuptoj
Shqipja ka te sajen fjalen kuptoj, por qe po ta vesh re edhe ajo ka te njejten origjine me fjalen kapire, pasi kuptimi i saj mund te vij nga kap, apo kaptova, kuptova. Megjithate fjala kapire e ka rrenjen tek folja kap, qe eshte operator i lire ne shqip dhe mund te kombinohet me cilendo fjale. Pra fjala kuptoj ne italisht serish vjen nga fjala kap, pra qe une e kapa ate qe ti do te thuash. Nga fjala kap, kane dale gjithashtu edhe fjalet capiente, capienca, qe jane po te ketij kuptimi.
Capitolare kapitolare kapitulloj
Fjala kapitullare tregohet nga fjala shqip kapa ose kapi. Personi apo ushtria qe kapitullon kapet nga armiku i tij, pra ai kapet nga te tjeret. Pra nuk ka mundesi te vazhdoje me dhe si i tille eshte i mundur, apo i kapitulluar.
Captare kaptare mbledh
Pra i bej te miat, i mbledh apo i kap dhe serish shihet roli i madh i foljes KAP
KAPTINA
Ne gjuhen shqipe, sot kaptina ka kuptimin e kokes. Me fjalen kaptina latinishtja dhe gjuhet e tjera kane formuar dhjetra fjale, por sot kete fjale ne kete kuptim e ka vetem shqipja.
Capo kapo kapo
Fjala kapo rrjedh nga fjala shqipe kap-tina, qe tregon gjithashtu te parin e nje shoqerie, paria, parine, prijesin.
Capitano kapitano kapedan
Qe e ka rrenjen serish tek fjala kaptin, tregon kapon, te parin apo koken e nje ushtrie, apo shoqerie. Fjala kaptin, kapedan jane shqip dhe perdoren edhe sot ne te gjitha format ne kete gjuhe. Madje kjo fjale ruhet ne keto gjuhe me paster dhe me me shume kuptim se mund ta ruaje edhe vete shqipja.
Capitale kapital kapital
Fjala kapital perdoret per te treguar te parin qytet te nje shteti, pra kapon apo koken e tij, por edhe kjo fjale rrjedh nga kaptina, pra koka, pasi tregon ate qe drejton dhe udheheq shtetin si dhe kapitalin. Interesant eshte fakti se dhe fjala kapitalist mund te shpjegohet me foljen kap, pra ai qe grumbullon pasuri, ka te njejtin formim dhe kuptim si kapital.
Carovana karevan karvan
Kjo fjale tregon karvanin, ne te cilin jane disa karro qe bejne nje rruge. Karrot per cfare sherbejne ? Per te bere rruge dhe per te shkuar e ardhur prej dhe drejt nje vendi te caktuar. Fjala karro, e bashkuar me foljen vanë, te vetes se trete shumes, koha e shkuar, formon edhe kuptimin e sakte te kesaj fjale. Kur jane formuar keto fjale, populli italik duket qe ka folur nje gjuhe qe ka qene shume shume afer shqipes se sotme.
Cielo çielo qiell
Ku shume qarte fjala çielo e itlaishtes eshte nga dialekti geg perseri, qe shpesh ne vend te Q, perdor Ç, pra nga qiell ne çiell. Edhe ne frengjisht gjendet ne formen siel. Fjala qiell eshte nje fjale shqipe qe tregon dicka lart. Psh, shqipja perdor fjalen qiellzë, per pjesen e siperme te brendesise se gojes.
Colonia kolonia koloni
Kolonet kur shkojne ne nje vend tjeter, vendosen aty duke ngritur nje vendbanim te ri tyrin. Kjo fjale jepet nga dy fjale te shqipes ko+lon, pra qe është lënë. Pra qe lene nje vend te caktuar, per tu vendosur diku tjeter, ashtu sic bejne edhe kolonet. Pra fjala kolon dhe nga shqipja tregon qarte kuptimin e vendosjes ne nje vend te caktuar.
Kjo fjale tregon karvanin, ne te cilin jane disa karro qe bejne nje rruge. Karrot per cfare sherbejne ? Per te bere rruge dhe per te shkuar e ardhur prej dhe drejt nje vendi te caktuar. Fjala karro, e bashkuar me foljen vanë, te vetes se trete shumes, koha e shkuar, formon edhe kuptimin e sakte te kesaj fjale. Kur jane formuar keto fjale, populli italik duket qe ka folur nje gjuhe qe ka qene shume shume afer shqipes se sotme.
Cielo çielo qiell
Ku shume qarte fjala çielo e itlaishtes eshte nga dialekti geg perseri, qe shpesh ne vend te Q, perdor Ç, pra nga qiell ne çiell. Edhe ne frengjisht gjendet ne formen siel. Fjala qiell eshte nje fjale shqipe qe tregon dicka lart. Psh, shqipja perdor fjalen qiellzë, per pjesen e siperme te brendesise se gojes.
Colonia kolonia koloni
Kolonet kur shkojne ne nje vend tjeter, vendosen aty duke ngritur nje vendbanim te ri tyrin. Kjo fjale jepet nga dy fjale te shqipes ko+lon, pra qe është lënë. Pra qe lene nje vend te caktuar, per tu vendosur diku tjeter, ashtu sic bejne edhe kolonet. Pra fjala kolon dhe nga shqipja tregon qarte kuptimin e vendosjes ne nje vend te caktuar.
FOLJA KAM
Me foljen kam te kombinuar me fjale te tjera, latinishtja ka formuar qindra-mijera fjale. Ajo e perdor ne formen kom te gegerishtes si dhe ne te tjera forma te gegerishtes si ka dhe kon. Folja kam sot gjendet vetem ne gjuhen shqipe dhe ne gjuhet e tjera nuk ka as edhe nje kuptim. Shume nga fjalet jane formuar nga bashkimi i foljes kam, me nje folje tjeter.
Unë kam, kom Ne kemi
Ti ke Ju keni
Ai/ajo ka Ata/ato kanë
Comparsa komparsa shfaqet
Rrjedh serish nga foljet kom+par ( kam parë), pra nga folja shqip shikoj, qe ne te shkuaren. Eshte marre sic eshte folja kamparë, pa i ndryshuar asnje germe dhe me te tregohet shfaqja apo dukshmeria/parja e dikujt, e dickaje.
Compasione kompasion dhembshuri
E formuar serish nga fjala kom+pasion. Fjala pasion rrjedh nga fjala pas, serish shqipe, qe nenkupton faktin te jesh i dhene pas dickaje, pra i rri nga pas. Personi qe jepet pas dickaje e dashuron apo e deshiron dhe e peqlen ate, rrjedhimisht i dhimbset. Pra ne kete rast fjala kam dhe pas tregojne dhembshurine, pasi tregojne qe e kam pasion, e dua, apo me dhimbset, sepse e duam.
Compact kompakt kompakt
Tregojne ngjeshje apo mbledhje. fjala kompakto tregohet nga kom+pak, per te treguar se dicka e kam shtrenguar, e kam bere pak, i kam ushtruar trysni per ta zvogeluar, per ta ngjeshur. Italishtja sot ruan fjalen poco/poko/pak, qe eshte e njejta rrenje, por nuk e ruan fjalen pak, ashtu sic e ka shqipja sot. Italishtja e vjeter mund ta kete pasur pak, e cila ka evoluar ne poco.
Ti ke Ju keni
Ai/ajo ka Ata/ato kanë
Comparsa komparsa shfaqet
Rrjedh serish nga foljet kom+par ( kam parë), pra nga folja shqip shikoj, qe ne te shkuaren. Eshte marre sic eshte folja kamparë, pa i ndryshuar asnje germe dhe me te tregohet shfaqja apo dukshmeria/parja e dikujt, e dickaje.
Compasione kompasion dhembshuri
E formuar serish nga fjala kom+pasion. Fjala pasion rrjedh nga fjala pas, serish shqipe, qe nenkupton faktin te jesh i dhene pas dickaje, pra i rri nga pas. Personi qe jepet pas dickaje e dashuron apo e deshiron dhe e peqlen ate, rrjedhimisht i dhimbset. Pra ne kete rast fjala kam dhe pas tregojne dhembshurine, pasi tregojne qe e kam pasion, e dua, apo me dhimbset, sepse e duam.
Compact kompakt kompakt
Tregojne ngjeshje apo mbledhje. fjala kompakto tregohet nga kom+pak, per te treguar se dicka e kam shtrenguar, e kam bere pak, i kam ushtruar trysni per ta zvogeluar, per ta ngjeshur. Italishtja sot ruan fjalen poco/poko/pak, qe eshte e njejta rrenje, por nuk e ruan fjalen pak, ashtu sic e ka shqipja sot. Italishtja e vjeter mund ta kete pasur pak, e cila ka evoluar ne poco.
Nga ana tjeter italishtja dhe asnje gjuhe tjeter nuk ka foljen kam, qe e ka vetem shqipja, si nje nga foljet me te rendesishme te gjuhes se perditshme. Ne kete forme edhe me kete kuptim kjo fjale gjendet ne disa gjuhe.
Complesato komplesato kompleks
Rrjedh nga fjalet kom+pleks, qe tregon se eshte i pleksur, apo i komplikuar, i ngaterruar. Nga kjo fjale ka dale edhe fjala complesso qe do te thote i përbërë, pra nga disa gjera i pleksur.
Completare kompletare komplot
Kjo fjale tregohet nga kom+plot, qe shpreh qarte kuptimin e fjales. Dikush e ka te gjithen ate qe do, apo e ka perfunduar nje pune, pra e kam-plot, apo e kam plotesuar, apo kompletuar. Si fjala kam edhe ajo plote, gjenden sot ne shqip.
Compresso kompres i ngjeshur
Formohet nga dy folje, nga folja kom+pres. Shqipja edhe sot e perdor fjalen presion per te shprehur shtypjen apo ngjeshjen dhe e ka fjalen e saj nga folja pres, qe ka po te njejtin kuptim. Madje fjala pres e tregon me se miri shtypjen, pasi ajo eshte radikale dhe te shtyp deri aty ku te pret.
PRESS=Shtypi ( interesante eee )
Comune komun i përgjithshëm
Kjo fjale rrjedh nga fjalet kom+un, pra qe e kane si une te gjithe, nga vjen edhe fjala e pergjithshme. Fjala uno, qe tregon njëshin ne italisht eshte nje fjale etruske, ku zoti me i larte i tyre ishte UNI. Kjo fjale eshte e njejte me unin e shqipes qe tregon ne veten e pare te numrit njejes.
Comunion komunion kamunion që tregon bashkësinë
Serish kjo fjale eshte e formuar nga fjalet kom+union, pra qe jemi te gjithe te bashkuar te bere si uni, apo si nje.
Comunista komunista komunist
Serisht nje fjale e formuar nga fjala kom+unist, qe tregon se jane te gjithe nje dhe te gjithe te barabarte. Te gjithe jane si une, pra nje me mua.
Condanna kondana dënim
Fjale eshte eshte formuar nga fjalet kon+dana, apo danuar, qe vjen dënuar, pra nje demin qe i jepet dikujt, sepse ai ka kryer nje veper qe u sjell deme te tjereve dhe per kete fakt ajo eshte e denueshme. Shqipja sot ruan foljen dënoj ne te gjitha format si dhe fjalet dënuar, dënim etj.
Condonare kandonare i fal borxhet
Fjale qe rrjedh nga foljet kon+dhon (kam+dhënë), pra qe ia ke dhene, ia ke falur borxhet dikujt, qe ti ia ke. Te dy fjalet qe formojne kete fjale sot i ka shqipja si foljen kan dhe foljen jap, qe ne te shkuaren bejne dhonë-dhënë. Italishtja ka formen dare, por qe edhe kjo fjale e ka rrenjen tek folja jap, qe ne te shkuaren ben dha, dhashë.
Confesso konfeso rrëfehet
Fjala konfeso, eshte nje fjale tjeter e bukur e formuar nga fjalet shqip kon+fe ( kanë+fe) (KONFUC ?). Fjala fe ne kete rast tregon besimin. Sigurisht qe tek ai qe rrefehesh ke besim, apo fe, se perndryshe nuk mund te tregosh sekretet e tua, pasi ato i marrin vesh te tjeret nese personit nuk i ke fe/besim/bese. Pra i rrefehem dikujt sepse kam besim tek ai. Nga ketu del gjithashtu confidare, confidenza, confidenciale etj etj...
Confederate konfederat konfederatë
konfederata eshte nje lidhje bese midis shteteve, apo nje marreveshje mirebesimi per disa shtete te pavarura apo autonome. Edhe kjo fjale e ka origjinen nga fjala kon+fe+dhe ( kanë+fe+dhe) dhe=tokë, pra qe kane edhe besimin dhe ky eshte edhe kuptimi i fjales. Ketu e kane origjinen nje sere fjalesh te tjera si confederato, confederacione, conferenca, conferimento, conferire etj etjConsonne konzon bashkëtingull
Nga dy fjalet kon+zon ( kanë+zë). Fjala zonë tregon zërin dhe ketu serish gjendet gegerishtja, pra kane te njejtin ze, ndaj quhen bashketinguj. Po nga ketu rrjedhin edhe fjalet consonantico, consonanca, canzone etj etj...
Convento konvent kuvend
Fjala kuvend qe tregon nje mbledhje te caktuar eshte e njejte me fjalen konventë. Kjo fjale tashme gjendet ne disa gjuhe ne kete forme dhe me te njejtin kuptim. Formohet prej kon+vend
Convenir konvenir vijmë
Eshte formuar gjithashtu nga fjalet kon+venir, pra nga kanë+vjen, apo ardhur. Nga kjo forme jane formaur edhe fjalet me te njejten rrenje si : conveniente, convenienca, canvenuto, convencionale, convenzionare, convencione etj etj etj
Convinsi konvinsi kanë-bind
Pra fjalet kon+bind ( kanë+bind) , ku B, eshte zevendesuar nga V dhe kjo ndodh shpesh ne disa gjuhe, por nuk ndryshon kuptimi.
Complesato komplesato kompleks
Rrjedh nga fjalet kom+pleks, qe tregon se eshte i pleksur, apo i komplikuar, i ngaterruar. Nga kjo fjale ka dale edhe fjala complesso qe do te thote i përbërë, pra nga disa gjera i pleksur.
Completare kompletare komplot
Kjo fjale tregohet nga kom+plot, qe shpreh qarte kuptimin e fjales. Dikush e ka te gjithen ate qe do, apo e ka perfunduar nje pune, pra e kam-plot, apo e kam plotesuar, apo kompletuar. Si fjala kam edhe ajo plote, gjenden sot ne shqip.
Compresso kompres i ngjeshur
Formohet nga dy folje, nga folja kom+pres. Shqipja edhe sot e perdor fjalen presion per te shprehur shtypjen apo ngjeshjen dhe e ka fjalen e saj nga folja pres, qe ka po te njejtin kuptim. Madje fjala pres e tregon me se miri shtypjen, pasi ajo eshte radikale dhe te shtyp deri aty ku te pret.
PRESS=Shtypi ( interesante eee )
Comune komun i përgjithshëm
Kjo fjale rrjedh nga fjalet kom+un, pra qe e kane si une te gjithe, nga vjen edhe fjala e pergjithshme. Fjala uno, qe tregon njëshin ne italisht eshte nje fjale etruske, ku zoti me i larte i tyre ishte UNI. Kjo fjale eshte e njejte me unin e shqipes qe tregon ne veten e pare te numrit njejes.
Comunion komunion kamunion që tregon bashkësinë
Serish kjo fjale eshte e formuar nga fjalet kom+union, pra qe jemi te gjithe te bashkuar te bere si uni, apo si nje.
Comunista komunista komunist
Serisht nje fjale e formuar nga fjala kom+unist, qe tregon se jane te gjithe nje dhe te gjithe te barabarte. Te gjithe jane si une, pra nje me mua.
Condanna kondana dënim
Fjale eshte eshte formuar nga fjalet kon+dana, apo danuar, qe vjen dënuar, pra nje demin qe i jepet dikujt, sepse ai ka kryer nje veper qe u sjell deme te tjereve dhe per kete fakt ajo eshte e denueshme. Shqipja sot ruan foljen dënoj ne te gjitha format si dhe fjalet dënuar, dënim etj.
Condonare kandonare i fal borxhet
Fjale qe rrjedh nga foljet kon+dhon (kam+dhënë), pra qe ia ke dhene, ia ke falur borxhet dikujt, qe ti ia ke. Te dy fjalet qe formojne kete fjale sot i ka shqipja si foljen kan dhe foljen jap, qe ne te shkuaren bejne dhonë-dhënë. Italishtja ka formen dare, por qe edhe kjo fjale e ka rrenjen tek folja jap, qe ne te shkuaren ben dha, dhashë.
Confesso konfeso rrëfehet
Fjala konfeso, eshte nje fjale tjeter e bukur e formuar nga fjalet shqip kon+fe ( kanë+fe) (KONFUC ?). Fjala fe ne kete rast tregon besimin. Sigurisht qe tek ai qe rrefehesh ke besim, apo fe, se perndryshe nuk mund te tregosh sekretet e tua, pasi ato i marrin vesh te tjeret nese personit nuk i ke fe/besim/bese. Pra i rrefehem dikujt sepse kam besim tek ai. Nga ketu del gjithashtu confidare, confidenza, confidenciale etj etj...
Confederate konfederat konfederatë
konfederata eshte nje lidhje bese midis shteteve, apo nje marreveshje mirebesimi per disa shtete te pavarura apo autonome. Edhe kjo fjale e ka origjinen nga fjala kon+fe+dhe ( kanë+fe+dhe) dhe=tokë, pra qe kane edhe besimin dhe ky eshte edhe kuptimi i fjales. Ketu e kane origjinen nje sere fjalesh te tjera si confederato, confederacione, conferenca, conferimento, conferire etj etjConsonne konzon bashkëtingull
Nga dy fjalet kon+zon ( kanë+zë). Fjala zonë tregon zërin dhe ketu serish gjendet gegerishtja, pra kane te njejtin ze, ndaj quhen bashketinguj. Po nga ketu rrjedhin edhe fjalet consonantico, consonanca, canzone etj etj...
Convento konvent kuvend
Fjala kuvend qe tregon nje mbledhje te caktuar eshte e njejte me fjalen konventë. Kjo fjale tashme gjendet ne disa gjuhe ne kete forme dhe me te njejtin kuptim. Formohet prej kon+vend
Convenir konvenir vijmë
Eshte formuar gjithashtu nga fjalet kon+venir, pra nga kanë+vjen, apo ardhur. Nga kjo forme jane formaur edhe fjalet me te njejten rrenje si : conveniente, convenienca, canvenuto, convencionale, convenzionare, convencione etj etj etj
Convinsi konvinsi kanë-bind
Pra fjalet kon+bind ( kanë+bind) , ku B, eshte zevendesuar nga V dhe kjo ndodh shpesh ne disa gjuhe, por nuk ndryshon kuptimi.
Fjala KRE=KOKE
Te gjitha gjuhet latine kane formuar me fjalen KRE te shqipes me qindra fjale, qe kuptimin ua jep vetem e vetem shqipja. Fjala kre, ne kete forme gjendet dhe ne kete kuptim aktualisht vetem ne gjuhen shqipe. Me poshte do japim disa shembull ilustrues.Credere kredere besim
Kjo fjale eshte krijuar nga fjalet shqipe kre+dhe, pra qe dhe bese, apo kret. ne kohet antike kur eshte formuar kjo fjale, besa matej me koke, ashtu sic ka qene edhe ne Shqiperi ku ne disa zona, per shkelje te beses mund te denoheshe nga shoqeria me vdekje. Ne mungese te shtetit, i cili mund te garantonte marredheniet ne shoqeri, eshte perdorur instituti i beses dhe nga fjala kre, e shqipes qe tregon kryet, ka dale edhe fjala besë, nje fjale e kompozuar bukur dhe plot kuptim. Nga kjo fjale rrjedhin gjithashtu edhe fjalet credibile, credibilita, credo, credulita, credulo, credulone etj etj.
Credito kredito kredia
Kredia eshte shume e te hollave qe i jep dikujt. Qe ti japesh kredi dikujt, duhet te kesh besim tek ai, qe do te ti riktheje serish. Ajo eshte e njejte me fjalen credere, qe tregon besimin pra kre+dhe. ja ke dhene me mirebesim.
Crescere kreshere rritet
Fjala rritet rrjedh pikerisht nga fjala kre+she (kokë+sheh), pra qe i shohim kryet, pasi ai po rritet. Me rritjen e njerit apo te cdo gjallese, i rritet trupi dhe del ne nje gjatesi me te tjeret dhe e para qe duket pasi eshte ne krye, eshte koka, apo kret ( kryengritje)
Critica kritika kritik
Kritikohet personi qe ka kryer disa veprime jo te mira, jo te mire menduar, qe nuk eshte mire nga kret. Pra kjo fjale rrjedh nga fjala kret+ika, pra qe personit i kan ik krit dhe nga ketu del edhe si fjale qe e qorton apo e kritikon bukur, pasi atij i kane ikur krite, apo truri. Kritika nuk behet kurre nese nje person nuk i ka kryet ne rregull. Kjo eshte edhe disi filozofike, pasi cdo gje varet nga ne , per te percaktuar nese personit i kane ikur kryet apo jo.
Nga ketu gjithashtu rrjedhin edhe fjalet : Criticabile, criticare, critico etj etj..
Crisi krisi kriza
Kur ka nje krize, ka nje mosmarreveshje dhe prishje te marredhenieve midis paleve, por jo deri ne fazen perfundimtare, nenkupton nje situate e cila mund te kete zgjidhje. Fjala krize nuk eshte gje tjeter vec fjales kris, e cila e tregon shume qarte kuptimin e fjales krisje, te marredhenieve midis tyre. Pra personat nuk merren vesh dhe keshtu ka nje krisje midis tyre. Fjalet lidhen edhe me shume midis tyre ne kuptim filozofik, kris arma, arma kercet, por edhe shkakton nje krisme mes njerezish, edhe nje krisme qe can qetesine etj etj.cucina kuçina kuzhina
Kjo fjale gjendet pothuajse ne te gjitha gjuhet romano-gjermanike dhe e ka origjinen tek dy fjale shqipe. Cfare behet ne kuzhin, apo kuzhine ? Sigurisht aty gatuhet, aty piqet, aty zihet, aty ka zjarr. Pikerisht fjala ku+zin ( ku+zien) tregon edhe vendin ku gatuhet, ku zihet gjella etj etj...
Cumular kumular grumbullim
Fjala eshte formuar nga dy fjale te shqipes ku+mullar. fjala mullar ne shqip tregon edhe grumbullin, e bene mullar, u bene mullar, grumbull bashke, pasi vete kjo fjale eshte nje grumbullim bari apo kashte. Edhe fjala mullar e shqipes ka nje rrenje tjeter po shqip tek fjala mal/mol, qe tregon formen e ngritur te mullarit si te malit.
Cupola kupola kubeja
Kupola hidhet siper nderteses dhe rrjedh nga fjala kup ( kupë ), qe tregon psh kupën e qiellit, pra ne kete rast tregon kupen, majen e nderteses.
Curia kuria kurien
Kuria eshte nje fjale e vjeter romake qe tregon vendin ku mblidhen dhe rrine ne kuvend. Fjala ku+ria rrjedh nga shqipja me kuptimin ku rri
Folja JAP
Folja jap, qe ne veten e dyte te kohes se shkuar ben dhe, ka formuar nje dyzine fjalesh ne latinisht. Kjo folje ne kete forme gjendet e shkruar ne kohen e shkaur te shqipes dhe i pergjigjet zgjedhimit te foljeve te shqipes. ne formen DHE, kjo folje nuk ka kuptim ne asnje gjuhe tjeter.
Me poshte disa shembuj te tjere ilustrues, mund ta pasuroje cdokush kete teme, me njohurite e tijDare dare dha/jep
Kjo fjale eshte formuar nga folja jap, e cila ne kohen e shkuar behet dhashë, apo ne veten e trete njejes ben dha.
Declare deklare deklaroj
Fjala deklaroj tregon per sqarimin e dickaje, apo te pozites se nje individi, entiteti shteteror te perfaqesuar nga individi. Kjo shpjegohet nga fjalet dhe+lart, apo qartë, qe e shpjegove qendrimin tend, pra e qartësove. Folja dhe, qe aktualisht ne kete forme e ka shqipja, tregon dhe nenkupton logjikisht se ti dhe qartesine, pra e qartesove poziten tende.
Decret dekret dekreti
Dekreti eshte nje lloj ligji qe jep institucioni me i larte i shtetit dhe qe rrjedh nga dhe+kret ( dhe + kretë/kokën ). Pra me nje fjale, kreu i shtetit dha fjalen, vendimin e tij.
Dedicare dedikare i dhënë
Ketu veta e dyte njejes e te shkuares dhe, tregon edhe se ti je i dhënë pas dickaje, qe eshte ne nje kuptim me fjalen i dedikuar, i dhene pas...
Delega delega delegoj
Kjo fjale tregon se i jep kompetencat dikujt dhe rrjedh nga fjala dhe+leg. Fjala eshte e perbere nga folja dhe me fjalen leg, qe ne latinisht tregon lënien e nje pasurie, nje personi te caktuar, e kjo fjale e ka origjinen tek folja lë e shqipes.Dement dement çmenduri apo i marrosuri
Ketu kemi dy fjale qe jane de+ment, qe tregon se personi i ka dhënë mendtë, pra qe eshte cmendur, qe i kane ikur mendte qe shpjegohet me se miri dhe ruan te njejtin kuptim.
Depresso depreso i shtypur/ndrydhur
Shpjegohet nga fjalet dhe+pres, ku fjala pres eshte sinonimi i fjales shtyp. Dhe+pres apo dhe+presion.
Dilema dilema dilemë
Ne kete rast kjo fjale tregon per nje person qe e ka me 2 mendje, akoma i pavendosur se c'te leje, apo c'te beje. Rrjedh nga fjalet di+lem ( dy + lëmë ), pra e lene ne dy-mendje.
Desiderio desiderio dëshirë
Vete fjala dëshirë, vjen nga rrenja do, dua, pasi edhe shqipja kur e thote deshire e thote me dë dhe jo me do. Rrenja do eshte ende e perdorur ne gjuhen shqipe.
Shohim se si fjala do, qe ne shqip formon fjalen dëshirë, ka sherbyer e gatshme si rrenje per formimin e kesaj fjale ne disa gjuhe te huaja. Fjala deshire eshte shqip dhe nuk eshte e huazuar, pasi ajo ngre kete fjale mbi nje folje te sajen, mbi fjalen do, qe keto gjuhen nuk e kane.
Shqip -deshir
frengjisht -desir
anglisht -desire
italisht -desiderio
spanjisht -desear
Deviare deviare devijoj
Shpjegohet nga fjalet perberese dhe+vij, pra ne nje vije tjeter nga ajo qe eshte. Eshte personi qe devijon eshte ai qe ndryshon vijen/rrugen dhe qe shkon ne nje tjeter dhe/rruge, nepermjet nje vije.
Edhe vete fjala via, qe tregon rrugen ne italisht eshte fjala vija ne shqip, qe tregon nje rruge te caktuar.
Dire dire them
Fjala dire, e ka rrenjen tek folja di, pasi ti thua ate qe di. ne kete rast ajo shpjegohet me ate se po te pyes dhe ti pergjigjesh, pra me thua ate qe di. Italishtja per foljen flas ka fjalen parlare, por folja dire, nuk ka asnje lidhje me kete fjale si proces i zakonshem, eshte e lidhur me fjalen them & te thuash, qe jane sinonime te njera-tjetres, por ndryshojne se flas eshte me e pergjithshme dhe nuk ka nevoje qe te kesh dije per te folur, ndersa nese ti deshiron te thuash dicka, duhet qe te dish ate, qe ta thuash.
Dictatore diktatore diktator
Edhe fjala diktator rrjedh nga fjala di, pasi diktatori eshte supremi qe di dhe thote qe te te besh ato qe ai di dhe do. Pra pak a shume lidhet me fjalen dire, qe tregon qe ai vetem thote dhe dikton dhe te tjeret e zbatojne.
Duro duro i forte
Kush duron, rrjedhimisht eshte i forte dhe ne kete rast fjala duroj, qe e perdor shqipja eshte e perdorur per te treguar te fortin. Kjo fjale ne kete kuptim gjendet ne te gjitha gjuhet latine dhe ne ato gjuhe qe e kane huazur kete fjale nga latinishtja, nderkohe qe shqipja jep kuptimin e saj.Eta eta jeta
Ne kete rast kemi renien e shkronjes j te shqipes duke na sjelle ne latinisht eta, qe ka te njejtin kuptim me fjalen jeta, apo moshen e dikujt.
Eterno e-terno i tërë
Eshte nje nga fjalet me te bukura te latinishtes dhe nga ajo e kane huazuar shume gjuhe te tjera. Eterno apo eterniteti, tregon pavdeksine, apo jeten tjeter ku do te jete e tërë dhe e plotë, pra jo si jeta qe jetojme ketu, qe te gjithe e dime qe do te mbaroje dhe ne kundershtim me jeten sot, jeta tjeter do te jete e plote, e tere, nga ka dale edhe eterno. Ne kete menyre shqipja e perdor edhe sot dhe ka po kuptimin e tere, e gjithe, e plote. Edhe fjala pavdeksi tregohet nga e tere ajo qe do te jetohet pergjithmone dhe komplet, qe shprehet bukur me fjalen shqip e-tërë.
Fellone felon i pabesë/tradhtar
Fjale e formuar nga fe+lon ( fe+lënë), pra qe ka lene besen dhe fene. Ai qe linte fene dhe besen ne ato kohe, ishte pikerisht tradhetari, i pabese/i pafe etj etj.Fondare fandare themeloj
Themelimi qe tregon bazën, pra i hedh themelet, apo hedh fund-in e dickaje. Pikerisht kjo fjale vjen nga fjala fund e gjuhes shqipe. Nga kjo fjale kemi me pas dhe fondamentale etj etj
Frenare frenare frenoj
Kjo fjale e ka rrenjen tek fjala fre e gjuhes shqipe, qe tregon per fret e kalit, pasi perdorej per te ndalur kalin ne cdo moment. Freri i kalit u perdor me pas edhe per makinat si fre, frena.
Grano grano gruni
Po nga kjo fjale ka dale edhe fjala latine granaio, qe tregon hambarit e grurit. Pra rrenja shqip e fjales eshte grunLago lago liqen
Liqeni ka uje dhe pasja e ujit eshte shprehur nga fjala shqip lag. Fjala lag tregon ne kete rast ujin dhe vete liqenin.
Nga fjala lag e shqipes ka dale emrin per liqenin ne shume gjuhe europiane.
shqip - lag/lak
italisht - lago
spanjisht - lago
anglisht - lak
frengjisht - lac ( lak)
Pra sic shihet te gjitha gjuhet kreysore te Europes fjalen liqen, e kane nga fjala lag, e dialektit toks, gjuhet latine italiane dhe spanjolle dhe nga lag gegerisht gjuha franceze dhe angleze.
Laguna laguna laguna
Ajo ka uje ashtu si edhe liqeni dhe origjinen e kane nga fjala lagunë e shqipes, qe tregon se jane me uje apo të laguna. Kjo fjale ne kete menyre gjendet ne dialektin geg, te laguna.
Lavare lavare lava
Kjo fjale perdoret ne gjuhet latine per te treguar larjen e rrobave, apo edhe te sendeve te tjera dhe vetvetes. Edhe shqipja e ka te sajen foljen lava dhe me nje rrenje tek folja laga, pasi ajo tregon dhe njomjen me uje apo larjen.
frengjisht -desir
anglisht -desire
italisht -desiderio
spanjisht -desear
Deviare deviare devijoj
Shpjegohet nga fjalet perberese dhe+vij, pra ne nje vije tjeter nga ajo qe eshte. Eshte personi qe devijon eshte ai qe ndryshon vijen/rrugen dhe qe shkon ne nje tjeter dhe/rruge, nepermjet nje vije.
Edhe vete fjala via, qe tregon rrugen ne italisht eshte fjala vija ne shqip, qe tregon nje rruge te caktuar.
Dire dire them
Fjala dire, e ka rrenjen tek folja di, pasi ti thua ate qe di. ne kete rast ajo shpjegohet me ate se po te pyes dhe ti pergjigjesh, pra me thua ate qe di. Italishtja per foljen flas ka fjalen parlare, por folja dire, nuk ka asnje lidhje me kete fjale si proces i zakonshem, eshte e lidhur me fjalen them & te thuash, qe jane sinonime te njera-tjetres, por ndryshojne se flas eshte me e pergjithshme dhe nuk ka nevoje qe te kesh dije per te folur, ndersa nese ti deshiron te thuash dicka, duhet qe te dish ate, qe ta thuash.
Dictatore diktatore diktator
Edhe fjala diktator rrjedh nga fjala di, pasi diktatori eshte supremi qe di dhe thote qe te te besh ato qe ai di dhe do. Pra pak a shume lidhet me fjalen dire, qe tregon qe ai vetem thote dhe dikton dhe te tjeret e zbatojne.
Duro duro i forte
Kush duron, rrjedhimisht eshte i forte dhe ne kete rast fjala duroj, qe e perdor shqipja eshte e perdorur per te treguar te fortin. Kjo fjale ne kete kuptim gjendet ne te gjitha gjuhet latine dhe ne ato gjuhe qe e kane huazur kete fjale nga latinishtja, nderkohe qe shqipja jep kuptimin e saj.Eta eta jeta
Ne kete rast kemi renien e shkronjes j te shqipes duke na sjelle ne latinisht eta, qe ka te njejtin kuptim me fjalen jeta, apo moshen e dikujt.
Eterno e-terno i tërë
Eshte nje nga fjalet me te bukura te latinishtes dhe nga ajo e kane huazuar shume gjuhe te tjera. Eterno apo eterniteti, tregon pavdeksine, apo jeten tjeter ku do te jete e tërë dhe e plotë, pra jo si jeta qe jetojme ketu, qe te gjithe e dime qe do te mbaroje dhe ne kundershtim me jeten sot, jeta tjeter do te jete e plote, e tere, nga ka dale edhe eterno. Ne kete menyre shqipja e perdor edhe sot dhe ka po kuptimin e tere, e gjithe, e plote. Edhe fjala pavdeksi tregohet nga e tere ajo qe do te jetohet pergjithmone dhe komplet, qe shprehet bukur me fjalen shqip e-tërë.
Fellone felon i pabesë/tradhtar
Fjale e formuar nga fe+lon ( fe+lënë), pra qe ka lene besen dhe fene. Ai qe linte fene dhe besen ne ato kohe, ishte pikerisht tradhetari, i pabese/i pafe etj etj.Fondare fandare themeloj
Themelimi qe tregon bazën, pra i hedh themelet, apo hedh fund-in e dickaje. Pikerisht kjo fjale vjen nga fjala fund e gjuhes shqipe. Nga kjo fjale kemi me pas dhe fondamentale etj etj
Frenare frenare frenoj
Kjo fjale e ka rrenjen tek fjala fre e gjuhes shqipe, qe tregon per fret e kalit, pasi perdorej per te ndalur kalin ne cdo moment. Freri i kalit u perdor me pas edhe per makinat si fre, frena.
Grano grano gruni
Po nga kjo fjale ka dale edhe fjala latine granaio, qe tregon hambarit e grurit. Pra rrenja shqip e fjales eshte grunLago lago liqen
Liqeni ka uje dhe pasja e ujit eshte shprehur nga fjala shqip lag. Fjala lag tregon ne kete rast ujin dhe vete liqenin.
Nga fjala lag e shqipes ka dale emrin per liqenin ne shume gjuhe europiane.
shqip - lag/lak
italisht - lago
spanjisht - lago
anglisht - lak
frengjisht - lac ( lak)
Pra sic shihet te gjitha gjuhet kreysore te Europes fjalen liqen, e kane nga fjala lag, e dialektit toks, gjuhet latine italiane dhe spanjolle dhe nga lag gegerisht gjuha franceze dhe angleze.
Laguna laguna laguna
Ajo ka uje ashtu si edhe liqeni dhe origjinen e kane nga fjala lagunë e shqipes, qe tregon se jane me uje apo të laguna. Kjo fjale ne kete menyre gjendet ne dialektin geg, te laguna.
Lavare lavare lava
Kjo fjale perdoret ne gjuhet latine per te treguar larjen e rrobave, apo edhe te sendeve te tjera dhe vetvetes. Edhe shqipja e ka te sajen foljen lava dhe me nje rrenje tek folja laga, pasi ajo tregon dhe njomjen me uje apo larjen.
Folja LE
Me foljen le, te gjuhes shqipe jane formuar me qindra fjale me kuptime nga me te ndryshmet. Folja le/lë, eshte folje rrokore dhe kaq shkurt dhe me kete kuptim gjendet vetem tek shqipja. Ajo gjendet ne format e zgjedhura te te tashmes dhe te shkuares. Folja lë, e zgjedhuar ka krijaur shume fjale te tjera.
unë lash ne lamë
ti le ju latë
ai/ajo la ata/ato lan/lanë
Me poshte serish disa shembuj te formimit te ketyre fjaleve nga rrenja le e gjuhes shqipe.Lanciare lançare lëshuan
Kjo fjale perbehet ne rrenje nga fjala shqip lë, qe ne te shkuaren sjell lan ( lanë).
Languire languire lëngoj
Per dike qe eshte i lan, i lënë, vetem ne shtrat, i mbetur vetem ne shtrat per shkak te semundjes se tij dhe per kete po vuan, po lëngon
Lascare lashare lëshoj
Kjo fjale perdoret edhe ne gjithe gjuhet e tjera latine ne kete forme, por te gjitha dukshem rrenjen e kane tek folja shqipe lë, e cila ne te shkuaren merr trajten lash.(Peremri vetor, NE )
Noi noi ne
Fjala ne, gjendet ne disa gjuhe, por ne forma te ndryshme, te cilat kane nje rrenje te perbashket:
Shqip - ne
italisht - noi
frengjisht - nous (shqiptohet nu)
spanjisht - nos
Marito marito burrë
Edhe kjo fjale eshte bazuar mbi fjalen marr te shqipes, si marrës i gruas. Pra burri merr gruan. Po keshtu kemi edhe marredhenien, po ne kete fjale kemi edhe martesë, si ne shqip edhe ne te gjitha gjuhet e tjera, qe gjithashtu e kane rrenjen tek folja marr e shqipes. Burri pra merr me nje ceremoni gruan ne shtepine e tij.
Materia materia materia
Kjo fjale gjendet edhe ne sanskritisht, por eshte nje fjale puro shqip. Rrenja e kesaj fjale eshte tek fjala mat e shqipes, se dicka mund te preket dhe mund te matet, pra eshte material i prekshem apo lëndë, materie. Materia eshte plotesisht e kunderta e asaj qe nuk mund te shihet, apo matet.
Maturare maturare rritur
Per nje njeri te pjekur dhe qe eshte i arsyeshem dhe qe flet aty ku i takon perdoret ne shqip fjala i matur, pra qe e mat fjalen perpara se ta thoje. I matur per fjalet qe con mund te jete vetem i rrituri, i cili eshte i pjekur, qe eshte edhe vete kuptimi i fjales. Italishtja per cudi nuk e ka foljen mat dhe nga gjuhet e tjera te cilat e perdorin sot kete folje, e ka vetem shqipja dhe vetem ajo mund t'ia jape kuptimin fjales.
Mente mente mentë apo mend
Ne te dyja dialektet e shqipes eshte e njellojte. Te gjitha keto gjuhe e perdorin artificialisht, ndersa shqipja e ka te ne te gjitha format si mendim, mendoj, i menduar etj. Gjuhet e tjera e perdorin si emer per te treguar mendtë, por jo per te treguar foljen mendoj, ashtu sic e ka shqipja, pasi ato per kete perdorin fjale te tjera...
Shqipja - men/mendoj
italishtja -pensare
frengjishtja - penser
spanjishtja -pensar
anglishtja - think
Miracolo mirakolo mrekulli
Kjo fjale e ka origjinen tek fjala mir/mirë e shqipes. Vete mrekullia cfare eshte ? Ajo eshte nje miresi qe na jepet dhe ketu merr zanafille dhe ky emer. Vlen te theksohet qe fjala mirë, gjendet vetem tek shqipja dhe tregon edhe kuptimin e fjales.
Morto morto mortja/vdekja
Fjala morto, vjen nga fjala mort, pra u mort, u mor, iku e vdiq, u largua, qe jane edhe sinonimet dhe kuptimet e fjales vdekje.
Offrire ofrire ofroj
Te gjitha fjalet me kete rrenje ashti si edhe vete fjala ofertë, jane me rrenje nga fjala shqip afroj. Pikerisht ky eshte edhe kuptimi, i ofroj dikujt dicka, apo i afroj, ia sjell prane, ia jap. Shqipja nga ana tjeter ka te gjitha format e fjales si afrim, i afruar, afrimitet etj ...Parada parada parada
Kjo fjale e ka rrenjen tek fjala apo parashtesa para e shqipes dhe parada kryhet para te tjereve, parakalim.
Te gjitha gjuhet Evropiane formojne me fjalen para disa fjale, te cilat kane kuptimin po te fjales para te shqipes, pa i ndryshuar as edhe nje germe. Fjala para ne shqip ka kuptimin saktesisht si dicka qe eshte para. Fjalet qe fillojne me para, nuk vijne as nga latinishtja dhe as nga greqishtja, pasi fjala para gjendet sot dhe po me kete kuptim vetem tek shqipja. Greqishtja dhe latinishtja e kane nga gjuha shqipe. Keshtu ne greqisht përpara i thone brosta dhe italisht avanti/davanti, qe edhe kjo forme ka lidhje me fjalen shqip van ( vanë) (shkuan), por jo me fjalen shqipe para. Nga ana tjeter, numri nje ne shqip, quhet ndryshe i pari, pra qe tregon saktesisht kuptimin e fjales para. Me kete fjale jane krijuar dhjetra fjale dhe le te marrim ne studim vetem disa prej tyre.Paraleleo paralelo para-le
Shpjegohet nga shqipja me fjalet para+le, apo e vendos perpara, i tille eshte edhe paraleli. Paraleli tregon dy drejteza qe jane para njera-tjetres. Pra jane vendosur para, ose jane lene para njera-tjetres.
Parente parent farefisi/prinderit
Ne disa gjuhe te tjera merr edhe kuptimin si prinderit. Kjo fjale tregon të parët, ata nga te cilet ke rrjedhur, ke ardhur, pra parent, apo të parët. Edhe ne shqip fjala prindër, qe eshte e po te njejtit kuptim, ka te njejtin shpjegim sepse perbehet nga pri+nder, pra qe jane te paret, qe prijne, prej nga te cilet vijne edhe femijet...
Passare pasare kaloj
Kjo fjale ka lidhje me fjalen pas te shqipes per te treguar te shkuaren. Pra qe e kemi lene pas, qe e kemi pas. Nga fjala pas, ka dale eshte koha e shkuar pothuajse ne te gjitha gjuhet romano-gjermanike. Nga kjo rrenje gjithashtu kemi edhe fjalen latine passivo qe perkthehet pasiv dhe rrenje ka gjithashtu pas. Fjala tregon personin qe i le gjerat pasdore dhe serish kuptimi eshte i njejte.
Me foljen le, te gjuhes shqipe jane formuar me qindra fjale me kuptime nga me te ndryshmet. Folja le/lë, eshte folje rrokore dhe kaq shkurt dhe me kete kuptim gjendet vetem tek shqipja. Ajo gjendet ne format e zgjedhura te te tashmes dhe te shkuares. Folja lë, e zgjedhuar ka krijaur shume fjale te tjera.
unë lash ne lamë
ti le ju latë
ai/ajo la ata/ato lan/lanë
Me poshte serish disa shembuj te formimit te ketyre fjaleve nga rrenja le e gjuhes shqipe.Lanciare lançare lëshuan
Kjo fjale perbehet ne rrenje nga fjala shqip lë, qe ne te shkuaren sjell lan ( lanë).
Languire languire lëngoj
Per dike qe eshte i lan, i lënë, vetem ne shtrat, i mbetur vetem ne shtrat per shkak te semundjes se tij dhe per kete po vuan, po lëngon
Lascare lashare lëshoj
Kjo fjale perdoret edhe ne gjithe gjuhet e tjera latine ne kete forme, por te gjitha dukshem rrenjen e kane tek folja shqipe lë, e cila ne te shkuaren merr trajten lash.(Peremri vetor, NE )
Noi noi ne
Fjala ne, gjendet ne disa gjuhe, por ne forma te ndryshme, te cilat kane nje rrenje te perbashket:
Shqip - ne
italisht - noi
frengjisht - nous (shqiptohet nu)
spanjisht - nos
Marito marito burrë
Edhe kjo fjale eshte bazuar mbi fjalen marr te shqipes, si marrës i gruas. Pra burri merr gruan. Po keshtu kemi edhe marredhenien, po ne kete fjale kemi edhe martesë, si ne shqip edhe ne te gjitha gjuhet e tjera, qe gjithashtu e kane rrenjen tek folja marr e shqipes. Burri pra merr me nje ceremoni gruan ne shtepine e tij.
Materia materia materia
Kjo fjale gjendet edhe ne sanskritisht, por eshte nje fjale puro shqip. Rrenja e kesaj fjale eshte tek fjala mat e shqipes, se dicka mund te preket dhe mund te matet, pra eshte material i prekshem apo lëndë, materie. Materia eshte plotesisht e kunderta e asaj qe nuk mund te shihet, apo matet.
Maturare maturare rritur
Per nje njeri te pjekur dhe qe eshte i arsyeshem dhe qe flet aty ku i takon perdoret ne shqip fjala i matur, pra qe e mat fjalen perpara se ta thoje. I matur per fjalet qe con mund te jete vetem i rrituri, i cili eshte i pjekur, qe eshte edhe vete kuptimi i fjales. Italishtja per cudi nuk e ka foljen mat dhe nga gjuhet e tjera te cilat e perdorin sot kete folje, e ka vetem shqipja dhe vetem ajo mund t'ia jape kuptimin fjales.
Mente mente mentë apo mend
Ne te dyja dialektet e shqipes eshte e njellojte. Te gjitha keto gjuhe e perdorin artificialisht, ndersa shqipja e ka te ne te gjitha format si mendim, mendoj, i menduar etj. Gjuhet e tjera e perdorin si emer per te treguar mendtë, por jo per te treguar foljen mendoj, ashtu sic e ka shqipja, pasi ato per kete perdorin fjale te tjera...
Shqipja - men/mendoj
italishtja -pensare
frengjishtja - penser
spanjishtja -pensar
anglishtja - think
Miracolo mirakolo mrekulli
Kjo fjale e ka origjinen tek fjala mir/mirë e shqipes. Vete mrekullia cfare eshte ? Ajo eshte nje miresi qe na jepet dhe ketu merr zanafille dhe ky emer. Vlen te theksohet qe fjala mirë, gjendet vetem tek shqipja dhe tregon edhe kuptimin e fjales.
Morto morto mortja/vdekja
Fjala morto, vjen nga fjala mort, pra u mort, u mor, iku e vdiq, u largua, qe jane edhe sinonimet dhe kuptimet e fjales vdekje.
Offrire ofrire ofroj
Te gjitha fjalet me kete rrenje ashti si edhe vete fjala ofertë, jane me rrenje nga fjala shqip afroj. Pikerisht ky eshte edhe kuptimi, i ofroj dikujt dicka, apo i afroj, ia sjell prane, ia jap. Shqipja nga ana tjeter ka te gjitha format e fjales si afrim, i afruar, afrimitet etj ...Parada parada parada
Kjo fjale e ka rrenjen tek fjala apo parashtesa para e shqipes dhe parada kryhet para te tjereve, parakalim.
Te gjitha gjuhet Evropiane formojne me fjalen para disa fjale, te cilat kane kuptimin po te fjales para te shqipes, pa i ndryshuar as edhe nje germe. Fjala para ne shqip ka kuptimin saktesisht si dicka qe eshte para. Fjalet qe fillojne me para, nuk vijne as nga latinishtja dhe as nga greqishtja, pasi fjala para gjendet sot dhe po me kete kuptim vetem tek shqipja. Greqishtja dhe latinishtja e kane nga gjuha shqipe. Keshtu ne greqisht përpara i thone brosta dhe italisht avanti/davanti, qe edhe kjo forme ka lidhje me fjalen shqip van ( vanë) (shkuan), por jo me fjalen shqipe para. Nga ana tjeter, numri nje ne shqip, quhet ndryshe i pari, pra qe tregon saktesisht kuptimin e fjales para. Me kete fjale jane krijuar dhjetra fjale dhe le te marrim ne studim vetem disa prej tyre.Paraleleo paralelo para-le
Shpjegohet nga shqipja me fjalet para+le, apo e vendos perpara, i tille eshte edhe paraleli. Paraleli tregon dy drejteza qe jane para njera-tjetres. Pra jane vendosur para, ose jane lene para njera-tjetres.
Parente parent farefisi/prinderit
Ne disa gjuhe te tjera merr edhe kuptimin si prinderit. Kjo fjale tregon të parët, ata nga te cilet ke rrjedhur, ke ardhur, pra parent, apo të parët. Edhe ne shqip fjala prindër, qe eshte e po te njejtit kuptim, ka te njejtin shpjegim sepse perbehet nga pri+nder, pra qe jane te paret, qe prijne, prej nga te cilet vijne edhe femijet...
Passare pasare kaloj
Kjo fjale ka lidhje me fjalen pas te shqipes per te treguar te shkuaren. Pra qe e kemi lene pas, qe e kemi pas. Nga fjala pas, ka dale eshte koha e shkuar pothuajse ne te gjitha gjuhet romano-gjermanike. Nga kjo rrenje gjithashtu kemi edhe fjalen latine passivo qe perkthehet pasiv dhe rrenje ka gjithashtu pas. Fjala tregon personin qe i le gjerat pasdore dhe serish kuptimi eshte i njejte.
Titulli: Latinishtja dhe SHQIPJA Per per për Për eshte e njejta forme si ne shqip dhe latinisht. Madje te gjitha gjuhet e perdorin. ketu tregohet qarte se gjuha nene e gjuheve romano-gjermanike ka qene ILIRISHTJA pasi ato kane te gjitha nje rrenje-meme. Shqip - për italisht - per frengjisht - pour spanjisht - para anglisht - for gjermanisht - fur Perche perke përse shqip - përse italisht - perche frengjisht - pourqoi spanjisht - porque Petalo petalo petal Fjala rrjedh nga rrenja pet/petë e shqipes, e ila tregon saktesisht si eshte petali, pra ne formen e petës, ku shqipja ka gjithashtu petull, petullice etj etj Picco piko kulmi Rrjedh nga fjala piku, kur themi piku i vapës, pra kulmi i vapes. Per te thene ndryshe arriti majen ne shqip, themi arriti pikun dhe vete fjala piku, vjen po nga nje fjale shqip qe eshte fjala pik/pikë Piccolo pikolo o vogël Fjala i vogel tregohet nga fjala pik gjithashtu, qe tregon edhe vogëlsine. Fjalen pik, e ka vetem shqipja dhe qe tregon nje pike, e cila eshte sigurisht shume e vogel, ose me e vogla, ndarja me e vogel, pika-pika, ku rrjedh dhe pikëz. Plurale plurale pluralizëm Kjo fjale tregon shumësin, ne nje numer te madh gjuhesh ne Evrope. Kjo fjale e ka origjinen tek fjala pluh/pluhur, qe tregon shumesin, pasi ajo perbehet nga shume kokrriza. Nje fjale shume e bukur nga e cila jane formuar disa fjale te tjera po aq te bukura sa kjo. Preda preda pre/plaçkë Vjen nga fjala pre, qe nenkupton plaçkën e luftes, ajo qe ti ze apo kap. Prendere prendere marr Serish e kane origjinen tek kjo fjale qe tregon se marr dicka, pra eshte pre e dikujt. Fjala pre, tregon kapjen apo marrjen e dickaje, ashtu sic ka edhe kuptimin ne te gjitha gjuhet latine. Po e njejte eshte edhe fjala prestare, qe tregon huazimin. Fjala pre ne shqip eshte edhe me e shkurter dhe aktualisht ajo e perdor ne kete forme dhe kuptim edhe sot Shqip - pre italisht - prendere frengjisht - prendre spanjisht - prendere Po ashtu kemi edhe lutjen ndaj zotit. Predica predika predikim Kjo fjale qe tregon lutjen ndaj zotit serish rrjedh nga fjala shqipe prehem, qe vjen nga fjala pre, qe e adhuron zotin, pra prehesh per te.Ne italisht ashtu si edhe ne greqisht dhe ne disa gjuhe te tjera perdoret fjala pre, apo pri, qe tregon nje kuptim si para apo prin ne shqip. Kjo fjale ne latinishten e vjeter eshte quajtur si a-prior, pra qe para prij. Fjala pri, ne te gjitha format e saj gjendet shume e paster dhe e lire per te formuar fjale te tjera ne gjuhen shqipe. Le te shikojme disa fjale te tjera qe jane formuar nga fjala pre apo prij. Prematuro prematuro i parakohshëm Rrjedh nga fjala pre+matur, qe ne shqip perdoret per nje person te matur, te rritur, te pjekur, qe i mat fjalet perpara se ti thote. Ndersa ketu kuptimi eshte qe e kemi te para-kohshëm, pra të para-pjekur, apo premature. Prevenire prevenire vij para Rrjedh nga pre+ven ( ve + para ). Marr disa masa qe ti vij para, ti paraprij dickaje, pra para-vë, ose prevjen ne shqip dhe prevenir ne shqip. Prima prima i pari Fjala i pari eshte nje fjale qe e ka kuptimin qe jam i pari nga te gjithe, apo prij, pra e ka rrenjen serisht tek folja prin, ai qe eshte i pari. Po keshtu kemi edhe fjalet primato per parësinë. E Zgjedhojme foljen prij per te pare se si ajo eshte perdorur e zgjedhuar nga shqipja apo ilirishtja. Pikerisht eshte marre veta e dyte dhe e trete njejes me veten e pare shumes per te formaur shume fjale te tjera. Fjala prij zgjedhohet veten ne shqip, pasi shqipja sot e ka folje te saj, nderkohe qe tek gjuhet e tjera nuk ekziston fare si folje. Unë prij ne prijm/ primë ti prin ju prini ai/ajo prin ata/ato prijnë Principe principe princ Serish rrjedh nga fjala prin I njejti rregull vlen edhe per shume fjale te tjera te formuara nga fjala prin sic kemi psh principal/shqiptohet principal dhe perkthehet princip Primavera primavere pranvera Qe e ka kuptimin tek shqipja, prin+vera dhe ne te vertete pranvera i prin veres. Por veren vetem shqipja e ruan si emertim, pasi italishtja perdor estate Primitiv primitiv primitiv Tregon dicka te lashte, pra me nje fjale ato qe kane prirë, apo qe kane qene para nesh, te paret. Ky eshte edhe kuptimi i fjales primitiv, per te treguar te parat elementaret dhe ato me te vjetrat, format me pak te zhvilluara, me te hershmet. Privato privato privat Kuptimi i kesaj fjale eshte se ajo tregon dicka qe eshte ngushtesisht personale. Interesat personale jane gjithmone te parat per kedo, pastaj vijne ato publike. Ndaj dhe eshte perdorur kjo fjale per te treguar qe ato jane te parat qe ne i kushtojme rendesi, interesat tona ne raport me te tjerat. Edhe vete fjala e tregon shume bukur kuptimin e saj, pri+vat ( prij+vet). Profeta profeta profet Personi qe predikon fene dhe fjalen e Zotit, eshte pro-fese. Pra ka ardhur nga fjala po+fe, qe ka kete kuptim, por qe ne prononcim i ka rene r, pasi eshte me e lehte ne shqiptim. Ketu e kane rrenjen edhe fjalet pro+fe profesion, profesor, profesionalizem etjRestare restare rri Fjala fillestare tregon personin qe rri, apo njekohesisht edhe ate qe shplodhet. Origjina e fjales vjen nga fjala rrokore shqip re (rashe, bie... ne shtrat, gjume dhe u shplodhe. Fjala re tregon njekohesisht edhe faktin qe ti nuk po ben asgje tjeter. Le te shikojme pak sesi jane formuar fjalet ne gjuhe te tjera me fjalen shqipe re Shqip - re italisht - restare frengjisht - rester spanjisht - restar anglisht - rest Fjala ri, qe tregon perseritjen e veprimit gjendet ne disa gjuhe evropiane dhe fjala ri tregon se do behet nje tjeter veprim. Ri= i ri Shembull : po bej nje veprim të ri, sot po ne kete kuptim e ka vetem shqipja dhe asnje gjuhe tjeter. Sigurisht qe gjuhetaret e dine qe fjala ri tregon perseritjen e veprimit, apo berjen e nje veprimi te ri, por u mungon fjala ri dhe nuk mund ta shpjegojne kete fjale pa qene shqipja, qe ne nje menyre te thjeshte dhe te paster ia jep kuptim fjaleve qe ato perdorin. Fjala ri, si operator te lire e perdor vetem shqipja, qe tregon dicka te re. Edhe veprimi qe perseritet eshte nje veprim i ri ndaj edhe quhet perserites, pasi e ribën edhe njehere ate veprim te meparshem. jane formaur shume fjale me ri, por do shpjegohen disa per te mos i riperseritur fjalet qe jane shpjeguar me siper. Riaprire riaprire ri-hap Ne te njejten forme eshte edhe ne shqip, vetem se shkronja h ka rene dhe ka mbetur forma ap, qe ne kete forme perdoret kur flasim shpejt, apo ne gegerisht. Riataccare= ritakoj riunire=ri-bashkoj Ketu kemi nje bashkim te fjaleve ri+uni, qe tregon nje. Riforma riforma forma e re Perdoret ne parjen e gjerave. Ketu e kemi ne nje trajte te njejte me shqipen.Sci ski ski Tregon shkarjen me ski ne debore, apo edhe diku tjeter. Fjala ski rrjedh nga fjala shqipe shki (shkas). Foljen shkas, ne te gjitha format e saj e ka shqipja dhe asnje gjuhe tjeter, e cila ne urdherore ben shkit. Asnje gjuhe tjeter nuk e ruan fjalen shkas. Societa societa shoqëri Origjinen e ka tek fjala shok, qe tregon edhe shoqerine, por italishtja apo gjuhet e tjera nuk e kane fjalen shok. Pra nga soc/shok, vjen dhe vete fjala shoqëri. Somma soma shuma Kjo fjale gjendet ne te gjitha gjuhet latine, gjermane apo angleze. Fjalen shumë, ne te gjitha kuptimet e saj, e perdor vetem shqipja. Psh Anglishtja ka very, frengjishtja tres si dhe italishtja molto, per te treguar fjalen shumë, ndersa shqipja ruan vetem kete forme per te gjitha kuptimet e mundshme dhe per krijimin e fjaleve te tjera, qe rrjedhin nga kjo rrenje. Keto gjuhe e perdorin per te treguar shumën matematikore te nje mbledhje, ndersa shqipja e perdor edhe per vete mbledhjen edhe per shumesin edhe per te treguar shumen fizike, por edhe ate shpirterore. Pra kjo fjale gjendet ne te gjitha kuptimet e saj dhe duke qene kaq e rendesishme per shqipen e folur ne te dyja dialektet, ajo nuk ka sesi te jete e huazuar, sepse ruan te gjitha format e shfaqjes dhe kuptimit te saj. Shqip - shuma italisht - somma frengjisht - somme spanjisht - suma lol anglisht - sum gjermanisht - summe Video në Youtube : http://www.youtube.com/watch?v=UMLAWedKmtk Redaktoi : Stop Injorancës |
No comments:
Post a Comment